De hoedanigheid van contractspartijen

Transcriptie

1 mr. R.P.J.L. Tjittcs De hoedanigheid van contractspartijen Een rechtsvergelijkend onderzoek naar de betekenis van de (anderunge) hoedanigheid van partijen voor de totstandkoming en de vaststelling van de inhoud van rechtshandelingen KLüWER - DEVENTER

2 Inhoud Inhoudsopgave Lijst van gebruikte afkortingen v xv Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Algemeen 1 De persoon in het contractenrecht 1 De hoedanigheid van contractspartijen 2 Aandacht voor de hoedanigheid van contractspartijen Doelstellingen 3 Stand van zaken 3 Vervolg; beperking van het onderzoek 3 Verklaring en evaluatie 3 Relativering van de betekenis van hoedanigheid Opzet en verantwoording 6 Körte weergave van de inhoud 6 Rechtsvergelijking 7 Hoofdstuk 2 De invloed van de hoedanigheid van partijen in het contractenrecht in zijn algemeenheid 2.1 Inleiding 9 Algemeen 9 Plan van behandeling De aandacht voor de hoedanigheid van contractspartijen door de eeuwen heen 9 Van Status naar contract 9 Van contract naar Status De particulier in het contractenrecht 13 De bijzondere posilie van de particulier 13 Bescherming van particulieren 14 Gevolg: het einde van het contract en de contractsvrijheid? 17

3 2.4 De ondememer in het contractenrecht 19 Körte historische schets van de verhouding burgerlijk recht - handelsrecht 19 Verhouding BW en WvK van Rechtsvergelijkende opmerkingen over de verhouding burgerlijk recht - handelsrecht 22 De bijzondere positie van de ondernemer 24 De ondernemer in het huidige BW 30 De 'kleine' ondernemer De overheid in het contractenrecht 34 Gebruik van contracten door de overheid 34 De bijzondere positie van de overheid 35 Geoorloofdheid van het gebruik van het contractenrecht door de overheid; de doorkruisingsformule 37 Toepasselijke normen; gemengde rechtsleer 39 Rechtsvergelijkende schets van het overheidscontractenrecht Slot 44 Hoofdstuk 3 Hoedanigheid en dwaling en bedrog 3.1 Inleiding 47 Algemeen 47 Hoe kan rekening worden gehouden met de hoedanigheid van partijen? 47 Plan van behandeling Hoedanigheid en de mededelingsplicht 49 Vereisten voor mededelingsplicht 49 De verhouding ondernemer/deskundige - particulier/leek 50 Vervolg; onderzoeksplicht ten behoeve van mededelingsplicht 51 Vervolg; omvang mededelingsplicht 52 Vervolg; profiteren van professionaliteil/deskundigheid? 53 De verhouding ondememers/deskundigen onderling 53 De verhouding overheid - burger Hoedanigheid en kenbaarheid van de dwaling 55 Kennen en behoren te kennen 55 De verhouding overheid - burger De verhouding ondememer - ondernemer met deskundige bijstand 56 Een alternatief voor kenbaarheidsvereiste Hoedanigheid en onderzoeksplicht van de dwalende 57 Hoofdregel: mededelingsplicht gaat voor onderzoeksplicht 57 De verhouding tussen ondememers/deskundigen onderling 58 vi

4 Vervolg; ondernemer met deskundige bijstand 59 De verhouding particulier/leek - ondernemer/overheid/deskundige 60 Vervolg; particulier met deskundige bijstand 62 Vervolg: gehoudenheid particulier/leek een deskundige in te schakelen? Hoedanigheid en de onderzoeksplicht van de bedrogene 63 Opvattingen in literatuur en rechtspraak 63 Eigen opvatting: geen verschoonbaarheidseis bij bedrog Rechtsvergelijking 66 Engels recht 66 Mistake en misrepresentation - algemeen 66 Hoofdregel: non-disclosure 67 Ontstaan mededelingsplicht 68 Hoedanigheid en mededelingsplicht 69 Hoedanigheid en onderzoeksplicht 70 Amerikaans recht 71 Ontstaan mededelingsplicht 71 Hoedanigheid en mededelingsplicht 71 Hoedanigheid en onderzoeksplicht 72 Frans recht 73 Erreur en dol - algemeen 73 Hoedanigheid en mededelingsplicht 73 Hoedanigheid en onderzoeksplicht 74 Duits recht 74 Irrtum (dwaling); geen hoedanigheidsinvloed 74 Arglistige Täuschung (bedrog) Slot 75 Hoofdstuk 4 Hoedanigheid en economische bedreiging 4.1 Inleiding 79 Economische bedreiging - algemeen 79 Hoe kan rekening worden gehouden met de hoedanigheid van partijen? 80 Plan van behandeling De verhouding economische bedreiging en misbruik van omstandigheden 81 Opvattingen in de literatuur 81 Eigen opvatting: een leerstuk economische bedreiging 81 vn

