Pijn bij het vrijen: state-of-the-art
|
|
- Marcella Vos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Context Centrum voor relatie-, gezins- en sekstherapie Team Sekstherapie Pijn bij het vrijen: state-of-the-art
2 Dyspareunie: state-of-the-art Inleiding Paul Enzlin Psychosociale aspecten van dyspareunie Els Pazmany Sekstherapeutische behandeling: visie vanuit de praktijk Hilde Toelen Partnerdagprogramma «Als vrijen pijn doet» Geertje Walravens
3 Context Centrum voor relatie-, gezins- en sekstherapie Team Sekstherapie Pijn bij het vrijen: What s in a name? Paul Enzlin
4 Klinische vignetten Pijn bij het vrijen klinisch een divers amalgaam Een koppel wil graag een kind en komt consulteren omdat ze er de laatste 2 jaar niet in zijn geslaagd om geslachtsgemeenschap te hebben Een vrouw consulteert omwille van herhaalde schimmelinfecties die een brandende pijn veroorzaken tijdens vrijen, maar ook daarbuiten Een vrouw consulteert omwille van een volledig verlies van seksueel verlangen en uit de anamnese blijkt dat dit te wijten is aan de intense pijn die er ervaart tijdens en na vrijen en die soms tot 2 à 3 dagen kan aanslepen 4
5 Dyspareunie: prevalentie Prevalentie varieert van 8 tot 21% in populatie onderzoek (Laumann et al., 1999) Betreft pijn die wordt ervaren tijdens, soms na (pogingen tot) penetratie, maar ook kan voorkomen in andere niet-seksuele situaties Kan overal gelokaliseerd zijn van aan de externe genitaliën (oppervlakkige dyspareunie) to in de buikholte (diepe dyspareunie) Omvat verschillende types van genitale/pelvische pijn (e.g. PVD)
6 Dyspareunie: classificatie DSM-III Dyspareunie & Vaginisme DSM-III-R Seksuele pijnstoornissen Verwarrende optie (Binnik) Pijn gedefinieerd door de activiteit i.p.v. aard/locatie van de pijn Seksuele pijn? => werk-pijn, slaap-pijn, eet-pijn» Hoofdpijn dan ook een vorm van dyspareunie? Is dyspareunie specifiek voor vrijen?» niet ervaren tijdens andere activiteiten (<=> tampongebruik, gynaecologische onderzoek; plassen; fietsen, sport, )» van een andere aard moeten zijn dan wanneer het wordt ervaren gedurende andere activiteiten» soms reeds pijn vóór het eerste seksueel geslachtsverkeer Is seksuele pijn geen chronische pijnstoornis i.pv. Een seksuele stoornis? 6
7 Dyspareunie: classificatie Enige pijnstoornis buiten de categorie van de pijnstoornissen A. Pijn in een of meer anatomische delen is het belangrijkste aspect van het klinische beeld en deze pijn is ernstig genoeg voor medische aandacht. B. De pijn veroorzaakt duidelijk klinisch lijden of problemen in de sociale omgang, op het werk of op andere belangrijke terreinen. C. Psychologische factoren spelen een belangrijke rol in het ontstaan, de ernst, de verergering of de duur van de pijn. D. De symptomen zijn niet met opzet nagebootst of opgewekt (zoals bij een nagebootste stoornis of simulatie). E. De pijn komt niet uitsluitend voor als onderdeel van een stemmingsstoornis, angststoornis of psychotische stoornis en voldoet niet aan de criteria voor dyspareunie (pijn tijdens geslachtsgemeenschap). 7
8 Dyspareunie: DSM-IV A. Recidiverende of aanhoudende genitale pijn samenhangend met de geslachtsgemeenschap bij een man of vrouw. B. De stoornis veroorzaakt duidelijk lijden of relatieproblemen. C. De stoornis wordt niet uitsluitend veroorzaakt door vaginisme of verminderde lubricatie en is niet eerder toe te schrijven aan een andere As I stoornis [behalve een andere seksuele disfunctie] en is niet uitsluitend het gevolg van de directe fysiologische effecten van een middel [bv. drug, geneesmiddel] of een somatische aandoening]. 8
9 Vaginisme: DSM-IV A. Recidiverende of aanhoudende onwillekeurige spasme van de musculatuur die het buitenste derde deel van de vagina omsluit waardoor geslachtsgemeenschap belemmerd wordt. B. De stoornis veroorzaakt duidelijk lijden of relatieproblemen. C. De stoornis is niet eerder toe te schrijven aan een andere As I stoornis [bv. somatisatiestoornis] en is niet uitsluitend het gevolg van de fysiologische effecten van een somatische aandoening. 9
10 Classificatie : DSM-IV Dyspareunie en vaginisme A. Subtypes 1. Levenslang of verworven 2. Gegeneraliseerd of situationeel 3. Veroorzaakt door psychologische of gecombineerde factoren 10
11 DSM-5 voorstel Genito-Pelvische Pijn/Penetratie stoornis A.Persistente en terugkerende moeilijkheden gedurende ten minste 6 maanden met een van de volgende elementen : 1. Duidelijke moeilijkheden met vaginale penetratie 2. Duidelijke vulvovaginale of pelvische pijn tijdens pogingen tot vaginale penetratie 3. Duidelijke angst rond hetzij vulvovaginale of pelvische pijn tijdens vaginale penetratie 4. Duidelijke spanning of samentrekken van de bekkenbodemspieren tijdens pogingen tot vaginale penetratie B.Het probleem veroorzaakte klinisch significante distress of beperkingen C.De stoornis is niet eerder toe te schrijven aan een andere niet seksuele psychoatrische stoornis, aan de effecten van middelen of medicatiegerbuik, aan een andere medische aandoening, aan ernstige relatieproblemen (bijv. partnergeweld), of andere significante stressoren. 11
12 DSM-5 voorstel Genito-Pelvische Pijn/Penetratie stoornis 22 A.Subtypes: 1. Levenslang versus verworven B.Specifiers: 1. Gegeneraliseerd vs. situationeel 2. Samengaand met problemen rond seksueel verlangen en seksuele opwinding 3. Partner factoren (bijv. seksuele problemen van de partner, gezondheid van de partner) 4. Relationele factoren (bijv. slechte communicatie, verschil in seksueel verlangen) 5. Individuele kwetsbaarheidsfactoren of psychiatrische comorbiditeit (bijv. depressie of angst, slecht lichaamsbeeld, seksueel misbruik ) 6. Culturele/religieuze factoren (bijv. Inhibities gerelateerd aancultureel verbod op seks) 7. Met medische factoren relevant voor de prognose, verloop en behandeling 12
13 Dyspareunia: etiologie Onderliggende fysiologische pathologie Diepe dyspareunie Endometriose Retroverte uterus (gekantelde baarmoeder) Oppervlakkige dyspareunie Vulvaire Vestibulitis Syndroom (VVS) Provoked Vulvodynia (PVD) Brandende pijn die wordt uitgelokt door druk op het vulvaire vestibulum of bij pogingen tot penetratie waarvoor geen gekende fysieke oorzaken kunnen worden aangetoond 13
14 Vulvaire pijn Dyspareunie: etiologie Aanwijsbare oorzaak (gyneacoloog) Infectie Candida, Herpes Simplex Dermatose/inflammatie Lichen Planus,Lichen Sclerosus Neoplasie Ziekte van Paget, maligne tumoren Neurogeen n. pudendusneuralgie Endometriose Gekantelde baarmoeder Ruptuur of knip nav bevalling Geen aanwijsbare oorzaak Gegeneraliseerde vulvodynie uitgelokt niet uitgelokt beide Gelokaliseerde vulvodynie uitgelokt: VVS - PVD
15 Dyspareunie: etiologie Oorzaak Symptomen Diagnose Lichamelijk aantoonbaar Medisch verklaarbaar - Huidaandoening, irritaties, infecties - Roodheid - Postpartum - Menopauze - Behandeling, operatie, medische ingreep in buikholte - Hypo- of hypertone bekkenbodem - Onvoldoende seksueel opgewonden (droogheid) Onderzoek gericht op medische en/of lichamelijke behandeling Niet-lichamelijk aantoonbaar Niet-medisch verklaarbaar -? Onderzoek gericht op psychologische en/of relationele factoren
