Handleiding LEREN 2017 CATI

Transcriptie

1 Handleiding LEREN 2017 CATI

2 Heerlen, januari 2017 Projectleider: Björn Janssen Vragenlijstontwikkelaar: Marleen Wingen Opleider: Yvette Swinckels CBS-weg 11 Postbus CZ Heerlen twitter.com/statistiekcbs

3 Inhoudsopgave 0. Inleiding Doel van het onderzoek Opzet van het onderzoek De veldwerkperiode De benaderingsstrategie De respondent Steekproef Doelpopulatie Responspercentage Verhuizingen Proxy De vragenlijst Vragenlijstduur Blokkenschema Huishoudbox en betaald werk Employabilitiy Toegang tot opleidingen en onderwijs Onderwijs actueel lang en onderwijs gevolgd Onderwijs actueel kort Belemmeringen Informeel leren Talen Opleiding ouders Werving en incentive Voorbeelden in medewerking verkrijgen Aanschrijfbrief Website Conclusie en discussie... 16

4 0. Inleiding Het onderzoek LEREN is een onderzoek dat verplicht door CBS moet worden uitgevoerd op basis van een Eurostat verordening. Het onderzoek is in 2008 voor het eerst uitgevoerd en vanaf 2012 wettelijk verplicht door de verordening. Een leven lang leren is verkozen tot hét instrument voor de Europese Unie om uit te groeien tot de meest dynamische kennisgemeenschap ter wereld. Het onderzoek LEREN levert informatie over de deelname van volwassenen aan een uiteenlopend spectrum van onderwijs- en leeractiviteiten: van lange, formele opleidingen (bijvoorbeeld HBO, universiteit) en korte niet-formele cursussen/trainingen tot informeel leren op de werkplek. Ook biedt het onderzoek inzicht in ervaren beperkingen bij het volgen van onderwijs en toegang tot informatie over onderwijs. Informatie over dit onderwerp is slechts deels beschikbaar uit de EBB, dit onderzoek richt zich alleen op actuele opleidingen en de hoogst behaalde en hoogst gevolgde opleiding. Voor LEREN is het belangrijk om álle leeractiviteiten waar te nemen. In de aanschrijfbrief staat het volgende: Een mens is nooit te oud om te leren. We leren iedere dag, tijdens onze kindertijd maar ook in ons leven als volwassene. In 2014 volgden bijna 1,6 miljoen volwassenen een opleiding, cursus training of workshop. Sommigen deden dit voor hun werk, anderen voor een hobby of uit interesse. Maar we leren ook van familie en vrienden, door tv of YouTube, het lezen van een boek of het bezoeken van een tentoonstelling. CBS is geïnteresseerd in al deze vormen van leren en voert daarom het onderzoek Leren 2017 uit. Met de resultaten van dit onderzoek kan het onderwijsbeleid beter afgestemd worden op de wensen van de Nederlandse bevolking. Daarom is het ook belangrijk dat mensen die geen opleiding of cursus volgen meewerken aan dit onderzoek, dan geven de resultaten een goed beeld van onze samenleving.

5 1. Doel van het onderzoek Doel van het onderzoek is het in kaart brengen van: - deelname aan alle mogelijke vormen van opleiding en informeel leren - de toegang tot opleiding - de ervaren belemmeringen om (meer) opleiding te volgen In het onderzoek zijn drie hoofdvragen verwerkt: - Wie neemt deel aan een leven lang leren? - Wat wordt er geleerd? - Waarom wordt er geleerd? Uit het artikel Sociaaleconomische trends dat in februari 2016 gepubliceerd werd, kunnen een aantal conclusies worden gehaald: - Nederland scoort vergelijken met andere EU-lidstaten relatief hoog op deelname aan een leven lang leren. Vooral hoogopgeleiden, jongeren en werkenden in de financiële dienstverlening, de gezondheidszorg en het onderwijs voeren leeractiviteiten uit in het kader van een leven lang leren. - In bedrijfsopleidingen worden vooral beroeps specifieke vaardigheden aangeboden. Werkenden noemen als belangrijke redenen om een opleiding te volgen het werk beter kunnen doen of de carrièrevooruitzichten te verbeteren. Cursisten die deelnamen aan lange werk gerelateerde opleidingen gaven vaker aan dat er iets veranderde in de werksituatie (promotie, hoger salaris, andere baan) dan deelnemers aan korte opleidingen. Daarnaast is er een selectieve groep in de bevolking waarbij bij- en nascholing verplicht is, bijvoorbeeld: advocaat, huisarts, psycholoog, medisch specialist en fysiotherapeut. Voor meer informatie over dit onderwerp kun je terecht op

