Recreatieve gebiedsanalyse Ameland, Terschelling, Vlieland, Texel

Recreatieve gebiedsanalyse Ameland, Terschelling, Vlieland, Texel

Uitzicht vanaf het hgste punt van Friesland: vuurbetsduin Vlieland COLOFON Auteurs: Elzinga & Oterdm Prcesmanagement Verbeelder: Opdrachtgever: Staatsbsbeheer Begeleidingsgrep: Gemeente Ameland: Gemeente Terschelling: Gemeente Vlieland: Gemeente Texel: VASTT: Gertjan Elzinga (Interviews, prjectleiding en redactie) Oebele Gjaltema (literatuurnderzek) Herman Brink districtshfd Friese Wadden Sjn de Haan Edwin Zijlstra Rbert Lanting Marjan Niclai Janny-Gerda de Jnge 24 september 2012

INHOUD 1 Inleiding... 1 1.1 Aanleiding... 1 1.2 Del van de analyse... 1 1.3 Onderzekspzet en verantwrding... 1 1.4 Afbakening... 2 2 Sciaal ecnnmisch belang... 3 3 Waddeneilanden algemeen... 7 3.1 Bezekers... 7 3.2 Aanbd...11 3.3 Kansen algemeen...12 4 Ameland...15 4.1 Bezekers...15 4.2 Aanbd...15 4.3 Kansen en verbeterpunten...17 5 Terschelling...19 5.1 Bezekers...19 5.2 Aanbd...19 5.3 Kansen en verbeterpunten SBB Terschelling...22 6 Vlieland...23 6.1 Bezekers...23 6.2 Aanbd...23 6.3 Kansen en verbeterpunten SBB Vlieland...25 7 Texel...27 7.1 Bezekers...27 7.2 Aanbd...27 7.3 Kansen en verbeterpunten SBB Texel...29 Bijlage 1 Interviews...31 Bijlage 2 Literatuur en brnnen...32

1 INLEIDING 1.1 Aanleiding De Waddengemeenten en Staatsbsbeheer werken in de Ontwikkelagenda Wadden aan een gezamenlijke visie p sciaal-ecnmische cq. teristische ntwikkelingen in het Waddengebied. De Ontwikkelagenda Wadden dient verschillende delen. 1. Allereerst biedt een gezamenlijke visie duidelijkheid en zekerheid, je weet wat je van elkaar kunt verwachten. 2. Ten tweede maakt de Ontwikkelagenda Wadden het gemakkelijker m structurele plssingen te vinden. Als de Waddengemeenten en Staatsbsbeheer afspraken maken ver ruimtelijke ntwikkeling vr de langere termijn, heven ze niet meer ver elke afznderlijke kwestie te verleggen. 3. Ten derde draagt de Ontwikkelagenda Wadden bij aan een balans tussen natuurntwikkeling enerzijds en sciaal-ecnmische ntwikkeling anderzijds. Beide ntwikkelingen zijn belangrijk en waardevl. In het verlengde hiervan heeft Staatsbsbeheer een analyse laten uitveren die de basis vrmt vr een verdere vraaggerichte recreatief teristische ntwikkeling. Deze analyse richt zich p de dr Staatsbsbeheer beheerde gebieden p de Waddeneilanden, waarbij deze gezien wrden als nderdeel van de lkale ecnmie. De analyse vrmt de eerste fase van een prces m tt een gezamenlijke visie en cncrete maatregelen vr het gebied te kmen. 1.2 Del van de analyse De analyse dient antwrd te geven p de vlgende vragen: 1. Op welke wijze kunnen de vrzieningen en diensten die Staatsbsbeheer aanbiedt p de eilanden vrzien in de recreatieve beheften zals die wrden gefrmuleerd dr gemeenten, ndernemers, bezekers (bewners en teristen)? 2. In heverre dragen de vrzieningen en diensten van Staatsbsbeheer bij aan de lkale ecnmie? 3. He past dit aanbd bij de huidige en gewenste imag/prmtie van de eilanden? 4. He kunnen de dr Staatsbsbeheer aangebden vrzieningen en diensten bijdragen aan de dr gemeenten, ndernemers, bewners (en bezekers) gewenste sciaalecnmische ntwikkeling van het Waddengebied? 5. He kan Staatsbsbeheer haar rl als partner bij een duurzame ntwikkeling van het teristisch recreatief prduct p de Waddeneilanden versterken? 6. Welke (cncrete) samenwerkingsmgelijkheden zien gemeenten en andere partners met Staatsbsbeheer? De delen 2 tt en met 6 zijn eigenlijk uitwerkingen van het eerste del, krt gezegd he kan Staatsbsbeheer ng beter en samen met anderen inspelen p de beheften van de klant. Met behulp van de vr u liggende analyse wrdt aan Staatsbsbeheer en de waddengemeenten een buwsteen aangereikt p basis waarvan nadere afspraken kunnen wrden gemaakt vr samenwerking de kmende jaren. 1.3 Onderzekspzet en verantwrding Het nderzek is verricht p basis van het p een rij zetten van bestaande infrmatie (literatuurnderzek) en het vervlgens uitveren van verschillende interviews per eiland. Uit het literatuurnderzek is gebleken dat er weinig recente en unifrme nderzeksinfrmatie vrhanden is, hetgeen de analyse bemeilijkt. Oebele Gjaltema Verbeelder 1

De werkzaamheden zijn verricht in de peride januari 2012 t/m april 2012 dr Gertjan Elzinga van bureau Elzinga & Oterdm Prcesmanagement (www.epm.nl) en Oebele Gjaltema van bureau Verbeelder (www.verbeelder.nl). De uitvering van de analyse is begeleid dr een ambtelijke begeleidingsgrep, met daarin vertegenwrdigd: Staatsbsbeheer, Herman Brink (tevens pdrachtgever) Gemeente Ameland, Sjn de Haan Gemeente Terschelling, Edwin Zijlstra Gemeente Vlieland, Rbert Lanting Gemeente Texel, Marjan Niclai Verder zijn er per eiland interviews gehuden met zwel gemeente, ndernemers als SBBmedewerkers. De namen treft u aan in bijlage 1. In april 2012 zijn de eerste uitkmsten van de analyse gepresenteerd in het prtefeuille verleg Ecnmische Zaken van de samenwerkende waddengemeenten. 1.4 Afbakening Deze analyse beperkt zich tt die Waddeneilanden waar Staatsbsbeheer k daadwerkelijk vrzieningen beheert. Dat is het geval p Ameland, Terschelling, Vlieland en Texel. Hiermee valt Schiermnnikg af, waar Staatsbsbeheer geen terreinen beheert (maar Natuurmnumenten). Verder richt de analyse zich met name p de (dag)recreatieve vrzieningen als rutes, paden, excursies, infrmatiebrden etcetera. Staatsbsbeheer expliteert p de Waddeneilanden k enkele natuurcampings, maar het zijn uiteraard niet alleen deze eilandgasten die de terreinen van Staatsbsbeheer bezeken. Verder richt de analyse zich vral p het recreatief gebruik van de Waddeneilanden zelf en niet zzeer p het recreatief gebruik van de Wadden- f Nrdzee m de eilanden heen. Fietspad langs Nrdsvaarder Terschelling Oebele Gjaltema Verbeelder 2

