ICT enterprise architecturen en organisatie/ict alignment in Nederland

ICT enterprise architecturen en organisatie/ict alignment in Nederland

ICT enterprise architecturen en organisatie/ict alignment in Nederland Kenniskring architectuur Lectoraat ICT governance, Fontys Hogeschool ICT, 02 februari 2011 Deze uitgave is het vijfde boekje in een reeks van publicaties van het Fontys lectoraat ICT governance. Het copyright van deze reeks berust bij het lectoraat ICT governance van Fontys Hogeschool ICT. Elke publicatie is het product van het werk van een kenniskring van het lectoraat. Voor deze kenniskring wordt onderzoek gedaan door de leden van het lectoraat en door studenten van de Fontys Hogeschool ICT. De publicaties worden eenmalig in boekvorm uitgegeven. Als de boekjes op zijn, is de publicatie tegen betaling te bestellen als paperback op www.lulu.com en kan men de publicaties downloaden vanaf deze site en vanaf de site www.ict-management.com. 2 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland

De acht publicaties handelen over de volgende onderwerpen: 1. De menukaart van ICT: de catalogus Managen van de verwachtingswaarde en zorgen voor standaards Product van de kenniskring producten en diensten, december 2008 2. ICT service ketens Componeren en optimaliseren van ICT service ketens Product van de kenniskring methoden, verschijningsdatum prognose 2011 3. Het groene rekencentrum van morgen Product van de kenniskring duurzaamheid bij rekencentra, juni 2009 4. Omgaan met het ICT risico Product van de kenniskring IT risico, december 2009 5. ICT portfoliomanagement, de status in Nederland in 2010 Product van de kenniskring portfolio management, juni 2010 6. ICT enterprise architectuur en organisatie/ict alignment in Nederland Product van de kenniskring architectuur, februari 2011 7. Virtualisatie en cloud computing Product van de kenniskring cloud computing, verschijningsdatum juni 2011 8. Compliance en de ICT voorzieningen Product van de kenniskring compliance, verschijningsdatum maart 2012 De kenniskring architectuur bestaat uit: Theo Thiadens Lucienne Wijgergangs Adri Cornelissen Rien Hamers Eric Bigot Toon Abcouwer Ronald Ham lector ICT governance Fontys Fontys Fontys Fontys Simac Universiteit van Amsterdam Surffoundation Het empirisch deel van het onderzoek werd uitgevoerd door studenten van Fontys hogeschool ICT, te weten: Bram van Boldrik, Alex Broere, Robin Duijs, Paul P. Ekstein, Jordi Frijters, Joep Janssen, Jeroen J. Kemper, Bart Kleeven, Dung Mac, Rob T.A.N. Ojevaar, Wesley van Oorschot, Rutger Pels, Djimmy Radstok, Gert Jan van Schijndel,Mark van Veggel,Bart Volman, Guido G.H.W de Vries, Andy Wijman, Yifa Xu. ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland 3

