Onderzoeksverantwoording Dataverzameling Informele Zorg 2016

Transcriptie

1 Nota Onderzoeksverantwoording Dataverzameling Informele Zorg 2016 Björn Janssen projectnummer februari 2017 samenvatting trefwoorden Onderzoeksverantwoording Dataverzameling IZG 2016, modes: cawi en cati. IZG 2016, cawi, cati, dataverzameling 1

2 Inhoud 1. Inleiding 2 2. Randvoorwaarden 2 3. Onderzoeksopzet Benaderontwerp Vragenlijst Steekproef 7 4. Uitvoering veldwerk Aanpassingen onderzoeksopzet Veldwerkresultaten Evaluatie Conclusies en aanbevelingen 15 1

3 1. Inleiding In 2014 is in samenwerking met het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) het nieuwe onderzoek Informele Zorg (IZG) uitgevoerd door CBS. In 2016 is IZG in vrijwel ongewijzigde opzet herhaald. Met behulp van het onderzoek wordt vastgesteld hoeveel personen in Nederland informele zorg bieden, te weten als mantelzorger actief zijn of als vrijwilliger in de zorg. Aanvullend komen onderwerpen aan bod als de mate waarin betreffende personen worden belast in hun rol als mantelzorger of vrijwilliger in de zorg, de mate waarin gebruik wordt gemaakt van ondersteunende faciliteiten of middelen en de bereidheid tot het bieden van zorg. De centrale vraag van het onderzoek luidt: Wat is de feitelijke omvang van de informele zorg, bij welke groepen is de bereidheid om (meer of andere) informele zorg te geven groter dan bij anderen en met welke kenmerken hangt het (willen) geven samen? Het onderzoek ligt aan de basis van veel onderzoeken uit het werkprogramma van het SCP. Door CBS zullen de data vooral worden gebruikt ten behoeve van het speerpunt Sociale Samenhang. In deze notitie wordt de onderzoeksverantwoording gegeven voor het onderzoek IZG voor zover het de dataverzameling betreft. In hoofdstuk 2 zijn de randvoorwaarden opgenomen waaraan de uitvoering van het onderzoek moest voldoen. In hoofdstuk 3 wordt inzicht gegeven in de opzet van het onderzoek en worden het steekproefontwerp, het vragenlijstontwerp en de voorgenomen benaderingsstrategie toegelicht. In hoofdstuk 4 wordt verslag gedaan van de uitvoering van het veldwerk en worden op basis daarvan conclusie getrokken. 2. Randvoorwaarden Bij het ontwerp van het onderzoeksdesign is uitgegaan van de volgende randvoorwaarden: 1. Het veldwerk wordt uitgevoerd van 13 september tot en met 11 december De doelpopulatie bestaat uit de in Nederland woonachtige personen van 16 jaar of ouder die deel uitmaken van particuliere huishoudens. De institutionele bevolking, dat zijn personen in inrichtingen, instellingen of tehuizen, behoort niet tot de doelpopulatie en wordt niet benaderd. 3. Er worden twee personensteekproeven getrokken. De tweede steekproef is twee keer zo groot als de eerste steekproef in verband met de beschikbare capaciteit bij de telefonische waarneming. 4. In overleg met de afdeling voor de telefonische waarneming zijn de waarneemperiodes voor beide telefonische herbenaderingen bepaald. De telefonische herbenadering voor de eerste steekproefportie loopt van 17 oktober tot en met 11 november. De telefonische herbenadering voor de tweede steekproefportie loopt van 14 november tot en met 9 december. 5. Bij de benadering van potentiële respondenten wordt gestart met een internetwaarneming (cawi), gevolgd door een telefonische herbenadering (cati) in geval een telefoonnummer beschikbaar is. 6. Het aantal actieven in de gerealiseerde respons is ten minste Het gaat hierbij om personen die actief zijn als vrijwilliger in de zorg, mantelzorger of beide. Personen die zelden mantelzorg verlenen worden daarbij buiten beschouwing gelaten 1. 1 Concreet zijn dit personen die op de vraag MantFreq het antwoord zelden hebben gegeven. 2