2 SOCIAAL ECONONOMISCH BELANG Recreatie en terisme is van nmisbare betekenis vr de lkale en reginale ecnmie van de waddeneilanden. Op bijvrbeeld Ameland draagt het direct en indirect bij aan 75% van de ttale werkgelegenheid en vr de andere eilanden is dat niet veel anders. In een dalende ecnmie, greit de sectr recreatie en terisme ng steeds. In nderstaande afbeelding (links) is de specialisatie in de vrijetijdsindustrie per gemeente aangegeven. In nderstaande afbeelding (rechts) is de vrspelde aantrekkelijkheid van het landschap p basis van gebiedskenmerken weergegeven. Uit nderzek blijkt dat plekken waar de beleving het hgst scrt veelal samenvallen met de ligging van grtere natuurgebieden (EHS en N2000). Uit de vergelijking tussen beide nderstaande kaartjes kan niet alleen vr de Waddeneilanden, maar k landelijk een rechtstreeks verband wrden herleid tussen de ligging van natuurgebieden en de vrijetijdsecnmie. De specialisatie van de Waddeneilanden p het gebied van vrijetijdsindustrie betekent tegelijkertijd k een sciaalecnmische versterking van de eilander gemeenschap. De waddengemeenten scren znder uitzndering relatief beter dan hun buurgemeenten aan de vastewal. Gemiddeld inkmen per gemeente ten pzichte van mdaal in 2011 (CBS) Oebele Gjaltema Verbeelder 3

Aan de andere kant maakt de sterke fcus p de vrijetijdsecnmie de lkale ecnmie k erg kwetsbaar. Een extreem slecht jaar qua weer f een milieuramp p de stranden kan nmiddellijk een enrme impact hebben. Bvendien is landelijk en reginaal gezien het aantal banen in de teristischrecreatieve sectr p de Waddeneilanden in abslute zin beperkt. De Nrdzeebadplaatsen aan de vastewal genereren aanzienlijk meer banen dan de Waddeneilanden gezamenlijk (Lisa, 2011). 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 Gegevens Lisa.nl, 2011 Banen in R&T sectr 4 grte steden excl. Nrdzeebadplaatsen Achterhek Grningse, Friese en Drentse Zandgrnden Nrdzeebadplaatsen Twente, Salland en Vechtstreek Waddeneilanden Dit heeft uiteraard k te maken met het beperkt aantal inwners van de waddengemeenten. In de vlgende tabel wrden de waddengemeenten vergeleken met de vlgende gemeenten: Littenseradiel als dunstbevlkte Friese gemeente; Den Helder, Harlingen en Leeuwarden als dicht bij zijnde grtere ecnmische kernen; Aa en Hunze (Dr), Otmarsum (tegenwrdig gemeente Dinkelland, Ov) en Ermel (Gld) als typisch teristische gemeenten. 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Banen ttaal alle sectren Texel Vlieland Terschelling Ameland Schiermnnikg Littenseradiel Den Helder Harlingen Leeuwarden Aa en Hunze Otmarsum Ermel 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Banen in R&T sectr Texel Vlieland Terschelling Ameland Schiermnnikg Littenseradiel Den Helder Harlingen Leeuwarden Aa en Hunze Otmarsum Ermel Gegevens Lisa.nl, 2011 Uit deze vergelijking wrdt duidelijk dat de teristisch-recreatieve werkgelegenheid van Den Helder bijna even grt is als p Texel, en in Harlingen grter dan p Vlieland. Bij deze laatste kustplaatsen zal het verband met de Waddengebied en de veerdienst een belangrijke rl spelen. Als het gaat m het sciaalecnmische belang van de Waddeneilanden zu dus feitelijk beter gesprken kunnen wrden ver het sciaalecnmische belang van het Waddengebied, inclusief kustgemeenten. Oebele Gjaltema Verbeelder 4

De algehele trend p de Waddeneilanden is dat het aantal vernachtingen stabiliseert f zelfs iets teruglpt (zie vrbeeld Terschelling). Ok is er al jaren sprake van een lichte teruglp in het aantal bedden (beddenbekhuding). Dat heeft mede te maken met de mvrming van het verblijfsrecreatieve aanbd: van bijvrbeeld kampeerberderijen met veel bedden, naar vakantiewningen met in ttaal minder bedden. Overigens zu vr een te berekenen relatie met het aantal vernachtingen dan k de bezettingsgraad meten wrden meegerekend. Overzettingen en vernachtingen Terschelling Overzettingen rederijen 2001-2011 500.000 450.000 400.000 350.000 aantal persnen 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 EVT Deksen 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Daar staat tegenver dat de teristische bestedingen en daarmee gepaard gaande werkgelegenheid ng steeds licht teneemt. Er treedt als het ware een verschuiving p in het teristisch segment naar hgere bestedingen per vernachting. Deze tendens is verigens landelijk merkbaar, maar p de eilanden in het bijznder. Dat laatste blijkt k uit nderstaande tabellen van het CBS vr lange en krte vakanties, waaruit blijkt dat p de Waddeneilanden relatief veel wrdt uitgegeven per persn per dag. Dit heeft deels te maken met de relatief dure transprtksten (verplichte veerpnt). Het gemiddelde van lange (60%) en krte (40%) vakanties p de Waddeneilan - in 2010. Alleen in Zuid-Limburg wrdt meer uitgegeven. Naast lange en krte vakanties, wrden een aantal Waddeneilanden k slechts 1 dag bezcht. Deze dagteristen besteden minder aangezien er niet vr een vernachting wrdt betaald. Lange vakanties Nederland in 2010 duur en uitgaven per teristengebied 4 f meer vernachtingen, brn CBS Teristengebieden Aantal Gemiddelde vakantieduur x 1 000 dagen gem. uitgaven Per persn gem. uitgaven p.p. per dag Waddeneilanden 634 9,5 Nrdzeebadplaatsen 1061 10,3 IJsselmeerkust 369 9,6 Deltagebied 376 10,8 Meren in Grn., Friesl., N.W.-Overijssel 245 11 Veluwe en Veluwerand 904 9,6 Twente, Salland en Vechtstreek 720 9,9 Grningse, Friese en Drentse Zandgrnden 1013 9,2 West- en Midden-Brabant 683 9,7 O.-Brabant, N.-M.-Limburg, Nijmegen 843 8,5 Zuid-Limburg 394 8,3 Oebele Gjaltema Verbeelder 5

Krte vakanties Nederland in 2010 duur en uitgaven per teristengebied 3 f minder vernachtingen, brn CBS Teristengebieden Aantal Gemiddelde vakantieduur x 1 000 dagen gem. uitgaven per persn gem. uitgaven p.p. per dag Waddeneilanden 384 3,3 Nrdzeebadplaatsen 1026 3,2 IJsselmeerkust 505 3,2 Deltagebied 384 3,1 Meren in Grn., Friesl., N.W.-Overijssel 254 n.b. n.b. n.b. Veluwe en Veluwerand 1029 3,1 Twente, Salland en Vechtstreek 583 3,1 Grningse, Friese en Drentse Zandgrnden 863 3,4 West- en Midden-Brabant 1005 3,3 O.-Brabant, N.-M.-Limburg, Nijmegen 883 3,3 Zuid-Limburg 578 3,1 Strandvergang Terschelling bij Heartbreak Htel Oebele Gjaltema Verbeelder 6

