Doorwerking van Europees recht

Transcriptie

1 Doorwerking van Europees recht De verhouding tussen directe werking, conforme interpretatie en overheidsaansprakelijkheid Jolande M. Prinssen KLUWER Deventer

2 INHOUD Lijst van gebruikte afkortingen XI Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Introductie en probleemstelling Afbakening Aanpak Begripsomschrijvingen en terminologie 5 DEEL I DRIE VORMEN VAN DOORWERKING VAN EUROPEES RECHT Hoofdstuk 2 Directe werking 2.1 Inleiding Grondslag: de eigen rechtsorde en de beginselen van directe werking en voorrang Voorwaarden Versoepeling en verschillende verschijningsvormen van de directe werking Karakteristiek van de directe werking Aanloop Nationale benaderingen Duitsland Nederland Verenigd Koninkrijk Frankrijk Gebruik van 'rechten' in de rechtspraak van het Hof Theorie van Hohfeld Definiering Rol van particulieren Reikwijdte van de directe werking: bescherming van rechten of belangen van particulieren? Verticale, horizontale en omgekeerde directe werking Rol van de nationale rechter Effectieve en uniforme toepassing van Europees recht Aanwijzing: het verplicht buiten toepassing laten Nationale procesrechtelijke autonomie Europese eisen aan het nationale procesrecht Directe werking; uitgangspunten 36

3 DOORWERK1NG VAN EUROPEES RECHT Hoofdstuk 3 Conforme interpretatie 3.1 Inleiding Grondslag van de verplichting Omvang van de verplichting Uiteenlopende toepassingswijzen Ruimte voor begrenzing Grenzen in de rechtspraak van het Hof van Justitie Reikwijdte: begrensde inspanningsverplichting Gecontroleerde bevoegdheid tot conforme interpretatie Conforme interpretatie; uitgangspunten 54 Hoofdstuk 4 Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid 4.1 Inleiding Grondslag: het Francovich-arrest Ontwikkeling van het leerstuk in de rechtspraak Parallel met de aansprakelijkheid van de EG Voorwaarden Toekenning van rechten aan particulieren Voldoende gekwalificeerde schending van gemeenschapsrecht Causaal verband Verhouding tussen Europees en nationaal recht Aansprakelijkheid van decentrale overheden Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid; uitgangspunten 73 DEEL II DE VERHOUDING TUSSEN DE DOORWERKINGSMECHANISMEN; EEN VERGELIJKENDE ANALYSE Hoofdstuk 5 Drie doorwerkingsmechanismen; wisselwerking 5.1 Inleiding 77 A Doorwerking van niet direct werkend Europees recht 5.2 Aanloop Betekenis van het ontbreken van directe werking voor de grenzen van de verplichting tot conforme interpretatie Aansprakelijkheid voor schending van communautaire normen zonder directe werking Reikwijdte van de Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid Voldoende duidelijk bepaalbare rechten in niet direct werkende bepalingen 'Rechten van particulieren'in de rechtspraak Voldoende bepaalbaarheid van rechten voor particulieren versus de eisen van voldoende nauwkeurigheid en onvoorwaardelijkheid Vergelijking met de overige voorwaarden voor aansprakelijkheid Conclusie 98 VI

