Verslaving bij adolescenten met zwakke EF

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Verslaving bij adolescenten met zwakke EF"

Emilie Hendrickx
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 19 juni 2012 executieve functies bij adolescenten Verslaving bij adolescenten met zwakke EF Reinout Wiers & Thomas Gladwin ADAPT lab (Addic.on Development and Psychopathology lab) Universiteit van Amsterdam inhoud 1. Relatie executieve functies en verslaving. 2. Hoe werkt dat bij kinderen met zwakke EFs? 3. Interventies 1 2 Achtergrond: Duale systeem modellen (bijv. Kahneman, 2003) System 1 System 2 Unconscious Conscious Evolved early Evolved late Shared with animals Uniquely human Non verbal Verbal Rapid, parallel Slow, sequential High capacity Low capacity Domain specific Logical, abstract Pragmatic Hypothetical Independent of Related to working working memory, IQ memory capacity, IQ 3 Simpel model: aparte systemen (bijv. Satpute & Lieberman, 2006) Limbische drive En executieve Functies rem - nog niet goed Ontwikkeld in Adolescentie - en helemaal niet bij adolescenten met zwakke EFs 4 Neurocognitieve varianten Metafoor Essentie model 5 Gedrag bepaald door samenspel twee soorten processen: - impulsieve processen (associatief) > paard - reflectieve & executieve processen (rationeel) > ruiter Verslaving: paard dat makkelijk op hol slaat 1

Interventies 1 2 Achtergrond: Duale systeem modellen (bijv.

2 Duale Proces Modellen Verslaving (Evans & Coventry, 2006; Strack & Deutch, 2006: Wiers & Stacy, 2006; Wiers et al., 2007) Verslaving conflict tussen automatisch appetitieve processen en reflectieve processen (executieve functies, motivatie om niet te gebruiken) Herhaald gebruik: > automatische appetitieve processen steeds sterker (sensitizatie) > reflectieve processen steeds zwakker Sterkere effecten bij adolescenten Snellere sensitizatie > automatische processen die aanzetten tot meer gebruiken (dieronderzoek) /drugs hebben negatieve invloed op (nog ontwikkelende) controlerende processen (dieroz, cross-sect. mensen) Netto effect: verstoorde balans automatisch geactiveerde impuls om te gebruiken en meer verstandige controlerende processen. 7 gedetailleerd model (Wiers et al 2007, Pharmacol Biochem Behav) 8 Verslavings en ander gezondheidsgedrag Ruiter Motivatie, andere Doelen in het leven willen Reflectief systeem - Executief Vermogen Werkgeheugencapaciteit kunnen Rationele Beslissing Voordelen tegen nadelen Paard Situatie (alcohol /drug Cues) Perceptie Motivationele orientatie Attentional bias Motor Schemas / Drug gebruik Approach bias + Associatief/Impulsief Systeem 9 Ook kritiek System 1 Theoretisch werk: simpele metafoor is te simpel (Keren & Schul, 09 PPS) Unconscious Evolved early Shared with animals Non verbal Rapid, parallel High capacity Domain specific Pragmatic Independent of working memory, IQ Gladwin, Figner, Crone & Wiers, 2011, DCN System 2 - Kenmerken niet hoog gecorreleerd - Specifiek proces vaak mix - geen separeerbare systemen - verschil met duale procesmodellen (cf. Gladwin et al 2011) 10 (Health Psychol Rev, 2008) Conscious Evolved late Uniquely human Verbal Slow, sequential Low capacity Logical, abstract Hypothetical Related to working memory capacity, IQ 11 Probleem duale systeem Modellen: Wie controleert? Motivationele Homunculus (~Frijda) Mogelijke oplossing: Grounding in Cognitive Neuroscience 12 2

processen steeds sterker (sensitizatie) > reflectieve processen steeds zwakker Sterkere effecten bij adolescenten Snellere sensitizatie > automatische processen die aanzetten tot meer gebruiken