3 WADDENEILANDEN ALGEMEEN 3.1 Bezekers Op basis van verschillende brnnen per eiland is een inschatting gemaakt van het aantal bezekers per jaar per eiland (brn: diverse nderzeken per eiland zie hfdstuk 4). Teristische bezekers per jaar per Waddeneiland (met veerbt, ttaal bezek eilanden is 100%) 47% 9% 25% 19% Ameland (486.000) Terschelling (370.125) Vlieland (170.000) Texel (900.000) Hewel de gegevens van verschillende jaren zijn en p niet vergelijkbare wijze zijn verkregen, is het tch pvallend dat, hewel Ameland een kleiner eiland is, ze als tweede uit de bus kmt qua aantallen bezekers. Dit heeft vral te maken met de relatieve krte vaarafstand naar het eiland (45 min), in vergelijking met Terschelling en Vlieland (1,5 tt 2 uur). De vertcht naar Texel is met 20 minuten het krtst. Een krtere vaartijd levert meer dagbezekers p. Drdat de meeste bezekers van de eilanden verblijfsteristen zijn, wrdt de bezek capaciteit enigszins beperkt dr het beschikbare aantal bedden. En hewel de bezetting het hele jaar dr lang geen 100% is, is het dus wel sturend vr het aantal mgelijke gasten. Ok vrmt de maximale capaciteit van de veerbten een limiterende factr, hewel er in het hgseizen k wel extra (privé) veerdiensten wrden aangebden. Het aantal bezekers die met de eigen bt kmen is in vergelijking met die van de veerbt gering, maar niet verwaarlsbaar (brn recreatiemnitr waddenhavens, 2008 en gemeente Vlieland, 2012). Passanten jachthavens per jaar per Waddeneiland (Jachthavens, ttaal aantal passanten is 100%) 14% 7% 21% Ameland (3.900) Terschelling (10.873) 58% Vlieland (30.000) Texel (7.378) Oebele Gjaltema Verbeelder 7

Naar verwachting zullen de bezekers aan de eilanden, net als de gehele Nederlandse bevlking, verder vergrijzen. Dit brengt een sterkere behefte met zich mee aan kwaliteit van recreatievrzieningen vr uderen en minder validen (bijvrbeeld breedte van de fietspaden). Staatsbsbeheer hanteert landelijk vijf verschillende mtiefgrepen p basis waarvan deze terreinbeheerder meer vraaggericht wil gaan werken. Het werken met mtiefgrepen helpt m beter te kunnen inspelen p de wensen van gebruikers van de terreinen, vrzieningen en diensten van Staatsbsbeheer p recreatief vlak. De vlgende vijf mtiefgrepen wrden daarbij nderscheiden (M. Gssen): 1. Gezelligheid (gezelligheidszeker): Gezellig samen met vrienden f familie p stap gerganiseerd en zijn vral gezellig en leuk m te den. De activiteiten duren niet te lang en zijn niet te inspannend. Pret hebben met elkaar en gezelligheid zijn belangrijk. 2. Er tussen uit (ntspanningszeker): Even de batterij pladen Genieten, lekker bijkmen en weg uit uw dagelijkse mgeving. Stress verdwijnt dr lekker buiten te zijn en nergens meer aan te denken. Het bezek aan een grene mgeving is een ntsnapping aan het dagelijkse leven en een grene mgeving is hét decr m tt rust te kmen. 3. Interesse vr gebieden (geïnteresseerden): Lekker er tussenuit en k ng iets leren Interessante dingen te weten kmen ver natuur en cultuur en k bekijken. Infrmatiebrdjes met beschrijvingen en interessante verhalen en weetjes geven invulling aan uw interesse. Een excursie met iemand die veel ver de mgeving kan vertellen, geeft een extra dimensie aan het bezek. 4. Opgaan in planten- en dierenwereld (wilderniszeker): Liefde vr natuur is het kernwrd De liefde vr de natuur uit zich in het alles willen weten vgels, zgdieren, andere flra en fauna. Als er eventueel; srten zijn die niet herkend wrden, zekt u ze p in een handbek. Eigenlijk wilt u kunnen struinen dr de natuur. Het liefst det u dat alleen f met iemand die k dezelfde interesse en liefde vr natuur heeft. 5. Uitdaging (uitdagingzeker): De fysieke uitdaging wrdt aangegaan Geznd blijven dr sprtieve activiteiten zals muntainbiken, wandeltchten, nrdic walking, hardlpen f een nadere vrm van inspanning. Als het maar inspannend, uitdagend en geznd is. Een grene mgeving is een mi decr, maar de beleving richt zich vral p uitdaging. De afgelpen jaren is bij teristisch nderzek in tenemende mate sprake van nderzek d.m.v. de leefstijlbenadering. Deze benadering gaat uit van vereenkmsten in leefstijlen. De leefstijl wrdt bepaald dr een cmbinatie van huishudenskenmerken, tijdsindeling, vrijetijdsbesteding, maatschappelijke riëntatie en interactie. Het veel gehanteerde BSR leefstijlmdel van smart agent gaat uit van de vlgende leefstijlen aan de hand van kleuren. Krte typering van de kleuren: Uitbundig geel echte levensgenieters die graag samen met anderen actief en sprtief recreëren. Recreatie is genieten, uitgaan, lekker eten. Gezellig en verrassend. Op mensen gericht, in grepen f gezinsverband. Hebben wat te besteden. Gezellig Lime Gewn en gezellig m even weg te wezen. Recreëren is even lekker weg met elkaar. Geen bijzndere eisen, een braderie f rmmelmarkt is gezellig en je kmt er altijd wel iemand teken. Lekker vrij zijn. Wel p de ksten letten. Rustig Gren Kalm en serieus. Recreëren is uitrusten, ntspannen en tijd hebben. Geneg in de eigen mgeving te vinden, je heft niet te reizen. Vrij veel een en tweepersnshuishudens in de udere leeftijdsklassen. Ingetgen Aqua Bedachtzaam en geïnteresseerd in cultuur en wat zij kunnen betekenen vr de maatschappij. Ruimdenkend, rustig, geïnteresseerd in anderen. Veel empty- nesters. Inspirerende maar k rustige activiteiten. Ok sprtief. Avntuurlijk Paars Laten zich graag verassen en inspireren. Nieuwe dingen ntdekken, bijzndere ervaringen zeken. Veelal jnge één f tweepersnshuishudens. Oebele Gjaltema Verbeelder 8

In 2009 is een kppeling gemaakt tussen het BSR (leefstijl) mdel en het Cntinu Vakantie Onderzek (CVO) van het NRIT. Hier in zijn de vlgende gegevens p basis van teristische bestemmingsgebieden te vinden. De Waddeneilanden trekken dus vrnamelijk de Gele en Lime delgrepen, de grepen die p gezelligheid en samenzijn zijn gericht. In de vlgende tabel is te zien in heverre dit afwijkt van het gemiddelde. Hiermee is vast te stellen f een bepaald gebied bijznder aantrekkelijk is vr een specifieke delgrep en prfileert zich dus kennelijk als zdanig. Oebele Gjaltema Verbeelder 9

Met name de sterke (psitieve) afwijking van de Gele grep ten pzichte van het landelijke gemiddelde benadrukt de waarde van de Waddeneilanden vr deze bezekers. Hewel de Lime grep k in abslute zin vrij hg is, is het pvallend dat het percentueel tch een stuk lager is dan het landelijke gemiddelde. Mgelijk dat het kstenaspect hier invled p heeft. De Gele delgrep is k ng eens sterk tegenmen in de lp van 2008 naar 2009. Oebele Gjaltema Verbeelder 10