Samenvatting Dit boekje doet verslag van een onderzoek naar enterprise architecturen en alignment bij zes onderwijsorganisaties en zeven niet onderwijsorganisaties. Eerst worden de theorieën op dit terrein uitgelegd, waarbij de begrippen alignment en architectuur werden gedefinieerd. De in dit onderzoek gehanteerde definities zijn: Organisatie/ICT alignment is de mate waarin ICT diensten, i.e. ICT services, -infrastructuur en -organisatie, en de eisen en wensen van de organisatie elkaar aanvullen en versterken. Architectuur is een kader voor het voorzien in informatie en de daarbij nodige ICT, waarin de aanwezige informatie- en ICT producten en de daarbij horende diensten passen en welke aangeeft conform welke lijnen tot uitbreiding of aanpassingen van de informatievoorziening en de daarbij nodige ICT wordt gekomen. Vanuit deze definities zijn enige modellen voor alignment en architectuur op een rij gezet. Hierbij kwam naar voren, dat het Amsterdams Informatiemanagement (of te wel het negenvlak) de meeste gelegenheid bood om de impact van buiten op de informatievoorziening en de ICT, haar producten en diensten en haar organisatie in onderling verband aan te geven. Kijkend naar de eisen van De Haes en Van Grembergen (2008) voor het sturen van ICT, die stellen, dat voor het sturen van ICT een organisatie moet beschikken over: - een IT stuurgroep, - portfolio management, - IT budget bewaking en rapportage, - IT leiderschap, - rapportage van de CIO aan de CEO of COO, - IT project stuurgroepen en - project governance/management methoden en de toevoeging van Thiadens (2008), dat een inrichting van de informatievoorzieningsen ICT organisatie conform de processen, welke door de methode BiSL, ASL en ITIL zijn aangegeven, echt sturing mogelijk maakt, zou uit de theorie van het negenvlak de plaat van figuur 0 qua invulling van de organisatie en van de coördinatie op het terrein van de informatievoorziening en ICT naar voren kunnen komen. Kijkt men dan naar de onderzoeksvragen, dan moet men concluderen, dat bij het onderzoek blijkt, dat bij de onderzochte organisaties: 4 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland

Figuur 0: Inrichting en coördinatie van de IV en de ICT a. Wat betreft de invulling van de vier uithoeken van het negenvlak duidelijk wordt, dat - er niet immer een IT governance board voor sturing van de ICT aanwezig is; - niet-onderwijsorganisaties vaak gestructureerder nadenken over de strategie op ICT gebied; - evaluaties van operationele processen alleen wat betreft ICT standaard procedure is. b. Wat betreft de invulling van de IV en ICT vlakken in het negenvlak veelal de tactische niveaus wat betreft de informatievoorziening en de strategische niveaus wat betreft ICT niet of minder zijn ingevuld. c. Vele organisaties bezig zijn hun informatiemanagementtaken vorm te geven. Hierbij is de taak informatiemanagement op organisatieniveau eerst een taak van de ICT afdeling, waarna deze op termijn verzelfstandigd wordt en buiten ICT geplaatst wordt. d. Wat betreft de invulling van functioneel beheer onderwijsuitvoerende- en nietonderwijsvoerende organisaties verschillen. Bij de laatste organisaties lijkt het functioneel beheer in meer facetten te zijn ingevuld en voorts helderder te worden aangestuurd. Soms beschikt men echt over een ingerichte demand organisatie op twee niveaus. e. Omgaan met verandering veelal, maar niet altijd, de cyclus doorloopt van experimenteren, naar upscalen naar normaal bedrijf. In een aantal organisaties wordt de verandering uitvoerig getest en daarna of stap voor stap of in eenmaal organisatiebreed ingevoerd. ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland 5

Inhoudsopgave Samenvatting 1. Inleiding 9 2. De theorie 11 2.1. Alignment 11 2.1.1. Definities van alignment. 11 2.1.2. Meer dimensies aan het begrip en keuze definitie. 12 2.1.3. Enige alignmentmodellen. 15 2.1.4. Het negenvlak (AIM) en haar rollen. 16 2.2. IV/ICT architecturen op organisatieniveau 18 2.2.1. Architecturen in het algemeen. 18 2.2.2. De redenen voor architectuur. 20 2.2.3. Het begrip architectuur in een organisatie. 21 2.2.4. Methoden om architecturen te ontwikkelen en te onderhouden. 22 2.3. De keuze voor een model: het negenvlak 26 2.4. De invulling van het negenvlak 27 2.4.1. Inleiding. 27 2.4.2. De kritische vlakken van het negenvlak en de kern. 28 2.4.3. De opzet van de overige vlakken. 30 6 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland

3. De praktijk 33 3.1. De onderzoeksvragen en de wijze van onderzoek. 33 3.2. De vier hoekvlakken ingevuld. 34 3.3. De zes informatiemanagement en ICT vlakken. 39 3.4. De impact van veranderingen. 46 4. Conclusies 49 5. Illustraties, nevenproducten van het onderzoek 53 5.1. Voorbeelden van modellen. 53 5.2. Organisatie voorbeelden. 58 Bijlages: Bijlage 1: De organisaties, die meededen aan dit onderzoek. 63 Bijlage 2: Interviewvragen. 64 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland 7

8 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland

1. Inleiding IT governance (De Haes en Van Grembergen (2004)) wordt geïmplementeerd door een mix van uiteenlopende structuren, processen en relationele mechanismen. Hierbij moet men rekening houden met soms conflicterende interne en externe factoren. Het vaststellen van de juiste combinatie van mechanismen is een complexe aangelegenheid, waarbij aangetekend moet worden dat een goed werkende oplossing voor de ene organisatie niet per definitie werkt bij een willekeurige andere organisatie. In een vervolgonderzoek werd vastgesteld (De Haes en Van Grembergen (2004)) dat er een minimale inrichting van zeven IT-governance mechanismen benodigd is, deze zijn hoogst effectief en relatief gemakkelijk te implementeren. Dit zijn: een IT stuurgroep, portfolio management, IT budget bewaking en rapportage, IT leiderschap, rapportage van de CIO aan de CEO of COO, IT project stuurgroep en project governance/management methoden. Dhillon c.s. (2010) stellen dat IT governance erop gericht is meer waarde uit de inzet van IT te halen, waarbij rekening moet worden gehouden met het te nemen risico en aandacht moet worden gegeven aan de noodzaak zo IT in te zetten, dat men kan voldoen aan vigerende wetgeving. Om de IT te sturen adviseren zij hierbij uit te gaan van een architectuur en bij de besluitvorming een transparant overzicht te hebben van de IT portfolio. Dit onderzoek startte met het doel eens te kijken, welke afspraken organisaties maken over de architectuur van hun ICT voorzieningen. Hiervoor werd de literatuur op dit terrein op een rij gezet en naar de beschikbare modellen gekeken (NGI, 2009). In het vervolg zullen deze modellen worden weergegeven. Bij de keuze voor een model naar de status van architectuur in ons land werd vervolgens gekozen voor een architectuurmodel, waarbij organisatie/it alignment voorop staat. Erkend werd voorts dat deze alignment (Luftman c.s., 2007) dynamisch is en dat permanent aandacht nodig is voor juiste afstemming van de ICT op de behoeften van de organisatie. Deze afstemming speelt op beleidsniveau, waar richting wordt gegeven aan de activiteiten van de organisatie; op het niveau waar tot de inrichting van de informatievoorziening en ICT wordt besloten en op het laagste niveau, dat van de dagelijkse ondersteuning van de organisatie door informatie en ICT. Het gekozen model gaat op de architectuur, zijnde afspraken en werkwijzen, op elk niveau in en laat zien wat de impact is van de niveaus op elkaar. ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland 9

Dit boekje geeft het onderzoek naar de status van architectuur weer. Eerst wordt de theorie op een rij gezet en het gekozen onderzoeksmodel uitgelegd. In de theorie wordt de alignment literatuur op een rij gezet en de plaats van het negenvlaksmodel daarin aangegeven. Vervolgens worden de overige onderzochte architectuurmodellen toegelicht. De theorie eindigt met het in detail weergeven van het onderzoeksmodel en de vragen, die het onderzoek moet beantwoorden. Na de theorie worden vervolgens de onderzoeksresultaten gepresenteerd. Deze betreffen achtereenvolgens de invulling van de vier uithoeken van het negenvlak in zes onderwijsuitvoerendeen zeven niet-onderwijsuitvoerende organisaties; de invulling van de zes informatiemanagement en ICT vlakken en de impact van verandering. 10 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland

