Hersenonderzoek en intelligentie

Transcriptie

1 45 Hersenonderzoek en intelligentie U werkt als psycholoog-onderzoeker aan de universiteit. Binnenkort bezoekt u samen met een collega het symposium Hersenen en intelligentie. U hebt afgesproken dat ieder van u als voorbereiding enkele artikelen over hersenonderzoek en intelligentie leest. U maakt voor uw collega een samenvatting van drie artikelen. - Lees de drie artikelen op de volgende pagina s. - Schrijf één volledige samenvatting met de belangrijkste bevindingen over hersenonderzoek en intelligentie van de drie artikelen samen. - In de samenvatting moeten de volgende onderwerpen aan bod komen: - gezamenlijke probleemstelling onderzoeken drie artikelen; - welke aspecten van de hersenen onderzocht werden in alle onderzoeken samen; - onderzoekspopulatie; - specifieke onderzoeksvragen per artikel; - specifi eke onderzoeksresultaten per artikel; - algemene conclusie hersenonderzoeken. - Maak de samenvatting op de pagina s 5 en 6. Let op! Schrijf de samenvatting in volledige zinnen binnen het gegeven kader. 1

2 Artikel 1 INTELLIGENTIE: WELKE ROL SPELEN DE GRIJZE EN DE WITTE MASSA IN ONZE HERSENEN? De laatste jaren is veel onderzoek gedaan naar de vraag in hoeverre intelligentie erfelijk bepaald is. Er werd met name gekeken naar de zogenaamde grijze massa. Dat is de hoeveelheid zenuwcellen in onze hersenen. Onderzocht werd of er een relatie is tussen deze grijze massa en de mate van intelligentie. De conclusie was dat er sprake is van een sterke relatie tussen de grijze massa van de hersenen en de mate van intelligentie. Maar is die relatie er ook tussen de mate van intelligentie en de zogenaamde witte massa? Dat vroegen Dorret Boomsma van de Vrije Universiteit en William Baaré van de Universiteit van Utrecht zich af. De witte massa is de hoeveelheid verbindingen tussen zenuwcellen. De onderzoekers wilden aantonen dat er niet alleen een relatie zou moeten zijn tussen intelligentie en grijze massa, maar ook tussen intelligentie en witte massa. Want ook bij de witte massa is er sprake van erfelijkheid. Hoe meer verbindingen tussen zenuwcellen er aanwezig zijn, hoe complexer het netwerk, en hoe meer complexe taken het aankan. Daarnaast wilde men aantonen dat er een relatie is tussen intelligentie en hersenomvang. In een recent artikel in Cerebral Cortex (sept. 2001) doen Boomsma en Baaré verslag van het onderzoek waarin zij hun hypothesen toetsten. In hun onderzoek werd de omvang van de grote hersenen gemeten bij 112 tweelingparen en nog eens 34 gewone broers en zusters van deze tweelingen. Daarnaast werden de grijze massa en de witte massa van de grote hersenen gemeten. Genetische factoren bleken in hoge mate de individuele verschillen te bepalen: de omvang werd voor 90% bepaald door genetische factoren, de hoeveelheid grijze massa voor 82% en de hoeveelheid witte massa voor 88%. Hun conclusie was dat intelligentie voor een groot deel erfelijk bepaald is. 2

