Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 17 august 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/63442 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Ontstaan landbouw Intro Wat kan ik straks? Wat ga ik doen? Aan de slag Stap 1: Jagers-verzamelaars Stap 2: Ontstaan landbouw Stap 3: Het houden van dieren Stap 4: Nieuwe levensstijl Afronding Begrippen Eindopdracht: Schema Terugkijken Over dit lesmateriaal Pagina 1
Ontstaan landbouw Intro Mensen hebben miljoenen jaren geleefd als jagers-verzamelaars. Ongeveer 11.000 jaar geleden waren de omstandigheden gunstig om zelf voedsel te verbouwen. Er ontstond landbouw. Bekijk de video over het ontstaan van de landbouw, over jagersvoedselverzamelaars. https://youtu.be/ntoaqcouwf0 Wat kan ik straks? Leerdoelen Aan het eind van deze opdracht kun je: herkennen wat wordt bedoeld met de 'agrarische revolutie'. opnoemen waar en wanneer de eerste landbouwnederzettingen ontstonden. meerdere verschillen opnoemen in de levenswijze tussen jagers-verzamelaars en boeren. Wat ga ik doen? Activiteiten De activiteiten in deze opdracht dragen bij tot het volgende leerdoel: Je kunt omschrijven hoe de verandering van een nomadisch bestaan naar landbouwer is gegaan. Aan de slag Stap Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Activiteit Je leest in de Kennisbank over het ontstaan van de landbouw. Je maakt een oefening. Je leest wanneer de eerste nederzettingen ontstonden. Je bekijkt een afbeelding en combineert jaartallen en kleuren van nederzettingen in een oefening. Je leest wanneer landbouwers vee gingen houden en waarvoor de dieren gebruikt werden. Je maakt een oefening. Je maakt een schema met de verschillen in levensstijlen tussen boeren en jagers-verzamelaars. Afronding Onderdeel Begrippen Activiteit De begrippen gaan over het ontstaan van de landbouw. Pagina 2
Eindopdracht + Terugkijken Je maakt het schema met informatie over levensstijlen boeren/jagersverzamelaars af. Je bespreekt en vergelijkt het met het schema van een klasgenoot. Terugkijken op de opdracht. Benodigdheden Geen bijzonderheden. Tijd Voor deze opdracht hebben jullie ongeveer 2 lesuren nodig. Aan de slag Stap 1: Jagers-verzamelaars Mensen hebben miljoenen jaren geleefd als jagersverzamelaars. De ontwikkeling van de landbouw is pas heel laat op gang gekomen. Voor deze opdracht maak je gebruik van het onderdeel Landbouw en landbouwsamenlevingen uit de Kennisbank Geschiedenis. Lees de informatie door en bekijk ook de video's in de Kennisbank. Beantwoord daarna de vragen. Ontstaan landbouw Jagers-verzamelaars maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/1969583 1 Waar ontstonden de eerste landbouwnederzettingen? a. Midden-Oosten a. Afrika Pagina 3
2 Waarom werden de oevers van de Nijl, Eufraat en Tigris 'het gebied van de vruchtbare sikkel' genoemd? a. Het gebied met vruchtbare oevers heeft de vorm van een halve maan, als je het op een kaart markeert. a. De maanstand in het gebied met vruchtbare oevers is altijd half. 3 De eerste landbouwsamenlevingen ontstonden op de oevers van rivieren. Welke rivieren? a. de Eufraat, de Tigris en de Nijl. a. de Rijn, de Maas en de IJssel. 4 De eerste landbouwers in het Midden-Oosten verbouwden vooral... a. graangewassen, zoals tarwe, gerst en haver. a. aardappelen en groenten. 5 De jagers-verzamelaars hadden een nomadische levenswijze. Wat betekent dat? a. Jagers-verzamelaars leefden nooit lang op één plek. a. Jagers-verzamelaars leefden in kleine groepen. 6 Vergelijk de leefstijl van een nomade en een boer. Wat is het verschil tussen de leefstijl van een nomade en een boer? a. Een boer heeft een vaste woonplaats een nomade trekt rond. a. Een boer houdt dieren. Een nomade houdt geen dieren. Stap 2: Ontstaan landbouw Pas toen de ijstijden voorbij waren en de aarde opwarmde, begon men eerst in het Midden Oosten en daarna, zo rond 4000 vóór onze jaartelling, ook in Europa dieren te houden (veeteelt) en gewassen te verbouwen (landbouw). Dit had tot gevolg dat de mensen in vaste nederzettingen gingen wonen. Prehistorische nederzetting In de Kennisbank heb je gelezen dat er ook op andere plaatsen landbouwnederzettingen ontstonden. Maak de volgende oefening. Pagina 4
