Rapport Responsverantwoording Culturele veranderingen en SCP Leefsituatie Index 2017/2018

Transcriptie

1 Rapport Responsverantwoording Culturele veranderingen en SCP Leefsituatie Index 2017/2018 w Moniek Coumans

2 CBS Heerlen CBS-weg EX Heerlen Postbus CZ Heerlen projectnummer Divisie Dataverzameling (DVZ)/Sector Arbeid Inkomen en Leefsituatie (SAL) 31 augustus 2018 kennisgeving De in dit rapport weergegeven opvattingen zijn die van de auteur(s) en komen niet noodzakelijk overeen met het beleid van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 1. Inleiding 4 2. Steekproef- en responsverantwoording 5 3. Selectiviteit van de respons in CV en SLI Respons naar achtergrondkenmerken R-indicatoren Conclusie 13 Responsverantwoording CV/SLI

4 1. Inleiding In deze rapportage wordt verslag gedaan over de non-respons analyse op het onderzoek Culturele Veranderingen (CV) en de SCP Leefsituatie Index (SLI), die gecombineerd werden uitgevoerd in 2017/2018. Dit onderzoek kende tot nu een tweejaarlijkse veldwerkperiode van 6 maanden. Het gaat dan om informatie die gepresenteerd wordt in de Sociale Staat van Nederland, waarvoor CV/SLI een van de kernonderzoeken is. In verband met het informeren van de Tweede Kamer in de jaarlijkse begrotingscyclus over het bredere welvaartsbegrip, is besloten dit onderzoek doorlopend te maken. Om die reden wordt de waarneemperiode van het onderzoek voor deze editie eenmalig uitgevoerd in twee verschillende fases; de eerste veldwerkfase loopt van november 2017 tot en met februari 2018 en de tweede periode van maart 2018 tot en met december Dit rapport doet verslag van de eerste veldwerkperiode. CV werd face to-face afgenomen (CAPI) bij respondenten van 16 jaar en ouder. Aan respondenten van CV van 18 jaar of ouder werd gevraagd of ze bereid waren om een schriftelijke vragenlijst (SLI) in te vullen. Respondenten die bereid waren om deel te nemen aan het schriftelijke vervolgonderzoek ontvingen een incentive ter waarde van vijf euro. In deze non-responsanalyse is allereerst gekeken naar hoeveel respondenten getrokken zijn in de steekproef voor CV, hoeveel van hen daadwerkelijk uitgezet zijn in veld, en hoeveel daarvan tot de respons respectievelijk non-respons gerekend kunnen worden. Tot de non-respons worden hier gerekend degenen: - die deelname weigerden; - die behoren tot de administratieve non-respons, waaronder taalbarrière; verhuisd binnen Nederland en on- (volledig) bewerkt retour; - waarvan het interview voortijdig afgerond werd; - geen gelegenheid hadden voor het interview tijdens de veldwerkperiode; - waar geen contact mee gelegd kon worden. De zogenoemde kaderfouten, waarbij de respondent overleden was, verhuisd naar buitenland, onbekend was of in een instelling verbleef zijn niet gerekend tot de nonrespons. Zij behoren niet tot de doelpopulatie van dit onderzoek. Naast de responscijfers wordt ook ingegaan op de verdeling daarvan naar achtergrondkenmerken en selectiviteit van de respons naar deze kenmerken (paragraaf 3). De kenmerken die in deze analyses zijn meegenomen zijn de volgende: leeftijd, geslacht, landsdeel, provincie, stedelijkheid, burgerlijke staat, gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen en migratieachtergrond. Responsverantwoording CV/SLI