3 Hulptroepen * Ons alternatieve model Beschrijft Relatieve of Meer impulsieve toestanden Van complex systeem Motivationele processen en top-down bijsturen: verweven, samen Ontwikkelende componenten van reflectieve toestanden systeem * Impulsieve en Reflectieve Processen nu gedefinieerd Als meer (re-)processing (cf. Cunningham) * Reflectief Processen Geeft je extra tijd; contrast: Dopamine (alle middelen) pushen juist Neural Now 14 (Lewis, 2011) Computationale modellen Van samenspel motivatie En controle leren 13 Dus: inhoud Executieve functies belangrijk in relatie tot verslaving: * verweven met motivationele processen, uitstellen beloning * bijsturen automatische processen steeds lastiger: - automatische processen steeds sterker - vermogen tot bijsturen steeds zwakker (evenals gerelateerde motivatie daartoe) 1. Relatie executieve functies en verslaving. 2. Hoe werkt dat bij kinderen met zwakke EFs? 3. Interventies Hoe meten we dat? IAT probeer uit op Recente studies; ondersteuning duale procesmodellen verslaving (Grenard et al, 2008; Thush et al 2008, Houben & Wiers, 2009) energiek N = 88 vmbo, laag opleiding adolescenten 1 Vermogen om impulsen te reguleren Werkgeheugen capaciteit Actief Fris Neutraal 2 Automatische Processen Neutraal Fris Actief Gebruik 17 energiek Zie ook (Houben & Wiers, 2006; Thush & Wiers, 2007) Index automatische associaties = RT2 RT1 18 3

Cunningham) * Reflectief Processen Geeft je extra tijd; contrast: Dopamine (alle middelen) pushen juist Neural Now 14 (Lewis, 2011) Computationale modellen Van samenspel motivatie En controle leren

4 Werkgeheugen: SOPT Werkgeheugen Resultaten: voorspellen drinken Sterke Controle Functies: Bewuste verwachtingen (voordelen vs. nadelen) Voorspellen Gebruik en Zwakke Controle Functies: Associaties Voorspellen alcohol Gebruik en problemen Grenard, Ames, Wiers, Thush, Sussman & Stacy, Vergelijkbare opzet in VS, n = 145 (LA) - Automatische associaties met geheugenassociatiemaat (eerste woord dat je te binnen schiet bij rondje, fluitje, etc.) - Werkgeheugen: SOPT - / Drug use questionnaire problemen Moderatie van automatische processen Dit lijkt 1 soort (feestende jongeren) Lower SOPT Score Mean SOPT Score Higher SOPT Score >> Vergelijkbare uitkomsten: jongeren met relatief goed werkgeheugen Hebben gebruik meer onder controle, jongeren met zwakker Werkgeheugen komen meer onder controle het middel 23 Maar afhankelijk van werkgeheugencapaciteit 2 soorten * nu rondje bier => gaan * morgen iets belangrijks => niet gaan 24 (En WM negatief beïnvloed door alcohol/drug gebruik!) 4

- Vergelijkbare opzet in VS, n = 145 (LA) - Automatische associaties met geheugenassociatiemaat (eerste woord dat je te binnen schiet bij rondje, fluitje, etc.

5 Niet alleen geheugen associaties, ook approach bias Retraining actie-tendens Vorm bepaalt actie Liggend: duwen rechtop: trekken Trekken: naar toe duwen: weg Meten (50% duw, 50% trek alcohol) Resultaten Wiers, Rinck et al, G2B, 2009) Approach bias ook bij cannabis belangrijk (Cousijn, Goudriaan, Wiers 2011; Addiction) zware drinkers trekken alcohol gemakkelijker naar zich toe vooral zware drinkers met risico-variant mu-opioid receptor gen, ook gerelateerd aan cue-induced craving (van den Wildenberg et al., 2007, ACER) 29 Cannabis AAT beste predictor van escalatie van cannabis gebruik 6 maanden later 5

Goudriaan, Wiers 2011; Addiction) zware drinkers trekken alcohol gemakkelijker naar zich toe vooral zware drinkers met risico-variant mu-opioid receptor

6 Recente studie (Peeters, Wiers, Monshouwer, Van der Schoot, Janssen, Vollebergh, in Press, Addiction) N = 374 cluster 4 Jongeren Approach bias alcohol X Response Inhibition (Klassieke Stroop) Voorspelt alcohol AAT Response inhibition.11**.10* Andere recente studie: bij jongeren met nog relatief zwakke EFs en Sterke approach bias, regels ouders belangrijk! (Pieters et al 2012 ACER) ** e.76**.76** use last year Glasses a week Problem drinking e e e Acute effecten alcohol vergelijkbaar Na alcohol vs. placebo sterkere automatische processen en sterkere correlatie (Schoenmakers Wiers & Field, 2008) Veel eerder onderzoek: verzwakking van executieve controle processen (Fillmore; review: Field et al 2010 ACER) Hofmann et al. Associaties belangrijker voorspeller na alcohol. Na een avondje stappen Eerder vette bek halen Terwijl je weet dat het slecht is Idem onveilige sex, andere gezondheidsverminderende Gedragingen Zie hoofdstuk Wiers et al 2010 Handbook Implicit Soc Cogn 32 Dus - Veel gezondheidsgerelateerd gedrag is uitkomst van samenspel van meer impulsieve (automatisch gestartte) motivationele processen en meer reflectieve processen waarbij executieve functies belangrijk zijn. - Zwakke Executieve Functies: Meer invloed automatische appetitieve processen (sex n drugs & rock and roll) inhoud 1. Relatie executieve functies en verslaving. 2. Hoe werkt dat bij kinderen met zwakke EFs? 3. Interventies Suggestie vanuit simpele metafoor: Wij: op basis van model, nieuwe interventies WM training T-DCS Motivational interviewing 35 Attentional Retraining Evaluative Conditioning Approach-bias Retraining 36 6

