trainer van ruiter en paard
|
|
- Matthias van de Velden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 26 de psycholoog / november 2013 auteur: jeroen van goor interview met reinout wiers trainer van ruiter en paard Alcoholisten grijpen letterlijk sneller naar de fles dan anderen. Reinout Wiers, hoogleraar Ontwikkelingspsychopathologie aan de Universiteit van Amsterdam, ontwikkelde een training (zie kader) waarmee alcoholisten en andere verslaafden zelf aan de slag kunnen met hun probleem. Daarbij moeten ze plaatjes gerelateerd aan het middel met de pijltjestoetsen op de computer van zich wegduwen. Voor alcoholisten in behandeling, zo is uit empirisch onderzoek gebleken, vermindert zo n training de kans op terugval in hun verslaving aanzienlijk.
2 DE psycholoog / november trainer Van ruiter En paard FOTO S: JOCELYNE MOREAU CV reinout Wiers (1966) is hoogleraar Ontwikkelingspsychopathologie aan de universiteit van amsterdam. Voor zijn werk naar het meten en beïnvloeden van neurocognitieve processen bij verslaving kreeg hij de Vidi- en Vici-subsidies van nwo. Hij publiceerde meer dan honderd wetenschappelijke artikelen op dit terrein en schreef daarnaast vele boekhoofdstukken en boeken, waaronder Slaaf van het onbewuste (amsterdam: Bert Bakker, 2007) en Grip op je problemen (amsterdam: Bert Bakker, 2013).
3 28 de psycholoog / november 2013 auteur: jeroen van goor Waarom heeft u zich gespecialiseerd in onderzoek naar verslaving? Ik wilde te weten komen hoe hersenen, lichaam en geest werken. Dus besloot ik als eerstejaarsstudent via de exacte biochemie het hersenonderzoek in te gaan, en dat kun je het beste via scheikunde doen. Gaandeweg die studie besefte ik echter dat mijn doel in de verte bleef, ik was alleen maar bezig met wis- en natuurkunde. Als ik deze route zou volgen, zou ik heel erg in het dieronderzoek terecht komen, terwijl mijn echte interesse ligt bij de lichaam-geestproblematiek. Uiteindelijk ben ik daarom psychologie gaan studeren, met psychonomie als hoofdrichting. Na het afronden van mijn scriptie kreeg ik een promotieplek aangeboden, en die had te maken met verslaving. Ik ben daar dus toevallig in beland, maar vond het een erg interessant onderwerp, omdat het bij uitstek het lichaam-geestprobleem behandelt en dan met één concreet onderwerp. Kenmerk van verslaving is immers dat mensen zich met hun geest heel sterk voornemen om iets niet meer te doen, om vervolgens te constateren dat ze het toch wél weer doen. De hersenen doen dan kennelijk iets anders dan het product van de hersenen de geest zich voorneemt. Uw collega-verslavingsonderzoeker Marc Lewis is zelf verslaafd geweest. In het julinummer van dit blad verklaart hij dat die persoonlijke ervaring hem helpt goed en bevlogen onderzoek te doen. Bent u ooit nieuwsgierig geweest naar hoe het is om verslaafd te zijn? Ik heb zelf weleens gerookt en in mijn studententijd soms veel gedronken, maar heb nooit echt verslaving ervaren. Een collega heeft me ooit geprovoceerd. Je doet nu al jaren verslavingsonderzoek, je hebt wat gedronken en geblowd, af en toe gerookt. Wordt het niet eens tijd dat je cocaïne gaat proberen? Toen dacht ik: er zit wel wat in, laat ik gewoon één keer coke gebruiken, om zien wat er gebeurt. Een week later was ik toevallig op een congres waar op posters de herseneffecten na eenmalig cocaïnegebruik waren afgebeeld. Dat was niet fraai. Ik heb er dus maar van afgezien. Wat betreft Marc Lewis: training van onbewuste processen (top-training) De top-trainingen zijn bedoeld voor volwassenen (18-65) die zelfstandig met alcohol willen stoppen of minderen. Er zijn ook trainingen voor mensen die problemen hebben met roken, cannabis, angst, depressie of amfetamine. Bepaalde mensen zullen meer baat hebben bij de toptrainingen. Hoewel de verbanden statistisch bescheiden zijn, zijn de beste resultaten te verwachten bij mensen met een sterkere bias, een zwakkere zelfcontrole en zwaarder gebruik. Ook bij oudere mensen slaan de trainingen meer aan. Doel van de top-trainingen is de manier te veranderen waarop iemand reageert op het zien van alcohol of alcoholreclames de mentale gewoontes. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat het veranderen van deze gewoontes mensen kan helpen om hun alcoholgebruik te verminderen of om te stoppen met drinken. De training duurt ongeveer vijf weken. De deelnemer wordt gevraagd om in deze periode twaalf keer te trainen. Elke trainingssessie duurt ongeveer 45 minuten en bestaat uit een aandachtstraining en actietraining. De aandacht van mensen die veel alcohol drinken wordt automatisch getrokken door dingen die met alcohol te maken hebben. Door deze selectieve aandacht zijn mensen sneller geneigd om alcohol te drinken. De aandachtstraining verandert de automatische aandacht voor alcohol. Veelal is uitgegaan van de