16 Dyspareunie: state-of-the-art Inleiding Psychosociale aspecten van dyspareunie Els Pazmany Sekstherapeutische behandeling: visie vanuit de praktijk Hilde Toelen Partnerdagprogramma «Als vrijen pijn doet» Geertje Walravens
17 Context Centrum voor relatie-, gezins- en sekstherapie Team Sekstherapie Psychosociale aspecten van dyspareunie Els Pazmany Seksuologe Doctoraatsstudente
18 Psychosociale aspecten van dyspareunie Psychologische factoren Seksuele factoren Relationele factoren Conclusie Aanbevelingen voor de praktijk
19 Psychologische factoren
20 Psychologische factoren Hogere angst levels (Meana & Binik, 1994; Brauer et al., 2009) (geen) Hogere depressie levels (Aikens et al, 2003, Meana et al., 1999) Vrouwen met angst/depressie stoornis: 4 X meer kans om vulvo-vaginale pijn te rapporteren dan vrouwen zonder angst/depressie (Khandker, et al., 2011) Meer angst/depressie: als gevolg van de vulvaire pijn dan controles (Khandker, et al., 2011)
21 Psychologische factoren Meer catastroferen (= neiging om uit te vergroten, erger te maken, focus op negatieve consequenties) Hogere levels van catastroferen is geassocieerd met hogere pijnintensiteit (Desrochers et al., 2009) Minder self-efficacy (= mate waarin je in jezelf vertrouwen hebt een bepaald gedrag te stellen) Hogere levels van self-efficacy is geassocieerd met beter seksueel functioneren (Desrochers et al., 2009) Meer hypervigilance (= aandachtsgevoeligheid voor gezondheid en pijngerelateerde informatie) (Desrochers et al., 2009; Meana & Lykins, 2009)
22 Seksuele factoren
23 Seksuele factoren Meer seksuele problemen minder seksueel verlangen en opwinding, meer orgasme problemen meer vermijden van seksuele activiteiten, lagere coïtus frequentie (Meana et al., 1997; van Lankveld et al., 1996; Masheb et al., 2004) Meer seksuele distress, minder seksuele satisfactie (van Lankveld et al., 1996, Smith & Pukall, 2011) Meer angst voor seksualiteit en meer negatieve gevoelens tegenover seksualiteit (Meana et al., 1997; Granot et al., 2002) Meer negatief sexual self-schema (Gates & Galask, 2001; Reed et al., 2003, Pazmany et al. submitted)
24 Sexual self-schema = gevoelens en overtuigingen over jezelf als een seksueel wezen Meer negatieve zelfbeeld cognities over vaginale penetratie dan controles (Klaassen & ter Kuile, 2009) Meer negatief lichaamsbeeld (Granot & Lavee, 2005) 63% rapporteerde veranderingen in lichaamsbeeld sinds optreden van dyspareunia (Jantos & White, 1997) 73% voelt zich minder begeerlijk (Sacket et al, 2001) 54% voelt zich minder zelfzeker op seksueel gebied (Sacket et al, 2001) 49% voelt zich minder vrouwelijk (Sacket et al, 2001) Meer negatief genitaal zelfbeeld???
25 Onderzoek Sexual self-schema bij vrouwen met dyspareunie Doel studie 1 Lichaamsbeeld en genitaal zelfbeeld tussen vrouwen met en zonder dyspareunie vergelijken Verband tss (wel/geen) dyspareunie en lichaamsbeeld en genitaal zelfbeeld analyseren Doel studie 2 Verband tss aspecten van sexual self-schema en pijn, seksueel functioneren en seksuele distress analyseren bij vrouwen met dyspareunie
26 Onderzoek Sexual self-schema bij vrouwen met dyspareunie Methode Online vragenlijst (december mei 2011) Volledig invullen duurt 2 uur Beloning: filmticket Deelnemers N=726 registraties; N=488 volledig ingevuld Na exclusie van menopausale vrouwen, geen zuivere pijn/controle, (geen) relatie Studie 1: Total: N=330 (dyspareunie: n=193; controles: n=138) Studie 2: Total: N=231 (dyspareunie)
27 Onderzoek Sexual self-schema bij vrouwen met dyspareunie In dit onderzoek, focus op 3 aspecten van sexual self-schema: Zelfbeeld cognities over vaginale penetratie (VPCQ, Klaassen & ter Kuile, 2009) bv. Ik ben pas een volwaardige vrouw wanneer penetratie lukt bv. Ik voel me schuldig als penetratie niet mogelijk is Lichaamsbeeld (aangepaste versie BIS, Hopwood et al., 2001) bv. Ik vind het moeilijk om mezelf naakt te zien bv. Ik voel me seksueel minder aantrekkelijk door het seksuele pijnprobleem Genitaal zelfbeeld (FGSIS, Herbenick & Reece, 2010) bv. Ik denk dat mijn geslachtsorganen goed ruiken bv. Ik ben niet beschaamd over mijn geslachtsorganen
28 Onderzoek Sexual self-schema bij vrouwen met dyspareunie Resultaten Deelnemers Algemene kenmerken: Jonge vrouwen (gem leeftijd: 26j) Partner (studie 1: 100%; studie 2: 88%) Seksueel activiteit (met penetratie) (> 90%) Student of werknemer (37% vs 59%) Opleiding (68% > Bachelor diploma) Pijn bij inbrengen van penis in de vagina (88%)
29 Onderzoek Sexual self-schema bij vrouwen met dyspareunie Resultaten Deelnemers Medische/gynaecologische verschillen tussen vrouwen met en zonder dyspareunie Vrouwen met dyspareunie rapporteren meer: Irritable Bowel Syndrome (IBS) (21.4% vs 16,7%; P =.013) herhaaldelijke vaginale infecties (29.7% vs 17,4%; P =.01) medicatie inname per week (12.5% vs 4.3%; P =.011) intensere pijn bij menstruatie (37 vs 25; P <.001)
30 Onderzoek Sexual self-schema bij vrouwen met dyspareunie Resultaten Studie 1 Verschillen tussen vrouwen met en zonder dyspareunie Vrouwen met dyspareunie rapporteren meer: Seksuele problemen (zin, opwinding, lubricatie, orgasme, satisfactie)» Female Sexual Functioning Index (19.9 vs 29.3; P <.001) Seksuele distress» Female Sexual Distress Scale (25.3 vs 8.4; P <.001) Symptomen van angst en depressie» Beck Depressive Inventory (10.4 vs 6; P <.001)» State and Trait Anxiety Index (45.4 vs 37.4; P <.001) Negatief lichaamsbeeld» Body Image Scale (11.6 vs 7.2; P <.001) Negatief genitaal zelfbeeld» Female Genital Self-Image Scale (17.3 vs 22; P <.001)
31 Onderzoek Sexual self-schema bij vrouwen met dyspareunie Resultaten Studie 1 Verband tss (wel/geen) dyspareunie en lichaamsbeeld en genitaal zelfbeeld: Genitaal zelfbeeld is geassocieerd met het voorkomen van dyspareunie ( = -.26; OR =.77; P <.001) Als een vrouw een negatief genitaal zelfbeeld rapporteert, is de kans groter dat zij ook dyspareunie rapporteert (dan dat ze geen dyspareunie rapporteert) Als een vrouw een positief genitaal zelfbeeld rapporteert, is de kans groter dat zij geen dyspareunie rapporteert (dan dat ze wel dyspareunie rapporteert) (Algemeen) lichaamsbeeld is niet geassocieerd met het voorkomen van dyspareunie ( =.01; OR = 1.01; P =.62)
32 Onderzoek Sexual self-schema bij vrouwen met dyspareunie Resultaten Studie 2 Verband tss aspecten van sexual self-schema en pijn/seksueel functioneren/seksuele distress - Neg. zelfbeeld cognities over vaginale penetratie is geassocieerd met meer pijn ( =.25; P <.005; R² = 4%) meer seksuele problemen ( = -.16; P <.05; R² = 6%) meer seksuele distress ( =.28; P <.001; R² = 11%) - Neg. genitaal zelfbeeld is geassocieerd met meer seksuele problemen ( =.24; P =.001; R² = 6%) meer seksuele distress ( = -.14; P =.006; R² = 11%) - Neg. lichaamsbeeld is geassocieerd met meer seksuele distress ( =.24; P <.001; R² = 11%)