4 INHOUD B Doorwerking van richtlijnen tijdens de omzettingstermijn 5.6 Algemeen: verplichtingen van lidstaten tijdens de omzettingstermijn van richtlijnen Richtlijnconforme interpretatie tijdens de omzettingstermijn Overheidsaansprakelijkheid voor gebeurtenissen tijdens de omzettingstermijn Conclusie 105 C 'Meerwaarde' van de doorwerkingsmechanismen 5.10 Inleiding Conforme interpretatie; verdringing van de directe werking? Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid; verdringing van de directe werking? Inleiding Reikwijdte van het systeem van Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid; verdringing van conforme interpretatie? Conclusie 118 D Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid; aanvullende en corrigerende werking 5.15 Vergoeding van additionele schade na directe werking of conforme uitleg Aansprakelijkheid voor onrechtmatige rechtspraak Inleiding Grondslag: omvang van de overheidsaansprakelijkheid Schending van een Europeesrechtelijke verplichting door de nationale rechter Invloed op het nationale aansprakelijkheidsrecht Intermezzo: behoefte aan een speciale voorziening voor schending van de verwijzingsplicht? Conclusie Afsluiting 131 Hoofdstuk 6 Doorwerking van Europees recht ten laste van particulieren 6.1 Inleiding 133 A Horizontale doorwerking van EG-Verdragsbepalingen 6.2 Aanloop Horizontaal directe werking van EG-Verdragsbepalingen Horizontaal direct werkende verdragsbepalingen Horizontale directe werking voor de andere verdragsvrijheden? Verdragsconforme uitleg tussen particulieren De lidstaat aanspreken? 141 VII

5 DOORWERKING VAN EUROPEES RECHT 6.6 'Horizontale werking' van het leerstuk van de Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid; aansprakelijkheid van particulieren voor schending van EG-Verdragsbepalingen? Conclusie 145 B Horizontale doorwerking van richtlijnen 6.8 Aanloop Geen horizontale directe werking voor richtlijnen; Marshall & Faccini Dori Ontkenning van de horizontale directe werking ter discussie Horizontale effecten van de doorwerking van richtlijnen Inleiding Verticale directe werking met horizontale gevolgen Incidentele effecten in de rechtspraak van het Hof; CIA Security etc Tegenstelling Richtlijnconforme interpretatie? Analyses Het Unilever-anest de bijzondere aard van de notificatierichtlijn Reikwijdte van de ontkenning van de horizontale directe werking van richtlijnen Richtlijnconforme interpretatie ten laste van particulieren Inleiding: richtlijnconforme interpretatie tussen particulieren Grenzen aan richtlijnconforme interpretatie in horizontale rechtsrelaties: parallel met de directe werking? Aanpak van de nationale rechter Evaluatie Intermezzo: verplichting tot richtlijnconforme interpretatie van rechtshandelingen? Richtlijnconforme interpretatie en het verbod van omgekeerde directe werking Richtlijnconforme interpretatie in driehoeksverhoudingen Conclusie Overheidsaansprakelijkheid in horizontale context Schade door het ontbreken van de opties directe werking en conforme interpretatie Schade ten gevolge van de doorwerking van Europees recht Doorwerking van richtlijnen ten laste van particulieren; een perspectief Conclusie 194 Hoofdstuk 7 Rangschikking van de doorwerkingsmechanismen 7.1 Inleiding 197 A Directe werking of conforme interpretatie? 7.2 Samenloop Europeesrechtelijke voorkeur voor de directe werking of conforme interpretatie? 198 VIII

6 INHOUD Rangorde in de rechtspraak van het Hof? Europese eisen aan de rechtshandhaving & rechtsbescherming; gelijkwaardigheid van de directe werking en conforme interpretatie Directe werking versus conforme interpretatie Tussenbalans Directe werking; effecten Conforme interpretatie; effecten Relativering van de keuzevrijheid Aanpak van de Nederlandse bestuursrechter Toetsingswijzen Verwantschap met de prioriteitsvraag Analyse van de Nederlandse rechtspraak Evaluatie Beoordeling; rangschikking 225 B Positie van de Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid 7.10 Inleiding Rol van het leerstuk van de Europeesrechtelijke overheidsaansprakelijkheid Overheidsaansprakelijkheid en de toerekening van eigen schuld Reikwijdte van de schadebeperkingsplicht Conclusie 235 DEEL HI AFSLUITING Hoofdstuk 8 Slotbeschouwing 8.1 Introductie Doorwerking; coherence? De nationale rechter en het Hof van Justitie 243 Summary 247 Aangehaalde literatuur 253 Rechtspraakregister 267 Trefwoordenregister 275 IX