2. De theorie 2.1. Alignment 2.1.1. Definities van alignment In de literatuur bestaat er geen eenduidige en eensgezinde definitie van het begrip business/ict-alignment. Tabel 1 geeft een overzicht van enkele definities van business/ict-alignment (Dijkstra, 2010). Auteur Baets (1992) Henderson en Venkatraman (1993) Broadbent en Weill (1993) Reich en Benbasat (2000) Luftman (2000) Chan, Huff, Barclay & Copeland (1997) Definitie The mapping between IS strategy and business strategy so that IT is deployed for supporting competitive advantage. The allocation of IT budgets such that business functions are supported in an optimal way. The degree of congruence of an organization s IT strategy and IT infrastructure with the organization s strategic business objectives and infrastructure. The degree to which the IT mission, objectives and plans support and are supported by the business mission, objectives and plans. Business-IT alignment refers to applying Information Technology (IT) in an appropriate and timely way, in harmony with business strategies, goals and needs. The situation that occurs when IS functions are amalgamated with the most fundamental strategies and core competencies of the organization. ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland 11

Auteur Maes (2000) Moody (2003) Silvius (2009) Santana Tapia (2008) Definitie A continuous process, involving management and design sub processes, of consciously and coherently interrelating all components of the business/it relationship to contribute to the organization s performance over the time. Managing the resources such as people, technology, and outside resources to provide a set of IT services and capabilities that are in line with the needs and priorities of the businesses. The degree to which the IT applications, infrastructure and organization enable and support the business strategy and processes, as well as the process to realize this. The process to make IT services support the requirements of the business, whether such services are individually or collaboratively offered. Tabel 1: Definities van business/ict-alignment In de volgende paragraaf zal, mede aan de hand van bovenstaande definities, business/ict-alignment verder geduid en uitgewerkt worden. Aan de hand hiervan zal een definitie voor business/ict-alignment vastgesteld worden die in dit onderzoek wordt gebruikt. 2.1.2. Meer dimensies aan het begrip en definitie. Zoals uit de definities in tabel 1 blijkt, bestaan er uiteenlopende inzichten, invalshoeken en dimensies over business/ict-alignment (BIA). Santana Tapia (2009) geeft een overzicht hiervan. Hij onderscheidt zeven perspectieven op dit begrip. Deze zeven zijn: 12 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland

1. BIA is een strategisch issue. Deze visie wordt ook wel strategic alignment genoemd. Het begrip strategic alignment werd in 1993 geïntroduceerd door Henderson en Venkatraman. Bij strategic alignment wordt afstemming tussen de ICT strategie en de business strategie nagestreefd, en gaat het erom de planning en organisatie van ICT daar zo optimaal mogelijk bij aan te laten sluiten. 2. BIA is meetbaar. Hierbij is de stelling dat business/ict-alignment een te behalen, optimale statische toestand is. 3. BIA vereist continue aandacht. De omgeving van organisaties wordt immer dynamischer. Organisaties zijn continue bezig zich aan te passen aan de verandering van marktomstandigheden, technologie, klantwensen, etc. BIA kan hiervan niet los worden gezien en moet daarom ook beschouwd worden als een continu veranderproces. 4. De mate van BIA is gerelateerd aan het presteren van de organisatie als geheel. De effecten van alignment op de prestaties van een organisatie en ICT zijn het afgelopen decennium door diverse onderzoeken empirisch aangetoond (Chan & Reich, 2007). De resultaten wijzen uit dat organisaties die op succesvolle wijze afstemming tussen business- en ICT strategie bewerkstelligen, beter presteren dan organisaties die deze afstemming niet op orde hebben. BIA kan op deze wijze ook gebruikt worden als prestatieindicator voor een organisatie. Nash (2009) stelde zelfs vast dat het volwassenheidsniveau van BIA in een organisatie als indicatie voor te verwachten bedrijfsresultaten gebruikt kan worden. 5. Weten van het niveau van BIA leidt tot veranderingen. Om te kunnen bepalen wat het niveau is van business/ict-alignment in organisaties zijn er door verschillende onderzoekers volwassenheidsmodellen ontwikkeld (o.a. Luftman, 2000; Santana Tapia, 2009). De uitkomsten van deze modellen kunnen gebruikt worden om te bepalen welke business/ict-alignment gerelateerde aspecten en/of processen verbeterd moeten worden om tot een hoger volwassenheidsniveau te komen. 6. BIA als sociale dimensie. Chan (2002) stelde vast dat informele netwerken en structuren binnen een organisatie van groot belang zijn voor optimale business/ ICT-alignment. Deze informele netwerken en relaties zijn zelfs bestendiger dan de formele structuren. 7. BIA heeft ook operationele kanten. Zoals blijkt uit enkele definities van o.a. Maes et al. (2000), van Moody (2003), van Silvius (2009) en van Santana Tapia (2008), is business/ict-alignment niet alleen van belang op strategisch, maar ook op operationeel niveau. Operationele business/ict-alignment bestaat uit de afstemming tussen de operationele activiteiten van ICT en de bedrijfsprocessen. Dit perspectief richt zich met name op de aspecten communicatie, structuur en in het bijzonder de coördinatieprocessen (Santana Tapia, 2009). ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland 13