Daarnaast zijn de Lime en Grene delgrepen k van belang. Deze zijn grt (cnfrm het landelijke gemiddelde) en bleven vrijwel stabiel. Aangenmen mag wrden dat de Gele en Lime bezeker vral in het hgseizen de eilanden zal bezeken (gericht p andere mensen en gezelligheid) terwijl de Grene grep eerder p mmenten zal kmen wanneer het rustiger is. Overigens kmt hier ng niet uit naar vren he dit vr de individuele eilanden is. Aangenmen mag wrden dat er verschil is tussen bijvrbeeld Texel en Vlieland vr wat betreft leefstijlen en bijbehrende kleuren. Het zu interessant zijn dit nader te laten nderzeken. 3.2 Aanbd Terdata Nrd (ETFI) nderzekt jaarlijks vr de Friese eilanden de teristisch-recreatieve ntwikkelingen. Helaas is deze infrmatie alleen geclusterd vrhanden vr de eilanden Ameland, Terschelling, Vlieland en Schiermnnikg. Texel is daar dus niet in meegenmen. De ntwikkelingen zijn verigens per eiland wel vergelijkbaar (zie nderstaande tabel): - Het aantal vernachtingen is in de peride 2006 2010 gestabiliseerd; - De bezettingsgraad van kampeerterreinen en htels en pensins nemen af; - Het aantal vernachtingen van kampeerterreinen en htels en pensins nemen af; - Het aantal vernachtingen in recreatiewningen neemt sterk te Accmmdatie Bezettingsgraad Aantal vernachtingen (x 1.000) 2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010 Grepsaccmmdaties 23,1% 23,4% 23,1% 23,8% 23,2% 544 545 528 543 531 Jachthavens 87,2% 87,3% 88,3% 88,5% 87,1% 12 12 11 11 11 recreatiewningen 36,4% 37,0% 35,3% 36,0% 35,7% 3.114 3.128 3.622 3.641 3.640 Kamperen vast 18,8% 16,3% 15,6% 13,3% 13,1% 607 528 502 427 422 Kamperen teristisch 95,8% 95,6% 90,0% 95,4% 95,5% 598 602 559 562 569 Lgies en ntbijt nb nb nb nb nb 13 13 16 14 14 Htels en pensins 45,7% 40,7% 39,5% 36,3% 34,9% 626 545 540 498 480 ttaal 5514 5373 5778 5696 5667 Overigens wijken de cijfers van Terdata Nrd vr wat betreft de jachthavens af van cijfers zals die per eiland wrden bijgehuden (mnitr waddenhavens). De vernachtingen in de jachthavens liggen aanmerkelijk hger dan de in Terdata Nrd gepresenteerde gegevens. Gemeenten zitten ng niet geheel aan de maximale capaciteit qua slaapplaatsen. Z hebben Texel en Ameland ng ruimte m ca 2000 bedden per eiland in te vullen. Wel vinden er verschuivingen plaats van de ene naar de andere vrm, bijvrbeeld van teristische kampeerplaatsen naar bungalws f htelbedden. Het betekent k dat er schaarste ptreed waardr de prijzen mhg gaan. Dat is qua mzet geen prbleem mdat de bestedingen ver het algemeen ng steeds tenemen. Maar daar verwacht de cnsument wel meer kwaliteit vr terug. Kwaliteit kan in dit geval ruimere standplaatsen betekenen, maar k meer luxe, bijvrbeeld elke standplaats een eigen sanitaire vrziening. Dat de prijzen mhg gaan blijkt k uit de sterk gestegen bestedingen per krte vakantie p de Waddeneilanden ten pzichte van het Nederlands gemiddelde. Uitgaven vakantiegangers per krte vakantie in peride 2002-2010 (brn CBS 2012) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Nederland gemiddeld 101 94 92 92 95 104 106 103 108 Waddeneilanden 130 129 131 138 156 149 170 Per eiland zijn er grte verschillen in zwel het recreatieaanbd als in de psitie van Staatsbsbeheer binnen dit recreatieaanbd. Hewel Texel het grtste eiland is van de vier is de ppervlakte duingebied, bs en strand lager dan p bijvrbeeld Terschelling. Oebele Gjaltema Verbeelder 11

Texel Vlieland Terschelling Ameland Duur vertcht 20 90 105/45 45 Oppervlakte ha 16.000 4.022 11.575 8.509 In beheer bij SBB 4.500 (28%) 2.280 (57%) 9.500 (82%) 900 (11%) Km strand 30 20 30 27 Oppervlakte bs 627 (4%) 289 (7%) 714 (6%) 187 (2%) Oppervlakte bs en natuur 4.656 (29%) 3.466 (86%) 6.753 (58%) 2.025 (24%) Km fietspad 135 26 70 100 Drpen 7 1 12 4 Inwners 13.000 1.150 4.750 3.200 Musea 6 1 7 4 Brn: Wadden.nl/Wadden in cijfers (2012), SBB en Gemeenten p Maat CBS 2012 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Texel Vlieland Terschelling Ameland Oppervlakte ha Oppervlakte bs en natuur Oppervlakte bs In beheer bij SBB 3.3 Kansen algemeen Uit diverse gesprekken is gebleken dat de eilandbezekers ver het algemeen de beter bedeelde autchtne Nederlanders betreft. Allchtne Nederlanders ntbreken nageneg in de grep eilandbezekers. Dat neemt niet weg dat terisme p de Waddeneilanden vlp in beweging is. Oebele Gjaltema Verbeelder 12

Opvallend is de pkmst van diverse evenementen- en rganisatiebureaus vr de Wadden. De rek lijkt hier ng niet uit getuige diverse reacties tijdens interviews m Staatsbsbeheer te vertuigen van meer ruimte vr evenementen en arrangementen in de SBB terreinen. Natuurtheater det het ged getuige de sterke psitie van Oerl en relatief succesvlle nieuwkmers als Int the great wide pen. Een relatief nieuw fenmeen daarbij is de tegenmen aandacht vr het waddengebied naast de traditinele gerichtheid p de Nrdzee(stranden). Ok in de arrangementensfeer liggen hier met geven ver de bijzndere natuurwaarden van het Waddengebied en daarmee de Waddenbeleving kunnen verdiepen. Maar k vrbeelden als de Fjerter, een wandeltcht in het dnker ver het eiland wrdt genemd als psitief vrbeeld van nieuwe vrmen van beleving. Uit cijfers van rederij Deksen blijkt verder dat de seizensverbreding p de Waddeneilanden heeft gewerkt. Het is feitelijk van begin april tt nvember gezellig druk p de eilanden. En tegenwrdig kmen er k al arrangementen met de kerst. Als het gaat m ndzakelijke bezuinigingen in deze ecnmische recessie wrdt in de interviews gewezen p kansen in samenwerking met ndernemers en bewners bij nderhud. De betrkkenheid van de eilanders bij de natuurterreinen is grt, zeker als dit gekppeld wrdt aan psitieve gezamenlijke activiteiten zals het hutzagen p Ameland. Verder wrdt k gewezen p het belang en kansrijkheid van een gede znering. Gebieden als de Bschplaat kunnen best znder allerlei recreatievrzieningen en dat geldt k vr veel andere rustigere gebieden p de Waddeneilanden. Vr wat betreft het p één lijn krijgen van de recreatieve sectr per eiland wrdt in enkele interviews p het belang van samenwerking tussen SBB en gemeenten gewezen. Inrichting en beheer van recreatievrzieningen kst geld en als de gemeente daarvr geen gede verdeelsleutel hanteert krijg je het risic van free-riders. Verder is in interviews het verschil tussen recreatievrzieningen, prmtie en marketing benadrukt. De huidige prmtieactiviteiten per eiland zuden verbreed meten wrden naar marketingactiviteiten. marketingmix vrmen: plaats, prijs en prduct. De nadruk ligt mmenteel sms ng teveel p alleen prmtie. Daarbij wrdt tevens geadviseerd niet teveel belang te hechten aan één Oebele Gjaltema Verbeelder 13