4 7. Voor het berekenen van de steekproefomvang worden de gerealiseerde responskansen, te weten 20,5% voor cawi en 38,4% voor cati, en het gerealiseerde aandeel actieven in de totale respons, te weten 39,8%, voor IZG 2014 als uitgangspunt genomen. 8. SCP en CBS stellen in onderling overleg de inhoud van de vragenlijst en de vraagformuleringen vast. Hierbij wordt de vragenlijst voor IZG 2014 als uitgangspunt genomen. Naar verwachting blijft 70% van deze vragenlijst ongewijzigd. 9. Interviews worden verricht in de Nederlandse taal. 10. De gemiddelde vragenlijstduur voor de telefonische waarneming is maximaal 20 minuten. Dit komt overeen met de realisatie voor IZG 2014, die is opgebouwd uit de vragenlijstduren van de destijds onderscheiden vier groepen: a. Niet-actief: 14 minuten (63% van de respondenten) b. Vrijwilliger: 23 minuten (3% van de respondenten) c. Mantelzorger: 31 minuten (31% van de respondenten) d. Vrijwilliger én mantelzorger: 38 minuten (3% van de respondenten) 11. Aan iedere te benaderen persoon wordt een aanschrijfbrief verstuurd met daarin het verzoek om deel te nemen aan het onderzoek. In de aanschrijfbrief wordt medegedeeld dat het onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking met het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De brieven worden gedrukt op briefpapier van het CBS waar alleen het logo van het CBS op staat. Voor de verzending worden CBS-enveloppen gebruikt. In de aanschrijfbrief wordt vermeld dat het om een gezamenlijk onderzoek van CBS en SCP gaat, en dat de gegevens voor publicaties van zowel SCP als CBS worden gebruikt (informed consent). 12. Om de kosten van het onderzoek te verlagen worden aanschrijfbrieven voor de internetwaarneming verstuurd met 48-uurs post. Rappelbrieven worden verstuurd met 24- uurs post. 13. De interviewers worden analoog aan 2014 geïnstrueerd met behulp van een e-learning module. SCP wordt betrokken bij het actualiseren van de bestaande instructie. 14. Vanaf de start van het onderzoek wordt tweewekelijks een voortgangsoverzicht opgesteld met daarin de veldwerkresultaten per steekproef per mode uitgesplitst naar actief (exclusief personen die zelden mantelzorg verlenen) en niet-actief (inclusief personen die zelden mantelzorg verlenen). Daarnaast wordt het totaal over beide steekproeven gegeven per mode uitgesplitst naar actief en niet-actief 15. SCP ontvangt maandelijks het in randvoorwaarde 14 gevraagde voortgangsoverzicht. Indien tijdens de uitvoering van het veldwerk blijkt dat de aanname voor het aandeel actieven (exclusief personen die zelden mantelzorg verlenen) in de respons, te weten 39,8%, niet correct is, zal in overleg met SCP bekeken worden wat de mogelijke gevolgen zijn voor de te behalen respons en de kosten. Gezamenlijk zal dan worden bepaald of aanpassing van het design, de veldwerkperiode, de responsafspraken en bijbehorende kosten noodzakelijk zijn. Bij tegenvallende responsresultaten wordt zo snel als mogelijk met SCP samen naar mogelijke herstelmaatregelen gezocht. 16. Na afronding van het veldwerk wordt het verloop van het veldwerk beschreven in een onderzoeksverslag. 3

5 3. Onderzoeksopzet 3.1 Benaderontwerp De veldwerkperiode van Informele Zorg loopt van 13 september tot en met 9 december Bij de benadering van steekproefpersonen wordt gestart met internetwaarneming. Respondenten ontvangen een aanschrijfbrief met het verzoek om de vragenlijst via internet in te vullen. In de brief zijn een inlogcode en een gebruikersnummer opgenomen. Daarnaast wordt in de brief ingegaan op het doel van het onderzoek en wordt erin aangekondigd dat een telefonische benadering volgt als geen reactie wordt ontvangen van de respondent via internet. De aanschrijfbrieven worden verstuurd met 48-uurs post. De algemene folder wordt bijgevoegd bij de aanschrijfbrief. Twee weken na verzending van de aanschrijfbrief wordt een rappelbrief verstuurd naar degenen die op dat moment nog niet hebben gerespondeerd en niet aan CBS hebben doorgegeven niet te kunnen of willen deelnemen aan het onderzoek. Weer een week later gebeurt hetzelfde. Beide rappelbrieven worden verstuurd met 24-uurs post. De verzenddatums van de aanschrijfbrieven worden op dinsdag gekozen zodat de brieven op donderdag worden bezorgd. De verzenddatums van de rappelbrieven worden op donderdag gekozen opdat respondenten in het weekend de vragenlijst kunnen invullen. In principe geldt dat steekproefpersonen die de tweede maandag na verzending van de tweede rappelbrief nog niet via internet hebben gerespondeerd en niet via CCI hebben aangegeven niet te willen of kunnen deelnemen aan het onderzoek telefonisch worden herbenaderd indien een telefoonnummer bij CBS bekend is. Voor de eerste steekproefportie is deze regel toepasbaar. Door te weinig capaciteit bij de telefonische waarneming in week 45 kan dit voor de tweede steekproefportie niet worden gedaan. De telefonische waarneming voor deze portie start pas de derde maandag na verzending van de tweede rappelbrief. Op het moment dat de herbenaderingsporties worden geprepareerd, wordt voor respondenten de mogelijkheid afgesloten om de vragenlijst via internet in te vullen. Hiermee wordt voorkomen dat respondenten gelijktijdig via internet en telefonisch reageren. Dit wordt alleen gedaan voor steekproefpersonen waarvoor een telefoonnummer bekend is. Voor de resterende steekproefpersonen wordt de internetwaarneming pas op 12 december afgesloten. Dit betekent dat er in het systeem voor enquête administratie (SEA) aparte stromen worden ingericht voor de telefoonbezitters en de niet-telefoonbezitters. Er wordt voorafgaand aan de telefonische herbenadering geen nieuwe brief gestuurd. De telefonische herbenadering duurt vier weken. Er worden drie contactpogingen gedaan, gespreid over de waarneemperiode. Per contactpoging worden drie belpogingen ondernomen, een in de ochtend, een in de middag en een in de avond. Alle interviewers zijn specifiek getraind in medewerking verkrijgen van respondenten en in de toepassing van de voorgeschreven interviewtechnieken. Ten behoeve van Informele Zorg worden alle interviewers voor aanvang van de waarneemperiode geïnstrueerd met behulp van e-learning. Medewerking verkrijgen voor Informele Zorg vormt onderdeel van deze instructie. De e-learning module moet actief zijn op 3 oktober Daarnaast ontvangen de interviewers uiterlijk 26 september 2016 een schriftelijke handleiding. Daarnaast worden ook de medewerkers van de helpdesk mondeling geïnstrueerd op 12 september