4 de psycholoog / november Juist de combinatie van cognitieve gedragstherapie en online training werkt goed fenomenologische ervaring is belangrijk, maar daar kun je ook met mensen over praten. Lewis is al met al een leuke onderzoeker, maar een verslaving beginnen lijkt me geen aanbeveling voor een verdere onderzoekscarrière, integendeel. De meeste junkies worden later immers geen professor. En zo leuk is het echt niet om een verslaafd brein te hebben, we weten inmiddels dat het permanente veranderingen in de hersenen met zich meebrengt. Ik ken bijvoorbeeld iemand wiens broer overleden was aan longkanker. Die hoef je niet uit te leggen dat roken slecht is, maar hij stond wel te paffen bij het graf. Dat is dus volstrekt irrationeel gedrag. In eerste instantie zijn we geneigd ons gedrag vanuit rationele overwegingen te verklaren, maar bij veel vormen van psychopathologie, waaronder verslaving, zie je dat dat model gaat vastlopen. Je slaat de plank immers mis als je zo n roker gaat uitleggen dat het ongezond is, want dat verandert zijn gedrag niet. In hoeverre hangt dat samen met de metafoor van het paard en de ruiter, die regelmatig in uw boek Grip op je problemen opduikt? Iemand met spinnenfobie kun je uitleggen dat er in Nederland geen gevaarlijke spinnen voorkomen. Dat weet zo iemand allang. Maar toch volgt er een emotionele reactie bij het zien van een spin, ook al is dat beestje volkomen ongevaarlijk. Die reactie komt voort uit de meer primitieve delen van de hersenen. Je kunt het zien als een paard-ruitermetafoor. Daarbij verwijst het paard naar die primitieve hersendelen, en staat de ruiter voor onze reflectieve hersenprocessen, die zich in de voorste gedeelten van de hersenen afspelen. De ruiter is bij zo n impulsieve reactie niet bij machte het onstuimige paard in bedwang te houden. Dat zie je eigenlijk bij alle psychopathologie, bijvoorbeeld ook bij verstokte zogenaamde visuele dot-probe taak om een aandachtsbias te meten. In deze taak worden steeds twee stimuli tegelijk aangeboden op een computerscherm, bijvoorbeeld een glas bier en een glas thee. Vervolgens verschijnt er op de plek van een van de twee stimuli een signaal (probe), bijvoorbeeld een pijltje waarvan de deelnemer aan moet geven of het naar boven of naar beneden wijst. Hierop moet de proefpersoon reageren. Zware drinkers reageren gemiddeld genomen iets sneller wanneer het pijltje op de plek van het bier verschijnt dan wanneer het op de plek van de thee verschijnt. Uit oogbewegingen blijkt dat het voor zware drinkers met name moeilijk is om te reageren wanneer het pijltje op de plek van het non-alcoholische drankje verschijnt. In veel gevallen is hun aandacht dan op de andere plek (die van de alcohol) en dan kost het moeite om daarvandaan te bewegen. In een trainingsversie van deze taak wordt de contingentie veranderd. Ongemerkt wordt de zware drinker zo getraind om zijn of haar aandacht van de alcohol weg te richten. Mensen die veel alcohol drinken, hebben bij het zien van alcohol automatisch de neiging om hiernaartoe te bewegen. Door deze onbewuste actietendens zijn mensen sneller geneigd om alcohol te drinken. De actietraining verandert de automatische actietendens voor alcoholische drankjes. In de zogeheten Approach Avoidance Task reageert de deelnemer op een kenmerk van een plaatje dat niet gerelateerd is aan de inhoud. Zo leert een deelnemer dat op liggende plaatjes altijd gereageerd moet worden met het naar je toetrekken van een joystick. Wanneer de proefpersoon dat doet, wordt het plaatje groter op het scherm. Andere plaatjes moeten juist weggeduwd worden (en bij wegdrukken van de joystick wordt het plaatje kleiner). Bij deze taak bewegen zware drinkers alcoholplaatjes sneller naar zich toe dan van zich af. Omdat deelnemers in deze taak reageren op een kenmerk dat losstaat van de inhoud van de plaatjes konden de onderzoekers hier dezelfde truc toepassen als bij aandachtstraining: het aantal plaatjes dat geduwd of getrokken wordt beïnvloeden.