6 Onderstaand een recent verschenen bericht in een magazine:

7 2. Opzet van het onderzoek 2.1 De veldwerkperiode Het veldwerk wordt uitgevoerd van 3 januari tot en met 31 maart 2017 en is verdeeld over twee porties: Aanschrijfbrief Rappelbrief 1 Rappelbrief 2 Start CATI benadeirng Portie 1 3 januari 17 januari 26 januari 6 februari Portie 2 31 januari 14 februari 23 februari 6 maart 2.2 De benaderingsstrategie Het onderzoek wordt uitgevoerd volgens een mixed-mode design: CAWI/CATI. 1. CBS stuurt een aanschrijfbrief waarin OP uitgenodigd wordt de vragenlijst via internet in te vullen. 2. Een week na het versturen van de aanschrijfbrief stuurt CBS een eerste rappelbrief naar de steekproefpersonen die de vragenlijst nog niet via internet hebben ingevuld. 3. Nog eens een week later wordt een tweede rappelbrief verstuurd aan de steekproefpersonen die op dat moment de internetvragenlijst nog niet hebben ingevuld. 4. Steekproefpersonen die na de tweede rappelbrief nog niet gerespondeerd hebben én niet aan CBS hebben doorgegeven niet deel te willen nemen aan het onderzoek, worden telefonisch herbenaderd via CATI. Vanaf dat moment is het voor hen niet meer mogelijk de internetvragenlijst in te vullen. Voorafgaand aan deze benadering wordt geen aanschrijfbrief meer verstuurd. In de aanschrijfbrief en beide rappelbrieven staat dat respondenten kan maken op een conditionele beloning in de vorm van een ipad Air 2, ter waarde van 439,-.

8 3. De respondent 3.1 Steekproef De totale steekproef voor dit onderzoek bestaat uit ruim 7000 personen. 3.2 Doelpopulatie Voor dit onderzoek is een personensteekproef getrokken. De doelpopulatie bestaat uit Nederlandssprekende personen in de leeftijd van 25 tot 65 jaar en deel uitmaken van particuliere huishoudens. 3.3 Responspercentage Het totaal verwachtte responspercentage is 43,9%. 3.3 Verhuizingen Steekproeven worden zo kort mogelijk voor de start van een nieuwe waarneemperiode getrokken. Het kan echter dat het adres in de BRP niet juist blijkt te zijn omdat de steekproefpersoon verhuisd is. Je mag verhuisde steekproefpersonen niet op een nieuw adres benaderen; deze moet je altijd afboeken als non respons met eindresultaat OP verhuisd. 3.3 Proxy Proxy waarneming is niet toegestaan.

9 4. De vragenlijst Vragenlijstduur De vragenlijst is ten opzichte van de 2012-versie volledig herontworpen. De gemiddelde duur van de vragenlijst is maximaal 20 minuten. De duur kan sterk afhankelijk zijn van het aantal opleidingsactiviteiten iemand heeft gedaan. Als iemand namelijk niks aan opleiding/scholing heeft gedaan, dan ben je er veel sneller doorheen dan iemand die tenminste 2 activiteiten heeft gevolgd of bijvoorbeeld een lange actuele opleiding volgt. 4.2 Blokkenschema Huishoudbox Betaald werk Huidige werkkring Dienstverband Bedrijf / beroep Werkzoekenden Employability Maatschappelijke positie Toegang tot opleidingen Onderwijs Onderwijs Actueel lang Onderwijs Actueel kort Belemmeringen Informeel leren Talen Opleiding ouders Werving en incentive