6 In figuur wordt de waarneemstrategie weergegeven. Per benaderingsstap is de geschatte responskans vermeld, waarbij zowel de responskans is vermeld uitgaande van de betreffende deelsteekproef (zonder vierkante haken) als van de uitgezette cawi-steekproef (tussen vierkante haken). Uit figuur is af te leiden dat de totale verwachte responskans op de uitgezette steekproef gelijk is aan 37,9%. Uitgaande van een 39,8% actieven (exclusief personen die zelden mantelzorg verlenen) in de totale respons en een steekproefomvang van worden naar verwachting actieven gerealiseerd. Figuur Benaderingsstrategie en responskansen per benaderstap Er worden twee steekproeven getrokken. In overleg met de afdeling voor de telefonische waarneming zijn de waarneemperiodes voor beide telefonische herbenaderingen bepaald. De telefonische herbenadering voor de eerste steekproef loopt van 17 oktober tot en met 11 november. De telefonische herbenadering voor de tweede steekproef loopt van 14 november tot en met 9 december. Daarnaast is vastgelegd dat de tweede steekproef twee keer zo groot moet zijn als de eerste steekproefproef zodat ook de daarop volgende herbenaderingen in periode 14 november tot en met 9 december naar verwachting twee keer zoveel zijn als in periode 17 oktober tot en met 11 november. Op basis van de periodes voor de telefonische herbenaderingen en het benaderontwerp zijn de verzendmomenten afgeleid voor de aanschrijf- en rappelbrieven. De waarneming voor de eerste steekproef start met de verzending van de aanschrijfbrief op dinsdag 13 september 2016 met 48-uurspost. De brieven worden bezorgd op donderdag. Uitgaande van de algemene stelregel dat brieven voor het weekend moeten aankomen, is verzending op woensdag of donderdag met 48-uur post geen optie. De brieven worden dan pas op zaterdag bezorgd. De eerste rappelbrief wordt grofweg twee weken later verstuurd op donderdag 29 september met 24-uurs post. De tweede rappelbrief wordt een week later verstuurd op donderdag 6 oktober met 24-uurs post. Steekproefpersonen met een bekend telefoonnummer kunnen tot en met 16 oktober de internetvragenlijst invullen. Steekproefpersonen zonder een bekend telefoonnummer kunnen tot en met 11 december de internetvragenlijst invullen. Om dit te kunnen bereiken worden in SEA aparte stromen ingericht. 5

7 Voor de herbenaderbare internet non-respons met een bekend telefoonnummer start de telefonische herbenadering op maandag 17 oktober en loopt vier weken tot en met vrijdag 11 november. De waarneming voor de tweede steekproef start met de verzending van de aanschrijfbrief op dinsdag 4 oktober 2016 met 48-uurspost en verloopt vervolgens analoog aan het schema voor de eerste steekproef met dien verstande dat de telefonische waarneming voor de tweede steekproefportie pas de derde maandag na verzending van de tweede rappelbrief start door te weinig capaciteit bij de telefonische waarneming in week 45. Tabel bevat de datums waarop de aanschrijf- en rappelbrieven worden verstuurd, de afsluitdatum voor de internetwaarneming en de bijbehorende aantallen uitgaande van een aandeel bekend telefoonnummer in de steekproef van 62%. Tabel Gegevens over de cawi-porties Portie * Verzendatum Rappeldatum Afsluiten Aantal w1 tel 13-sep sep okt 17-okt 6: w1 niet tel 13-sep sep okt 12-dec 6: w2 tel 4-okt okt okt 14-nov 6: w2 niet tel 4-okt okt okt 12-dec 6: * w = web (internetwaarneming) Voor de porties w1 tel en w1 niet tel uit tabel worden tezamen aanschrijfbrieven verstuurd en vervolgens en eerste respectievelijk tweede rappelbrieven. Voor de porties w2 tel en w2 niet tel uit tabel worden tezamen aanschrijfbrieven verstuurd en vervolgens en eerste respectievelijk tweede rappelbrieven. Tabel bevat voor de eerste steekproefportie de begin- en einddatum van de telefonische herbenadering en het geschatte steekproefaantal. De startdatum voor het 65+ deel ligt een dag na de startdatum van het 64- deel van betreffende porties. Op de dag dat de internetwaarneming wordt afgesloten, kan alleen een avonddienst worden gebeld. Voor 65+ personen geldt dat het eerste contact s ochtends of s middags wordt gepland. Tabel Gegevens over de cati-porties Portie* Startdatum Einddatum Aantal Vervolg op t okt 11-nov 745 w1 tel t okt 11-nov w1 tel t nov 9-dec w2 tel t nov 9-dec w2 tel 6