3 Artikel 2 INTELLIGENTIE - EEN FAMILIETREKJE? Word je nou slim geboren, of word je intelligent dan wel dom door je opvoeding? De meeste onderzoekers zijn het erover eens dat intelligentie erfelijk is. Maar hoe erfelijk? En in hoeverre speelt de omvang van de hersenen daarbij een rol? In de jaren tachtig bleek uit Amerikaans onderzoek dat eeneiige (genetisch identieke) tweelingen zelfs als ze gescheiden opgroeiden na vele jaren nog steeds allebei vrijwel hetzelfde IQ hadden. Toen kwam met feiten vast te staan dat erfelijkheid inderdaad een rol speelt bij intelligentie. In hoeverre erfelijkheid een rol speelt, daar wordt al jaren fl ink oorlog over gevoerd tussen psychologen. t Is ook een beetje een link onderwerp: bestaan er intelligente genen? Een Nederlandse onderzoekster, Dr. Posthuma, is onlangs gepromoveerd op een onderzoek naar deze kwestie. Drie jaar lang onderzocht ze 688 personen uit gezinnen waar minimaal één tweeling in voorkwam. Ook normale broers en zussen van de tweelingen werden meegenomen in de studie. Alle deelnemers hebben een uitgebreide IQ-test gedaan. Daaruit bleek dat IQ voor 80 tot 90 procent erfelijk is. De invloed van de omgeving is dus helemaal niet zo belangrijk. Het volgende deel van het onderzoek, het hersenonderzoek, mag wel behoorlijk controversieel genoemd worden: met behulp van een MRI-scan werd de omvang van de hersenen van de deelnemers gemeten. De omvang werd gerelateerd aan het IQ van de proefpersoon. Posthuma stelde vast dat mensen met een hoger IQ ook grotere hersens hebben. Waarschijnlijk heb je dan de mogelijkheid om meer verbindingen tussen zenuwen te maken, of gewoon meer cellen om bijvoorbeeld feiten in op te slaan. Maar troost je, Albert Einstein had een brein van gemiddelde omvang en die was toch ook niet echt dom. Voorlopig hoef je echter nog geen DNA testjes te ondergaan met de partner met wie je kinderen wilt krijgen. Het is nog helemaal niet bekend wélke genen er verantwoordelijk zijn voor onze intelligentie. Onderzoekster Posthuma schat dat het er zeker twintig moeten zijn. Het kan nooit zo zijn dan een slimme moeder en een domme vader altijd gemiddelde kinderen krijgen - dat is veel te simpel. Omdat er zoveel factoren zijn, blijft de intelligentie van een nieuw kindje iets dat je niet kunt voorspellen. Het blijft gelukkig gewoon een soort loterij, waarover je niet meer kunt zeggen dan dat de IQ-verschillen binnen een gezin altijd kleiner zijn dan die tussen willekeurig geselecteerde mensen. 3

4 Artikel 3 INTELLIGENTIE IS EEN ZAAK VAN SNOEIEN OF GROEIEN Er bestaat een verrassend grote samenhang tussen genen en intelligentie, zo meldt Nature Neuroscience deze week. Verschillen in intelligentie (zoals gemeten in een IQ-test) zijn sterk erfelijk bepaald. Al jaren is uit tweelingonderzoek bekend dat zo n 60 à 80 procent van de variatie in intelligentie is terug te voeren op erfelijke factoren. De volgende vragen rijzen dan direct: hoe is intelligentie dan erfelijk? Liggen er genetisch bepaalde hersenstructuren aan ten grondslag? Of zijn het hersenprocessen? En zo ja, welke? De laatste paar jaar verschijnen er regelmatig onderzoeken waarin een verband wordt gelegd tussen intelligentie en de kwantiteit van hersendelen. Nieuwe technieken hebben het mogelijk gemaakt verschillende hersendelen uitgebreid te onderzoeken en vast te stellen in welke mate er een verband is tussen de kwantiteit van die hersendelen en intelligentie. Als dat verband er is, dan zou dit betekenen dat erfelijke factoren misschien een grotere rol spelen bij intelligentie dan we totnogtoe dachten. Deze week publiceerden Finse en Amerikaanse wetenschappers onder leiding van Paul Thompson (Universiteit van Californië in Los Angeles) in Nature Neuroscience een onderzoek waarin zij een zeer hoge erfelijkheid voor de hoeveelheid zogenaamde grijze massa hebben gevonden en waarin zij tegelijkertijd een verband leggen tussen die grijze massa en intelligentie. Ze onderzochten tien eeneiige en tien twee-eiige tweelingparen op intelligentie en op hoeveelheid grijze massa, dat wil zeggen op de hoeveelheid zenuwcellen in verschillende hersengebieden. Zoals bekend zijn eeneiige tweelingen genetisch identiek, maar twee-eiige tweelingen verschillen voor 50 procent in genetisch materiaal, net als gewone broers en zusters. Door de uitkomsten van de twee groepen te vergelijken, is het mogelijk uit te rekenen in hoeverre eigenschappen zijn toe te schrijven aan erfelijke factoren. De vergelijking leverde op dat de hoeveelheid grijze massa in bepaalde hersengebieden zeer sterk erfelijk bepaald bleek te zijn. 4

5 Samenvatting 5

6 Vervolg samenvatting 6