5 2. Steekproef- en responsverantwoording Omdat uit ervaring bekend is dat er meer steekproefpersonen getrokken moeten worden dan daadwerkelijk benaderd kunnen worden, zijn er vooraf meer steekproefpersonen getrokken. Voor CV werden 5252 steekproefpersonen getrokken. Daarvan waren er 225 niet beschikbaar voor uitzet, omdat ze in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek al eerder aan CBS-onderzoek hadden deelgenomen, hun adresgegevens onjuist waren, ze in een instelling verbleven of dat ze in een gebied woonden dat buiten de waarneming viel. Uiteindelijk bleken er 3027 adressen beschikbaar voor uitzet. Na uitdunning, werden er daarvan 2500 daadwerkelijk uitgezet in het veld (zie Tabel 1). Tabel 2.1. Steekproefverantwoording per waarneemperiode, CV 2017/2018 nov dec jan feb totaal Getrokken Niet beschikbaar voor uitzet, waarvan: in eerdere CBS steekproef institutionele bevolking met onbekende straatnaam/naw-gegevens buiten waarneming SDV (CAPI) Beschikbaar voor uitzet Uitdunning Uitgezet, waarvan: met telefoonnummer, waarvan: vast nummer mobiel nummer zonder telefoonnummer Van deze 2500 personen waren er 4 overleden, 10 verhuisd naar buitenland, 13 onbekend en 9 personen verbleven in een instelling. Ook ging het in 5 gevallen om een sloopwoning, waren van 7 personen de adressen onbewoond en in 2 gevallen was het desbetreffende adres geen woonadres. 1 adres was niet beschikbaar voor verwerking. Zonder deze zogenoemde kaderfouten en uitval bij verwerking bleven er 2554 personen over, waarvan er 1428 daadwerkelijk de vragenlijst in hebben gevuld. De respons bestaat dus uit 1428 personen en de non-respons uit personen. Het responspercentage van CV ligt op 51,0 procent. De vervolgvragenlijst SLI werd achtergelaten bij CV-respondenten van 18 jaar of ouder. De doelpopulatie bestond uit 2369 personen. Er zijn 1311 vragenlijsten achtergelaten bij CV-respondenten. Daarvan hebben er uiteindelijk 1256 Responsverantwoording CV/SLI

6 gerespondeerd. Omdat 26 lijsten niet bruikbaar voor verwerking, was de definitieve respons Het responspercentage van SLI ligt daarmee op procent. Tabel 2: Responsoverzicht CV/SLI, 2018 Totaal Uitgezette steekproef 2500 Kaderfouten 45 w.v. OP overleden 4 w.v. OP verhuisd naar buitenland 10 w.v. OP onbekend/onvindbaar 13 w.v. naar instelling/ tehuis binnen Nederland 9 w.v. leegstand/tijdelijk onbewoond 7 w.v. geen woonadres 2 Uitval bij verwerking 1 Nettosteekproef (=uitgezette steekproef excl. kaderfouten en uitval bij verwerking) 2454 Respons 1428 Non-respons 1026 w.v. volledig onbewerkt retour 8 w.v. gedeeltelijk onbewerkt retour 19 w.v. OP verhuisd binnen Nederland 88 w.v. weigering 488 w.v. geen gelegenheid tijdens veldwerkperiode 114 w.v. lang niet in staat (zie, te zwak e.d.) 64 w.v. taalbarrière 107 w.v. Geen contact met huishouden 108 w.v. afgebroken interview 28 w.v. Onveilige situatie 1 SLI Doelpopulatie SLI 18 jaar of ouder 2369 Toestemming deelname SLI 1311 Vragenlijsten geretourneerd 1256 Onbruikbaar voor verwerking 26 Respons SLI 1230 Responsverantwoording CV/SLI

7 3. Selectiviteit van de respons in CV en SLI Respons naar achtergrondkenmerken Voor de analyse van de responscijfers is een databestand samengesteld met informatie bevat over een aantal kenmerken voor alle steekproefpersonen. Voor de non-responsanalyse van CV is gepercenteerd op de netto steekproef, dat wil zeggen de uitgezette steekproef minus kaderfouten en eventuele uitval bij verwerking. Het overall responspercentage van CV waarmee de respons van de verschillende bevolkingsgroepen vergeleken kan worden ligt op 58,2 procent. Voor SLI ligt dit percentage op 51,9 procent (Tabel 3). Beide percentages liggen aanmerkelijk hoger dan in 2016, toen deze respectievelijk op 51,0 en 41,8 lagen. Dit heeft te maken met. enkele responsverhogende acties zoals een niet-conditionele incentive van 5 euro vooraf voor beide onderzoeksdelen, en voor SLI het inplannen van ophaalbezoeken als men bereid deel te nemen aan dit schriftelijke vervolgonderzoek. Voor SLI is de absolute respons hoger door een relatief hogere uitzet per maand. Net als in voorgaande jaren is de respons van CV hoger dan die van het schriftelijke vervolg. Tabel 3: Respons CV en SLI, 2018 CV CAPI SLI PAPI abs. abs. Netto steekproef Non-respons Respons % % Responspercentage totaal 58,2 51,9 De respons is in 2018, net als in voorgaande edities, selectief naar bevolkings- en regionale kenmerken (Tabel 4). Mannen doen evenveel mee als vrouwen; er is in tegenstelling tot voorgaande jaren geen significant verschil. Wel nemen de leeftijdscategorieën tussen 45 en 74 jaar - plussers meer deel dan de jongere leeftijdscategorieën tussen 25 en 44 jaar. Gehuwden doen ook meer mee dan degenen die nooit gehuwd zijn geweest en verweduwden. De respons in zeer sterk en sterk verstedelijkte gebieden blijft achter bij de overige gebieden. Tussen de matig, weinig en niet verstedelijkte gebieden is er Responsverantwoording CV/SLI