8 3.2 Vragenlijst De vragenlijst kan grofweg in 3 onderdelen worden opgesplitst: 1. een algemeen deel bestaande uit een begindeel (a) en een einddeel (b), 2. een mantelzorgdeel en 3. een vrijwilligersdeel. (1a) De vragenlijst begint met de huishoudbox. Vervolgens worden er algemene vragen gesteld, bijvoorbeeld naar tevredenheid, betaald werk, opleiding en het doen van vrijwilligerswerk in het algemeen. Daarna volgen filtervragen om vast te stellen of de onderzoekspersoon mantelzorg geeft of vrijwilligerswerk doet in de zorg / welzijnswerk. Het algemene deel wordt afgesloten met een blok met opinievragen over het geven van hulp. (2) Indien bij de filtervragen is vastgesteld dat de onderzoekspersoon mantelzorg geeft, wordt het mantelzorgdeel gesteld. Dit zijn verschillende blokken waarin vragen worden gesteld over de kenmerken van de hulpbehoevende, het soort hulp dat men geeft, hoe hem het hulpgeven ervaart en contacten met andere hulpverleners. (3) Is er vastgesteld dat de onderzoekspersoon vrijwilligerswerk doet in de zorg of in het welzijnswerk, dan volgt het vrijwilligersdeel. Dit is één blok waarin vragen worden gesteld over het soort vrijwilligerswerk wat men doet en contacten met andere hulpverleners. Wanneer iemand zowel mantelzorg geeft als vrijwilligerswerk doet, dan volgt eerst het mantelzorgdeel en daarna het vrijwilligersdeel. (1b) Tot slot krijgen alle respondenten nog een algemeen blok over de bereidheid om hulp te geven aan ouders, familie, vrienden bekenden en / of buren en volgt de werving voor vervolgonderzoek. Afhankelijk van de situatie van de respondent, kan de vragenlijst er dus heel anders uitzien. Geeft iemand geen mantelzorg en doet hij / zij geen vrijwilligerswerk, dan wordt alleen het algemene deel gesteld en zal de vragenlijst snel af te nemen zijn. Is iemand én mantelzorger én vrijwilliger in de zorg/welzijn, dan zal de vragenlijst langer duren. Ter indicatie: in IZG 2014 gaf 3,3% van de respondenten aan zowel mantelzorg te verrichten als vrijwilligerswerk te doen, gaf 31,9% aan alleen mantelzorg te verrichten, deed 5,8% alleen vrijwilligerswerk en 59,0% deed geen van beide. Voor een grote groep zal de vragenlijstduur dus beperkt zijn. De vragenlijst voor IZG 2016 zal worden ontworpen met een unimode design. Voor de telefonische waarneming betekent dit dat er gewerkt wordt met aangepaste interviewregels, vergelijkbaar met Belevingen 2016 en EU-SILC De gemiddelde vragenlijstduur voor de telefonische waarneming is maximaal 20 minuten. 3.3 Steekproef De doelpopulatie bestaat uit de in Nederland woonachtige personen van 16 jaar of ouder die deel uitmaken van particuliere huishoudens. Deze doelpopulatie wordt door CBS geoperationaliseerd door personen in beschouwing te nemen die als ingezetene zijn geregistreerd in de Basisregistratie Personen (BRP) en 16 jaar of ouder zijn op de eerste dag van de maand waarin de cawi-benadering begint. De institutionele bevolking, dat zijn bewoners van inrichtingen, instellingen en tehuizen, wordt niet benaderd. 7