5 30 de psycholoog / november 2013 auteur: jeroen van goor rokers of zware alcoholisten. Het paard en de ruiter, oftewel de mentale hersenprocessen, kun je echter trainen. Voor de ruiter richt je je dan op training van executieve functies, zoals het werkgeheugen of het beteugelen van impulsen. Wat betreft het paard kun je iemand trainen om minder aandacht voor een middel te hebben. Of je werkt aan de actietendens, de automatisch geactiveerde neiging om iets te benaderen of te vermijden. U heeft in Duitsland onderzoek gedaan naar het effect van een dergelijke training onder een klinische populatie alcoholisten. Wat bleek daaruit? We deden daar een eerste onderzoek onder een groep van ruim tweehonderd alcoholisten en lieten hen vier keer een minuut of twintig de training doen waarbij ze alcoholplaatjes moesten wegduwen. De meesten waren al vaker voor hun probleem opgenomen, wilden er echt iets aan doen, en volgden al cognitieve gedragstherapie. We stelden vast dat er onder deze groep een jaar na de training dertien procent minder terugval was dan in de controlegroep, die geen training of een neptraining had gevolgd. Dat was een opzienbarend resultaat. The Economist wijdde er een artikel aan 1, maar het riep ook veel scepsis op. Net als bij emdr leek het veel mensen, met name psychiaters, onwaarschijnlijk dat zulke resultaten konden worden geboekt met een training die zo weinig inspanning vraagt. Onlangs hebben we echter de resultaten gepubliceerd van een replicatiestudie onder een klinische populatie van ruim vijfhonderd alcoholisten, waarin het effect overeind bleef: een jaar na de training was er onder deze groep tien procent minder terugval dan in de controlegroep. Het effect is dus robuust gebleken? Ja. En we vonden nog een interessant moderatieeffect, namelijk dat een sterke automatische actietendens voorspelt wie kan profiteren van de training. Klinisch vertaald: je kunt die tendens meten bij binnenkomst en iedereen met een sterke actietendens krijgt de training. Alleen is die sterkte nog niet goed 1 id= &fsrc=rss Kinderen van liberalere ouders die vroeg thuis mogen drinken, ontwikkelen eerder problemen te meten. De meting zwabbert alle kanten op, je ziet het alleen bij een grote groep proefpersonen, dus op individueel niveau is zo n voorspelling totaal onbetrouwbaar. Een training kost niet veel tijd en geld, dus baat het niet, dan schaadt het ook niet, ook voor hen die geen sterke actietendens hebben. We troffen overigens ook mediatie aan: het klinische effect werd gemedieerd door de verandering in de automatische actietendens. We doen nu ook onderzoek naar de effecten van cognitieve trainingen bij angst. Tot dusver laten grotere onlinestudies geen effect zien, maar net als bij alcohol is er bij klinische studies wel een effect gebleken. Het kan daarom een veelbelovende nieuwe aanpak genoemd worden, maar niet alle studies hebben positieve resultaten laten zien. We onderzoeken nu ook de effecten van training naast therapie, zowel bij angst als verslaving. Kunnen verslaafde mensen hun problemen nu in een paar sessies wegtrainen? Ik denk niet dat we hiermee een panacee hebben gevonden tegen elke vorm van verslaving. Maar ik ben er wel van overtuigd dat we nu een heel nuttig middel hebben dat ten minste tien procent van de cliënten kan helpen. Het moet nadrukkelijk wel altijd in combinatie met praten worden toegepast. Gedragstherapeuten hoeven zeker niet te vrezen voor hun baan, integendeel. Ik ben ervan overtuigd dat juist de combinatie van cognitieve gedragstherapie en online training goed werkt. Zeker bij verslaving. We hebben nu ook een linkje voor therapeuten ( eu), daarmee kunnen ze als huiswerk onze training opgeven. Wij bieden dat gratis aan, in ruil voor bepaalde gegevens van de patiënt, die we dan weer in het onderzoek meenemen. Is het een idee om kinderen al jong te trainen op executieve functies? Ja, maar dat moet dan wel in een sociale, speelse context gebeuren. Dat is bewezen effectief. Kinderen moe
6 de psycholoog / november ten niet in hun eentje eindeloos achter de computer gaan zitten. Je moet hun zelfbeheersing in een sociale context trainen, bijvoorbeeld door kleuters of peuters te leren op hun beurt te wachten. Dat blijkt zelfcontrole bij kinderen te versterken. Kinderen met meer zelfcontrole gaan óf op latere leeftijd roken en drinken óf helemaal niet. En dat is natuurlijk heel gunstig, want beginnen op jonge leeftijd is een belangrijke voorspeller van latere problemen. Probeert u uw eigen kinderen ook door training voor verslaving te behoeden? Niet zozeer met training, maar ik ben wel scherp op middelengebruik. Een jaar of tien geleden leefde bij veel mensen nog het idee dat het best goed is om kinderen een beetje wegwijs te maken met drinken, juist in de thuissituatie. Dat is inmiddels totaal ontkracht door onderzoek. Kinderen van liberalere ouders die vroeg thuis mogen drinken, ontwikkelen eerder problemen dan kinderen van ouders die zeggen: je drinkt gewoon niet tot je zestien bent. Maar eigenlijk is zestien nog te jong. Ik heb in veel fora gepleit voor een minimumleeftijd van achttien, die er nu ook aan gaat komen. De grap is dat mijn oudste zoon binnenkort zestien wordt. Die zou in theorie vier maanden mogen drinken en moet dan wachten tot hij achttien wordt. Maar we zijn het erover eens dat we dat niet gaan doen en gewoon wachten tot hij achttien is. voor een renewal, maar in Nederland kan dat niet. Dat is de wonderlijke weeffout in ons systeem. We hebben nu iets te pakken en dan kun je wel dingen doen in samenwerking met klinieken, maar het blijft lastig. Ik ben optimistisch