Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland

Transcriptie

1 Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland Preadviezen Rechtswaarborgen in een herijkte welvaartsstaat 'Herijking van de rechtsstaat' en het Nederlandse recht Culpa in het Belgisch strafrecht: een poging tot synthese Van mate van schuld: over ondergrens (en bovengrens) van de culpa in het Nederlandse strafrecht in het Belgisch privaatrecht: de vordering uit onrechtvaardige verrijking Ongerechtvaardigde verrijking naar Nederlands recht door Frédéric Vanneste Willem Konijnenbelt Van Vellinga Joke Baeck Ton Hartlief Boom Juridische uitgevers Den Haag

2 Inhoud Preadviezen publiekrecht Rechtswaarborgen in een herijkte welvaartsstaat Dr. Vanneste I. en definitie van welvaartsstaat II. Rechtswaarborgen Materieel: zowel klassieke als sociale en economische mensenrechten 2. Procedureel III. Preventieve juridische controle op naleving sociale en economische grondrechten 22 Legaliteitsbeginsel Standstill Rechtstreekse bescherming en de plichten van het individu Tussenbesluit 33 IV. juridische controle op naleving sociale en economische grondrechten 34 Terughoudende rechters en de problematiek van de 'directe werking' Rechtstreekse toepassing in het objectief contentieux Directe werking in subjectief contentieux Collectief klachtrecht en rapportering voor het Europees Comité voor sociale rechten (ESH-Comité) Rechtstreeks afdwingen voor het Hof van Justitie? 6. Tussenbesluit 52 V. De 'omweg' via het EVRM 53 VI. Besluit 57 'Herijking van de rechtsstaat' en het Nederlandse recht Willem Konijnenbelt 2. Werking van sociale grondrechten: geschiedenis 63 De introductie van sociale grondrechten in de Nederlandse Grondwet De werking van sociale grondrechten volgens de parlementaire stukken 68

3 3. Werking van sociale grondrechten volgens de Nederlandse doctrine 70 Karakter en functie van sociale grondrechten 2. De rechter en de sociale grondrechten in de literatuur Sociale grondrechten in de jurisprudentie van de rechter 77 Nederlandse jurisprudentie Ontwikkelingen in de Straatsburgse jurisprudentie Sociale grondrechten in de wetgevingsprocedure 6. Herijken van de sociale rechtsstaat achter de dijken 84 Verkort aangehaalde literatuur 86 Preadviezen strafrecht Culpa in het Belgisch strafrecht: een poging tot synthese 89 Van r Culpa: afbakening van het onderwerp 89 De situering van de onachtzaamheid binnen de structuur van het misdrijf 90 Het moreel bestanddeel van het misdrijf: algemeen 92 Het moreel bestanddeel: het opzet 97 Het moreel bestanddeel: onachtzaamheid De voor de onopzettelijke doding en onopzettelijke slagen en verwondingen vereiste onachtzaamheid De wetsgeschiedenis 2.2 Tussen toeval en opzet 2.3. De onachtzaamheid 2.4. Het gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg 2.5. Elke fout 2.6. De identiteit tussen de strafrechtelijke en de burgerrechtelijke fout 2.7. De vereiste van een persoonlijke fout 2.8. Eerste mogelijkheid: de fout bestaat in de overtreding van een wel bepaald gebod of verbod 2.9. Tweede mogelijkheid: de fout bestaat in een inbreuk op de algemene zorgvuldigheidsnorm of het van de normaal voorzichtige en redelijke persoon De vereiste van het voorzienbaar en vermijdbaar schadelijk gevolg De lichtste fout volstaat Het verband tussen de fout en het letsel

4 De afstand in de tijd en in de ruimte tussen de fout en het lichamelijk letsel Andere aspecten van strafrecht: schulduitsluiting, geen strafbare poging, geen strafbare deelneming Aspecten van strafprocesrecht: geen verwittingsplicht, bewijslast, beoordeling door de feitenrechter en motiveringsplicht Conclusie: de onder- en bovengrens van onachtzaamheid 3. De kritiek op de theorie van de eenheid van strafrechtelijke en burgerrechtelijke fout Algemeen 3.2. De wetsgeschiedenis 3.3. Het strafrecht hoeft zich niet in te laten met onachtzaamheid 3.4. Het foutbegrip wordt plaats van subjectief benaderd en met de lichtste fout ligt de ondergrens te laag 3.5 De rechter zou zijn beslissing over de fout laten afhangen van de belangen van de slachtoffers Het gezag van het strafrechtelijk gewijsde voor de civiele rechter 3.7. De verjaring van de op een misdrijf gesteunde burgerlijke vordering 3.8. De bewijsregeling 3.9. De causaliteit 4. Voorstellen tot wijziging De voorstellen van de Commissie voor de herziening van het Strafwetboek en van de Koninklijk commissaris voor de hervorming van het Strafwetboek 4.2. Het 4.3. Wetsvoorstellen 5. Het Franse voorbeeld 6. Beoordeling Van mate van schuld: over ondergrens (en bovengrens) van de culpa in het Nederlandse strafrecht Een vraag van inhoud Hoe het begon Naar de vraagstelling maat Culpa in de wet 3 Culpa in ontwikkeling