9 De te benaderen personen worden over twee steekproefporties verdeeld. Voor beide steekproefporties wordt een personensteekproef getrokken uit het steekproefkader dat is afgeleid uit de BRP en door CBS wordt gebruikt voor alle personensteekproeven waarvoor de waarneming in 2016 start. Dit steekproefkader bevat ongeveer zeven procent van de in de BRP ingeschreven Nederlandse bevolking. Er is onderdekking van het steekproefkader, doordat personen die tot de doelpopulatie behoren, maar niet zijn ingeschreven in de BRP, niet in het gebruikte steekproefkader kunnen zitten. De te trekken steekproeven zijn gestratificeerde tweetrapssteekproeven, waarbij wordt gestratificeerd naar coropgebied. In de eerste trap worden per coropgebied deelgemeenten geselecteerd via een systematisch steekproefontwerp met kansen evenredig aan de inwoneraantallen. In stedelijke gebieden is een deelgemeente ongeveer gelijk aan een wijk, terwijl in landelijke gebieden een deelgemeente vaak overeenkomt met de gemeente zoals die bestond vóór de gemeentelijke fusies in Tevens wordt in de eerste trap voor elke geselecteerde deelgemeente het aantal te trekken personen vastgesteld. Het gewenst aantal te trekken personen per deelgemeente is voor iedere deelgemeente gelijk. Deze zogenoemde clusteromvang wordt op één gezet. Voor deelgemeenten die met kans één in de steekproef terecht komen, de zelfselecterende deelgemeenten, wordt het aantal te trekken personen gelijk gesteld aan het product van de steekproeffractie op landelijk niveau en het aantal inwoners. Dit levert de grootste precisie op voor de uitkomsten van het onderzoek. De tweede trap is een enkelvoudig aselecte steekproef van personen van 16 jaar of ouder in de geselecteerde deelgemeenten, met omvangen per deelgemeente zoals vastgesteld in de eerste trap. Op deze manier ontstaat een zelfwegende steekproef. Dat wil zeggen dat elke persoon die tot de doelpopulatie behoort, dezelfde kans heeft om in de getrokken steekproef te komen. Uitgangspunt voor het bepalen van de steekproefomvang is de responseis (zie randvoorwaarde 6 uit hoofdstuk 2): het aantal actieven in de gerealiseerde respons is ten minste Het gaat hierbij om personen die actief zijn als vrijwilliger in de zorg, mantelzorger of beide. Personen die zelden mantelzorg verlenen, worden daarbij buiten beschouwing gelaten. Er is geen responseis m.b.t. niet-actieven. Verder is gebruik gemaakt van schattingen voor: - De cawi-responskans (20,5%). Deze schatting is gelijk gesteld aan de minimale realisatie bij de drie steekproefporties van IZG 2014; - De cati-responskans (38,4%). Deze schatting is tot stand gekomen door de minimale realisatie bij de drie steekproefporties van IZG 2014 naar beneden bij te stellen o.b.v. de maximale realisatie wat betreft afgesloten en onjuiste telefoonnummers en geencontacten. Hoewel de cati-responskans aan de lage kant wordt ingeschat, moet er bij de telefonische waarneming wel naar gestreefd worden een hoger responspercentage te realiseren; - Het aandeel personen dat behoort tot de niet-herbenaderbare cawi-nonrespons van de cawi-uitzet (2,6%). Deze schatting is gelijk gesteld aan de gemiddelde realisatie bij de drie steekproefporties van IZG Tot de niet-herbenaderbare cawi-nonrespons behoren personen die tijdens de cawi-waarneming aangeven niet te willen of kunnen meewerken aan het onderzoek; - Het aandeel personen van wie een telefoonnummer is gevonden van de herbenaderbare cawi-nonrespons (59,1%). Deze schatting is gelijk gesteld aan de minimale realisatie bij de drie steekproefporties van IZG 2014; 8

10 - Het aandeel actieven van de responderende personen (39,8%). Deze schatting is gelijk gesteld aan de gemiddelde realisatie bij de drie steekproefporties van IZG De schattingen voor de cawi- en cati-responskans en het aandeel personen van wie een telefoonnummer kan worden gevonden van de herbenaderbare cawi-nonrespons zijn dus niet gelijk gesteld aan de gemiddelde realisatie bij de drie steekproefporties van IZG Deze schattingen zijn voorzichtiger gemaakt met het oog op de volgende punten: - De waarnemingsperiode is in 2016 een maand korter dan in Anticiperen op responsontwikkelingen gedurende het veldwerk door middel van het aanpassen van de omvang van de laatste steekproefportie, behoort daardoor niet tot de opties; - De realisatiecijfers uit 2014 zijn twee jaar oud en vormen daarom wellicht geen goede voorspelling voor Bij een aantal andere persoonsenquêtes zijn de responskansen nu lager dan twee jaar geleden, terwijl de aandelen afgesloten en onjuiste telefoonnummers en het aandeel geen-contacten nu niet lager zijn dan twee jaar geleden; - De doelpopulatie is in 2016 uitgebreid met 16- en 17-jarigen t.o.v. de doelpopulatie in Uit andere persoonsenquêtes blijkt niet dat 16- en 17-jarigen relatief slecht responderen t.o.v. personen van 18 jaar of ouder. Echter, het blijkt wel relatief lastig te zijn om telefoonnummers te vinden van 16- en 17-jarigen. De totale responskans wordt geschat op (0,205 + (1 0,205 0,026) * 0,591 * 0,384) * 100% = 37,95%. Het aantal te benaderen personen X wordt dusdanig berekend dat de linker grens van het 95%-betrouwbaarheidsinterval van de verwachte respons onder actieven, gelijk is aan de responseis van personen: 0,3795*X 1,96*wortel(0,3795*(1-0,3795)*X) = / 0,398 X Merk op dat bij de berekening van de steekproefomvang een marge wordt gezet op de responskans, maar niet op het aandeel actieven van de responderende personen. CBS heeft geen invloed op dit aandeel en kan hier dus niet op sturen. Mocht de responseis niet gehaald worden, doordat het aandeel actieven in de respons lager is dan verwacht, terwijl het totaal aantal behaalde responsen wel voldoet aan de verwachting, dan zal dit CBS niet aangerekend worden. Gezien de beschikbare capaciteit voor de telefonische herbenadering wordt de tweede steekproefportie twee keer zo groot gemaakt als de eerste steekproefportie. In Tabel staan de aantallen te benaderen personen en de verwachte respons naar mode en steekproefportie weergegeven. Zoals uit deze tabel blijkt, worden in totaal naar verwachting * 0, responsen behaald, waarvan * 0, responsen onder actieven. 9