5 4.3 Economische bedreiging 82 Economische bedreiging - algemeen 82 Onrechtmatigheid bedreiging 83 Beinvloedbaarheid redelijk oordelend mens 83 Een toepassing van economische bedreiging Rechtsvergelijking 86 Engels recht 86 Het onderscheid tussen duress en undue influence 86 Duress - algemeen 87 Inequality of bargaining power 87 Economic duress 89 Voorwaarden voor economic duress 93 Amerikaans recht 94 Economic duress 94 De onrechtmatigheid van de bedreiging 95 Duress, undue influence en unconscionability 95 Frans recht 96 Violence - algemeen 96 Economische bedreiging 96 Economische bedreiging en misbruik van omstandigheden 97 Duits recht; onbekendheid met economische bedreiging Slot 98 Hoofdstuk 5 Hoedanigheid en misbruik van omstandigheden 5.1 Inleiding 101 Misbruik van omstandigheden - algemeen 101 Hoe kan rekening worden gehouden met de hoedanigheid van partijen? 102 Plan van behandeling Misbruik van geestelijk of economisch overwicht 104 E6n wettelijke regeling 104 Misbruik van geestelijk overwicht 105 Misbruik van economisch overwicht Hoedanigheid en misbruik van machtspositie als bedoeld in art art. 90) EG HO Art. 86 (j art. 90) EG in een nationale civielrechtelijke actie 110 Toepassingsvoorwaarden art. 86 EG - algemeen 113 Machtspositie 113 Misbruik 116 Vlll

6 Overige toepassingsvoorwaarden 117 Misbruik van machtspositie door overheidsondememingen Rechtsvergelijking 121 Engels recht 121 Misbruik van omstandigheden: undue influence en restraint of trade 121 Misbruik van geestelijk overwicht: undue influence 121 Vervolg; actual influence 121 Vervolg; presumed influence vanwege een Special relationship 122 Deskundige bijstand 123 Misbruik van economisch overwicht: restraint of trade 124 Ongelijke machtspositie bij public policy en reasonableness-test 125 Amerikaans recht 126 Misbruik van omstandigheden: undue influence en restraint of trade 126 Misbruik van geestelijk overwicht: undue influence 126 Misbruik van economisch overwicht: restraint of trade 127 Frans recht 129 Hoedanigheid en lesion 129 Duits recht 130 Misbruik van omstandigheden - algemeen 130 Wucher 131 Misbruik van geestelijk en van economisch overwicht: gute Sitten 131 Misbruik van economisch overwicht ingevolge 22 GWB Slot 133 Hoofdstuk 6 Hoedanigheid en de uitleg en totstandkoming van rechtshandelingen 6.1 Uitleg van rechtshandelingen 135 Dezelfde criteria voor uitleg en totstandkoming 135 Hoe kan rekening worden gehouden met de hoedanigheid van partijen? 137 Plan van behandeling Hoedanigheid en de uitleg van rechtshandelingen 138 Het formuleren en bedingen van contractsbepalingen 138 De verhouding tussen ondernemers onderling 140 Vervolg; deskundige ondernemer 140 Vervolg; ondernemer met deskundige bijstand 142 De verhouding particulier - ondernemer 145 Vervolg; particulier met deskundige bijstand 148 De verhouding tussen particulieren onderling 150 Vervolg; particulier met deskundige bijstand 151 ix

7 De verhouding overheid - burger 153 Vervolg; deskundige burger en burger met deskundige bijstand Rechtsvergelijking 156 Engels recht 156 Objectieve uitleg; parol evidence rule 156 Uitleg contra proferentem 158 Amerikaans recht 158 Objectieve uitleg; parol evidence rule 158 Uitleg contra proferentem 159 Frans recht 160 Subjectieve uitleg 160 Uitleg contra proferentem 161 Duits recht 161 Gematigd objectieve uitleg 161 Uitleg van algemene voorwaarden ten nadele van de gebruiker Slot 163 Hoofdstuk 7 Hoedanigheid en (non)conformiteit bij koop 7.1 Inleiding 167 (Non)conformiteit - algemeen 167 Hoe kan rekening worden gehouden met de hoedanigheid van partijen? 167 Plan van behandeling Mededelingen van de professionele verkoper 170 Het gewicht van mededelingen van de professionele verkoper 170 Mededelingen van professionele voorschakels (de producent, de importeur etcetera) 171 Professionele verkoper/overheid en stilzwijgende garantie 171 Een bijzondere toepassing: de verkoop van vervuilde grond Hoedanigheid en mededelings- en onderzoeksplicht 176 Mededelings- en onderzoeksplichten bij dwaling en conformiteit 176 Mededelingsplicht en hoedanigheid van de verkoper (algemeen) 177 Vervolg; de verhouding tussen ondernemers onderling 177 Vervolg; de verhouding professionele verkoper - particuliere koper 178 Onderzoeksplicht en hoedanigheid van de koper Rechtsvergelijking 181 Engels recht 181 Express terms, implied terms en representations 181