33 Relationele factoren
34 Kwantitatieve studies Relationele factoren Relatiekwaliteit bij vrouwen met dyspareunie Minder Gelijk meer relatieproblemen en minder tevreden met relatie dan vrouwen zonder dyspareunie (Brauer et al, 2009; Meana et al, 1997b; Masheb, 2002) wanneer pijn toegeschreven aan psycho-soc factoren, dan is relatiekwaliteit minder dan wanneer pijn toegeschreven aan fysieke factoren (Meana et al, 1999) wanneer pijn toegeschreven aan globale en stabiele attributies (Jodoin et al, 2010) zelfde mate van relatietevredenheid dan populatie (Desrosières et al, 2008)
35 Relationele factoren Kwantitatieve studies Relatiekwaliteit bij vrouwen met dyspareunie Meer wanneer pijn wordt toegeschreven aan interne attributies (Jodoin et al, 2010) Relatiekwaliteit bij de partners Minder Gelijk wanneer partners PVD toeschrijven aan negatieve attributies die algemeen en stabiel zijn (bv; het zal altijd zo blijven, ) (Jodoin et al, 2008) zelfde mate van relatietevredenheid dan partners van controles (Desrosières et al, 2008; Van Lankveld et al, 1996 )
36 Relationele factoren Kwantitatieve studies Psychologische problemen vd partner Gelijk zelfde psychologisch profiel dan partners van controles (Desrosières et al, 2008; Van Lankveld et al, 1996 ) Meer meer depressieve symptomen dan partners van controles (Nylanderlundqvist & Berghdal, 2003) wanneer partners PVD toeschrijven aan negatieve attributies (bv; het is mijn vrouw haar schuld, het zal altijd zo blijven, ) (Jodoin et al, 2008)
37 Relationele factoren Kwantitatieve studies Kenmerken vd partner(relatie) die geassocieerd zijn met meer/intensere pijn bij de vrouw hostility vorm van vijandigheid (vanuit perceptie vd vrouw) (Desrosières et al, 2008) solicitousness overdreven bezorgdheid» vanuit perceptie vd vrouw (Desrosières et al, 2008; Rosen et al, 2010; Rosen et al, 2012)» vanuit perceptie vd vrouw en de partner (Rosen et al, 2010)
38 Relationele factoren Kwalitatieve studies Beleving van de vrouw (Ayling &Usscher, 2008) de meeste vrouwen rapporteren ondersteunende en sterke relaties te hebben heersende gedachten: penetratie=kenmerk van heteroseksuele relatie ik faal als (seksuele) partner ik ben inadequaat als vrouw aanwezige gevoelens: schuld en schaamte
39 Relationele factoren Kwalitatieve studies Beleving van jonge vrouwen (Elmerstig et al, 2008) Redenen om penetratie toe te laten ondanks de pijn bevestiging van hun ideaalbeeld als vrouw» bereid zijn penetratie toe te laten» seksuele behoeften van de partner inlossen» in staat zijn de partner seksuele bevrediging te geven genot van de partner is belangrijker dan eigen genot angst verlaten te worden door partner penetratie toelaten voor partner en relatie penetratie nog steeds norm binnen (hetero)seksuele relatie cfr (Mc Phillips et al, 2001)
40 Conclusie
41 Conclusie (1) Psychosociale aspecten van dyspareunie Psychologische factoren: Angst, catastroferen, hypervigilentie voor de pijn Seksuele factoren: Andere seksuele problemen Sexual self-schema: Lichaamsbeeld, genitaal zelfbeeld, cognities over vaginale penetratie
42 Conclusie (2) Psychosociale aspecten van dyspareunie Relationele factoren: Geen eenduidige onderzoeksresultaten over relatiekwaliteit Een aantal partner(relatie) kenmerken zijn geassocieerd met (meer) pijn Penetratie = normerend voor heteroseksuele relaties Nood aan meer onderzoek rond partner en relatie gebonden aspecten interactie tussen partners tijdens pijnlijke penetratie communicatie over dyspareunie vs conspiracy of silence
43 Psychosociale aspecten van dyspareunie Algemene conclusie Dyspareunie kan een impact hebben op het psychologisch, seksueel en relationeel welzijn van de vrouw en de partner Dyspareunie is geen probleem van de vrouw alleen, maar is altijd ook een probleem van een koppel
44 Aanbevelingen voor de praktijk
45 Psychosociale aspecten van dyspareunie Aanbevelingen voor de praktijk Heb bij de bespreking van dyspareunie in consultaties ook oog voor de invloed van dyspareunie op het psychologisch welzijn van de vrouw dyspareunie op de algemene en seksuele relatie dyspareunie op het psychologisch welzijn van de partner de partner op de dyspareunie Verwijs indien nodig door naar seksuoloog/relatietherapeut
46 Hartelijk dank voor uw aandacht
47 Context Centrum voor relatie-, gezins- en sekstherapie Team Sekstherapie Sekstherapeutische behandeling vanuit de praktijk Hilde Toelen Psycholoog Seksuoloog Relatie- en gezinstherapeut
48 Dyspareunie: een zoektocht Mike (27j) en Els (26j) zijn 6 jaar samen. Het eerste 2.5 jaar van hun relatie liep het op seksueel vlak zeer goed. Els vindt het moeilijk om het beginpunt van de pijn specifiek te benoemen. De pijn is er stilletjes ingeslopen ze herinnert zich een periode met enkele blaasinfecties. Deze werden echter behandeld, maar de pijn blijft bestaan. Sinds één jaar is penetratie niet meer mogelijk.
49 Dyspareunie: een zoektocht Schaamte en taboe Zoektocht naar een diagnose Zoektocht naar begrip Zoektocht naar de juiste behandeling het medisch ziektemodel Psychotherapie = laatste hoop
50 Dyspareunie: een zoektocht Women s Sexual Health Consult bij Gynaecoloog en Seksuoloog Context Centrum voor relatie- gezin en sekstherapie Consult bij Seksuoloog Afhankelijk van de context meer of minder weerstand tegen Psychotherapie Aanraken van relationele dynamiek Psycho-educatie
51 Pijncirkel Pijn + herinnering aan pijn Vestibulair erytheem Angst Opwinding Lubricatie Spierspanning Spano et. al (1975)
52 Pijncirkel Pijn + herinnering aan pijn Partner Vestibulair erytheem Angst Opwinding Lubricatie Spierspanning Spano et. al (1975)
53 Bouwstenen van behandeling Lichamelijk Psychologisch Relationeel Huisarts Gynaecoloog Kinesitherapeut Psycholoog Relaxatietherapeut Seksuoloog Relatietherapeut
54 Bouwstenen van behandeling 1. Lichamelijke factoren Diagnostische evaluatie door een gynaecoloog In overleg wordt de meest aangewezen behandelinvalshoek geadviseerd
55 Bouwstenen van behandeling 2. Psychosomatische factoren Spierspanning Kinesitherapeut Relaxatietherapeut Psycho-seks-therapeut
56 Bouwstenen van behandeling ELS EN MIKE Gezien Els een sterke vaginistische reflex heeft, wordt zij verwezen naar de kinesitherapeut. Daarnaast werd duidelijk dat Els en Mike het vrijen meer en meer zijn gaan vermijden. Waardoor angst steeg en opwinding daalde. Sekstherapie werd voorgesteld. Els wil dit initieel niet. Ze wil Mike hierin niet betrekken. Het is voor hem al zwaar genoeg dat hij niet krijgt waar hij recht op heeft.
57 Bouwstenen van behandeling OBSERVATIES blijft de pijn bestaan of haakt men voortijdig af. We stuiten op weerstand zoals: het niet vinden van tijd om te oefenen, afspraken afbellen en uitstellen Er mag/kan niet aan de relationele dynamiek geraakt worden. Het koppel zet jou als therapeut in de expert-positie in de sessie, maar geven blijk van weinig therapietrouw. De polarisatie in het koppel blijft.
