Opbouw workshop Korte geschiedenis Wat zijn executieve functies? Waarom zijn ze belangrijk? Hoe is het gesteld met mijn EF s? Vertalen naar de praktijk Rol van de IB-er (EF en stoornissen) Doel Hoe het begon Het creëren van een gemeenschappelijke visie m.b.t. executieve functies voor het jonge kind; handvatten voor morgen! Onderzoek Pionier: Adele Diamond in Science (2007): beschadiging aan prefrontale cortex veroorzaakt ernstig sociaal disfunctioneren EF betere voorspeller voor schoolsucces dan scores taal en rekenen Samenhang met SES Stimuleren/ontwikkelen van EF is mogelijk Adele Diamond University of British Columbia Definitie executieve functies Executieve functies zijn denkprocessen die belangrijk zijn voor het uitvoeren (executie) van sociaal en doelgericht gedrag. Executieve functies is een hogere orde denkproces en afhankelijk van lagere orde denkprocessen (aandacht, geheugen, infoverwerking, ruimtelijk inzicht, waarnemen van tijd ) Kinderen kunnen met deze functies langzaam uitgroeien tot zelfsturende personen, die onafhankelijk van anderen doelgericht gedrag kunnen vertonen. 1
Executieve functies emotieregulatie responsinhibitie werkgeheugen planning metacognitie organisatie? time-management doelgericht gedrag taakinitiatie volgehouden aandacht flexibiliteit De olifant en zijn berijder Olifant: limbisch systeem/emotie Berijder: meeste executieve functies/prefrontale cortex Leg eerst een basis voor schoolse leren De hersenen zijn er klaar voor! Opbrengst voor het kind Is in staat om structuur aan te brengen Krijgt meer positieve feedback van peers en lk Maakt meer onderdeel uit van de groep Kan eigen keuzes maken Is in staat om samen te spelen Rust in hoofd Opbrengst voor leerkracht Samen spelen en leren in groep is makkelijker te organiseren Instructie wordt beter en sneller opgepakt en begrepen Meer rust en overzicht Beter contact en communicatie met ll in de groep Meer begrip voor gedrag leerling Ontdek je eigen EF: Jan Ontdek je eigen EF: Jan 2
Ontdek je eigen EF: waar ligt jouw kracht? EF versterken Korte termijn doelen: ontwikkelen van een prothetische omgeving Lange termijn doelen: het ontwikkelen van executieve vaardigheden Responsinhibitie Responsinhibitie Definitie: het vermogen te stoppen en na te denken alvorens te handelen. Vormen van impulscontrole: Je inhouden en wachten Je gedrag stoppen Je niet laten afleiden Open deur: ga er vanuit dat peuters en kleuters hun impulsen nauwelijks kunnen beheersen Als je kinderen beperkingen oplegt, zullen ze hun impulsen moeten leren beheersen: stimuleert ontwikkeling responsinhibitie! Help kinderen beloningen uit te stellen door een wachttijd in te stellen: verleng de wachttijd geleidelijk Bereid kinderen voor op situaties waarin ze hun impulsen zouden moeten kunnen beheersen Oefen respons inhibitie met behulp van rollenspelen Werkgeheugen Werkgeheugen Definitie: Het vermogen om belangrijke informatie even vast te houden tijdens het uitvoeren van een taak Peuter/kleuter: Onthouden dat je de lijmpot, een kwast en een schaar moest pakken Je niet laten afleiden door die mooie vrachtauto die langs rijdt 3
Werkgeheugen Werkgeheugen: Brian Braingame Voorwaarden: Zorg allereerst voor aandacht Maak geheugensteuntjes visueel Wees geduldig (blijf herhalen) en sensitief Video Brian game Tips: Laat het kind instructie herhalen (Pedro de papegaai) Zet geheugenstrategieën in Zet in op multisensorische strategieën: zing de opdracht www.kinderpraktijkhippo.nl Cognitieve flexibiliteit Definitie: Vermogen om met een verandering om te gaan Peuter/kleuter: Meebuigen als plannen veranderen, omdat het bijvoorbeeld gaat regenen Doen alsof je een piraat bent Accepteren dat afspraken soms anders gaan Inzien dat je niet alleen van blokken maar ook van blikken een toren kunt maken Problemen met cognitieve flexibiliteit Veranderingen: NEE! Hechten veel waarde aan vaste routines Starre, rigide en koppige kinderen! Niet alleen in ervaringen, maar ook in denkpatronen Cognitieve flexibiliteit: tips Bereid kinderen voor op wat komen gaat (visueel) Verrassingskaart in dagritme Creëer gelegenheid voor rollenspel Niet erg als iets niet in één keer lukt Divergentiematrix (www.vindingrijk.nl) Biedt alternatieven aan binnen de zone van naaste ontwikkeling (heb jij een idee hoe je de stoel vast zou kunnen zetten op de tafel?) Huiswerkopdracht Kies een kind uit de/je groep die moeite heeft met een specifieke EF en waarmee je aan de slag wilt gaan Bespreek met de pedagogisch medewerker/leerkracht of je collega welke interventies jullie willen uitvoeren (op korte en lange termijn) Maak een filmpje van 4 minuten waarin je het kind filmt in een spel/werkactiviteit (mag in samenspel met andere kinderen), waarin de desbetreffende EF goed naar voren komt 4
Verder met EF Werken aan het versterken van de EF -Schoolniveau: De EF- slimme school (teambijeenkomst, beschikbare literatuur) -Klassenniveau: Methodisch : Leren leren met Reflecto/ Beertjesmethode/ EF wijzer Inzetten van spel en activerende werkvormen Algemene adviezen per executieve functie Het EF- slimme klaslokaal -Individueel niveau: specifiek op de individuele leerling afgestemd (evt. BRIEF 5-18) Handreikingen executieve functies EF en probleemgedrag Kinderen met AD(H)D Kinderen met ASS Responsinhibitie Werkgeheugen Cogn flexibiliteit Door anderen heen praten Zeer snel afgeleid Niet kunnen stoppen Door anderen heen praten Vaak andersom: moeite met opstarten Niet invoegen in spel Spullen kwijt Opdracht vergeten Automatiseren verloopt moeizaam Lange verwerkingstijd Moeite verbale opdracht Creatief! Wat eerst en wat daarna (plannen) Verwachte vs onverwachte verandering Wennen aan nieuwe regels Kinderen met ODD Impulsieve reacties Eerst doen dan denken Verminderd Onder invloed van (Schoemaker, 2013) spanning laag Bedankt voor jullie aandacht! Jan van der Zwan 06-407312423 jan@hetbreinbureau.nl www.hetbreinbureau.nl 5