5 De rechter past toe, de wetenschap exploreert 3.2 Ontdekking van de bouwstenen van de schuld 3.3 De verhouding tussen de bestanddelen van het delict en wederrechtelijkheid en schuld elementen van het strafbaar feit 3.4 De van als bestanddeel delict 3.5 Het ontbreken van de beschrijving van een verboden gedraging in het culpoze gevolgsdelict 3.6 Van gebrek aan voorzienbaarheid naar handelen in strijd met een zorgplicht en uiteindelijk naar gebrek aan zien 3.7 Wisselwerking tussen rechtspraak en theorie; het Verpleegster-arrest 3.8 Nog meer invloed van het strafproces(recht) op de inhoud van de culpa 4 De van de mate van schuld Aanmerkelijke schuld als ondergrens van de culpa 4.2 De Hoge Raad herinnert uitdrukkelijk aan de aanmerkelijke schuld 4.3 Ongerustheid in de literatuur 4.4 De Hoge Raad herinnert opnieuw én uitdrukkelijk aan het aanmerkelijke van de schuld 4.5 Aanmerkelijke schuld en momentane onoplettendheid 4.6 Aanmerkelijke schuld buiten het wegverkeer 5 De invulling van de aanmerkelijkheid van de schuld 5.2 Karakter van de eis van de aanmerkelijkheid van de schuld 5.3 Heroriëntatie op de mate van schuld 5.4 ondergrens van de culpa volgens de wetgever 5.5 De ondergrens van de culpa in de rechtspraak 5.6 De bovengrens van de culpa in de rechtspraak 5.7 Strafmaat 5.8 Waarop heeft het aanmerkelijke van de schuld betrekking? 5.9 Bewuste en onbewuste schuld Factoren die bij de beoordeling van de mate van schuld in aanmerking komen Factoren van belang voor het oordeel over de aanmerkelijkheid van de schuld bij culpoze gevolgsdelicten Geoorloofd risico Culpa ten aanzien van een strafbaarheid constituerende omstandigheid Medeschuld De achtergrond waartegen het schuldoordeel wordt c.q. moet worden geveld Culpoze gevolgsdelicten in het wegverkeer Andere culpoze gevolgsdelicten Acceptatie van risico

6 Hetgeen bekend is omtrent capaciteiten van mensen is praten Samenleving en risico Culpa ten aanzien van een omstandigheid een enkel Wel schuld doch niet in aanmerkelijke mate, wat dan? 6 Buitenland 6.2 Duitsland 6.3 Oostenrijk 6.4 Frankrijk 6.5 Engeland 6.6 De Verenigde Staten 6.7 Conclusie 7 Culpa en 'positive obligations' 8 Rechtvaardiging van de bestraffing van culpoze delicten 9 Moeten wij gelukkig zijn met het vereiste van de mate van schuld? Preadviezen privaatrecht in het Belgische privaatrecht: de vordering uit ongerechtvaardigde verrijking Joke Baeck 2. Grondslag Toepassingsvoorwaarden 203 Verrijking van de verweerder Verarming van de eiser Verband tussen verrijking en verarming 3.4. Gebrek aan juridische rechtvaardiging 3.5. Subsidiariteit Afwezigheid van fout van de eiser? Gevolgen Klassieke zienswijze Alternatieve benadering 236

7 5. Ongerechtvaardigde verrijking als verweermiddel? 6. Besluit 243 Ongerechtvaardigde verrijking naar Nederlands recht 245 Ton I. en plan van behandeling 245 BW is niet het BW Omstreden rechtspraak Agenda Lijn van het betoog 247 II. Van Quint-Te Poel-formule naar een algemene verrijkingsactie Broers schrijven geschiedenis Wat beweegt de Hoge Raad? Principekwestie of wetgevingstechniek? Algemeen deel Globale blik op de vereisten 252 Illustratiemateriaal 254 Inpassen en vaststellen 254 Of is (strijd met) de wet een uitzondering? 255 Laatste woord? 256 Een bijzondere algemene actie 256 III. Art. beter bekeken 257 In een notendop 257 Schadevergoeding; geen ongedaanmaking 258 Basale regels voor de afwikkeling 259 Dubbel plafond 259 Verrijking en verarming Causaal verband; 'ten koste van' 260 Kern van de zaak 22. Welke argumenten spelen mee? Aanvullende redelijkheidstoets Ontstaan, beperking en verval Geen achtergestelde positie Verarming toch niet? Ook vader en zoon schrijven geschiedenis Samenloop Méér dan een kwestie van samenloop? De ene vraag is de andere niet 269

8 IV. Art. onbegrensd en onbemind? 269 Het grotere geheel Succesfactoren 33. Tussenbalans Onbegrensde mogelijkheden Een omstreden rechtsfiguur 272 V. Hype rond de eeuwwisseling Rode draad Dubbele verkoop in de West Reserve en kritiek is dam Steun van gezaghebbende zijde 277 Bijvangst Zingeving Vuile handen 44. Aanvulling, beperking en uitleg Verweermiddel Systematische functie Hoe en wat Systematiek en rechtspolitiek Per saldo Rust aan het front? 288 VI. Waar staan we anno beperking of groei? 288 Kentering De overeenkomst als legitimatie De Groene Specht 54. Op weg naar beperking van het toepassingsbereik? Groeimogelijkheden Surrogaat-oplossingen Waardering 296 VII. Eindbalans Tot besluit 297 Verkort aangehaalde literatuur 300