8 Conditions en warranties 182 Hoedanigheid van partijen en implied conditions in de Säle of Goods Act 183 Amerikaans recht 184 Hoedanigheid en implied warranties in de UCC 184 Weens Koopverdrag 186 Hoedanigheid en (non)conformiteit in het Weens Koopverdrag 186 Frans recht 188 Inexeeution du contrat en vices Caches 188 Professionele verkoper en de verborgen gebreken regeling 189 Hoedanigheid van de koper en de verborgen gebreken regeling 189 Duits recht 190 Hoedanigheid en Gewährleistungshaftung Slot 191 Hoofdstuk 8 Hoedanigheid en de toetsing van de inhoud van contractsbedingen 8.1 Inleiding 193 De inhoudelijke toetsing van contractsbedingen - algemeen 193 Hoe kan rekening worden gehouden met de hoedanigheid van partijen? 194 Plan van behandeling Hoedanigheid en toetsing van algemene voorwaarden 194 Toetsing in twee fasen: inhoud en uitoefening 194 Gebruiker en wederpartij 195 De hoedanigheid van de wederpartij 196 Vervolg; particulieren 196 Vervolg; ondernemers 198 De beknelde detaillist 200 Professionele wederpartij en reflexwerking Hoedanigheid en toetsing aan de redelijkheid en billijkheid 203 De verhouding redelijkheid en billijkheid en de regeling van de algemene voorwaarden 203 Literatuur over de invloed van de hoedanigheid 205 Rechtspraak over de invloed van de hoedanigheid - algemeen 206 De verhouding particulier - deskundige particulier 207 De verhouding ondernemer - particulier met deskundige bijstand 208 De verhouding tussen ondernemers onderling 209 Vervolg; ondernemer met deskundige bijstand 211 De overheid als wederpartij 212 XI

9 De overheid als gebruiker 213 De verhouding overheid - ondernemer Rechtsvergelijking 216 Engels recht 216 Toetsing van contractsbedingen via klassieke leerstukken 216 De doctrine van de fundamental breach 216 Hoedanigheidsinvloeden in de Unfair Contract Terms Act Amerikaans recht 220 Public service-ondernemingen 220 De verhouding public Service en unconscionability 222 Ontwikkeling van het leerstuk van de unconscionability 223 Hoedanigheid en unconscionability 224 Frans recht 227 Toetsing van contractsbedingen via klassieke leerstukken 227 De Loi Scrivener: controle van overheid naar rechter 228 Duits recht 230 Toetsing van contractsbedingen via klassieke leerstukken 230 Het AGBG - algemeen 230 Hoedanigheid en de Generalklausel 232 Toepassing van het AGBG in het handelsverkeer 234 Hoedanigheid en toetsing van andere bedingen Slot 235 Hoofdstuk 9 De betekenis van de hoedanigheid van contractspartijen 9.1 Inleiding 239 Algemeen en plan van behandeling De hoedanigheid van contractspartijen en de ontwikkeling van het contractenrecht 239 Erkenning van de betekenis van hoedanigheid 239 De jaren '60 tot '90: differentiatie en subjectivering van hoedanigheid 241 De emancipatie van contractspartijen 242 Huidige tendens: globalisering en depersonalisering Verklaring van de betekenis van de hoedanigheid van contractspartijen 243 Achtergrond (1) ongelijkheidscompensatie 243 Achtergrond (2) rechtszekerheid en hanteerbaarheid van het recht 245 xu

10 9.4 Evaluatie van de huidige betekenis van de hoedanigheid van contractspartijen 246 Hoedanigheid en het transponeren van rechtsnormen 246 Aandacht voor de emancipatie van contractspartijen 246 Aandacht voor de globalisering van hoedanigheid 248 Intermezzo: aandacht voor het rolbegrip in het contractenrecht 248 Vervolg; aandacht voor de globalisering en depersonalisering van hoedanigheid Slot 251 Samenvatting 253 Summary 257 Lijst van verkort aangehaalde literatuur 261 Zaakregister 279 xm