10 4.3 Huishoudbox en betaald werk De vragenlijst start met de huishoudbox. Voordat we vragen gaan stellen over opleidingen en andere leervormen worden er eerst een aantal standaard vragen gesteld over het hebben van betaald werk. Als OP geen betaald werk heeft wordt gevraagd of OP betaald werk zou willen hebben en of OP in de afgelopen 12 maanden betaald werk heeft gehad. Deze vragen zijn belangrijk om de arbeidspositie van OP vast te kunnen stellen. 4.4 Employabilitiy Aan werknemers worden nog extra vragen gesteld over hoe groot ze de kans achten om ander werk te vinden bij hun huidige werkgever dan wel bij een andere werkgever. De vragen kunnen misschien gek over komen als OP helemaal niet op zoek is naar ander werk of omdat er bijv. binnen de eigen organisatie weinig mogelijkheden zijn om van baan te wisselen. Het verzoek is of de OP zich dit zou willen voorstellen; het gaat er hier niet om of OP dit daadwerkelijk zou willen doen. De vragen in het blok Employability komen uit een standaard vragenlijst, helaas was het daarom niet mogelijk om de vraagstelling aan te passen aan de situatie van de respondent. 4.5 Toegang tot opleidingen en onderwijs Na de vragen over werk begint het eigenlijk onderwijsdeel. Het eerste onderwerp is toegang tot informatie over opleidingen. Eurostat wil weten of OP in de afgelopen 12 maanden GRATIS informatie heeft gekregen over opleidingen of cursussen. Sommige mensen zullen zelf actief op zoek zijn gegaan naar informatie over een opleiding die ze willen gaan volgen. Andere mensen zullen niet zelf gaan zoeken maar hebben misschien wel informatie aangereikt gekregen. Denk bijvoorbeeld aan een werknemer die informatie krijgt van zijn werkgever over een cursus die verplicht gevolgd moet worden of een werkzoekende die informatie krijgt van het UWV. Als mensen aangeven niet gezocht te hebben naar informatie moeten we daarom toch nog doorvragen of ze misschien wel informatie gekregen hebben. Daarna wordt nog doorgevraagd of het om (deels) gratis informatie ging. Was dit niet het geval, dan worden er geen verdere vragen meer gesteld. Verder wil Eurostat nog weten van wie of welke organisatie men informatie heeft gekregen en op welke manier (persoonlijk, op afstand, schriftelijk etc.). Eurostat heeft aangeven dat met het krijgen van informatie over opleidingen of cursussen ook het vastleggen van ervaringen in een Ervaringscertifcaat (EVC) wordt bedoeld of het maken van een assessment. Respondenten zullen hier waarschijnlijk niet direct aan denken. Daarom stellen we aan het einde van het blok nog een aantal extra vragen over het EVC en later in de vragenlijst (bij het onderwerp korte cursussen / niet-reguliere opleidingen) vragen we of de OP een assessment heeft gehad.