delgrepbenadering zals het BSR Leefstijlmdel. Er zijn vele indelingen die grtendeels p zelfde basis zijn gesteld. De ntwikkeling van nieuwe media gaat k aan de Waddeneilanden niet vrbij. Er wrden bijvrbeeld mmenteel experimenten uitgeverd bij Gameship in Leeuwarden, waarbij vgelgeluiden te herkennen zijn via een app p de smartphne. Specifiek vr het Waddengebied liggen hier nieuwe belevingsmgelijkheden. Verder wrdt p de revival van cultuurhistrie gewezen. Aandacht vr bijvrbeeld WOII (vb. Stelling 12H) p de Waddeneilanden sluit aan bij nieuwe interesses bij bezekers en kan mgelijk k een verbreding pleveren in de delgrepen van de Waddeneilanden. Tensltte wrdt p een tename van uderen en minder validen gewezen in de bezekersstrm vr de kmende 10 jaar Hierp kan SBB sterker anticiperen dr bijvrbeeld de fietspaden kwalitatief te verbeteren (breedte/verharding). Daar hren k elektrische plaadpunten bij. Het aandeel elektrische fietsen greit explsief mede als gevlg van de vergrijzing van de bevlking. Oebele Gjaltema Verbeelder 14

4 AMELAND De Vleijen, Ameland duingebied Ameland 4.1 Bezekers Dit relatief kleine eiland heeft pmerkelijk veel bezekers. Dr de krtere verbinding met het vaste land, kmen hier k meer dagteristen naar te. Daarnaast is Ameland traditiegetruw het eiland waar veel Duitse gasten kmen. Deze grep neemt langzamer uit van het ttale bezek. Het lijkt er p dat deze Duitse gasten k een enigszins specifiek recreatiegedrag vertnen. Z is bekend dat deze grep relatief veel naar recreatiegebied De Vleijen met waterspeelplaats trekt (brn: interviews). Het aantal vertchten is in de peride 2009 2011 geschat p 540.000. Er is verder een berekening gemaakt p basis van de cijfers in 2002: het geschatte aandeel teristen was 90%, de gemiddelde verblijfsduur was 6,0 dagen en gemiddelde bestedingen 37,-. Daarmee is een mzet berekend van Brn gemeente Ameland, cijfers 2002 Teristische Gemiddeld # vertchten vernachtingen 486.000 1 veerbt 6 3900 eigen bt 3 Ttaal aantal vernachtingen 2.916.000 2 11.699 (jachthaven) Bestedingen per Omzet R&T per jaar dag (afgernd) - - + - 3 4.2 Aanbd Ameland prfileert zich met de speerpunten actief, geznd en gastvrij. Dit kmt k tt uitdrukking in marketingcampagnes zals enige jaren terug de shirtspnsring van FC Grningen. Daarnaast wrden er relatief veel sprtieve evenementen gerganiseerd via Sprt Prmtie Ameland zals een triathln, halve marathn, adventure run, paardenmarathn, mtb tcht etcetera. De kampeercapaciteit wrdt als beperkt ervaren, terwijl het aanbd hierin het grtst is van alle (Friese) eilanden. Wat specifiek p dit eiland als prbleem wrdt ervaren is de inpassing van vrzieningen in het landschap en de aankmst p de veerdam in Nes. (29). 1 = 90% van 540.000 2 Op campings, htels, grepsverblijven etc. 3 - Oebele Gjaltema Verbeelder 15

Terreinen Staatsbsbeheer Ameland 900 ha. bs, kwelder en duinen Activiteiten Staatsbsbeheer 500.000 bezekers per jaar 500 deelnemers Fietsdag 3 juni 2011 Organiseren fietstcht Medewerking aan : Ambachtelijke dag in Hllum Nacht van de Nacht Eilandenvijfdaagse Paardenmarathn Tria Ambla Nvember Kunstmaand Tussen Slik en Zand Ameland adventure Muziekfestival Frysk Jeugd Orkest Vrzieningen Staatsbsbeheer Ameland 6 km fietspad 45 km gemarkeerde wandelpaden 10 uitzichtpunten / duintrappen 82 banken en picknicksets Weblg Natuurcamping de Middelpôlle Het aanbd van SBB binnen het teristisch-recreatief prduct p de Waddeneilanden is met behulp van nder andere interviews in kaart gebracht aan de hand Beschikbaarheid: Zijn er vldende beschikbare ha's gren en vrzieningen aanwezig? Anders dan p Terschelling en Vlieland beheert SBB p Ameland niet het grtste deel van het eiland. Naast SBB zijn It Fryske Gea en de Vennt actief die met name p het stelijk deel van het eiland beheren. Bvendien is een grt gedeelte van Ameland agrarisch; Desndanks zijn er vldende bssen, duinen en strand ten beheve van het recreatieve bezek; Ok de SBB camping Middelpôlle verziet in een behefte die elders p Ameland niet wrdt gebden. Er is ng wel behefte aan speelvrzieningen en er liggen k verzeken m een speelbs/speelplekken vanuit drpsbelangen (a Hllum). Ok leeft er al langer de wens vr meer utdrvrzieningen bijvrbeeld bij de Vleyen (rdelbaan, klimpark, natuurbelevingspad). Bereikbaarheid: Kan de recreant in de gebieden kmen p een redelijke manier? De bereikbaarheid van de terreinen p Ameland is zeker in vergelijking met Terschelling en Vlieland ged te nemen. Er is een frequente en relatief krtdurende btverbinding. En k vanaf de veerstep is de verbinding met de terreinen van Staatsbsbeheer ged, zwel per penbaar verver, per aut f per fiets; Een punt van aandacht is wel de zne veerstep en bedrijventerrein Nes. Als gevlg van de gebrekkige ruimtelijke kwaliteit is, zeker in vergelijking met Vlieland en Terschelling, zwel de eerste als de laatste indruk van Ameland niet psitief. Bruikbaarheid: Kan de recreant er den wat hij wil en sluit het aan bij de gewenste beleving? De SBB terreinen zijn ged bewegwijzerd en nieuwe rutes zals recent de ruiterrutes wrden zeer gewaardeerd; Overigens met wel vrkmen wrden dat er een wud aan brdjes kmt; Een punt van aandacht is de afrastering m duingebieden als Rsdunen, hetgeen de tegankelijkheid beperkt; Er is een verschuiving zichtbaar naar mee evenementen en arrangementen p Ameland. SBB ndersteunt deze al en zu daar in de tekmst ng meer nderdeel van uit kunnen maken (Kunstmaand, bmhutten-ntwerp, ATB evenement etcetera). Oebele Gjaltema Verbeelder 16