02.75** e.76**.76** use last year Glasses a week Problem drinking.03.04.09 e e e Acute effecten alcohol vergelijkbaar Na alcohol vs.

7 Ja, Werkgeheugen kan getraind Worden bij probleemdrinkers Heeft het effect op drinken? Ja, in de probleemdrinkers Met sterke automatische Associaties (sterk paard: Ruiter trainen nuttig) Approach Bias Re-training (Wiers et al 2010; 2011) WM training Motivational interviewing 1 e klinische studie Attentional Retraining Evaluative Conditioning Approach-bias Retraining alcoholistische patienten in Duitse kliniek (Lindow) 4 condities: - relevant training (push alcohol away) - irrelevant training (portrait-landscape) - assessment control (50-50) - no training 40 Generalized effect AAT Generalizatie naar IAT Approach Bias (pos) Standardized Per individual (D-score) Approach toward Softdrinks Avoid Pretest: Approach bias After training Avoidance Bias Softdrinks Approach toward Avoid Generalized effect on untrained pictures

alcoholistische patienten in Duitse kliniek (Lindow) 4 condities: - relevant training (push alcohol away) - irrelevant training (portrait-landscape) - assessment control (50-50) - no training 40

8 Effect op terugval 1 jaar later 43 (inmiddels gerepliceerd, Eberl et al submitted) Link filmpje (hele uitzending op Uitzending gemist Labyrinth > verslaving 44 Conclusies: Dus: interventies EFs kunnen getraind worden, juist bij mensen met zwakke EFs Kan ook al op jonge leeftijd: Diamond; taakspel van Lier et al Dit geeft iets meer tijd voor reflectieve processen bij beslissingen motivatie voor alternatief gedrag nog steeds belangrijk! Daarnaast kunnen specifieke impulsieve processen weggetraind worden > Samenspel executieve functies en automatische processen belangrijk bij verslaving en veel andere psychopathologie > Nieuwe methoden om ze te meten & om ze te beïnvloeden Collaborators: Meer weten? Meedoen? former PhD students Katrijn Houben, Esther van den Wildenberg, Carolien Thush, Jade van de Luitgaarden, Tim Schoenmakers current PhD students: Janna Cousijn, Denise van Deursen, Tim Janssen, özlem Korucuoglu (UvA) Iman Elfaddali, Nele Gielissen (UM); Sara Pieters, Daan Creemers (RU) national collabortions UvA R Ridderinkhof, A Goudriaan, D Veltman, W van den Brink, E Salemink UM: K Houben, Anne Roefs, Fren Smulders, Anita Jansen Univ Groningen: Peter de Jong RU Nijmegen: R Engels, H van der Vorst, M Woud, M Rinck, E Becker Trimbos Institute: H. Riper, B. Boon; Arkin international collaborations USC-LA: Alan Stacy, Susan Ames, J Grenard Univ Würzburg: Wilhelm Hofmann, Fritz Strack Salus Klinik Lindow: Johannes Lindenmeyer, Carolin Hesse Univ Liverpool: Matt Field Univ Bangor: Miles Cox, Javad Fadardi Univ Western Australia: C MacLeod, W Stritzke, J Sharbanee R.Wiers@uva.nl Nederlands boek uitg. Bert Bakker Funding: N.W.O. VICI, ZON-MW, NIDA

voor alternatief gedrag nog steeds belangrijk!

Vergelijkbare documenten

Executieve Functies en

25 oktober 2011 executieve functies bij kinderen en adolescenten Executieve Functies en Verslaving Reinout Wiers, Ph.D. Hoogleraar Ontwikkelingspsychopathologie th l i Universiteit van Amsterdam RWi R.Wiers@uva.nl