11 4.6 Onderwijs actueel lang en onderwijs gevolgd Het volgende onderdeel gaat over lange, reguliere, opleidingen. We stellen vast of OP nu, in de afgelopen 4 weken of in de afgelopen 12 maanden een opleiding van 6 maanden of langer heeft gevolgd. Over deze opleiding volgen een aantal vervolgvragen; de standaard EBB-onderwijsvragen maar ook een aantal extra vragen, bijv. of gebruik is gemaakt van bronnen op internet. Soms komt uit de vragen naar voren dat een opleiding niet-regulier is, dat wil zeggen dat de opleiding korter dan 1 jaar of schriftelijk is. Als dat het geval is, dan stellen we nog een aantal extra vragen, bijv. naar de motieven voor het volgen van de opleiding en de kosten. 4.7 Onderwijs actueel kort Hierna gaan we door met het blok onderwijs gevolgd waarin lange opleidingen aan bod komen die OP in het verleden (na de basisschool / lagere school) heeft gevolgd. Dit doen we om het hoogst gevolgde en het hoogst behaalde onderwijsniveau vast te stellen. Dit zijn de standaard onderwijs vragen die we ook in de EBB stellen. Eurostat wil weten hoeveel reguliere opleidingen OP in de afgelopen 12 maanden heeft gevolgd. Hier direct naar vragen in het blok onderwijs actueel lang is riskant omdat de OP deze opleidingen dan misschien vergeet mee te rekenen bij gevolgd/behaald. We hebben dit als volgt opgelost. Als iemand in de afgelopen 12 maanden een opleiding heeft gevolgd én bij onderwijs gevolgd aangeeft in het verleden nog meer opleidingen te hebben gevolgd, dan vragen we in het blok gevolgd door of hier ook nog opleidingen bij zitten die OP in de afgelopen 12 maanden heeft gevolgd. Is dit het geval, dan stellen we vast om hoeveel opleidingen het ging (en hoeveel langer dan 1 jaar duurden en hoeveel schriftelijk waren, want alleen de reguliere opleidingen tellen mee). Het blok wijkt dus iets af van het standaard onderwijs blok dat jullie gewend zijn. Het volgende deel van de vragenlijst gaat over korte cursussen / niet-reguliere opleidingen. Eurostat maakt daarbij onderscheid in 4 types. Dit zijn (1) korte cursussen / opleidingen, (2) workshops / congressen, (3) trainingen op de werkplek en (4) privélessen. Per type wil Eurostat van 7 activiteiten weten om wat voor soort activiteit het ging en of deze activiteit werk gerelateerd was of onder werktijd plaatsvond. Nadat alle activiteiten zijn vastgesteld, worden er 2 random geselecteerd waarover extra vragen worden gesteld. Er worden bijv. vragen gesteld over de aanbieder van de opleiding, het aantal studie- of contacturen, de kosten en motieven om de activiteit te gaan volgen. Als iemand geen betaald werk heeft en in de afgelopen 12 maanden geen betaald werk heeft gehad, dan wordt niet gevraagd naar trainingen op de werkplek. Bij trainingen op de werkplek gaan we er bovendien vanuit dat deze altijd werk gerelateerd zijn. Onafhankelijk van het type activiteit worden dezelfde vervolgvragen gesteld. We hebben geprobeerd om enigszins rekening te houden met het type activiteit maar in de ene situatie zal een vervolgvraag logischer zijn dan in een andere situatie. Als iemand aangeeft een online cursus te hebben gevolgd, vragen we toch door of men online studie- of lesmateriaal heeft gebruikt. De kans is klein dat dit niet het geval is, de vraag zou dus gek over kunnen komen. Omdat de vraag verplicht is voor Eurostat hebben we met de klant afgesproken om deze toch te stellen.

12 4.8 Belemmeringen Niet iedereen zal in staat zijn om een opleiding of cursus te gaan volgen. Het volgende deel gaat daarom over mogelijke belemmeringen die mensen ervaren voor het volgen van een opleiding of cursus. Allereerst wordt gevraagd of mensen een opleiding of cursus hadden willen volgen (of meer als ze eerder hebben aangegeven een opleiding/cursus te hebben gevolgd). Zo ja, dan volgt een aantal redenen waarom mensen soms geen opleiding kunnen volgen. De OP moet dan per reden aangeven of deze op hem/haar van toepassing is. Als mensen geen opleiding hadden willen volgen, dan moeten we van Eurostat toch nog doorvragen waarom mensen dit niet willen; is dat omdat de OP dit niet nodig heeft of om een andere reden. Het kan bijv. dat iemand het volgen van een opleiding niet kan combineren met zijn/haar werk of zorgtaken en daarom aangeeft geen opleiding te willen volgen. Is dit het geval, dan wordt ook doorgevraagd naar de redenen voor het niet willen volgen van een opleiding. 4.9 Informeel leren Naast formele vormen van leren zoals het volgen van opleidingen en cursussen zijn er nog vele andere manieren denkbaar waarop mensen iets kunnen leren. Het volgende onderwerp is daarom informeel leren. Denk bijvoorbeeld aan of mensen iets geleerd hebben van familie of vrienden, van de tv, radio, computer of internet, het lezen van boeken, bezoeken van een museum of een rondleiding. Belangrijk hierbij is dat OP BEWUST deze activiteit heeft gedaan om iets te leren Talen Het één-na-laatste onderwerp is talen. Het gaat hierbij om de moedertaal van de OP (max. 2) en andere vreemde talen die de OP spreekt. Voor 2 vreemde talen (de talen die de OP het beste beheerst) zal worden vastgesteld in welke mate OP deze beheerst Opleiding ouders Het laatste onderwerp is het onderwijsniveau van de ouders. Eurostat geeft aan het onderwijsniveau van de vader en de moeder te willen weten. Er wordt daarbij niet specifiek aangegeven of het om de biologische ouders moet gaan of niet, of wat te doen in situaties dat er meerdere vaders of moeders zijn. We hebben daarom besloten om het aan OP over te laten over wie de vraag beantwoordt moet worden. Als de vraag niet van toepassing is of de OP wil de vraag niet beantwoorden, kan dit ook worden aangegeven Werving en incentive Tot slot zal nog een algemene wervingsvraag worden gesteld (het is nog niet bekend of er daadwerkelijk een vervolgonderzoek zal komen) en volgt het bekendmaken of OP een prijs heeft gewonnen of niet. Voor het onderzoek Leren 2017 maken respondenten kans op een ipad Air 2. Bij een winnaar wordt in de vragenlijst nog gevraagd om adres, adres en telefoonnummer. Personen kunnen ook aangeven geen prijs te stellen op de beloning van de ipad Air 2.