a r c h i t e c t u u r 36 IT SERVICE MAGAZINE 6 oktober 2010 Figuur 1: De business/ict relatie volgens Henderson & Venkatraman Kijkende Figuur 3. De business-ict-relatie naar de definities volgens Henderson en en invalshoeken Venkatraman. wordt business/ict-alignment als volgt gedefinieerd: met vlakken op strategisch niveau zijn besproken, bekijken we de afstemming tussen de werkwijze van de businessprofessionals in de biedt. Eerst wordt dus vastgesteld wat de invulling is van de vier vlakken en nisaties innoveren en welke impact dit had op hun informatievoorzienings- en ICT-architectuur. De ge- Deze wat hun definitie relaties zijn. combineert Daarna gaan een interviewde aantal elementen organisaties werd van ge-dvraagd een nieuwe ICT-voorziening bij medewerkers op het terrein van de eerder diepte-interviews. beschreven Deze dimensies nam af we in op hoe deze organisaties en de definities uit tabel 1, of sluit deze bewust uit. Namelijk: diensten. Deze nieuwe producten en diensten worden vervolgens op grote schaal ingevoerd, zo nodig door aanpassing van de architec- De organisatie mate waarin en de ondersteuning ICT diensten, i.e. ICT tuur. services, Dit leidt tot -infrastructuur een nieuwe architectuur. Nagegaan is hoe orga- en -organisatie, en de eisen en die de beschikbare ICT ze daarbij wensen van de organisatie elkaar aanvullen en versterken. te noemen en aan te geven wat daarvan de consequenties waren voor de beschouwde delen van het negenvlak. 3. Opzet van het onderzoek De invulling die men heeft gegeven aan de vier uithoeken van het AIMmodel en de veranderingen die daarin optreden wanneer er nieuwe eisen opkomen, werden onderzocht met informatievoorziening of op het terrein van ICT bij dertien grote organisaties. veranderingen doorvoeren in de organisatie en diens ICT. Abcouwer en Parson (2010) hebben deze ont- - wikkeling Business/ICT-alignment beschreven een model wordt gezien als een meetbare toestand, die echter niet dat de dynamiek van organisatieverandering statisch is. duidt. Het In de wordt praktijk dus niet beschouwd als een te behalen eindstadium, maar kan G e B r u I K t e a F K O r t I n G e n zijn organisaties permanent in verandering. door een Zij doen continue experimenten. verbeterproces im op = een informatiemanagement hoger (meetbaar) niveau worden gebracht. hiam = han information and architecture management Zijn deze experimenten succesvol, isb = intern servicebedrijf - dan De gaan definitie zij ervaringen richt die zich ze zowel op iv operationeel = informatievoorziening alignment als tactisch en strategisch daarmee hebben opgedaan verspreiden. Experimenten leiden zo ucb = universitaire commissie bedrijfsvoering oo-icto = onderwijsontwikkeling en ict & onderwijs alignment. - tot In nieuwe de definitie of andere producten wordt of onderkend dat alignment van twee kanten moet komen: ICT moet afgestemd zijn op de business, maar andersom dient de business zich steeds weer af te vragen hoe ICT gebruikt kan worden om nieuwe kansen en mogelijkheden te benutten (Luftman,2000). 14 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland

2.1.3. Enige alignment modellen. Beschrijvende modellen over business/ict-alignment helpen het begrip te visualiseren en verder te verduidelijken. Een van de meest gerefereerde modellen is het Strategic Alignment Model van Henderson en Venkatraman (1993) (zie figuur 1). Dit Strategic Alignment Model geeft de afstemming tussen de wensen van de organisatie en de daarvoor nodige ICT aan. Henderson c.s. onderscheiden twee dimensies. De eerste dimensie maakt onderscheid tussen een externe focus, die gericht is op de omgeving rond de organisatie, en de interne focus, die gericht is op de 11 (administratieve) structuren. De tweede dimensie maakt onderscheidt tussen de business en ICT. Dit model levert zo vier domeinen op die in harmonie moeten zijn voor optimale alignment: 1. het (externe) Business Strategie-domein; 2. het (externe) ICT Strategie-domein; 3. het (interne) Organisatie Infrastructuur and Processen-domein; 4. het (interne) IS Infrastructuur and Processen-domein. Elk van de vier domeinen is samengesteld uit de onderdelen scope, competenties, governance op het externe niveau en infrastructuur, processen en vaardigheden op het interne niveau. Door veel auteurs is dit SAM model als uitgangspunt genomen bij verder onderzoek. Aan de Universiteit van Amsterdam is het Amsterdams informatiemanagement model (AIM, ook wel negenvlak genoemd) ontwikkeld (Abcouwer et al. 2006; Abcouwer et al. 1997; Maes 2007; Maes 2003), waarin wordt aangegeven dat de verbindingen tussen de vier vlakken in het SAM model worden weergegeven door inrichtingsacti-viteiten op het terrein van organisatie, informatievoorziening en ICT enerzijds en dat anderzijds de link tussen de organisatie en haar ICT vaak loopt via een informatievoorzieningsfunctie waarin de voor de organisatie relevante betekenis aan de informatie wordt toegekend. Het negenvlak maakt duidelijk dat: (a) inrichtingsaspecten de verbindende schakel vormen tussen strategie en uitvoering en (b) dat de invulling van ICT consequenties heeft voor het uitvoeren van de taken van een organisatie, namelijk via de informatie die wordt gegenereerd en de communicatie die wordt ondersteund. In figuur 2 staat het van het SAM afgeleide AIM-model (negenvlak) weergegeven. ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland 15