58 Bouwstenen van behandeling Klassiek sekstherapeutisch Angst verlagen opwinding verhogen Psycho-educatie - pijncirkel Catastroferen en hypervigilantie in kaart brengen Cognitieve herstructurering Gedragsmatig: bijv. zelfverkenningsoefening, penetratieverbod, glijmiddel,..
59 Bouwstenen van behandeling Klassiek sekstherapeutisch Hoe omgaan met.. Vermijding hernieuwen en opbouwen van seksueel contact Pijn Troost en veerkracht Communicatie met de partner
60 Bouwstenen van behandeling Weerstand Mogelijke functies van pijn Laag libido maskeren Loyaliteit naar het gezin van oorsprong Machtsmiddel Hechting
61 Bouwstenen van behandeling DYSPAREUNIE EN HECHTING THEORIE Nieuw ontwikkelingsstadium, intimiteit, sterk rationeel, minder emotioneel invoelend, psychosomatiek.. Gehechtheid, seksualiteit en dyspareunie
62 Sekstherapeutische behandeling vanuit de praktijk Conclusie 1.Multidisciplinair 2.Cognitief-gedragsmatige behandeling 2/ Steeds bewust zijn van de mogelijke betekenis van pijn voor dit koppel!
63 Context Centrum voor relatie-, gezins- en sekstherapie Team Sekstherapie PartnerDagProgramma: Als vrijen pijn doet
64 Inspiratie: WAT HEBBEN KOPPELS NODIG? ~ ONDERZOEK, LITERATUUR & PRAKTIJK ~
65 Onderzoek Een zoektocht naar weten, begrijpen, copen en verbinding (Connor er al, 2008) Een zoektocht naar weten. -Kennis -Goede behandelaar -Respect -Opluchting Een zoektocht naar begrijpen. -De diagnose en de symptomen begrijpen -Een gemeenschappelijk/ gedeeld begrijpen -Het samen creëren van intimiteit Een zoektocht naar coping.. -Non seksueel -Alternatieven -Negeren Een zoektocht naar verbinding / niet isolatie -Niet kunnen delen -Onbegrip -Wederzijdse steun
66 Literatuur en praktijk Een zoektocht naar weten, begrijpen, copen en verbinding Dubbele Drempel: Schaamte/ schroom laattijdige hulp inschakelen Een zoektocht naar weten. Kennis Goede behandelaar Respect Opluchting Tekort aan kunde en kunst: -Verborgen deskundigheid -Gebrek aan correcte informatie -Gebrek aan affiniteit met de problematiek Een zoektocht naar begrijpen. De diagnose en de symptomen begrijpen Een gemeenschappelijk/gedeeld begrijpen Het samen creëren van intimiteit Een zoektocht naar coping.. Non seksueel Alternatieven Negeren Een zoektocht naar verbinding / niet isolatie Niet kunnen delen Onbegrip Wederzijdse steun Gevoel niet au sérieux genomen te worden - respect -Er is niets te zien -Het zit tussen de oren Gebrek aan taal & dialoog duivelse dialoog Frustratie,angst en schuldgevoelens Relatieproblemen en/ of seksuele problemen Relationele verwijdering tgv onbespreekbaarheid Zwart wit coping (Connor er al, 2008)
67 Inspiratie: IS WERKEN MET KOPPELS EEN MEERWAARDE? ~ LITERATUUR ~
68 Waarom werken met partners? Verhoogde relationele stress zorgt voor een daling van de opwinding, de lubricatie, orgasme en seksuele bevrediging - Speer, j.j., The Breast Journal, 2005 Seksuele problemen kunnen hun oorzaak vinden in interactionele, biologische, psychische en / of medische problemen. Anderzijds kunnen seksuele problemen die bijv. een medische oorzaak hebben, leiden tot interactionele problemen. - Hall, K., Reclaiming your sexuality Een relatie waar koppels emotioneel verbonden blijven, biedt meer garantie voor succes bij de behandeling van seksuele problemen In een goede relatie zijn koppels in staat om de emotionele verbinding te behouden ondanks de onopgeloste onenigheden. - Gottman, J.M., 1999 Seven principles for making marriage)
69 Inspiratie: WAAROM WERKEN MET GROEPEN? ~ LITERATUUR ~
70 Waarom werken met groepen? Nadelen: Schaamte om intieme problemen te delen met anderen Voordelen Bereiken van een grotere groep Empowerment van zelf en relatie Normaliseren: wij zijn niet de enige Valideren: we doen het niet slecht, andere koppels worstelen ook Elkaar kunnen steunen en mogelijks confronteren Koppels verwerven direct en indirect inzicht in de problematiek waarmee ze worstelen Andere koppels zijn een bron van inspiratie voor elkaar.
71 Partnerdagprogramma: INSPIRATIE
72 Inspiratie We werden geïnspireerd door onze eigen bevindingen en ervaringen in de klinische praktijk de feedback van koppels die aangaven dat het betrekken van de partner een meerwaarde creëert interessante bevindingen in de literatuur onze collegas van het relatie- en gezinteam, die een succesvol partnerdagprogramma draaien binnen Context bestaande groepsprogrammas in Nederland (ter Kuile) en Canada (Bergeron) Maar maakten ons eigen unieke project
73 Doelgroep Vrouwen met: primaire of secundaire oppervlakkige dyspareunie wel of geen provoked vulvodynia (PVD) wel of geen verhoogde bekkenbodemspierspanning een sterke ANGST en/of RELATIONELE component Exclusiecriterium primair vaginisme
74 Partnerdagprogramma : voortraject Multidisciplinaire screening door een gynaecoloog en seksuoloog op Women s Health Seksuologie (WHS; GHB) In samenspraak met andere actoren in een multidisciplinaire behandeling kan het programma worden gevolgd, naast een bestaande gynaecologische behandeling en/of bekkenbodemtherapie en/of relaxatietherapie
75 Partnerdagprogramma METHODE een combinatie van elementen uit de cognitieve- gedragstherapie sekstherapie systeemtherapie DOEL Inzicht verwerven Vaardigheden verwerven Opnieuw in dialoog gaan Verhogen van zelfredzaamheid (Self-efficacy) Versterken van de relationele draagkracht
76 Partnerdagprogramma: PRAKTIJK
77 Vaste dagindeling Inhoud Toekomen Psycho- educatiesessie in groep hierover gaan de partners in dialoog* Pauze Psycho- educatiesessie in groep hierover gaan de partners in dialoog* middagpauze (lunch is voorzien) / [Eenmalig een gesprek bij de psychiater ~ dag 1] Koppeltherapie Werken aan een huiswerkopdracht Afronding & nabespreking
78 Dag 1: Wat is dyspareunie? Psycho-educatie in groep Kennismaking Dyspareunie? Psycho-educatie in groep Seks? Complex? Bouwstenen van de behandeling Omgaan met pijn [gesprek met psychiater ~ dag 1] koppeltherapie aangepast aan de noden van het koppel Nabespreking en afronding
79 Dag 2: Seksuele anatomie en fysiologie Bespreking huiswerk Anatomie: seksuele geslachtsorganen en bekkenbodem Informatie over en oefeningen omtrent de bekkenbodem (m.m.v. prof. Annemie Devreese) Koppeltherapie aangepast aan de noden van het koppel Nabespreking en afronding
80 Dag 3: Seksualiteit bij vrouwen en mannen & Mythes rond seksualiteit Bespreking huiswerk Seksuele responscyclus Verlangen & invloed van pijn op verlangen Opwinding & invloed van pijn op opwinding Mythes rond seksualiteit Koppeltherapie aangepast aan de noden van het koppel Nabespreking en afronding
81 Dag 4: Communicatie en emoties Bespreking huiswerk Duivelse dialogen,communicatie & emoties Communicatie: onderhandelen Koppeltherapie aangepast aan de noden van het koppel Nabespreking en afronding
82 Dag 5: Evaluatie & Afronding Bespreking huiswerk Ruimte voor meer Koppeltherapie aangepast aan de noden van het koppel Nabespreking en afronding
83 Context Team sekstherapie Tenslotte Eerste partnerdagprogramma in oktober (piloot) Er kunnen nog mensen inschrijven Na dit pilootproject volgt een evaluatie Aanmeldingen kunnen via a) Women s Health Seksuologie (Gasthuisberg) elke maandagvoormiddag: 016/ Als vrijen pijn doet... Behandelprogramma voor koppels najaar 2012 b) Context Centrum voor relatie, gezin en sekstherapie : 016/ Context - Centrum voor Relatie-, Gezins en Sekstherapie UPC KULeuven Kapucijnenvoer Leuven Tel: 016/ context@uz.kuleuven.ac.be
Positieve penetratie cognities en optimisme bij vrouwen met dyspareunie
Positieve penetratie cognities en optimisme bij vrouwen met dyspareunie ELS PAZMANY, PHD INSTITUUT VOOR FAMILIALE EN SEKSUOLOGISCHE WETENSCHAPPEN, KU LEUVEN DISCLOSURE: DIT ONDERZOEK WERD MOGELIJK GEMAAKT
Nadere informatieKanker en Seksualiteit?