11 Tabel Te benaderen steekproef- en verwachte responsaantallen naar mode en steekproefportie. Portie 1 Portie 2 Totaal Cawi Steekproef Respons Niet-herbenaderbare non-respons Cati Steekproef Respons Respons totaal Respons actieven Van de getrokken steekproefpersonen worden de meest recente NAW-gegevens opgevraagd bij de BRP. Vervolgens worden de steekproeven gescreend. Hierbij worden personen uit de steekproef verwijderd van wie het adres gedurende de afgelopen twaalf maanden al eerder in een CBS-steekproef voorkwam, van wie het adres behoort tot de adressen van de institutionele bevolking en van wie geen bruikbaar adres wordt verkregen bij de BRP (bijvoorbeeld doordat personen bij de BRP hebben aangegeven hun gegevens niet te willen delen met derden of doordat personen zijn overleden). Indien meerdere personen woonachtig op hetzelfde adres getrokken worden, kan maximaal één persoon woonachtig op dit adres na screening overblijven. Om na screening nog genoeg personen in de steekproef over te houden om aan de gewenste omvangen van de cawi-uitzet te kunnen voldoen, worden de omvangen van de te trekken steekproeven gelijk gesteld aan het product van de omvangen van de uit te zetten steekproeven en een screeningsfactor van 1,13. Hierdoor mag zo n 0,13 / 1,13 * 100% 11,5% van de getrokken steekproefpersonen uitvallen tijdens screening. Voor de eerste steekproefportie worden * 1, personen getrokken, voor de tweede steekproefportie * 1, personen en in totaal dus personen. De na screening overgebleven steekproeven worden uitgedund tot de omvangen van de uit te zetten steekproeven. De na screening overgebleven personen worden hierbij eerst gesorteerd op postcode, huisnummer, huisletter, toevoeging en aanduiding. Vervolgens wordt systematisch uitgedund. De na uitdunning overgebleven personen worden benaderd en de adressen van deze personen worden in de screeningsbakken geplaatst. Hierdoor worden personen woonachtig op deze adressen de eerstvolgende twaalf maanden niet benaderd voor andere CBS-onderzoeken. De uit te zetten steekproeven worden bij Experian aangeboden ter telefoonnummerverrijking. 10

12 4. Uitvoering veldwerk 4.1 Aanpassingen onderzoeksopzet Gedurende de waarneming voor de eerste steekproefportie leek het er op dat het gevraagde aantal actieven niet zou worden gerealiseerd. De waarneemperiode voor de telefonische waarneming, te weten voor de porties t1 65+ en t1 64- uit tabel 3.1.2, is met 1 dag verlengd tot en met 14 november. Achteraf bleek dit onnodig te zijn doordat in de monitoring abusievelijk de personen die alleen actief zijn als vrijwilliger in de zorg niet werden geteld als actieve. 4.2 Veldwerkresultaten De responstarget was als volgt gedefinieerd: Het aantal actieven in de gerealiseerde respons is ten minste Het gaat hierbij om personen die actief zijn als vrijwilliger in de zorg, mantelzorger of beide. Personen die zelden mantelzorg verlenen worden daarbij buiten beschouwing gelaten 2. Voor het berekenen van de steekproefomvang zijn de gerealiseerde responskansen, te weten 20,5% voor cawi en 38,4% voor cati, en het gerealiseerde aandeel actieven in de totale respons, te weten 39,8%, voor IZG 2014 als uitgangspunt genomen. Tabellen en geven achtereenvolgens het responsoverzicht voor de internetwaarneming en de daarop volgende telefonische waarneming. Tabel Responsoverzicht internetwaarneming naar steekproef en totaal Steekproef Steekproef Totaal 1 2 Totaal 1 2 Aantal % Uitzet ,0 100,0 100,0 Geen eindresultaat ,4 27,1 27,5 Kaderfouten ,2 0,1 0,2 Non-respons ,4 2,1 2,5 Verhuisd binnenland ,4 0,4 0,4 Weigering ,9 0,6 1,0 Geen gelegenheid / lang niet in staat ,9 0,8 0,9 Taalbarrière ,1 0,1 0,1 Overig ,2 0,3 0,2 Respons ,3 23,2 23,3 Naar telefonische herbenadering ,8 47,5 46,4 De kaderfouten in tabel bestaan uit de volgende eindresultaten: geen woonadres, leegstaand pand, steekproefpersoon overleden, steekproefpersoon verhuisd naar het buitenland, steekproefpersoon onbekend en steekproefpersoon naar instelling of tehuis. 2 Concreet zijn dit personen die op de vraag MantFreq het antwoord zelden hebben gegeven. 11