Bekendheid: Weten mensen van het bestaan van het gebied? Ok Ameland kent relatief veel herhalingsbezek. Deze mensen kennen het eiland ged en dus k de terreinen van SBB. Overigens bestaat de indruk dat het gebruik van de duinen heel extensief is en zich beperkt tt de uitgezette paden en rutes; Een gezamenlijke prmtie van teristisch Ameland is niet eenvudig gezien de grte heveelheid rganisaties en ndernemers. Het teristisch platfrm is nlangs nieuw leven ingeblazen en SBB is daarbij van harte welkm. Betrkkenheid: Is er participatie/ betrkkenheid vanuit de mgeving bij het terrein? SBB (team p Ameland lv Marjan Veenendaal) heeft enkele gede initiatieven pgepakt; De gezamenlijke hutkap wrdt daarbij als psitief vrbeeld genemd, evenals de wijze waarp via de weblg en sciale media wrdt gewerkt; Er liggen ng wel (meer) mgelijkheden in bijvrbeeld het betrekken van schlen bij het schnmaken van strand en duin: Ec Jutten. Samenwerking tussen SBB, bevlking, schlen en recreatiebedrijven ( bijv. Stay-OK) is daarbij uitermate kansrijk en wenselijk; 4.3 Kansen en verbeterpunten Kwaliteit van recreatieve infrastructuur zal kmende 10 jaar mede gezien marktbehefte verder verhgd meten wrden ten beheve van uderen en minder validen: deze grep neemt kmende 10 jaar relatief in mvang te. Daarvr zijn investeringen ndig die SBB samen met gemeente zu kunnen ppakken; SBB zu ng meer gebruik kunnen maken van cprducentschap in eilander streekprducten; Evenementen zals kunstmaand kan ng meer dan vrheen k plaatsvinden p bijzndere plekken in natuurgebieden; Deelname SBB aan teristisch platfrm; Omvrming bswachterswning in Briksduinen; Start nieuwe campagnes.g.v. ec-jutten, maar dan in duingebied; Terughudend zijn met nieuwe rasters vr begrazing Sterkere inschakeling gebruikers bij nderhud rutes (vrbeeld ruiterrutes) Vr draagvlak zijn activiteiten als zelf hut zagen erg belangrijk Oebele Gjaltema Verbeelder 17

Nieuwe buitensprtactiviteiten en vrzieningen in bijvrbeeld recreatiegebied De Vleijen; Een nadere uitwerking van de verschillende leefstijlkleuren per deelgebied p Ameland zu richting kunnen geven aan inrichting en beheer. Onderstaande afbeelding is daarvan een vrbeeld van een nadere uitwerking waarbij de drpen in cmbinatie met strand de kern van het aanbd vrmen vr de delgrepen gezellig lime en uitbundig geel. Behalve deze twee leefstijlkleuren zu dit k vr de andere delgrepen verder kunnen wrden uitgewerkt, met speciale aandacht vr een kppeling met het waddengebied (kweldervrming Feugelpôlle, waddenexcursies etcetera) Oebele Gjaltema Verbeelder 18

5 TERSCHELLING Zicht richting Nrdsvaarder Zicht p plder en wad met p vrgrnd Camping De Ki 5.1 Bezekers Terschelling trekt veel inwners van Nrd en Zuid Hlland, alsk veel inwners van Friesland. Ok hier is het pleidingsniveau relatief hg. (13). Opvallend is dat het aandeel uderen hier lager is als p de verige eilanden: men trekt meer jngeren dan de verige eilanden. Het aandeel jeugd is p Terschelling relatief grt en de recreatiesectr kiest daar in haar prfilering k bewust vr. (13) Camping Appelhf en Terpstra prfileren zich k als jngerencamping. Deze grep jngeren bezekt het eiland vral in het hgseizen en heeft veel belangstelling vr uitgaan en het strand en minder vr de natuur. Tegelijkertijd is Terschelling k het eiland van evenement Oerl. Oerl heeft (inter-) natinale uitstraling en trekt ieder jaar 10 duizenden wat udere cultuurminnende bezekers. Tch is Terschelling k een echte natuurbestemming. Uit de teristisch recreatieve ntwikkelingsmnitr blijkt dat veel bezekers naar Terschelling kmen vanwege de rust, de ruimte en de natuur (TROM, 2009). In 2009 werden de vlgende berekeningen gemaakt. Er waren ruim 423.000 btreizigers, waarvan het aandeel teristen 87,5% was. De gemiddelde verblijfsduur was 5,1 dagen. Verblijfsrecreanten van bezekers die met de veerbt kwamen was In ttaal waren er daarnaast in 2008 ng 36.970 vernachtingen in de jachthaven (passanten en chartervaart). Het ttale ecnmische effect, inclusief de bestedingen van gebruikers jachthaven, is in 2009 berekend p ruim 114 miljen. In 2003/2004 was dit ng 82 miljen. (13) Brn gemeente Terschelling, cijfers 2009 en Recreatieve Mnitr Waddenhavens 2008 Teristische vertchten Gemiddelde # vernachtingen Ttaal aantal vernachtingen Bestedingen per dag 370.125 (veerbt) 4 5,1 1.480.500 5 verblijfsrec. 10.873 (eigen bt) 3,4 36.970 (jachthaven) Omzet R&T per jaar - 5.2 Aanbd Terschelling prfileert zich als een kleinschalig en gevarieerd eiland zwel qua aanbd als qua delgrepen. Daarbij richt Terschelling zich p cultuur en haar maritieme verleden. Een typisch kenmerk van de campings- en huisjescmplexen p Terschelling is de kleinschaligheid, welke een 4 = 87,5% van 423.000 5 Op campings, htels, grepsverblijven etc. Oebele Gjaltema Verbeelder 19

rechtstreeks gevlg is van de ruilverkavelingen uit het verleden en de mschakeling van (kleinschalige) landbuw naar kleinschalige verblijfsrecreatie in de binnenduinrand. Terschelling is een relatief grt eiland met maar liefst 12 drpen (ng meer dan p het relatief grtere Texel). Het eiland kenmerkt zich dr kleinschaligheid en een hge diversiteit aan landschapstypen p krte afstand. De plder p Terschelling heeft ndanks diverse ruilverkavelingen een rsprnkelijker karakter gehuden dan de plders p Ameland f Texel. Ruim 80% van het eiland is natuurgebied. (45) Dr de grte afstanden van West-Terschelling waar de bt aankmt tt aan Osterend p het eiland in de natuurgebieden. De Bschplaat is nauwelijks ntslten en wrdt maar weinig betreden. Verder is de cranberry teelt een hele specifieke bedrijfstak p dit eiland. Opvallend verschil met Ameland is dat p Terschelling de kampeer plaatsen ngeveer vr de helft uit teristische standplaatsen bestaan, terwijl p Ameland ngeveer tweederde uit vaste standplaatsen bestaan. (gegevens 2006). Het aantal stacaravans lpt terug en wrden langzamerhand mgevrmd tt luxere chalets f recreatiewningen (mndelinge telichting). Activiteiten SBB Terschelling Diverse activiteiten in Natuurpunt Lies Excursies Arrangementen met.a. huifkartchten Meewerken aan Mi Weer Zmerspelen (hutten buwen met bswachter) Naar Buiten, samen met inwners Natuureducatie met schlgrepen Meewerken Oerl Terreinen SBB Terschelling 9500 ha. Nrdsvaarder (westpunt) Bschplaat (stpunt) Kegelwieck Grede Landerummerhei Vrzieningen 30 km fietspad 45 km gemarkeerde wandelrutes 8 uitzichtpunten /duintrappen 65 km ruiter/menpaden 10 parkeerterreinen 190 km nverharde duin/bspaden 95 banken 13 km penbare asfaltwegen 3.5 miljen dagbezeken 2700 deelnemers 2 rlstel paden Recreatiekaart Algemene flders Infpanelen Weblg Het aanbd van SBB binnen het teristisch-recreatief prduct p de Waddeneilanden is met behulp van nder andere interviews in kaart gebracht aan de hand Beschikbaarheid: Zijn er vldende beschikbare ha's gren en vrzieningen aanwezig? S - en natuurgebied. De schakering van verschillende terreintypen in beheer bij SBB p Terschelling is k grter dan p de andere eilanden; De heveelheid recreatievrzieningen in beheer bij SBB p Terschelling is indrukwekkend mvangrijk, evenals de schaal en diversiteit. Desndanks blijft Terschelling herkenbaar en verzichtelijk: van west naar st wrdt het steeds rustiger en vanaf zee tt wad is p lp- en fietsafstand sprake van een hge landschappelijke diversiteit (zee, strand, duin, binnenduinrand, plder, kwelder, Waddenzee); Waar ng wel vraag naar bestaat is naar meer ruimte vr buitensprtactiviteiten zals klimbs, paintball etcetera; Daarnaast is in de interviews het belang van meer kwelders benadrukt. Kweldervrming kan winst betekenen vr natuur en recreatie p Terschelling. Oebele Gjaltema Verbeelder 20