Birgit Van hoorde Centrum voor Seksuologie en Gender UZ Gent Kanker en Seksualiteit? Intimiteit en seksualiteit bij kanker: wat is normaal? INHOUD Seksualiteit Kanker: gevolgen voor seksualiteit Taak seksuoloog
Nadere informatieVAN EEN SEKSUEEL PROBLEEM GA JE NIET DOOD MAAR JE KAN ER VAN BINNEN TOCH EEN BEETJE VAN STERVEN...
VAN EEN SEKSUEEL PROBLEEM GA JE NIET DOOD MAAR JE KAN ER VAN BINNEN TOCH EEN BEETJE VAN STERVEN... Paul Enzlin Instituut voor Familiale en Seksuologische Wetenschappen (IFSW, KU Leuven) Centrum voor Klinische
Nadere informatieAls u pijn heeft bij het vrijen
Als u pijn heeft bij het vrijen 2 Heeft u als vrouw last van pijn bij het vrijen? Veel vrouwen kennen deze klacht. Wat kan hiervan de oorzaak zijn? Hoe kan het CWZ uw klacht behandelen? Dat en meer kunt
Nadere informatieVoorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13
Omgaan met een sexprobleem.qxd 20-03-07 11:54 Pagina 5 Inhoud Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13 Waar hebben seksuele problemen mee te maken?
Nadere informatiePijn bij het vrijen bij vrouwen
Pijn bij het vrijen bij vrouwen Drs. P. Dielissen 1 en dr. J.H. Dekker 2 1 Huisarts-onderzoeker, coördinator kaderopleiding urogynaecologie, UMC St Radboud Nijmegen 2 Huisarts/kaderarts urogynaecologie
Nadere informatieIntimiteit en seksuele gezondheid, een zorgprogramma voor kankerpatiënten
Intimiteit en seksuele gezondheid, een zorgprogramma voor kankerpatiënten Tiny Van Keymeulen - Klinisch Psycholoog Oncologisch Psychosociaal Support Team 26 november 2012 Ongekende noden Reactie van de
Nadere informatieConsortium UGent en KULeuven in opdracht van het IWT
ASEKSUALITEIT: EEN ONBEKEND THEMA IN ONDERZOEK EN KLINIEK Consortium UGent en KULeuven in opdracht van het IWT Inhoud 1. Definitie: Wat is aseksualiteit 2. Prevalentie 3. Profiel van aseksuelen 4. Factoren
Nadere informatieDe interpersoonlijke dynamieken van seksuele pijn Heeft de aanwezigheid van de partner een invloed op seksuele opwinding en vaginale druk?
De interpersoonlijke dynamieken van seksuele pijn Heeft de aanwezigheid van de partner een invloed op seksuele opwinding en vaginale druk? Marieke Dewitte Genitale pijn Biopsychosociale conditie: meeste
Nadere informatieProject. Projectgroep. Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten
Ongekende noden Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten Tiny Van Keymeulen - Klinisch Psycholoog Oncologisch Psychosociaal Support Team 25 november 2011 Dixit Woet Gianotten
Nadere informatieI FEEL Y. De Huid & Seksualiteit. Rieky Dikmans Arts-Seksuoloog NVVS i.o. Happy Met je Huid Festival
De Huid & Seksualiteit Rieky Dikmans Arts-Seksuoloog NVVS i.o. Happy Met je Huid Festival 29-09-18 Voorstellen Arts-seksuoloog i.o. NVVS OLVG Oost in Amsterdam Psychiatrie en Psychosomatiek LMC in Leiden
Nadere informatieIntimiteit en seks bij borstkanker
Intimiteit en seks bij borstkanker Patientenvoorlichting 28 november 2013 Jurgen Knobel, GZ-psycholoog in opleiding tot klinisch psycholoog/ seksuoloog NVVS Inhoud Draaglast en draagkracht Fasen in ziekteproces
Nadere informatiePijn bij het vrijen 1
Pijn bij het vrijen 1 Wat is het? Pijn bij het vrijen is een klacht die voornamelijk bij vrouwen voorkomt. Meestal gaat het om pijn bij de geslachtsgemeenschap, maar ook andere manieren van vrijen kunnen
Nadere informatieSeksualiteit, seksuologie en hiv. Tom Platteau Seksuoloog ITG/Helpcenter
Seksualiteit, seksuologie en hiv Tom Platteau Seksuoloog ITG/Helpcenter tplatteau@itg.be Overzicht van de presentatie Wat is seksualiteit? Hoe verloopt seksualiteit en waar kan het misgaan? Seksualiteit
Nadere informatieChronisch nierlijden en seksualiteit. informatie voor patiënten
Chronisch nierlijden en seksualiteit informatie voor patiënten CHRONISCH NIERLIJDEN EN SEKSUALITEIT 3 WAT IS SEKSUALITEIT? 4 SEKSUELE PROBLEMEN EN HUN OORZAKEN 4 PROFESSIONELE HULP? 6 CONTACTGEGEVENS 7
Nadere informatieJaarcongres KP & KNP. Parallelsessie 12 april 2019 SEKS. Noortje Roussel klinisch psycholoog psychotherapeut seksuoloog NVVS
Jaarcongres KP & KNP Parallelsessie 12 april 2019 SEKS praten over seks, kennis over complexe comorbiditeit en timing van interventies Noortje Roussel klinisch psycholoog psychotherapeut seksuoloog NVVS
Nadere informatieHerstel en Balans. Kanker zet je leven op zijn kop. De rol van de psycholoog. Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010
Herstel en Balans De rol van de psycholoog Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010 Kanker zet je leven op zijn kop 1 Kanker, gevolgen voor de patiënt Heftige emoties. Verlies van controle
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieWat is seksualiteit?
Seksuele problemen bespreken 09-11-2010 Ilse Penne Psychologe,seksuologe, systeemtherapeute Wat is seksualiteit? Psychologie Gedrag Biologie Cultuur 1 1980 Biologisch Psychologisch Seksueel Relationeel
Nadere informatieOmgaan met een seksueel probleem
Omgaan met een seksueel probleem Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieConsultatie en begeleiding bij seksuele problematiek. Centrumlocatie
Centrumlocatie In deze tijd van openheid in de media over seksualiteit lijkt het alsof seks iets vanzelfsprekends is en er geen problemen op dit gebied bestaan. De indruk wordt gewekt dat seks alleen voorkomt
Nadere informatieI FEEL Y U. Alopecia & Intimiteit. Rieky Dikmans Arts-Seksuoloog NVVS i.o. NL-N-CZ-PSO
Alopecia & Intimiteit Rieky Dikmans Arts-Seksuoloog NVVS i.o. NL-N-CZ-PSO-1900004 Disclosures Rieky Dikmans Geen potentiële belangenverstrengeling. Voor deze bijeenkomst: Honorarium UCB voor deze presentatie
Nadere informatieCommunicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening. Niervereniging zaterdag 16 januari 2016
Communicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening Niervereniging zaterdag 16 januari 2016 Even voorstellen Claudia van der Wel Consulent seksuele gezondheid in Deventer Inhoud
Nadere informatieIs seks een issue? U C L M
Is seks een issue? w. Drs. H.E de Groot w. Drs.. Tuijnman- Raasveld psycholoog/ seksuoloog Polikliniek Psychosomatische Gynaecologie & Seksuologie Is seks een probleem voor nierpatiënten? Wat weten we
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatiePsychosomatische fysiotherapie als hulp voor zin in seks?