ingesteld, maar ik zie wel in dat het lastig wordt om goed opgezet vervolgonderzoek te doen. Ik denk nu dus meer aan andere vormen van subsidie, bijvoorbeeld Europese of via verzekeraars. De kans daarop is weliswaar klein, maar je moet proberen inventief te blijven. Wat zijn uw plannen voor toekomstig onderzoek naar de effecten van uw training? Ik heb een Vidi- en Vici-subsidie van nwo ontvangen en daarmee een veelbelovende onderzoekslijn opgezet. Het effect is inmiddels bevestigd in een replicatiestudie. Maar dit levert niet automatisch nieuwe subsidies op. En dat is nu net het probleem in Nederland: je kunt die subsidies maar één keer krijgen. Dan moet je op zoek naar kleinere subsidies. En als je zo n relatief kleine subsidie binnenhebt, dan mag je het jaar erop niet meer meedoen. Lachend: Dat geeft dus een idee van de omstandigheden waarin je tegenwoordig onderzoek moet doen. Het is heel raar. Dat hoor ik vooral van Amerikaanse collega s die een systeem hebben dat vergelijkbaar is met de Veni-, Vidi- en Vici-subsidies, maar dat op een essentieel punt verschilt. Als je daar eenmaal subsidie hebt en het onderzoek is succesvol, dan kom je in aanmerking
Alcoholgebruik, misbruik & afhankelijkheid
ALCOHOLGEBRUIK: BEWUST OVERWOGEN OF ONBEWUST OVERKOMEN? Impliciete en expliciete processen bij alcoholgebruik en implicaties voor interventies Katrijn Houben k.houben@maastrichtuniversity.nl Alcoholgebruik,
Nadere informatiePillen? Praten? Trainen! Over de aanvullende rol die cognitieve trainingen kunnen spelen in de psychotherapie
Pillen?? Trainen! Over de aanvullende rol die cognitieve trainingen kunnen spelen in de psychotherapie Reinout Wiers Hoogleraar ontwikkelingspsychopathologie UvA r.wiers@uva.nl Huidige praktijk: Pillen
Nadere informatieNeurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu
Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te
Nadere informatieMathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans
Mathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans Experimentele psychopathologie Op zoek naar de psychologische processen die een rol spelen bij het ontstaan, in stand houden en terugval van psychopathologie
Nadere informatieOnderzoek Alcohol en Zwangerschap
Pagina 1 Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Juni 2011 - Nieuwsbrief Nr 3 Beste verloskundige en assistente, Dit is de derde nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut
Nadere informatieStaat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst!
Staat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst! KLINISCHE BEHANDELING: ALS U DE CONTROLE OVER UW LEVEN TERUG WILT Onderdeel van Arkin Stoppen met alcohol of drugs en uw manier
Nadere informatieHoe help ik mijn kind nee zeggen tegen roken, drinken en blowen?
Hoe help ik mijn kind nee zeggen tegen roken, drinken en blowen? Uw kind en roken, drinken en blowen? U kunt er iets aan doen! Kinderen die opgroeien krijgen te maken met allerlei verleidingen. Bijvoorbeeld
Nadere informatieCognitive Bias Modification (CBM): "Computerspelletjes" tegen Angst, Depressie en Verslaving
Cognitive Bias Modification (CBM): "Computerspelletjes" tegen Angst, Depressie en Verslaving Mike Rinck Radboud Universiteit Nijmegen Cognitieve Vertekeningen bij Stoornissen "Cognitive Biases" Patiënten
Nadere informatieAlcohol en aandacht. Een wankel evenwicht tussen craving en training
Alcohol en aandacht Een wankel evenwicht tussen craving en training Klassieke behandeling Richt zich hoofdzakelijk op bewuste processen Terugvalpreventie Leren kennen van hoge risico situaties Aanleren
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatieHOE HELP IK MIJN KIND NEE ZEGGEN TEGEN ROKEN, DRINKEN EN BLOWEN?
HOE HELP IK MIJN KIND NEE ZEGGEN TEGEN ROKEN, DRINKEN EN BLOWEN? UW KIND EN ROKEN, DRINKEN EN BLOWEN? U KUNT ER IETS AAN DOEN! Kinderen die opgroeien krijgen te maken met allerlei verleidingen. Bijvoorbeeld
Nadere informatieHoe help ik mijn kind nee zeggen tegen roken, drinken en blowen?
Hoe help ik mijn kind nee zeggen tegen roken, drinken en blowen? Uw kind en roken, drinken en blowen? U kunt er iets aan doen! Kinderen die opgroeien krijgen te maken met allerlei verleidingen. Bijvoorbeeld
Nadere informatieMeer informatie MRS 0610-2
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,
Nadere informatieAlcohol, Roken en opvoeding
Alcohol, Roken en opvoeding Uw kind in klas 1 van het voortgezet onderwijs Als kinderen naar het voortgezet onderwijs gaan, verandert er veel in hun leven. Ze krijgen andere interesses en hun vriendengroep
Nadere informatieVerslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan
ggz voor doven & slechthorenden Verslaving Als iemand niet meer zonder... kan Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving Herkent u dit? Veel mensen gebruiken soms
Nadere informatieProject Alcohol 2014
Project Alcohol 2014 Naam: Jong geleerd is oud gedaan!!!! Laat je niet Naam: F L s E s E N Klas:!!! 1 Inleiding De carnaval komt eraan. Een feest dat gevierd moet worden. Maar is het feestje van plezier
Nadere informatieAls er meer nodig is om uw verslaving de baas te worden
Als er meer nodig is om uw verslaving de baas te worden DAGBEHANDELING: DRIE DAGEN PER WEEK, TWAALF WEKEN LANG Onderdeel van Arkin De intensieve behandeling tijdens de Dagbehandeling helpt om uw verslaving
Nadere informatieKliniek Nijmegen. Informatie voor patiënten
Kliniek Nijmegen Informatie voor patiënten We spreken van een verslaving wanneer bepaald gedrag zoals middelengebruik of gokken uw leven gaat beheersen. Steeds meer tijd en energie gaan op aan de verslaving.