13 5. Voorbeelden in medewerking verkrijgen Ik ben 73 jaar, dan ben ik toch veel te oud om mee te doen. Dat is een mooie leeftijd! Het is heel belangrijk om van elke leeftijdscategorie de antwoorden mee te nemen, alleen dan krijgen we een goede afspiegeling van de samenleving. Ik heb de brieven gehad maar ik heb geen interesse. Fijn dat u de brieven heeft ontvangen, u bent heel belangrijk voor dit onderzoek en speciaal geselecteerd. Ik stel de vragen telefonisch, wellicht is dat voor u prettiger. Ik ben huisvrouw, werk niet en volg ook geen studie ofzo Het onderzoek gaat inderdaad over opleidingen. Nét als u geen opleiding volgt is het voor ons belangrijk dat u meedoet. Als alleen mensen meedoen die een opleiding volgen krijgen we geen goede afspiegeling van de maatschappij. Ik kan de vragen nu direct aan u stellen, als u geen leeractiviteiten heeft zijn we er namelijk zo doorheen. Duurt het lang? Ik heb weinig tijd! Gemiddeld duurt deze vragenlijst 20 minuten, maar dat is sterk afhankelijk van uw antwoorden. Ik kan een terugbelafspraak maken of we gaan er nu vlot doorheen.

14 6. Aanschrijfbrief Geachte mevrouw/meneer, Een mens is nooit te oud om te leren. We leren iedere dag, tijdens onze kindertijd maar ook in ons leven als volwassene. In 2014 volgden bijna 1,6 miljoen volwassenen een opleiding, cursus, training of workshop. Sommigen deden dit voor hun werk, anderen voor een hobby of uit interesse. Maar we leren ook van familie en vrienden, door tv of YouTube, het lezen van een boek of het bezoeken van een tentoonstelling. CBS is geïnteresseerd in al deze vormen van leren en voert daarom een belangrijk onderzoek uit: Leren Dit onderzoek is een onmisbare bron van cijfers over leren in Nederland. Met de resultaten kan het onderwijsbeleid beter afgestemd worden op de wensen van de Nederlandse bevolking. Voor dit onderzoek vraagt CBS een klein aantal personen. U bent daar één van. U helpt ons enorm door aan dit onderzoek deel te nemen, daarmee vertegenwoordigt u namelijk veel andere inwoners van Nederland. Ook als u geen opleiding, cursus of workshop volgt is uw deelname erg belangrijk. Alleen dan geven de resultaten een goed beeld van onze samenleving. Als dank voor uw hulp maakt u kans op een ipad Air 2. 1 Hoe kunt u meedoen? U kunt de vragenlijst invullen via internet. Om de gegevens te beschermen, gebruiken we een beveiligde verbinding. U vindt de vragenlijst op het volgende internetadres: Typ dit adres in de adresbalk bovenaan uw scherm, niet in Google of een andere zoekmachine. U kunt inloggen met: Gebruikersnummer: Toegangscode: Vragenlijsten invullen op internet is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Daarom kan een medewerker van CBS u over een aantal weken bellen, als de vragenlijst dan nog niet is ingevuld. Uw gegevens zijn veilig Bij al onze onderzoeken zijn uw gegevens veilig. Onderaan deze brief leest u daar meer over. Heeft u vragen? Bel ons gerust op (045) Wij zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag tussen 9.00 en uur. U kunt ook naar contactcenter@cbs.nl mailen. Of neem een kijkje op U doet ons een groot plezier als u één van de komende dagen de vragenlijst invult. Ik dank u alvast hartelijk voor uw tijd en medewerking. Met vriendelijke groet, Mw. dr. A. Boeijen Hoofddirecteur Dataverzameling 1 Aan het eind van de vragenlijst ziet u direct of u een ipad krijgt toegestuurd. Wilt u geen ipad ontvangen? Dan kunt u dat in de vragenlijst aangeven.