Psychosomatische fysiotherapie als hulp voor zin in seks? Jolanda Kragten Bekkenfysiotherapeut, psychosomatisch fysiotherapeut,haptonomisch werkend fysiotherapeut Zorggroep Almere, NPI 22-03-2013 Verwijzingen
Nadere informatieKom op CBT-er: en nu ook de seks!
Kom op CBT-er: en nu ook de seks! Ellen Laan, Gz-psycholoog, Seksuoloog NVVS, e.t.laan@amc.uva.nl Reinhilde Melles, Klinisch Psycholoog BiG, VGcT, Seksuoloog NVVS reinhilde.melles@mumc.nl Wat moet een
Nadere informatieMarrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting
Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld
Nadere informatieErectiestoornissen: wat vrouwen moeten weten.
Erectiestoornissen: wat vrouwen moeten weten. Erectiestoornissen: wat vrouwen moeten weten. Inleiding Erectiestoornissen zijn min of meer bespreekbaar geworden, hoewel het onderwerp toch nog een beetje
Nadere informatieOmgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest
Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme
Nadere informatieSPREKEN OVER SEKSUALITEIT IN DE CONTEXT VAN PIJN: WAT NA DE PIJNLIJKE STILTE...?!
SPREKEN OVER SEKSUALITEIT IN DE CONTEXT VAN PIJN: WAT NA DE PIJNLIJKE STILTE...?! Paul Enzlin Instituut voor Familiale en seksuologische Wetenschappen (KU Leuven) Centrum voor klinische seksuologie en
Nadere informatieCVS : forensisch psychiatrische overwegingen
CVS : forensisch psychiatrische overwegingen ZOL Genk 17 Februari 2011 Prof Dr Dillen Chris Forensisch Psychiater Vrije Universiteit Brussel, Faculteit Recht - Criminologie Porseleinwinkel Etiologie Chronisch
Nadere informatieSeksuele problemen bij de vrouw
Seksuele problemen bij de vrouw U bent verwezen naar het spreekuur van de gynaecoloog vanwege een seksueel probleem. Bij dit spreekuur wordt u gezien door Mw. A. van der Steen. Zij is medischseksuoloog
Nadere informatieEgbert Kruijver. Inhoud Lezing 19-06-15. Een veelzijdig vraagstuk. Intimiteit en Seksualiteit In de zorg. seksuoloog NVVS
Egbert Kruijver seksuoloog NVVS Intimiteit en Seksualiteit In de zorg Een veelzijdig vraagstuk Egbert Kruijver MW-VO / seksuoloog NVVS 18-06-2015 Het Nachtcongres Seksuoloog in de revalidatie Sophia Revalidatie
Nadere informatieDoc 69 Liefde,seks, senior
Doc 69 Liefde,seks, senior Let s talk about seks Riët Daniel, Gezondheidszorgpsycholoog en seksuoloog, Marjolein Oerlemans huisarts, Minouche van Rumste, gynaecoloog Doelen Bewustwording Kennis hebben
Nadere informatieO N D E R Z O E K S R E S U L T A T E N U I T H E T B U I T E N L A N D. Consortium UGent en KULeuven in opdracht van het IWT
S E K S U E L E D I S F U N C T I E S I N V L A A N D E R E N : W A T K U N N E N W E V E R W A C H T E N A A N P R E V A L E N T I E C I J F E R S V O O R V L A A N D E R E N? O N D E R Z O E K S R E
Nadere informatieCharlotte Penders, Verpleegkundig Specialist Marc Kamps, Medisch Maatschappelijk Werker 17 december 2014
Charlotte Penders, Verpleegkundig Specialist Marc Kamps, Medisch Maatschappelijk Werker 17 december 2014 Zorgpad Casus Cervixcarcinoom Follow up Supportive care Soorten zorg in de psychosociale ondersteuning
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling van vrouwen met chronisch buikpijn
Diagnostiek en behandeling van vrouwen met chronisch buikpijn NIETS AAN TE DOEN Aart Beekman, klinisch psycholoogpsychotherapeut Charlotte Tuijnman, GZ-psycholoog i.o. Philomeen Weijenborg, gynaecoloog
Nadere informatieMindfulness en kanker
Mindfulness en kanker Else Bisseling 3 oktober 2015 augustus 2014 00 maand 0000 Mindfulness (Kabat-Zinn, 1990; Teasdale, Segal & Williams, 1995) Aandacht geven aan wat we van moment tot moment doen en
Nadere informatieRelatie en Intimiteit. Ivonne van Deursen-Oomen AnneMarie Kuijs
Relatie en Intimiteit Ivonne van Deursen-Oomen AnneMarie Kuijs Wat hoop je vandaag mee te nemen, te horen en/of te leren? Wat is communicatie Communicatie is een proces tussen zender en ontvanger De boodschap
Nadere informatieZelfmanagement ondersteuningsbehoeften. Bij mensen met EPA. Titus Beentjes Nationaal Congres GGz Verpleegkunde 16 juni 2016
Zelfmanagement ondersteuningsbehoeften Bij mensen met EPA Titus Beentjes Nationaal Congres GGz Verpleegkunde 16 juni 2016 Zelfmanagement ondersteuning behoeften & EPA Introductie Methode Bevindingen Discussie
Nadere informatieSeksualiteit. De zoektocht naar intimiteit na diagnose. Vanessa Gryspeerdt 11 februari 2017
Seksualiteit De zoektocht naar intimiteit na diagnose Vanessa Gryspeerdt 11 februari 2017 Kanker en seksualiteit 1 e opzicht: tegengesteld Seksualiteit: plezier en ontspanning Kanker: zorgen en spanning
Nadere informatiee-book SEKSHULP Te snel klaarkomen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog
e-book SEKSHULP Te snel klaarkomen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog Dit e-book is onderdeel van de serie Sekshulp geschreven door dr. Debby de Haas, arts-seksuoloog NVVS. In haar ervaring zijn er vele
Nadere informatieSeksualiteit en intimiteit
Seksualiteit en intimiteit Het bespreekbaar maken van. Drs. Th. Van der Waart Huisarts-seksuoloog NVVS, FECSM 3 oktober 2014 programma Introductie Inventarisatie vragen Theorie Gespreksvoering bij seksuele
Nadere informatieVaginistisch reageren
Vaginistisch reageren 1 Wat is het? Vaginisme wil zeggen dat het niet lukt om een penis, vingers of tampon in je vagina in te brengen. Probeer je het, dan spannen je bekkenbodemspieren zich onbewust aan.
Nadere informatieHoe blijf ik (psychisch) gezond?! Simone Traa Klinisch psycholoog psychotherapeut Medische Psychologie, Máxima Medisch Centrum
Hoe blijf ik (psychisch) gezond?! Simone Traa Klinisch psycholoog psychotherapeut Medische Psychologie, Máxima Medisch Centrum Inhoud Definitie gezond Biopsychosociaal model Psychische gezondheid Stress
Nadere informatieSymposium Cheek to Cheek Seksualiteit: een menselijke behoefte. Kristel Mulders Seksuologe UZ-Leuven 7 mei 2015
Symposium Cheek to Cheek Seksualiteit: een menselijke behoefte Kristel Mulders Seksuologe UZ-Leuven 7 mei 2015 Wat is seksualiteit? Definities: Van Dale: Handelingen en gevoelens die te maken hebben met
Nadere informatieVermoeidheid na kanker. Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht
Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht Helen Dowling Instituut: Begeleiding bij kanker voor (ex-) kankerpatienten en hun naasten: Onder andere: Individuele begeleiding Lotgenotengroepen
Nadere informatieSeksuele problemen bij vrouwen
Gynaecologie Patiënteninformatie Seksuele problemen bij vrouwen U ontvangt deze informatie, omdat u seksuele problemen heeft. Bijna elke vrouw krijgt weleens te maken met seksuele problemen. Voorbeelden
Nadere informatieSEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG SABINE HELLEMANS PROF. DR. ANN BUYSSE
SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG SABINE HELLEMANS PROF. DR. ANN BUYSSE Seksuele gezondheid (WHO, 2002) Een staat van fysiek, emotioneel en mentaal welbevinden met betrekking tot seksualiteit Het is
Nadere informatieRecent onderzoek in Vlaanderen en Nederland: wat zijn de noden van (ex-)kankerpatiënten en hun naasten na de behandeling?