Nadere informatieALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29
ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING Als kinderen naar het voortgezet
Nadere informatieTheorie! Cognitive Bias Modification! Resultaten onderzoek!
Cognitive Bias Modification Resultaten onderzoek December 2013 Jules Reijnen Ron Jacobs Theorie Cognitive Bias Modification (CBM) is een recent onderzoeksgebied dat zich richt op de vertekening (bias)
Nadere informatieWaarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling?
Waarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling? Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Waarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling?
Nadere informatieEffectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving
Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving MSc Esther Beraha Dr. Elske Salemink Dr. Anneke Goudriaan Dr. Bram Bakker Prof. Dr. Wim van den Brink Prof. Dr. Reinout Wiers Academisch Medisch Centrum
Nadere informatieG edragscontrole & verleiding:
G edragscontrole & verleiding: een delicate balans tijdens de ontwikkeling Janna Cousijn, 10 juni G edragscontrole & verleiding: een delicate balans tijdens de ontwikkeling Inkijkje in de hersenen: ontwikkeling
Nadere informatieInhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!
1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk
Nadere informatieUitslagen leerlingen onderzoek (2003)
Uitslagen leerlingen onderzoek (00) Als onderdeel van het onderzoek naar het verslavingspreventieproject op scholen voor voortgezet onderwijs in Katwijk is een anonieme online-enquête afgenomen met behulp
Nadere informatieMotivatie: presteren? Of toch maar leren?
Arjan van Dam Motivatie: presteren? Of toch maar leren? Een van de lastigste opgaven van managers is werken met medewerkers die niet gemotiveerd zijn. Op zoek naar de oorzaken van het gebrek aan motivatie,
Nadere informatieWAT HOUDT U NOG TEGEN?
WAT HOUDT U NOG TEGEN? 2 Tussenoplossingen bestaan niet Rokers die voor het eerst nadenken over stoppen, proberen nog wel eens een tussenoplossing te vinden. Helaas bestaan er geen succesvolle tussenoplossingen.
Nadere informatieEen stille date met alcohol
Een stille date met alcohol Verslaafd Je bent 19 jaar en je drinkt anderhalve fles wijn op een avond. Het verhaal van een meisje dat hulp zoekt. EEN NEGENTIENJARIGE ALCOHOLIST Er liggen zes opgerookte
Nadere informatieJongeren en alcohol. peiling Leids JongerenPanel. Colofon. Serie Statistiek 2011 / 17
Jongeren en alcohol peiling Leids JongerenPanel Colofon Serie Statistiek 2011 / 17 Gemeente Leiden Afdeling Strategie en Onderzoek, BOA Sociaal en Economisch Beleid, SEB Postbus 9100, 2300 PC Leiden E-mail:
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik
Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling
Nadere informatiespeciaal onderwijs lesbrief alcohol UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (030) 637 31 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL
speciaal onderwijs UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (00) 67 1 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL inhoud LES 1: KENNISMAKING MET ALCOHOL SOORTEN DRANK DE WERKING VAN ALCOHOL 4 DE GEVOLGEN VOOR
Nadere informatieOnderzoek Stress. 5 Juni 2014. Over het 1V Jongerenpanel
Onderzoek Stress 5 Juni 2014 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 20 mei tot en met 5 juni 2014 in samenwerking met 7Days, deden 2.415 jongeren mee. Hiervan zijn er 949 scholier en
Nadere informatieOvermatig alcoholgebruik aanpakken RODER. met hulp in uw eigen huisartsenpraktijk. Januari 2014 ONDERDEEL VAN DE NOVADIC-KENTRON GROEP
Overmatig alcoholgebruik aanpakken met hulp in uw eigen huisartsenpraktijk RODER Januari 2014 ONDERDEEL VAN DE NOVADIC-KENTRON GROEP De belangrijke eerste stap... U heeft met uw huisarts gesproken over
Nadere informatieFAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1 faalangst de baas! training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER FAALANGST DE BAAS! TRAINING 3 faalangst de Baas! training
Nadere informatieIs snel starten wel effectief?