15 7. Website Op de webpagina staat meer informatie over het onderzoek. Ook informatie over privacy of over de beloningen kun je hier terugvinden.

16 8. Conclusie en discussie Uit de publicatie Een leven lang leren in Nederland CBS februari 2016 Van de werkzame 25- tot 65-jarigen leerde in 2011 ruim driekwart nog bij door het volgen van een opleiding of door informeel te leren. In de werkzame beroepsbevolking volgde 9 procent in 2011 een lange, werkgerelateerde opleiding. Werkenden met een hoog opleidingsniveau volgden vaker een dergelijke opleiding dan laagopgeleiden. Dit patroon zien we ook terug bij deelname aan korte opleidingen en bij informeel leren. Ouderen van 55 tot 65 jaar volgden minder vaak een lange of een korte opleiding dan jongeren van 25 tot 35 jaar. Werkzame personen in de sectoren financiële dienstverlening en overheid en zorg volgden relatief vaak een korte of lange opleiding. Dit zijn beide branches waarin traditioneel veel bij- en nascholing vereist is. Lange opleidingen werden naar verhouding vaker gevolgd door werkenden met een flexibele arbeidsrelatie, terwijl korte opleidingen juist vaker gevolgd werden door mensen met een vaste aanstelling. Mogelijk zijn er onder deelnemers aan lange opleidingen naar verhouding meer studenten met een (grote) bijbaan en BBL ers (Beroeps Begeleidende Leerweg in het mbo) dan onder deelnemers aan korte opleidingen. Op basis van de AES is dit echter niet vast te stellen vanwege de beperkte steekproefomvang. Personen die werkzaam waren bij grotere bedrijven namen vaker deel aan korte of lange opleidingen dan werkenden in een klein bedrijf. Daarnaast waren korte opleidingen meer in trek bij werkenden met een voltijdbaan of grote deeltijdbaan (28 uur per week of meer). Tenslotte werd door mensen die nog niet zo lang in dezelfde baan werkten meer informeel geleerd dan door mensen die twee jaar of langer hetzelfde werk deden. Iemand die recent begonnen is met een nieuwe baan moet immers vaak nog ingewerkt worden in zijn of haar nieuwe werkzaamheden en moet nieuwe kennis en vaardigheden opdoen om in de nieuwe functie te groeien. Ruim een derde van de werkzame 25- tot 65-jarigen heeft in 2011 zelf gezocht naar informatie over opleidingen. De meerderheid vond ook daadwerkelijk de informatie die ze zocht, waarbij internet de belangrijkste bron was. Werkenden volgden werkgerelateerde opleidingen om diverse redenen. Het beter kunnen doen van het werk en/of het verbeteren van de carrièrevooruitzichten was zowel voor deelnemers aan lange als aan korteopleidingen een naar verhouding veel genoemde reden. Ook het opdoen van kennis en vaardigheden over een interessant onderwerp werd door deelnemers aan beide typen opleidingen relatief vaak genoemd. Deelnemers aan lange opleidingen noemden daarnaast iets vaker de mogelijkheid tot het kunnen uitoefenen van ander werk, terwijl bijblijven of het verplichte karakter juist vaker als belangrijkste reden werd beschouwd door deelnemers aan korte opleidingen. De meeste opleidingsdeelnemers gaven aan het geleerde uit de (korte of lange) opleiding veel of relatief veel te gebruiken. Deelnemers aan korte en lange opleidingen verschilden nogal in de resultaten die in hun perceptie zijn behaald door het volgen van de opleiding. Deelnemers aan een lange opleiding hadden naar eigen zeggen vaker een nieuwe baan gekregen, promotie gemaakt of een hoger salaris gekregen in vergelijking met deelnemers aan een korte opleiding. Deze bevinding is aannemelijk, want een lange opleiding beoogt een investering te zijn voor de langere termijn, terwijl een korte opleiding vaak meer gericht is op direct toepasbare vaardigheden. Deelnemers aan een lange opleiding bleken ook optimistischer in hun oordeel over in de toekomst te verwachten resultaten. Over de prestaties in de huidige baan waren beide groepen deelnemers positief. Dit werd door deelnemers aan lange en kort werknemers even vaak beschouwd als opbrengst van de opleiding.