8 geen verschil. Ook degenen in de laagste inkomenscategorie responderen aanzienlijk minder dan de hogere inkomenscategorieën. De mensen in de hoogste inkomensgroep doen het meest mee. Vooral bij migratieachtergrond is een sterk verschil te zien in de respons; 36,1 procent van de mensen met een niet- westerse achtergrond heeft deelgenomen, tegenover respectievelijk 62,7 procent en 48,3 procent bij de autochtonen en westerse allochtonen. Voor SLI geldt een respons van 51,9 procent. Tussen mannen en vrouwen is er geen significant verschil naar deelname. De verschillen naar de overige achtergrondkenmerken zijn allemaal significant. Net als bij CV nemen de leeftijdsgroepen vanaf 45 jaar relatief goed deel ten opzichte van de jongere leeftijdscategorieën. In dit schriftelijke vervolgdeel is er ook een verschil met de allerjongste leeftijdscategorie te zien. Bij herkomst is de respons van de niet westerse allochtonen met 27,8 procent fors lager dan die van westerse allochtonen (41,7 procent) en vooral autochtone Nederlanders (56,7 procent). De laagste inkomensgroep respondeert ook hier aanmerkelijk minder dan de hogere inkomensgroepen. De hoogste inkomensgroep respondeert met 61,2 het meest. Respondenten in West-Nederland hebben de laagste respons en de inwoners van (zeer) sterk verstedelijkte gebieden nemen ook beduidend minder deel aan SLI dan de andere landsdelen en minder verstedelijkte gebieden. Tabel 4: Respons CV en SLI 2016, naar achtergrondkenmerken* CV SLI % % Geslacht man 58,2 52,2 vrouw 59,0 51,6 Leeftijd jaar** jaar jaar jaar jaar jaar 75 jaar of ouder 56,0 52,8 53,9 61,4 61,8 62,4 58,2 46,0 47,8 46,6 55,6 54,4 57,7 52,9 Burgerlijke staat gehuwd (incl. partnerschap 63,9 57,7 gescheiden 57,5 49,1 verweduwd 52,8 49,7 nooit gehuwd geweest 51,8 44,6 Herkomst Nederlands 62,7 56,7 Migratieachtergrond, westers 48,3 41,7 Migratieachtergrond, niet westers 36,1 27,8 Responsverantwoording CV/SLI

9 Huishoudensinkomen Laag (deciel t/m 3) Midden (deciel 4 t/m 7) Hoog (deciel 8+) 46,7 60,5 66,5 39,5 53,7 61,2 Landsdeel Noord-Nederland 65,3 60,9 Oost-Nederland 60,2 53,4 West-Nederland 53,6 46,8 Zuid-Nederland 63,0 57,5 Stedelijkheid van gemeente zeer sterk stedelijk 48,8 43,2 sterk stedelijk 56,2 48,5 matig stedelijk 63,3 58,4 weinig stedelijk 64,7 59,1 niet stedelijk 66,3 58,9 * Voor 2 personen waren de achtergrondkenmerken in deze tabel niet bekend. **Bij SLI is de populatie 18 jaar of ouder Aangezien de achtergrondkenmerken ook bekend zijn voor degenen die niet gerespondeerd hebben, kan de mate van selectiviteit ook vastgesteld worden door een vergelijking met de netto steekproef van CV en de netto steekproef SLI (18 jaar of ouder). Ook kan de verdeling vergeleken worden met de populatieverdelingen van CV en SLI. In Tabel 5 wordt deze vergelijking weergegeven. Het ligt voor de hand dat de groepen met een hogere respons, ook vaak iets oververtegenwoordigd zijn ten opzichte van de netto steekproef en de populatie. Het gaat bij CV bijvoorbeeld om personen in de leeftijdsgroepen tussen 50 en 80 jaar, gehuwden, mensen met een hoog huishoudensinkomen en autochtonen. Bij SLI is deze oververtegenwoordiging nog duidelijker te zien. Groepen met een lage respons zijn vaak juist ondervertegenwoordigd. Voorbeelden daarvan bij CV zijn degenen tussen 20 en 29 jaar, de ongehuwden, degenen met een laag huishoudensinkomen en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. Ook bij SLI gaat het vooral om groepen als de ongehuwden, de inwoners van West- Nederland en de zeer sterk verstedelijkte gebieden, degenen met het laagste inkomen en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. Responsverantwoording CV/SLI