Is snel starten wel effectief? Stijn van Merendonk Trainer Motivational Interviewing Elke week 1 tip? @stijnvmerendonk Programma Gedragsverandering Welke uitspraken wil je zeker niet hebben Ambivalentie
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie
Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 3 Cognitieve gedragstherapie Een effectieve psychotherapie In deze brochure kunt u lezen
Nadere informatieDepressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer
Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke
Nadere informatiePost-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch
Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch werker Volwassenen en ouderen mensenkennis Van onze klinisch psycholoog heb ik een groep cliënten overgenomen, bij wie ik de instrumenten uit de opleiding
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieOefening 3: Keuzes maken
Oefening 3: Keuzes maken In oefening 2 heeft u gezien dat keuzes gemaakt kunnen worden op basis van belangrijkheid en urgentie. Wat belangrijk is wordt deels extern bepaald en is deels persoonlijk. De
Nadere informatieHersenonderzoek en intelligentie
45 Hersenonderzoek en intelligentie U werkt als psycholoog-onderzoeker aan de universiteit. Binnenkort bezoekt u samen met een collega het symposium Hersenen en intelligentie. U hebt afgesproken dat ieder
Nadere informatieBijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen
Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen bussum 2011 Wij wijzen erop dat het gebruik van de bijlagen bedoeld is voor de praktijk van de therapeut die de in het boek Stotteren: van theorie naar
Nadere informatieOnderzoek: Studiekeuze
Onderzoek: Studiekeuze Publicatiedatum: 31-01- 2014 Over dit onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 29 t/m 31 januari 2014, deden 712 scholieren en 1064 studenten mee. De uitslag van de peiling
Nadere informatieOnline Psychologische Hulp Angst & Paniek
Online Psychologische Hulp Angst & Paniek 2 Therapieland Therapieland Online Psychologische Hulp In deze brochure maak je kennis met de online behandeling Angst & Paniek van Therapieland. Je krijgt uitleg
Nadere informatieMET DEZE 6 KEUZES WORDT DUURZAME INZETBAARHEID WÉL EEN SUCCES
E-blog HR special MET DEZE 6 KEUZES WORDT DUURZAME INZETBAARHEID WÉL EEN SUCCES In duurzaam inzetbaar Door Caroline Heijmans en Teresa Boons, INLEIDING Als je medewerkers en managers vraagt wat zij doen
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 7. Nawoord 171 Over de auteur 175 Literatuur 177 Register 179
Inhoud Voorwoord 7 1 Hoe word je seksverslaafd? 13 2 Wie is gevoelig voor seksverslaving? 29 3 Het ontstaan van de verslaving 53 4 Seksverslaving, wissels en vat 73 5 Seksverslaving en de relatie 97 6
Nadere informatieAchtergronden. De verslaving. Controleverlies
Achtergronden We beschouwen verslaving vandaag als een ziekte. Door veranderingen in de hersenen zijn verslaafden niet goed in staat om hun innamegedrag onder controle te houden. Een verslaafde drinker
Nadere informatieInterviewfragmenten. Vraag 1: Heeft u een zeer goede, goede, redelijke of slechte gezondheid?
Interviewfragmenten Onderstaande fragmenten zijn uitsuitend bedoeld voor gebruik bij het boek Onderzoek doen met vragenlijsten. Het is niet toegestaan deze fragmenten te publiceren of anderszins te verspreiden.
Nadere informatieDe muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.
De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting 10 Samenvatting Samenvatting Hoe snel word je boos als iemand je provoceert? Het traditionele antwoord op deze vraag is dat het afhangt van je individuele neiging om boos te worden. Als je
Nadere informatie27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd
27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83 www.twitter.com/brijderjeugd Kikid Het is als ouder jouw verantwoordelijkheid, dat je kind NEE kan zeggen tegen drank!
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie. Afdeling Psychiatrie
Cognitieve gedragstherapie Afdeling Psychiatrie Cognitieve gedragstherapie Wat is cognitieve gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie bestaat uit twee onderdelen; cognitieve therapie en gedragstherapie.
Nadere informatieHoe Yulius jongeren met autisme kan helpen
Jongeren Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Vragen? Voor wie is deze brochure? Je hebt deze brochure gekregen omdat je autisme hebt of nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius
Nadere informatieWat je moet weten over hasj en wiet
Wat je moet weten over hasj en wiet 1 2 Je hebt vast wel eens van hasj of wiet gehoord. Hasj en wiet zijn drugs. Hasj en wiet worden meestal gerookt. Er wordt een soort sigaret gedraaid met tabak en hasj
Nadere informatieStoppen met roken bij jongeren
Stoppen met roken bij jongeren Een combinatie van cognitieve gedragstherapie en cognitieve bias modificatie VGCt Najaarscongres, 2013 Helle Larsen, PhD, Universiteit van Amsterdam, Adapt-lab, Yield H.Larsen@uva.nl
Nadere informatieOnze kijk op mobiliteit?
organization Reint Jan Renes Gedragswetenschapper Onze kijk op mobiliteit? het lijkt wel een gedragsstoornis Wat we vinden en zeggen over mobiliteit, staat vaak haaks op wat we doen. Gedragswetenschapper
Nadere informatieVoor jongeren die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school.
Voor jongeren die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Waarom RIOzorg? Je beslist mee over jouw behandeling. Je bent snel aan de beurt. Wij denken met je mee. Wij bieden wetenschappelijk
Nadere informatieVragen gesteld in het evaluatieformulier + Antwoorden
Verslag Studenten Evaluatie Videoproject Door Tonny Mulder, a.b.mulder@uva.nl, 26 sept 213 De studenten van de opleidingen Biologie, Biomedische Wetenschappen en Psychobiologie krijgen in het 1 ste jaar
Nadere informatieVind je het een goede zaak of een slechte zaak dat de leeftijdsgrens van het kopen en drinken van alcohol van 16 naar 18 jaar wordt verhoogd?