2.1.4. Het negenvlak en haar rollen. Business Informatie/ Communicatie Technologie Strategie Structuur Operaties Figuur 2.: Het Amsterdams Informatiemanagement model (AIM) Het negenvlak kent twee assen: de as organisatie, informatievoorziening en ICT én de as richten, inrichten en verrichten. Bij de organisatie gaat het om de structuur en de samenhang van producten, de processen waarmee die producten worden gemaakt en de organisatieonderdelen die deze processen uitvoeren. De informatievoorziening heeft betrekking op de samenhang, de structuur en de feitelijke informatievoorziening binnen een organisatie. Deze wordt verzorgd door informatiesystemen, gegevens en de wijze waarop de informatiesystemen onderling zijn gekoppeld. Tenslotte komt de ICT. Deze heeft betrekking op de ICT-componenten in een organisatie. Het beschrijft wat de componenten zijn, wat ze doen en het onderlinge verband. Het AIM kent zo negen vlakken en elk vlak heeft zijn rol. In figuur 3 zijn deze rollen weergegeven. Het negenvlak geeft de mogelijkheid binnen een organisatie na te gaan, in hoeverre de afstemming is gerealiseerd tussen de vraag van de organisatie en het aanbod vanuit de ICT. De vraag kan hierbij zijn: ondersteunt ICT de strategie optimaal? Bij een organisatiestrategie hoort een bepaalde informatievoorzieningstrategie en indien nodig een ICT strategie. Daarnaast is per domein sturing noodzakelijk met als gevolg dat de strategie wordt verwezenlijkt in de uitvoering. 16 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland

Figuur 3: Het negenvlak en de rollen van personen in de negenvlakken. (Abcouwer, 2009) ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland 17

2.2. IV/ICT architecturen op organisatieniveau (enterprise architectures) 2.2.1. Architecturen in het algemeen. Het woord architectuur is opgebouwd uit twee begrippen. Het eerste begrip, Archi-, stamt uit het grieks en betekent zoveel als algemene grondregel, principe, norm, wetmatigheid. Het tweede begrip ( -tectuur ) hangt samen met het Griekse technè en verwijst naar het bouwkundige aspect. Architectuur is zo het solide bouwen, waarbij algemene regels worden gevolgd. Wat is nu architectuur in de Informatievoorziening en de ICT? In de literatuur zijn daarvoor een aantal definities te vinden, zoals: - Architectuur is het essentiële samenbindende concept van een systeem in zijn omgeving. (IEEE-1471); - De Defensie Informatie Architectuur is een beschrijving op hoofdlijnen van de eisen aan de informatievoorzieningscomponenten en de samenhang waar naar op termijn moet worden gestreefd. Steeds komt bij het denken over architectuur terug: samenhang en regels. Deze samenhang en regels kunnen betrekking hebben op een beschrijving van de huidige producten, diensten en werkwijzen. Men kan het ook zien als een blauwdruk voor de gewenste producten, diensten en werkwijzen. En tenslotte kan architectuur gaan over de richtlijnen voor het realiseren van nieuwe ontwikkelingen. Rosser (1999) noemt dit respectievelijk de to-day architectuur de to-morrow architectuur en de next minute architectuur. Architecturen leiden tot samenhang en geven regels wat betreft de informatievoorziening- en ICT op een bepaald niveau. Dat kan het niveau zijn van een hele organisatie; het kan het niveau zijn van een deel van de organisatie; het kan het niveau zijn van een informatiesysteem etc. Bij architecturen die gaan over samenhang en het stellen van regels, moet men zich dus realiseren waarvoor de samenhang en deze regels gelden. In het geval van dit onderzoek zullen we steeds spreken over organisatiebrede informatievoorzienings- (IV) en ICT- architecturen, ook wel enterprise architecturen genoemd. 18 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland

DYA (Dynamische enterprise architecturen, Van der Berg c.s. (2005)) is een van de methoden om tot een informatie- en ICT architectuur te komen. De methode vertrekt vanuit de strategie van een organisatie. De resulterende architectuur anticipeert op toekomstige wensen. Zij houdt daarnaast rekening met de bestaande informatievoorziening en ICT. Deze is het vertrekpunt en van daaruit gaat men naar de toekomst. DYA houdt er zo rekening mee dat men te maken heeft met een verleden. Men kan wel regels stellen en samenhang wensen, maar die regels golden vroeger niet en dat kan ertoe geleid hebben dat er op het terrein van de IV- en de ICT voorzieningen tussen de diverse voorzieningen wat minder samenhang is. Dit probeert men dan stap voor stap te verbeteren. Kijkend naar de IV en de ICT architectuur, als een set regels, die er op termijn toe zullen moeten leiden, dat er samenhang is tussen de diverse IV- en ICT-architecturen, kan men in de literatuur de volgende definities vinden voor organisatiebrede architecturen: Een kader voor het voorzien in informatie en de daarbij nodige ICT, waarin de aanwezige informatie- en ICT producten en de daarbij horende diensten passen en die aangeeft conform welke lijnen tot uitbreiding of aanpassingen van de informatievoorziening en de daarbij nodige ICT wordt gekomen (Thiadens, 2008). Een samenhangende set van beginselen, methoden en modellen, die worden gebruikt bij het ontwerp en de realisatie van de IV-en ICT organisatie en de IV- en ICT voorzieningen van een organisatie (Lankhorst, 2005). De IV- en ICT architectuur van een organisatie geeft de samenhang weer tussen haar IV- en ICT voorziening. De architectuur geeft de eisen qua integratie en standaardisatie, die de organisatie stelt. Het is een lange termijn visie op haar IV- en ICT voorzieningen, waardoor de organisatie mogelijkheden voor zichzelf creeert en niet alleen directe vragen om IV- en ICT bevredigt (Weil cs., 2006). De IV- en de ICT-architectuur is een consistent geheel van principes en modellen dat richting geeft aan ontwerp en realisatie van de processen, organisatorische inrichting, informatievoorziening en technische infrastructuur van een organisatie (Van der Berg c.s., 2005). In dit onderzoek is voor de organisatie brede IV- en ICT architectuur de definitie van IV- en ICT architectuur van Thiadens (2008) gehanteerd. Deze definitie heeft aspecten van alle genoemde definities en geeft voorts aan, dat het maken van architectuur doorbouwen is op het verleden. ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland 19

2.2.2. De redenen voor architectuur. Het bereiken van de eisen gesteld aan de informatievoorziening en de ICT van een organisaties is vaak minder eenvoudig, omdat: a. er vaak sprake is van dienstverlening met een groot volume aan producten en diensten, die ook nog onderling tamelijk divers zijn. Voorbeeld: EDS constateert in 2003, dat haar internetdiensten per jaar met 20% groeien, dat zij 50000 servers en 40000 applicaties beheert en dat het aantal servers en applicaties met meer dan 10% per jaar groeit. EDS wil dat haar rekencentra eenvoudig rekencentrum-informatie uitwisselen en komt zo met een standaard hiervoor: DCML, de data center mark up language. b. elke wijziging in strategie van een organisatie direct leidt tot een verandering in haar informatievoorziening en vaak van haar ICT. Voorbeeld: toen Kwikfit, de garage voor kleine klussen, besloot om niet meer in alle winkels haar volledige assortiment aan banden in voorraad te hebben, maar de minder gevraagde banden op afroep te leveren vanuit een distributiecentrum, had dat tot gevolg, dat een winkel on-line de voorraad banden moest kunnen bevragen. c. men steeds sneller aan functionele- en prestatie-eisen voor ICT applicaties tegemoet moeten komen. Om toch het gewenste volume aan producten en diensten te kunnen leveren, op het gevraagde niveau, zijn afspraken nodig. Die maakt men vervolgens enerzijds over de informatievoorziening van een organisatie en anderzijds over de ICT, die de informatievoorziening ondersteunt. Deze set aan afspraken wordt architectuur genoemd. Een architectuur is dus niets meer en niets minder dan een set afspraken over de te hanteren producten en diensten en de wijze waarop men deze levert. Zo n architectuur maakt dat organisaties eenvoudiger kunnen communiceren; dat haar informatievoorziening en ICT orde en samenhang uitstralen; dat eenvoudig is te overzien welke gevolgen veranderingen hebben en dat er een zekere mate van richting is bij het doelmatig en effectief implementeren van vernieuwingen. 20 ICT enterprise architecturen en organisatie / ICT alignment in Nederland