10 Tabel 5: Verdelingen populatie, netto steekproef en respons CV en SLI, 2018 CV SLI Populatie (16+) 1 jan Netto steekproef Respons Populatie (18+) 1 jan Netto steekproef Respons % % % % % % Geslacht man 49,4 47,6 48,2 49,3 47,3 47,6 vrouw 50,6 52,4 51,8 50,7 52,7 52,4 leeftijd jaar 2,9 3,3 3, jaar 3,0 2,7 2,9 3,1 2,8 2, jaar 7,6 6,5 5,5 7,8 6,8 5, jaar 7,8 6,6 5,7 8,1 6,8 6, jaar 7,4 7,9 7,5 7,7 8,2 7, jaar 7,3 8,0 7,6 7,5 8,3 7, jaar 16,4 16,7 15,9 16,8 17,3 16, jaar 17,7 17,8 19,8 18,2 18,4 20, jaar 14,7 15,3 16,0 15,2 15,9 16, jaar 10,3 10,3 11,1 10,6 10,6 12,0 80 jaar of ouder 5,0 4,8 4,3 5,1 4,9 4,4 Burgerlijke staat Gehuwd (incl. Partnerschap) 47,6 48,5 53,2 49,1 50,2 55,8 gescheiden 9,3 8,7 8,6 9,6 9,0 8,5 verweduwd 5,7 6,5 5,9 5,8 6,7 6,4 nooit gehuwd geweest 37,4 36,3 32,3 35,5 34,1 29,3 Herkomst Nederlands 77,5 78,9 84,9 77,5 79,0 86,2 Migratieachtergr, westers 10,5 9,7 8,1 10,6 9,6 7,7 Migratieachtergr, niet- westers 12,0 11,4 7,1 11,9 11,4 6,1 Huishoudensinkomen Laag (deciel t/m 3) 33,6 32,4 26,0 33,6 32,3 24,6 Midden (deciel 4 t/m 7) 30,5 30,4 31,6 30,3 30,3 31,3 Hoog (deciel 8+) 35,9 37,2 42,4 36,0 37,4 44,1 Landsdeel Noord-Nederland 10,1 10,0 11,2 10,1 9,9 11,6 Oost-Nederland 20,9 21,1 21,8 20,8 21,0 21,6 West-Nederland 47,5 47,1 43,3 47,6 47,0 42,4 Zuid-Nederland 21,6 21,8 23,6 21,6 22,0 24,4 Stedelijkheid van gemeente zeer sterk stedelijk 24,3 23,2 19,5 24,4 23,6 19,6 sterk stedelijk 30,3 31,4 30,3 30,3 31,3 29,3 matig stedelijk 15,8 15,8 17,2 15,8 15,7 17,7 weinig stedelijk 21,6 22,0 24,4 21,6 21,8 24,8 niet stedelijk 8,0 7,6 8,7 8,0 7,6 8,6 Responsverantwoording CV/SLI