Vind je het een goede zaak of een slechte zaak dat de leeftijdsgrens van het kopen en drinken van alcohol van 16 naar 18 jaar wordt verhoogd? Goede zaak 60,3% Slechte zaak 34,5% Weet niet / geen mening
Nadere informatieCultuur is een eerste levensbehoefte
10 Cultuur is een eerste levensbehoefte Interview Tekst Kelly Bakker Foto s Tessa Wiegerinck Journalist, cultuurkenner en ondernemer in één Je stapt in die achtbaan en kan dan eigenlijk niet meer anders
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieV O LW A S S E N E N
GENOTMIDDELEN V O LW A S S E N E N Volwassenen 2009 5 Volwassenenonderzoek 2009 Om inzicht te krijgen in de gezondheid van de inwoners in haar werkgebied, heeft de GGD Zuid-Holland West in 2009 een schriftelijke
Nadere informatieStoppen met drank of drugs en gewoon blijven werken
Stoppen met drank of drugs en gewoon blijven werken AVONDPROGRAMMA Onderdeel van Arkin U wilt uw leven niet meer laten overheersen door uw verslaving. Maar tijdens de behandeling wel blijven werken. Met
Nadere informatieInhoud. Inleiding. Wegwezen hier 7. Wat is een kerk? 10. Maar die schandalen dan? 17. In je eentje geloven? 24. Wat doet een kerk?
Inhoud Inleiding. Wegwezen hier 7 Wat is een kerk? 10 Maar die schandalen dan? 17 In je eentje geloven? 24 Wat doet een kerk? 30 Is het niet saai daar? 37 Hoe vind je een geschikte kerk? 45 Bijlage. Om
Nadere informatieParanormaal begaafden: wat kunnen psychologen van hen leren? Dr. M.J. Reinders, klinisch psycholoog Polikliniek Psychosomatiek GGZinGeest, Amsterdam
Paranormaal begaafden: wat kunnen psychologen van hen leren? Dr. M.J. Reinders, klinisch psycholoog Polikliniek Psychosomatiek GGZinGeest, Amsterdam Programma Eerst wat oefenen Dan wat theorie en achtergrond
Nadere informatieAls er meer nodig is om uw verslaving de baas te worden
Als er meer nodig is om uw verslaving de baas te worden DAGBEHANDELING: VIER DAGEN PER WEEK, TWAALF WEKEN LANG Onderdeel van Arkin De intensieve behandeling tijdens de Dagbehandeling helpt om uw verslaving
Nadere informatie1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen
11 1Help: faalangst! Karel heeft moeite met leren. Dat zal wel faalangst zijn! zegt iemand. Een gemakkelijk excuus, want Karel is wel erg snel klaar met zijn huiswerk. Ellen, die ook moeite heeft met leren,
Nadere informatieIndividuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink
Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie Anja Huizink Adolescentie = grenzen verkennen Op zoek naar prikkels Brein in ontwikkeling Nucleus accumbens (basale ganglia): -
Nadere informatieHilde Geurts, Wendy Peerlings, Reinout Wiers, Mariët van der Molen Saskia van der Oord en Walter Ma hys
Slim maar... KINDEREN EN ADOLESCENTEN MET ZWAKKE EXECUTIEVE FUNCTIES CONGRES 16 JUNI 2015 ANTROPIA DRIEBERGEN Hilde Geurts, Wendy Peerlings, Reinout Wiers, Mariët van der Molen Saskia van der Oord en Walter
Nadere informatieAlcoholgebruik en effecten tijdens adolescentie
Dronken Jongeren 5 April 17 KNAW Symposium Ad Fundum Gevaar op korte termijn (coma, ongelukken) & op lange termijn Veranderingen in hersenen gebruik en effecten tijdens adolescentie Prof. dr. Reinout W.
Nadere informatieSpeel het spel. stimulansen
Speel het spel In een mix van hints, pictionary, ganzenbord en spijker slaan staan we stil bij belevingsgericht werken. In twee teams strijden we om de eer: wie is het meest belevingsgericht? Hierbij moeten
Nadere informatiePreventie van Verslaving
Preventie van Verslaving Hoe een serious game het trainen van executieve functies bij adolescenten kan ondersteunen Drs. Wouter Boendermaker Universiteit van Amsterdam VGCt Najaarscongres 14-11-2013 Verslaving
Nadere informatieTen slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!
inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt
Nadere informatiewandelcoaching zijn zelfontplooiing, stress en loopbaanplanning.
'Pas op voor de hondenpoep." Psycholoog Muriel Bakker zegt het terloops, tijdens haar uitleg over de be-handeling van burnout. Ternauwernood stap ik over de drol heen. Tja, dat is het risico van therapie
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatiezorgwijzer Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen
zorgwijzer 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg Medische vraag? Stel hem aan onze deskundigen Toen mijn vriendin
Nadere informatieKanker. Inleiding. 1. Wat is kanker eigenlijk? 2. Verschillende soorten kanker
Kanker Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over kanker patiënten. Ik hou mijn spreekbeurt hier over omdat er veel kinderen zijn die niet precies weten wat kanker nou eigenlijk is en omdat kanker heel veel
Nadere informatieEngelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten
Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij
Nadere informatieLeren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014)
Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Inleiding De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op
Nadere informatieExecutieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld)
Executieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld) Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen
Nadere informatieBEINVLOEDEN IS LEERZAAM Build or Push Bouwen of Drukken? Aanspreken op gedragsvoorkeuren. Werken met sociale voorkeuren.