Recent onderzoek in Vlaanderen en Nederland: wat zijn de noden van (ex-)kankerpatiënten en hun naasten na de behandeling? Hans Neefs Kennis en beleid, Vlaamse Liga tegen Kanker Vragen 1.Welke noden en
Nadere informatieLEVEN MET HET KLINEFELTER SYNDROOM. Susanne Böhler, klin. psychologe - Klinefelterkliniek
LEVEN MET HET KLNEFELTER SYNDROOM Susanne Böhler, klin. psychologe - Klinefelterkliniek LEVEN MET HET KLNEFELTER SYNDROOM Welke impact heeft KS op het leven van de patiënt en diens familie? 2 STAND VAN
Nadere informatieDOEN EN LATEN. Take home SOLK 10-03- 13. Aandoeningen vragen om adaptatie van seks
DOEN EN LATEN Peter Leusink, huisarts, seksuoloog NVVS Take home Aandoeningen vragen om adaptatie van seks Adaptatie voornamelijk beperkt door: mythe dat seks spontaan hoort te zijn dwang van coïtale seks
Nadere informatieSeksualiteit bij mensen met een dwarslaesie
Seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie De voorlichting en begeleiding rondom seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie Wat is het? Voor wie is deze folder? Deze folder is geschreven voor mensen
Nadere informatieLet s talk. Trea Broersma psychiater
Let s talk about SOLK Trea Broersma psychiater SOLK??? Let s talk about..solk SOLK in de huisartsenpraktijk Lichamelijke klachten zonder somatische oorzaak SOLK en somatisatie Problemen bij SOLK en somatisatie
Nadere informatieSeksuele disfuncties. Prevalentiecijfers bij holebi s en MTO. Drs. Lies Hendrickx Prof. dr. Paul Enzlin
Seksuele disfuncties Prevalentiecijfers bij holebi s en MTO Drs. Lies Hendrickx Prof. dr. Paul Enzlin Inhoud 1. Definities 2. Resultaten 3. Besluit Holebi 1. Steekproef 2. Prevalentie 3. Leeftijd 4. Duur
Nadere informatieSymposium COZ: Seksualiteit bespreekbaar maken vrijdag 29/3/2019. Kristel Mulders Coördinator Oncopsychologen/onco-seksuologe Jessa Ziekenhuis
Symposium COZ: Seksualiteit bespreekbaar maken vrijdag 29/3/2019 Kristel Mulders Coördinator Oncopsychologen/onco-seksuologe Jessa Ziekenhuis Seksualiteit en ziekte Uitgangspunt: Seksualiteit is een complex
Nadere informatieSamenvatting Richtlijn
Samenvatting Richtlijn Aanpassingsstoornis bij patiënten met kanker Multidisciplinaire richtlijn ter ondersteuning van de dagelijkse praktijkvoering van zorgverleners, gericht op patiënten met kanker en/of
Nadere informatieOnverklaard maakt onbemind
Onverklaard maakt onbemind 6 december 2012 Henriëtte van der Horst Dit komt aan de orde Wat is SOLK Werkwijze huisartsen LO?K-spreekuur Effectieve interventies/ lopend onderzoek Vragen en discussie 2 Wat
Nadere informatiePsychosociale begeleiding
Borstkliniek Voorkempen Psychosociale begeleiding Borstkliniek Voorkempen Sofie Eelen psychologe AZ St Jozef Malle 9-12-2008 1 Diagnose van kanker Schokkende gebeurtenis Roept verschillende gevoelens en
Nadere informatieHet gebruik van vaginale dilatatoren na allogene stamceltransplantatie
Het gebruik van vaginale dilatatoren na allogene stamceltransplantatie 1 Dilatatoren B.indd 1 19/12/16 16:58 Inleiding U hebt een allogene stamceltransplantatie achter de rug. Mocht u nog niet in de menopauze
Nadere informatieProblemen met het seksueel functioneren
Factsheet 2007-4 Problemen met het seksueel functioneren Seksuele gezondheid in Nederland De Rutgers Nisso Groep heeft in 2006 een grootschalige bevolkingsstudie uitgevoerd naar seksuele gezondheid in
Nadere informatieEENDAAGSE GROEPSPSYCHOTHERAPEUTISCHE DAGBEHANDELING
1 2 EENDAAGSE GROEPSPSYCHOTHERAPEUTISCHE DAGBEHANDELING 3 INFORMATIE OVER PSYMENS PsyMens is een kleinschalige GGZ instelling met vestigingen in Utrecht, Nieuwegein, Woerden en Amersfoort. Wij bieden een
Nadere informatieRichtlijn Aanpassingsstoornis bij patiënten met kanker. Tineke Vos, psychiater HMC Den Haag
Richtlijn Aanpassingsstoornis bij patiënten met kanker Tineke Vos, psychiater HMC Den Haag Aanleiding Richtlijn Sinds 2012 wordt behandeling van de aanpassingsstoornis door basis- of specialistische GGZ
Nadere informatieNierfalen en Seksualiteit
Nierfalen en Seksualiteit 1 Inhoudsopgave Inleiding Seksuele problemen bij nierfalen Bij mannen en vrouwen Factoren die het seksueel functioneren kunnen beïnvloe- den Bespreekbaar maken Maatschappelijk
Nadere informatieVan het kind en het badwater Over ziekte en seksualiteit. Peter Leusink, huisarts, seksuoloog
+ Van het kind en het badwater Over ziekte en seksualiteit Peter Leusink, huisarts, seksuoloog + Take home Als je ziek bent kun je seksueel gezond zijn Seksuele gezondheid vraagt om aanpassing Aanpassing
Nadere informatieSeks, het moet wel leuk blijven!
Seks, het moet wel leuk blijven! Seksualiteit Het seksuele gevoel, de seksuele gedachte en lichaamsreacties zijn privé en persoonlijk. Het is dan ook niet zo gemakkelijk om over seksuele problemen te praten.
Nadere informatieErectiestoornissen: een frequent voorkomende en behandelbare aandoening.
Erectiestoornissen: een frequent voorkomende en behandelbare aandoening. Erectiestoornissen: een frequent voorkomende en behandelbare aandoening. Inleiding Deze brochure wil mannen informatie verschaffen
Nadere informatiePlezierig voor hem en haar?
Plezierig voor hem en haar? Prof. dr. Ellen Laan, gz-psycholoog, seksuoloog NVVS Hoofd Afdeling Seksuologie en Psychosomatische Gynaecologie e.t.laan@amc.uva.nl Wat moet een KP/KNP-er met seks? PREVALENTIE
Nadere informatieSeksuele disfuncties bij de vrouw
Seksuele disfuncties bij de vrouw Keuzeblok seksuologie Docent: mw. drs. Ellen de Groot 2009 Seksuele dysfuncties bij vrouwen Algemeen Diagnostiek & Etiologie Prevalentie Assessment Behandeling Klinische
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting Samenvatting Samenvatting 141 INTRODUCTIE Dit huidige proefschrift beschrijft verschillende aspecten die te maken hebben met seksualiteit en seksueel functioneren van adolescenten. Voorgaand
Nadere informatieSomatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Uw spreekuur Moeheid Pijnklachten Buikpijn Hoofdpijn
Nadere informatieHoofdstuk 1 Hoofdstuk 2
179 In dit proefschrift werden de resultaten beschreven van studies die zijn verricht bij volwassen vrouwen met symptomen van bekkenbodem dysfunctie. Deze symptomen komen frequent voor en kunnen de kwaliteit
Nadere informatieSeksuele problemen bij vrouwen
Seksuele problemen bij vrouwen Inhoud Inleiding Wat is belangrijk voor een plezierige seksuele relatie? Lichamelijke veranderingen bij seksuele opwinding Pijn bij gemeenschap Als het niet (meer) lukt om
Nadere informatieWat zijn de mogelijke seksuele complicaties ten gevolge van diabetes? Wat is de rol van de verpleegkundige hierbij in de praktijk?