13 Tabel Responsoverzicht telefonische waarneming naar steekproef en totaal Steekproef Steekproef Totaal 1 2 Totaal 1 2 Aantal % Uitzet ,0 100,0 100,0 Kaderfouten ,9 18,5 17,5 Non-respons ,0 45,5 46,3 Verhuisd binnenland ,4 5,4 5,4 Taalbarrière ,5 1,6 1,5 Antwoordapparaat ,4 4,7 5,7 Geen gehoor ,5 8,7 9,9 Weigering ,1 19,3 17,5 Geen gelegenheid / lang niet in staat ,9 4,7 5,0 Wil andere mode ,6 0,5 0,6 Overig ,6 0,7 0,6 Respons ,1 36,0 36,2 Volledig ,1 35,0 35,1 Afgebroken ,1 1,0 1,1 De kaderfouten in tabel bestaan uit de volgende eindresultaten: steekproefpersoon overleden, steekproefpersoon verhuisd naar het buitenland, steekproefpersoon onbekend, steekproefpersoon naar instelling of tehuis en telefoonlijn afgesloten. Het aantal steekproefpersonen per portie voor de internetwaarneming is conform verwachting. In totaal zijn voor beide steekproefporties tezamen eerste rappelbrieven verstuurd terwijl werd verwacht. Vervolgens zijn in totaal tweede rappelbrieven verstuurd terwijl werd verwacht. Doordat het aandeel bekende telefoonnummers hoger was dan verwacht zijn in totaal 247 elementen meer naar de telefonische waarneming doorgestroomd dan verwacht. De verdeling over de leeftijdscategorieën 65+ en 64- is net wat anders dan verwacht. In totaal zijn ers benaderd in plaats van de verwachtte Daarnaast zijn er ers benaderd in plaats van de verwachtte Tabel geeft de gerealiseerde responsresultaten per steekproefportie en totaal. Uit tabel blijkt dat de cawi-respons 2,8 procentpunten boven target is geëindigd. De telefonische waarneming is 3,3 procentpunten onder target geëindigd. Het hoger aandeel cawi-respons compenseert dit verlies royaal aangezien het cawi-responspercentage de volledige steekproef betreft en het cati-responspercentage alleen de herbenaderbare cawi non-respondenten met bekend telefoonnummer. Het overall responspercentage is 1,8 procentpunten boven target geëindigd. 12

14 Tabel Responsresultaten naar steekproefportie en totaal Totaal Portie 1 Portie 2 Uitzet Respons cawi w.v. Respons cawi niet-actieven Respons cawi actieven % cawi respons 23,3 23,2 23,3 % target cawi respons 20,5 20,5 20,5 Respons cati w.v. Respons cati niet-actieven Respons cati actieven % cati respons 35,1 35,0 35,1 % target cati respons 38,4 38,4 38,4 Totale respons % Totale respons 39,7 39,8 39,6 % Target totale respons 37,9 37,9 37,9 % Actieven in totale respons 40,0 40,8 39,6 % Target actieven in totale respons 39,8 39,8 39,8 Tabel geeft voor de totaal gerealiseerde respons het aantal en aandeel actieven en nietactieven. Daarnaast wordt voor het aantal actieven nog een uitsplitsing gemaakt naar het soort activiteit. Tabel Aandeel actieven en niet-actieven in respons en uitsplitsing actieven naar soort activiteit Aantal % Respons IZG ,0 w.v. Actief ,0 100,0 w.v. Mantelzorger en vrijwilliger ,4 Alleen mantelzorger ,7 Alleen vrijwilliger 296 9,9 Niet actief ,0 Uit tabel blijkt dat de responstarget, te weten ten minste actieven in de respons, met actieven royaal is gerealiseerd. Het aandeel actieven in de respons is uitgekomen op 40%. Dit is nagenoeg gelijk aan deze waarde voor IZG Ten opzichte van IZG 2014 is de doelpopulatie uitgebreid met 16- en 17-jarigen. Het was de vraag in hoeverre dit de te realiseren respons zou beïnvloeden. In tabel wordt daarom het overall responsresultaat gegeven voor de groep 16- en 17-jarigen en voor de rest van de doelpopulatie. Uit tabel volgt dat het responsresultaat voor de groep 16- en 17-jarigen nagenoeg hetzelfde is als voor de rest van de doelpopulatie en zelfs iets beter. Het uitbreiden van de doelpopulatie heeft daarmee de kans op succesvolle afronding van het onderzoek niet negatief beïnvloed. Tabel Responsresultaten naar leeftijd in de doelpopulatie 16 of 17 jaar Rest Totaal Steekproef Responsaantal Respons-% 40,4 39,7 39,7 13