BEINVLOEDEN IS LEERZAAM Build or Push Bouwen of Drukken? Aanspreken op gedragsvoorkeuren. Werken met sociale voorkeuren. Nieuwsflits N54 September 2015 Gert Anbeek, Esmiralda Borgt, Ron van Eijk, Patrick
Nadere informatie21 mei 2015 marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd
21 mei 2015 marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83 www.twitter.com/brijderjeugd Brijder jeugd Preventie Voorlichting (in de klas en aan docenten) ABC gesprekken Aanwezig bij verschillende ZAT
Nadere informatieCentrum voor Psychotherapie
Centrum voor Psychotherapie Je zit al een langere tijd niet goed in je vel. Op steeds dezelfde punten in je leven loop je vast. Je hebt al geprobeerd te veranderen. Waarschijnlijk heb je ook al behandelingen
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Suriname Voorwoord Ik houd mijn werkstuk over het land Suriname. Ik heb het onderwerp gekozen omdat mijn oom uit Suriname komt en ik het daarom ook een heel interessant land vind waar ik graag meer over
Nadere informatieHOE WERKEN ONZE HERSENEN IN HET KOOPPROCES?
HOE WERKEN ONZE HERSENEN IN HET KOOPPROCES? EN WAT KUNNEN WE DAARVAN LEREN? Algemene inleiding (deel 1 uit een serie van 6) NIEUWE ONTDEKKINGEN IN DE NEUROLOGIE NIEUWE KANSEN IN HET VERKOOPGESPREK We are
Nadere informatieOntwikkeling. Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling
Ontwikkeling Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Waarom? Ik heb het idee dat ik wel eens tekortschiet als het erom gaat anderen duidelijk te maken wat ik bedoel. Ik
Nadere informatieKennisquiz 1 Alcohol
Kennisquiz 1 Alcohol Weet u welke klachten het gevolg kunnen zijn van alcoholgebruik? Test uw eigen kennis door de antwoorden te omcirkelen. Aan het einde van de quiz geven we de juiste antwoorden en de
Nadere informatieOnderzoek Alcohol en Zwangerschap
Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Mei 2011 - Nieuwsbrief Nr 2 Beste verloskundige en assistente, Dit is de tweede nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut voor
Nadere informatieStichting OTwee. vergroot de mogelijkheden van mensen die beperkt zijn in horen en zien. Training haptic communication. 18 en 19 april 2013
Stichting OTwee vergroot de mogelijkheden van mensen die beperkt zijn in horen en zien Groningen, 7 mei 2013 Training haptic communication 18 en 19 april 2013 Organisatie: OTwee Trainers: hapti- co Noorwegen
Nadere informatieInformatie voor kinderen van 12 en 13 jaar over het onderzoek Leer te Durven! Hoi!
Informatie voor kinderen van 12 en 13 jaar over het onderzoek Leer te Durven! Hoi! Wij willen jou graag iets vertellen over het onderzoek Leer te Durven!. Sterker nog: we willen vragen of je zelf mee wilt
Nadere informatieU leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt.
UW MENING GEVEN spreken inleiding en doel Een mening is wat iemand denkt of vindt. U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. U leert ook uw mening geven. Uw mening geven
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatieWier. Behandelcentrum voor mensen die moeilijk leren, met gedragsproblemen en/of psychiatrische problemen. Patiënten & familie
Wier Behandelcentrum voor mensen die moeilijk leren, met gedragsproblemen en/of psychiatrische problemen Patiënten & familie 2 Voor wie is Wier? Wier is er voor mensen vanaf achttien jaar (en soms jonger)
Nadere informatieNiet meer depressief
Niet meer depressief Dit boek, Niet meer depressief; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatieExecutieve Functies en Verslaving bij Jongeren
16 juni 2015 Slim maar Kinderen en adolescenten met zwakke executieve functies Executieve Functies en Verslaving bij Jongeren Reinout Wiers, Ph.D. inhoud 1. Relatie executieve functies en verslaving. 2.
Nadere informatieTips voor Ouders van niet-drinkende pubers
Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers 1. Bepaal uw standpunt. Eenduidigheid over de regels bij beide ouders is cruciaal. Tips: Kies als ouders samen regels voor het gezin. Bepaal als ouders vooraf
Nadere informatie22 oktober R-Impuls. Therapie ter regulatie van impulsen. Kristen Vos Rudi Vanmarsenille
22 oktober 2015 R-Impuls Therapie ter regulatie van impulsen Kristen Vos Rudi Vanmarsenille Voorstelling Kristen Vos - Klinisch psychologe (volwassenen) - Postgraduaat Cognitieve Gedragstherapie KUL -
Nadere informatieSport en bewegen in de spreekkamer: enkele boeiende spanningsvelden in de diabeteszorgverlening.
Sport en bewegen in de spreekkamer: enkele boeiende spanningsvelden in de diabeteszorgverlening. Mirjam Stuij Sportexpert.nl, oktober 2015 Mulier Instituut In mijn vorige bijdrage voor Sportexpert schreef
Nadere informatieBewust Omgaan met een Verslaving
Bewust Omgaan met een Verslaving Dit stuk biedt enkele handvatten om bewust te leren omgaan met je verslaving. Misschien denk je op dit punt wel dat je er niet mee om wil léren gaan, maar dat je er gewoon
Nadere informatie