Wat zijn de mogelijke seksuele complicaties ten gevolge van diabetes? Wat is de rol van de verpleegkundige hierbij in de praktijk? Ines Sneppe 1. Invloed van diabetes op seksualiteit Vorm van neuropathie
Nadere informatieSOLK Inleiding. Dr. E.M. van de Putte, kinderarts-sociale pediatrie. SOLK Aristo 15 maart 2016
SOLK Inleiding Dr. E.M. van de Putte, kinderarts-sociale pediatrie SOLK Aristo 15 maart 2016 Wie zitten in de zaal? jeugdarts kinderarts kinderverpleegkundige huisarts GZ-psycholoog pedagogisch medewerker
Nadere informatiekankeren seksualiteit: eenlastigduo?
kankeren seksualiteit: eenlastigduo? C.M. Bax arts-seksuoloog NVVS IJsselland Duodagen, 7-8 april 2016 Disclosure sheet Vereniging Medische Staf (Disclosureslide voor sprekers op nascholingsbijeenkomsten
Nadere informatieBeMind studie: Mindfulness bij kanker
BeMind studie: Mindfulness bij kanker Een vergelijking tussen online en face to face mindfulness versus standaardzorg Prof. Dr. A.E.M. Speckens, Radboud UMC en Dr. M. van der Lee, Helen Dowling Instituut
Nadere informatieSeksuele problemen bij vrouwen
Seksuele problemen bij vrouwen Patiënteninformatie Seksuele problemen bij vrouwen Inhoudsogave 1 Inleiding 2 Wat is belangrijk voor een plezierige seksuele relatie 3 Lichamelijke veranderingen bij seksuele
Nadere informatieInformatie voor patiënten. Diabetes en seksualiteit
Informatie voor patiënten Diabetes en seksualiteit z Seksualiteit en diabetes mellitus 1 Over problemen met seksualiteit wordt niet zo gemakkelijk gesproken. Doordat het een beladen onderwerp is, kunnen
Nadere informatieInterpersoonlijke psychotherapie
Interpersoonlijke psychotherapie in een groep een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe, Opleider-supervisor IPT en groepspsychotherapie Cora Versteeg, supervisor IPT en groepspsychotherapeut i.o.
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatieKayleigh Hendriks Verpleegkundig Specialist Hematologie Aandachtsgebied allogene stamceltransplantaties Maart 2019
Kayleigh Hendriks Verpleegkundig Specialist Hematologie Aandachtsgebied allogene stamceltransplantaties Maart 2019 MAAK JE HET BESPREEKBAAR? Doelen Waarom moet seksualiteit besproken worden Welke problemen
Nadere informatieover? referatenagz @referatenagz
Durf jij de drempel over? referatenagz @referatenagz referatenagz @referatenagz Agenda Referaten AGZ referatenagz @referatenagz WIFI WIFI 1. Inlognaam: g110621 Wachtwoord: XPZ3VKO 2. Inlognaam: g110641
Nadere informatieBio Humans do it with their brains. Het belangrijkste seksorgaan is. Hersenletsel: wat gebeurt er nu met de seks? Seksualiteit is?
Seksualiteit is? Hersenletsel: wat gebeurt er nu met de seks? Jim Bender Niels Farenhorst Seksualiteit + NAH is? Het belangrijkste seksorgaan is. 5 Bio Humans do it with their brains. 6 1 Dus: Hersenletsel
Nadere informatieGynaecologie. Locatie VUmc. Seksuele problemen bij vrouwen
Gynaecologie Locatie VUmc Seksuele problemen bij vrouwen 2 Amsterdam UMC, locatie VUmc - Gynaecologie Inleiding Bijna elke vrouw krijgt wel eens te maken met seksuele problemen. Voorbeelden zijn geen zin
Nadere informatieInhoud. H.E. van der Horst. T.C. olde Hartman en P.L.B.J. Lucassen. A.H. Blankenstein. H. Woutersen-Koch
VII 1 Inleiding SOLK in de huisartsenpraktijk: begrippen en epidemiologie... 1 H.E. van der Horst 1.1 Wat is SOLK?... 2 1.2 Andere (veel)gebruikte termen.... 3 1.3 Relatie tussen SOLK en somatisatie....
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld
Nadere informatieSomatoforme stoornissen
Somatoforme stoornissen 300.81 Somatisatiestoornis 300.82 Ongedifferentieerde somatoforme stoornis 300.11 Conversiestoornis Specificeer indien: Met motorische symptoom of uitvalsverschijnsel/met sensorische
Nadere informatiee-book SEKSHULP Pijn bij het vrijen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog
e-book SEKSHULP Pijn bij het vrijen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog Dit e-book is onderdeel van de serie Sekshulp geschreven door dr. Debby de Haas, arts-seksuoloog NVVS. In haar ervaring zijn er vele
Nadere informatieBespreekbaar maken van seksuele gezondheid
Bespreekbaar maken van seksuele gezondheid Met behulp van het Onder vier ogen stappenplan Dr Sarah Swannet en seksuoloog Ruth Borms 1 Overzicht DEEL 1 DEEL 2 DEEL 3 DEEL 4 Welkom en start Onder vier ogen
Nadere informatieOnverklaard maakt onbemind. 8 februari 2011 Utrecht
Psychiatrisch Consultatieve Dienst SLAZ/VUmc Onverklaard maakt onbemind Prof.dr.Adriaan Honig 8 februari 2011 Utrecht Onverklaard maakt onbemind AGENDA Wat verstaan we onder somatisch onvoldoende verklaarde
Nadere informatieOverzicht. Het werkt hier beneden niet meer zo goed 16/04/2013. Kennis. Attitude. Gespreksvaardigheden. Inge Paesschierssens - Week van de
Het werkt hier beneden niet meer zo goed Omgaan met seksualiteit en intimiteit bij ouderen 1 Verpleegkundigen en Vroedvrouwen- 2 Overzicht Kennis Attitude Gespreksvaardigheden de 1 1. KENNIS 3 Verpleegkundigen
Nadere informatieHelen Dowling Instituut psychologische zorg bij kanker. Landelijke Contactdag Nier- en blaaskanker Amersfoort 5 april 2014
Helen Dowling Instituut psychologische zorg bij kanker Landelijke Contactdag Nier- en blaaskanker Amersfoort 5 april 2014 Inhoud Rondleiding Over het HDI (missie, visie en aanbod) Kanker: feiten en cijfers
Nadere informatieConsultatie en begeleiding bij seksuele problematiek
In deze tijd van openheid in de media over seksualiteit lijkt het alsof seks iets vanzelfsprekends is en er geen problemen op dit gebied bestaan. De indruk wordt gewekt dat seks alleen voorkomt onder jonge,
Nadere informatieVerschil in verlangen
Verschil in verlangen 1 Wat is normaal? Hoe vaak denk je dat mensen samen vrijen in een goede relatie? Twee keer per week, eens in de maand of alleen in de vakantie? Het antwoord op deze vraag zegt iets
Nadere informatieSamen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog,
Samen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog, Deventer Ziekenhuis Ingeborg Visser, GZ-psycholoog i.o. tot
Nadere informatieEvy Dhondt, Jessica Van Oosterwijck, Barbara Cagnie, Rahmat Adnan, Stijn Schouppe, Jens Van Akeleyen, Tine Logghe, Lieven Danneels
VK Symposium + Colloquium Topsport & Wetenschap 2015 Predictoren van therapietrouw en respons op een ambulant multimodaal revalidatieprogramma voor patiënten met chronische lage rugpijn: een cohort studie
Nadere informatie