Bereikbaarheid: Kan de recreant in de gebieden kmen p een redelijke manier? De bereikbaarheid van de terreinen p Terschelling is minder ged dan die p Ameland f Texel als gevlg van de lange btreis (ca 1,5 uur). Dagjesmensen kmen dan k nageneg niet vr en de meeste bezekers (meer dan 95%) kmt vr een krte vakantie. Daarbij met wrden aangetekend dat vr veel teristen de vakantie begint bij de afvaart van de bt vanaf Harlingen en de lange afstand versterkt het eilandgevel van Terschelling. De aankmst vervlgens p West-Terschelling is aantrekkelijk aangezien zich hier de enige natuurlijke havenbaai in het waddengebied bevindt. De aantrekkelijke histrische bebuwing van West-Terschelling (waarnder de Brandaris) is direct zichtbaar na aankmst met de bt. Langs de binnenduinrand ligt p enkele plekken ng een nverhard zandpad, waardr de campings ter plekke minder ged bereikbaar zijn (Friesdûne). Bruikbaarheid: Kan de recreant er den wat hij wil en sluit het aan bij de gewenste beleving? De SBB terreinen zijn ged bewegwijzerd de recreatiepaden wrden ged nderhuden. Ok recente verbeteringen in het ruiterrutenetwerk wrden zeer p prijs gesteld; Wel is het de vraag f met de kmende vergrijzing en hgere veiligheidseisen de fietspaden vldende breed zijn. Er is wel enige zrg ver het effect van verstuivingen p de bruikbaarheid van strandvergangen en recreatiepaden; Daarnaast is er net als p de verige eilanden enige weerstand tegen rasters en begrazing. Ok al maak je de rasters ged passeerbaar, veel mensen durven met grter vee (paarden, runderen) de duinen niet meer in; Bekendheid: Weten mensen van het bestaan van het gebied? Ok Terschelling kent relatief veel herhalingsbezek. Deze mensen kennen het eiland ged en dus k de terreinen van SBB. Overigens bestaat de indruk dat het gebruik van de duinen heel extensief is en zich beperkt tt de uitgezette paden en rutes; SBB werkt samen en neemt deel aan de Stichting Marketing en Prmtie Terschelling. Dit bevrdert k de gede samenwerking; Betrkkenheid: Is er participatie/ betrkkenheid vanuit de mgeving bij het terrein? Staatsbsbeheer brengt p Terschelling al meer dan 10 jaar een jaarverzicht uit (Terschelling in Beeld). Dit schetst de vrtgang van allerlei activiteiten van SBB p het eiland; Er is bvendien regelmatig verleg tussen SBB en verschillende ndernemers p het eiland; Daarnaast participeert SBB in het recreatieplatfrm. In dit platfrm wrdt wel veel infrmatie uitgewisseld, maar eigenlijk is er behefte aan het delen en uitdragen van een gezamenlijke visie. Oebele Gjaltema Verbeelder 21

5.3 Kansen en verbeterpunten SBB Terschelling Kwaliteit van recreatieve infrastructuur zal kmende 10 jaar mede gezien marktbehefte verder verhgd meten wrden ten beheve van uderen en minder validen: deze grep neemt kmende 10 jaar relatief in mvang te. Daarvr zijn investeringen ndig die SBB samen met gemeente zu kunnen ppakken; Specifiek vr Terschelling is er behefte aan kwaliteitsverbetering van de strandvergangen. Het ged begaanbaar huden k met het g p het bvenstaande punt beheft de kmende jaren extra aandacht. Eventuele verrmmeling bij deze strandvergangen zal SBB in samenwerking met gemeente en ndernemers zveel mgelijk tegen meten gaan. Gemeente Terschelling wil anders mgaan met musea. Stichtingen wrden meer samengevegd. SBB participeert mmenteel niet in natuurmuseum, maar er liggen wel kansen in meer samenwerking gekppeld aan excursies en inkmsten uit terisme; Cmmunicatie gaat steeds beter: hu deze lijn vast p Terschelling; Er liggen ng meer mgelijkheden in samenwerking tussen ndernemers en SBB, bijvrbeeld bij het ntwikkelen van utdr-activiteiten en ndernemers willen daar best in investeren vrbeelden: speel- klimbs bij Duinmeertje van Hee en trimlpbaan in Frmerumerbs; De cmmunicatie ver SBB en haar terreinen kan ng interactiever, bijvrbeeld via meer dwarsverbanden tussen websites van bedrijven en die van SBB. Cmmuniceer bijvrbeeld actiever ver plekken waar wild lpt (bijvrbeeld reeën). De diversiteit van landschappen is p Terschelling enrm. Het behuden en versterken van deze diversiteit is dan k een belangrijk aandachtspunt in terreinbeheer dr SBB. In cmmunicatie niet alleen start van prjecten markeren, maar vral k he het resultaat er van gewrden is en prjecten k afmaken (vrbeeld Seinpaalduin); Er ntstaat een tekrt aan natuurgidsen. Dit zu nieuw leven ingeblazen kunnen wrden via een cursus natuurgids en/f actief vrzetten cursus gastheerschap vr ndernemers; De gezamenlijk met ndernemers meer aan zwerfvuil, bijvrbeeld dr het plaatsen van vangnetten vr afval langs de uitgaansrutes vanaf de jeugdcampings. Een nadere uitwerking van de verschillende leefstijlkleuren per deelgebied p Terschelling zu richting kunnen geven aan inrichting en beheer. Onderstaande afbeelding is daarvan een vrbeeld van een nadere uitwerking waarbij de drpen in cmbinatie met strand de kern van het aanbd vrmen vr de delgrepen gezellig lime en uitbundig geel. Behalve deze twee leefstijlkleuren zu dit k vr de andere delgrepen verder kunnen wrden uitgewerkt, met speciale aandacht vr een kppeling met het waddengebied en teristische benutting van de plder. Oebele Gjaltema Verbeelder 22