Ontstaan landbouwsamenlevingen Bekijk de afbeelding. Waar zijn de eerste landbouwsamenlevingen ontstaan? Maak de juiste combinaties. 1. 11000-9500 v.chr. 2. 9500-8000 v.chr. 3. 8000-6400 v.chr. 4. 6400-5000 v.chr. 5. 5000-3000 v.chr. a. b. c. d. e. Groen Donkerrood Blauw Oranje Geel Stap 3: Het houden van dieren Landbouwers in die tijd gingen ook dieren houden. De dieren werden ingezet voor het werk rondom de nederzetting. Lees de pagina over het houden van dieren in de Kennisbank. Ontstaan landbouw Maak de sleepoefening hieronder. Het houden van dieren Pagina 5
Maak de zinnen compleet door de ontbrekende woorden naar de juiste plaats te slepen. Bij het boerenbedrijf hoort ook het houden van. De eerste dieren die door mensen worden gehouden waren de wolf, schapen, geiten en. Het houden van dieren had veel voordelen. Er was voedsel binnen handbereik in de vorm van vlees en melk. De werd een belangrijke stof voor het maken van kleding. Dieren konden nuttig in de landbouw verzetten. Rond 4000 voor Chr. werd het wiel gebruikt. Door het wiel en de inzet van dieren werd mogelijk. Door te ploegen kon men grote stukken grond bewerken. De opbrengsten in de landbouw werden daardoor groter. Meer voedsel had tot gevolg dat de toenam. Beschikbare keuzes: wol, ploegen, dieren, varkens, bevolking, werk Stap 4: Nieuwe levensstijl Boeren hebben een andere levensstijl dan jagers en verzamelaars. Bespreek de verschillen met een klasgenoot. Maak in een (Google-)document een schema zoals hieronder. Bedenk zelf ook nog een vraag. Zet in het schema de verschillen in levensstijl. Bewaar het schema voor je eindopdracht. Jagersverzamelaars Boeren Hoe komen ze aan hun eten? Hoe wonen ze?... Afronding Begrippen Ontstaan landbouw Pagina 6
Agrarische Revolutie De Agrarische Revolutie is de overgang van het nomadisch bestaan van jagers-verzamelaars naar het boerenbestaan. Landbouw/veeteelt Mensen gaan hun eigen voedsel produceren: het verbouwen van granen (landbouw) en het temmen van vee (veeteelt). Aardewerk Wonen op één plaats in een boerderij roept de behoefte op aan aardewerk: potten, bekers, schalen en kommen gemaakt van klei of leem. Grafgiften/Hiernamaals De doden krijgen in hun graf giften mee: grafgiften. Dat wijst op een geloof in een leven na de dood in een soort hemel, het hiernamaals. Bandkeramiekers De eerste boeren in de Lage Landen waren de Bandkeramiekers (5300-4900 v.chr.) Zij vestigden zich op de lössgronden in Limburg. Hun aardewerk was versierd met banden. Trechterbekercultuur Een kenmerkende, veel voorkomende pot bij de Hunebedbouwers is de Trechterbeker. Daarom heet hun cultuur ook wel de Trechterbekercultuur. Hunebedden Hunebedden werden gemaakt van grote zwerfkeien. Eronder lagen de doden begraven. Eindopdracht: Schema Je gaat de opdracht afronden. Open het (Google-)schema uit stap 4. Voeg de volgende vragen toe aan het schema en beantwoord ze: Wanneer ontstonden de eerste landbouwgemeenschappen? Waar ontstonden de eerste landbouwgemeenschappen? Kijk in de gereedschapskist hoe je het schema vorm kunt geven. Vergelijk jouw schema met dat van een klasgenoot. Hebben jullie verschillende antwoorden? Bespreek de antwoorden en pas het schema eventueel nog aan. Klaar? Laat het schema en de antwoorden op de vragen beoordelen door je docent. Hij/zij zal daarbij letten op: Inhoud: zijn de antwoorden juist? Wordt het verschil in levenswijze tussen boeren en jagers/verzamelaars duidelijk aangegeven? Vormgeving: ziet de tabel er netjes uit? Bevat deze geen taalfouten? Tabel maken Een tabel of schema is een manier om Pagina 7
gegevens in beeld te brengen, op zo n manier dat het er overzichtelijk uit ziet. Terugkijken Intro Lees de intro van deze opdracht nog eens door. Gaf de video je een goede indruk over de inhoud van deze opdracht? Kan ik wat ik moet kunnen? Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door. Kun je uitleggen waarom de eerste landbouwnederzettingen in het Midden-Oosten ontstonden? Hoe ging het? Tijd Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn. Had je voldoende tijd het schema af te maken en te bespreken met je klasgenoot? Inhoud Wist je al veel over de agrarische revolutie en het ontstaan van de landbouw? Schrijf op wat nieuw voor je was. Eindopdracht Wat vond je van de eindopdracht? Heb je in je schema duidelijk de verschillen tussen boeren en jagers-verzamelaars kunnen uitleggen? Pagina 8
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 17 august 2018 om 15:19 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; Leerinhoud en ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Trefwoorden leerlijn, rearrangeerbare Pagina 9