15 In tabel tenslotte wordt de gerealiseerde gemiddelde vragenlijstduur gegeven. Zoals blijkt uit tabel is de gemiddelde vragenlijstduur bij de telefonische waarneming beduidend lager dan bij de internetwaarneming. Enerzijds wordt dit verklaard doordat het aandeel actieven in de respons van de telefonische waarneming lager is dan dit aandeel in de respons van de internetwaarneming. Anderzijds is bekend dat de telefonische waarneming altijd een ietwat hoger interviewtempo heeft dan de internetwaarneming. De gemiddelde vragenlijstduur bij de telefonische waarneming blijft in ieder geval ruim onder de maximale gemiddelde vragenlijstduur van 20 minuten uit randvoorwaarde 10 van hoofdstuk 2. Tabel Gerealiseerde vragenlijstduur in minuten naar mode Minuten Cawi 21,5 Cati 17,2 4.3 Evaluatie Na afloop van het veldwerk van IZG is een interne projectevaluatie uitgevoerd. Uitgangspunt bij de evaluatie was om terug te kijken: wat is goed gegaan, wat is minder goed gegaan en wat kan er verbeterd worden. De volgende onderwerpen zijn besproken: De samenwerking met SCP werd als prettig ervaren. De lijntjes waren kort. Zo ging de ontwikkeling van de vragenlijst soepel en werd de feedback op de e-learning module (onder meer de wist-u-datjes) vanuit SCP bijzonder gewaardeerd. Wel werd enige terughoudendheid gevoeld om te veranderen bijvoorbeeld bij het opstellen van de brieven. Hoewel de redenen hiervoor zeer zeker zijn te begrijpen, conflicteert dit op punten met toekomstig beleid van CBS waarin juist wordt ingezet op deze veranderingen die naar inzicht van CBS een positieve impuls zullen geven aan de responsbereidheid van steekproefpersonen. Tijdens de telefonische waarneming werd door interviewers aangegeven dat de vragenlijstduur een struikelblok was voor respondenten. Meer dan eens werd gevraagd of de vragenlijst nog lang zou duren. Dit speelde met name bij oudere mensen. De gerealiseerde gemiddelde vragenlijstduur bij de telefonische waarneming is echter niet zodanig dat moet worden geconcludeerd dat de vragenlijstduur boven verwachting was. Tijdens het veldwerk bleek dat respondenten soms moeite hadden met de ruime definitie die wordt gehanteerd voor het geven van hulp (van het huishouden doen tot gezelschap houden ) in het begin van de vragenlijst in relatie tot het begrip mantelzorg dat in het verdere verloop van de vragenlijst wordt gehanteerd. Respondenten en interviewers hebben zelf ook een beeld bij deze begrippen. Het vroeg daarom veel discipline en toewijding om hierin niet sturend te zijn. Analyse van het zogenaamde $-work bestand, zijnde het bestand met afgebroken internetvragenlijsten, leert ons dat: gedurende de gehele vragenlijst uitvallers zijn; er relatief veel uitvallers zijn aan het begin van de vragenlijst en dan met name in de huishoudbox en in het blok met achtergrondvragen en dat er relatief veel uitvallers zijn aan het eind van de vragenlijst bij de werving. Eigenlijk is dit niet zo verwonderlijk aangezien alle respondenten deze blokken krijgen terwijl overige blokken veelal afhankelijk zijn van routing en eerder gegeven antwoorden. 14

16 het eerste moment dat over mantelzorg wordt gesproken (het blok AchtergHlp), in plaats van de ruime hulpdefinitie van het begin van de vragenlijst, niet leidt tot meer uitval in de vragenlijst. Tijdens de e-learning bleek dat er voldoende aandacht zou moeten zijn voor begrippen als hulp, mantelzorg, logeervoorziening of persoonsgeboden budget. De veronderstelling is dat dit zodanig algemene begrippen zijn dat respondenten en interviewers ze wel moeten kennen, maar dit blijkt minder het geval te zijn dan verwacht. Het werken met een omni-mode vragenlijst (1 vragenlijst(schema) voor alle modes met zo min mogelijk verschillen tussen de modes) heeft goed gewerkt en lijkt al behoorlijk ingeburgerd op CBS. Het aantal actieven als target en daaraan gekoppeld het aandeel actieven in de respons, is een target waarop sturing nauwelijks mogelijk blijkt. Dit kwam nadrukkelijk naar voren toen het er op leek dat het aandeel actieven en daarmee ook het aantal actieven behoorlijk achter leek te blijven bij verwachting. Achteraf bleek dit te worden veroorzaakt door het onterecht niet als actieve tellen van personen die vrijwilligerswerk doen in de zorg of het welzijnswerk. De conclusie dat niet aan verwachtingen zou worden voldaan bleek onterecht. Desondanks geeft de voorgedane situatie wel goed weer dat sturing op aantal actieven binnen de korte looptijd van het onderzoek een zeer moeilijke aangelegenheid is. 4.4 Conclusies en aanbevelingen Op basis van onderliggende onderzoeksverantwoording kunnen de navolgende conclusies worden getrokken: De responstarget (randvoorwaarde 6 uit hoofdstuk 2) is gerealiseerd. Er is voldoende rekening gehouden met eventueel tegenvallende respons bij een van beider modes (in geval van IZG 2016 de telefonische waarneming) in de bepaling van de steekproefomvang. Het veldwerk is conform planning verlopen. Bij een komende uitvoering van IZG is het aan te bevelen om nog meer aandacht te besteden aan de uitleg van het waarom de vragen of begrippen in de vragenlijst zijn zoals ze zijn. 15