6 VLIELAND Uitzicht vanaf Vuurbetsduin Kamperen p Lange Paal 6.1 Bezekers Vlieland is de afgelpen jaren steeds meer het eiland van de rijkere bvenlaag in de bevlking gewrden. Hewel er k ng veel mensen met een gemiddeld inkmen naar Vlieland kmen en dan met name naar de campings Strtemelk en Lange Paal. Relatief veel bekende Nederlanders hebben een huisje p Vlieland en mede dankzij de herstructurering van de Jachthaven is Vlieland vr de luxere watersprt een ppulaire bestemming. Ok de mvrming naar luxere huisjes p de Ankerplaats, kmst van Residentie Vlierijck en herstructurering van bestaande htels (Badhtel Bruin) heeft geleid tt gemiddelde hgere vernachtingstarieven en de kmst van meer bvenmdale inkmens. Hiertegenver staan de bezekers aan Camping Strtemelk enerzijds en Camping Lange Paal (van SBB) anderzijds. Camping Strtemelk trekt jaarlijks een geheel eigen delgrep die verwegend p en rndm de camping zelf te vinden is. Camping Lange Paal trekt vrnamelijk natuurkampeerders die minder p luxe gericht zijn. De (zakelijke) grepsmarkt p Vlieland is k ged vertegenwrdigd waar zich k enkele arrangementenbureaus zich specifiek richten. De relatief lange reis en het gebrek aan (dagrecreatieve-) vrzieningen, maakt dat bezekers een welverwgen keuze hebben gemaakt vr dit eiland. Maar liefst 88% van de bezekers aan Staatsbsbeheer terreinen is verblijfsrecreant (Terschelling 71%, Ameland 40% en ter vergelijking in Schrl 25%) (20). De pvangcapaciteit vr verblijfsrecreanten is echter vrij beperkt, wat de mate van exclusiviteit verhgd. Het aandeel van campings ten pzichte van de andere accmmdaties ligt hier verreweg het hgst. 70% van de beddencapaciteit ligt p een camping (2006). Brn gemeente Vlieland, schatting 2012 en p basis van CBS 2012 Teristische vertchten Gemiddelde # Overnachtingen Ttaal aantal vernachtingen 170.000 veerbt 5 850.000 30.000 jachthaven 6 3 90.000 Bestedingen per dag Omzet R&T per jaar,- 00.000,- + 3.600.000,- Vr wat betreft de bestedingen per dag is vr Vlieland uitgegaan van het gemiddelde vr krte en lange vakantie uit het CBS nderzek (cijfers 2010). Vlieland wrdt namelijk nageneg alleen bezcht dr teristen die vr een krte f lange vakantie k p Vlieland vernachten. 6.2 Aanbd Uit een in 2006 gehuden imag-nderzek blijkt dat het prfiel van Vlieland ligt in de kernwrden: ntspannen en intiem en in de unieke eilandsfeer. Meer ng dan p de andere eilanden zrgt de 6 Brn mededeling gemeente Vlieland Oebele Gjaltema Verbeelder 23

btvertcht vr een sterke eilandbeleving. De btvertcht duurt bijna twee uur en de aankmst is direct k de aankmst in het enige drp van het eiland: Ost-Vlieland. In de interviews sprak men Daarnaast nderscheid Vlieland zich van de andere eilanden vanwege het feit van de inwners, wrden tegelaten, wat een bijzndere beleving geeft en bijdraagt aan het ervaren van de stilte. Verder kent Vlieland, anders dan de andere eilanden geen plder en is de znering uiterst verzichtelijk: de stzijde is gezellig druk, het middendeel van het eiland rustiger en het westelijk deel van Vlieland is stil. Dit uitgeznderd efeningen van de Luchtmacht p de Vliehrs. Terreinen Staatsbsbeheer Vlieland 2.280 ha Duingebied Vliehrs (deels militair efenterrein) met de Vuurbetsduin, met 42 meter het hgste punt van Friesland. Vrzieningen SBB Vlieland 7,4 km fietspad 13 km gemarkeerde wandelrutes 8 uitzichtpunten /duintrappen 12,7 km ruiter/menpaden 550 m klinkerweg 360 m schelpenpad 405 m trap 86 banken 12 picknicksets 19 infpanelen 12 handwijzers 12 fietsenrekken Bezekerscentrum Nrdwester Kampeerterrein Lange Paal Activiteiten SBB Vlieland Picknick met de inwners Wrdverders van de Natuur, met IVN vr schlgrepen Participatie braderieën, presenteren flders en verkp Participatie int the great wide pen Infrmatie avnden vr verkp brandhut en samen kappen Excursies Cranberries plukken met schlleerlingen Landelijke natuurwerkdag Bmfeestdag Het aanbd van SBB binnen het teristisch-recreatief prduct p de Waddeneilanden is met behulp van nder andere interviews in kaart gebracht aan de hand Beschikbaarheid: Zijn er vldende beschikbare ha's gren en vrzieningen aanwezig? Staat 00 ha bs- en natuurgebied. De znering van west naar st zrgt vr vldende diversiteit in beleving p het eiland Er is wel meer behefte aan ruimte vr actieve buitensprten, zals ATB-en en klimpark achtige cncepten; In de arrangementensfeer is ng wel meer te den met de Waddenzee: begeleide tchten ver het wad; Bereikbaarheid: Kan de recreant in de gebieden kmen p een redelijke manier? Vlieland ligt het verst weg van het vasteland van alle Waddeneilanden; Eenmaal p het eiland zijn de terreinen van SBB wel ged bereikbaar, maar de drukte cncentreert zich tch vral rnd het drp en de Jachthaven p Ost Vlieland. De lange bttcht wrdt verigens als sterk punt gezien. Eenmaal p Vlieland ligt het temp wat lager, weinig autverkeer en veel fiets- en vetverkeer. In de praktijk kmen maar heel weinig mensen in het duingebied. Bruikbaarheid: Kan de recreant er den wat hij wil en sluit het aan bij de gewenste beleving? De SBB terreinen zijn met name in het stelijk deel van Vlieland ng niet ptimaal. Het gebied rndm het zwembad kan beter aansluiten bij de behefte aan natuuractiviteiten en er is behefte aan lcaties vr buitensprt (tuwparcurs) en ATB-en; Oebele Gjaltema Verbeelder 24

Het huidige terrein waar evenementen als Int the Great Wide Open wrden gehuden kan de piekbelasting niet aan; Op het strand is er behefte aan tijdelijke lcaties waar spullen vr strandactiviteiten kunnen wrden pgeslagen in het seizen; Bekendheid: Weten mensen van het bestaan van het gebied? De natuureducatieve activiteiten van SBB wrden erg p prijs gesteld; Cmmunicatie en prmtie ver Vlieland kan beter, zwel dr SBB als p eiland zelf. Men maakt ng te weinig gebruik van media- plevert (hewel er veel kritiek is p deze serie vanuit de eilander bevlking). Betrkkenheid: Is er participatie/ betrkkenheid vanuit de mgeving bij het terrein? Er is de afgelpen jaren p enkele dssiers sprake geweest van een meizame relatie tussen SBB en eilandgemeenschap, maar de cmmunicatie tussen SBB en eiland gaat steeds beter: maar pgaande lijn wel vasthuden; Het zu helpen als er meer transparantie kmt in activiteiten en tijdsbesteding dr de mensen van SBB p het eiland (nb: beleving p eiland is dat SBB meer met vee/natuurbeheer bezig is dan met bezekers, terwijl beleving bij SBB juist andersm is); Er met een nieuwe gezamenlijke teristische visie kmen vr Vlieland. SBB kan daar actief in participeren. 6.3 Kansen en verbeterpunten SBB Vlieland Gemeente Vlieland wil kmende jaren aan de slag met teristische visie en enkele ntwikkelingen p het stelijk deel van Vlieland. Daar liggen grte kansen vr SBB m in te participeren en tegelijk meer in gezamenlijkheid de ksten vr terreinbeheer te gaan dragen; Vrbeeld is tekmstige ntwikkeling van Zwembad en directe mgeving, maar bijvrbeeld k de verdere medewerking aan het teristisch benutten van Stelling 12H en de Atlantik wall, de ntwikkeling van een kinderberderij en mgeving vuurtren etcetera. Er is steeds meer aandacht vr cultuurhistrie in nze samenleving. Ok initiatieven als penstelling Stelling 12H, herbuw van een Kikershuisje en herbestemming ude Oebele Gjaltema Verbeelder 25