11 3.2 R-indicatoren Om de selectiviteit van de steekproef na te gaan is ook de zogenoemde R-indicator berekend, die de representativiteit van de opgenomen kenmerken weergeeft (Schouten en Cobben, 2007). Deze indicator kan een waarde tussen 0 en 1 aannemen, waarbij een score van 1 betekent dat er geen sprake van selectiviteit is en de steekproef dus volledig representatief. Voor CV is de R-indicator 0,760. Dit is lager dan in voorgaande jaren, toen deze indicator varieerde van 0,787 in 2012 tot 0,80 in Naast R-indicatoren zijn ook partiële r-indicatoren berekend. Deze indicatoren ontbinden de variatie in responskansen in componenten die kunnen worden toegeschreven aan variabelen of categorieën. Conditionele partiële R-indicatoren meten de bijdrage van een variabele, rekening houdend met de samenhang met andere variabelen. In lijn met de hierboven beschreven resultaten laten bij CV migratieachtergrond, gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen en burgerlijke staat de hoogste partiële R-indicator zien. Dit betekent dat deze kenmerken het meest selectief zijn. In tegenstelling tot voorgaande edities van CV laten leeftijd en stedelijkheid geen significante selectiviteit zien. De coëfficiënten (hier niet gepresenteerd), die iets zeggen over de categorieën die het meest verantwoordelijk zijn voor de selectie, laten een vergelijkbaar beeld zien dan de eerder gepresenteerde resultaten in paragraaf 3.1. Het gaat daarbij om gehuwden, die meer deelnemen, en mensen in de laagste inkomensgroep of met een niet westerse migratieachtergrond, die juist minder deelnemen. SLI laat een r-indicator van 0,737 zien, wat erop wijst dat, net als in voorgaande jaren het schriftelijke vervolgdeel van dit onderzoek wat selectiever is dan het face-to-face deel. In 2016 was de r-indicator van SLI 0,769. Ook de conditionele partiële R- indicatoren bevestigen dat beeld. Vooral migratieachtergrond lijkt selectief te zijn in de schriftelijke vervolgvragenlijst, maar ook de indicatoren van inkomen, burgerlijke staat en in iets mindere mate landsdeel zijn significant. Gehuwden zijn daarbij geneigd meer deel te nemen dan gescheiden, verweduwden of nooit gehuwden. Mensen met de laagste inkomens, met een niet-westerse migratieachtergrond en degenen in het westen van het land responderen minder goed dan anderen.. Responsverantwoording CV/SLI

12 Tabel 6: R-indicatoren en conditionele partiële R-indicatoren voor CV en SLI, 2018 CV SLI 95%-BI 95%-BI R-indicator 0,760 0,722-0,797 0,737 0,700-0,775 Conditionele Signif. Conditionele Signif. partiële R-indicator partiële R-indicator Geslacht 0,005-0,023-0,033 NS 0,001-0,052-0,055 NS Leeftijd 0,019-0,003-0,040 NS 0,020-0,001-0,042 NS Herkomst 0,084 0,065-0,104 * 0,047 0,028-0,066 * Burg. staat 0,026 0,006-0,046 * 0,024 0,003-0,044 * Landsdeel 0,018-0,002-0,038 NS 0,026 0,005-0,046 * Stedelijkheid gemeente 0,016-0,003-0,036 NS 0,018-0,002-0,038 NS Gest. huishoudink 0,045 0,025-0,064 * 0,051 0,031-0,071 * * De indeling in leeftijdscategorieën is ingedikt naar 7 categorieën. Responsverantwoording CV/SLI

13 4. Conclusie De respons van CV in 2018 is 58,2 procent en vertoont selectiviteit naar een aantal achtergrondkenmerken. Met name mensen met een Nederlandse achtergrond, gehuwden en mensen in de hoogste inkomensgroep zijn oververtegenwoordigd. Ongehuwde, verweduwde en gescheiden personen, inwoners van West-Nederland en zeer sterk verstedelijkte gemeenten, personen met een laag inkomen en niet westerse allochtonen zijn juist ondervertegenwoordigd in de respons. De respons van SLI is met 41,8 procent lager en eveneens selectiever dan CV. Het gaat bij de selectiviteit van de schriftelijke vragenlijst grofweg om dezelfde kenmerken als bij CV, maar vooral herkomst, burgerlijke staat, inkomen en landsdeel laten een SLI meer selectiviteit zien dan in CV. Dit komt overigens overeen met de responscijfers van CV/SLI, edities 2012 en Om te corrigeren voor de selectiviteit in CV en SLI is er voor beide onderzoeksdelen een weegfactor gehanteerd. Gekozen is voor hetzelfde weegmodel als in eerdere edities van beide onderzoeksdelen. In dit model zijn dezelfde achtergrondkenmerken opgenomen die in de responsanalyse zijn onderzocht. Over het weegmodel wordt in de eindverantwoording bij dit onderzoek gerapporteerd. Responsverantwoording CV/SLI