DOEN EN LATEN. Take home SOLK Aandoeningen vragen om adaptatie van seks

Transcriptie

1 DOEN EN LATEN Peter Leusink, huisarts, seksuoloog NVVS Take home Aandoeningen vragen om adaptatie van seks Adaptatie voornamelijk beperkt door: mythe dat seks spontaan hoort te zijn dwang van coïtale seks Adaptatie gefaciliteerd door communicatie tussen partners tussen hulpverlener en patiënt SOLK fibromyalgie chronisch vermoeidheidsyndroom spastische darm (IBS) bekkenbodempijn etc Waar hebben we het over? Wat is bekend over SOLK en seksualiteit? 1

2 Hoe beginnen Zonder oorzaak toch behandelen Fysieke, psychische en rela0onele veranderingen Seksueel probleem Minder prikkels en motivatie Schaamte en negatieve gedachtes Vermijding Faalangst Ziekte en seksualiteit aandoening direct seksueel probleem premorbide seksualiteit. comorbiditeit. behandeling. copinggedrag. zelfbeeld. reactie partner indirect L.M. Gualtherie van Weezel, S. Horenblas, N.K. Aaronson Psychosociale en seksuele gevolgen van de behandeling van peniscarcinoom, Tijdschrift Seksuologie, 1995,

3 Voorwaarden tot seks Context met voldoende seksuele prikkeling die cognitief en emotioneel op een positieve manier wordt verwerkt in een intact cerebraal, neurologisch en vasculair systeem HOE WERKT SEKS? Context bereidheid en ontvankelijkheid Informatieverwerking Seksueel neutraal Seksuele stimuli intact seksueel systeem (somatisch en psychologisch) Emotionele intimiteit Seksuele opwinding Emotionele en lichamelijke bevrediging Seksueel verlangen & opwinding Incentive motivation naar Basson, 2002 HOE WERKT SEKS de vertaling Voorwaarden Seksueel neutraal Mag het? Wil ik het? Met wie? Hoe? Seksuele stimuli Lichaam Verwerking van prikkel door hormonen, bloedvaten en zenuwen Psyche Emotionele intimiteit Seksuele opwinding Bewust ervaren Voelen Denken Relatie Plezier Verbondenheid Contact Troost Seksueel verlangen & bevrediging Genot Lust Passie Orgasme 3

4 Biopsychosociaal model Context religie cultuur communicatie relatie voorwaarden seksueel contact zelfbeeld lichaamsbeeld cognities angst depressie walging Psyche Lichaam leeftijd ziekte handicap geneesmiddel behandeling Weegschaalmodel Vrouw, 59 jaar SOLK Hypertensie Stimulerend Remmend Ik heb geen zin in seks Weegschaalmodel Vrouw, 59 jaar SOLK Hypertensie Stimulerend Remmend Wat wil ik met seks Hoe krijg ik weer plezier 4

5 Evaluatie: weegschaalmodel Stimulerend Remmend Fijne herinneringen Functieverlies Erotische prikkels Ruzie partner Gezellige avond Negatieve cognities Positief lichaamsbeeld Geneesmiddel Functie en satisfactie over de tijd 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Seksuele functie ziekte Tijd in jaren Seksuele satisfactie adaptatie Hopman WM et al. Associations between chronic disease, age and physical and mental health status. Chronic Dis Can. 2009;29: McCabe MP et al. Sexual esteem, sexual satisfaction, and sexual behavior among people with physical disability. Arch Sex Behav. 2003;32: Seksuele tevredenheid: adaptatie Wens Werkelijkheid 5

6 Adaptatie: samen of alleen Onuitgesproken opvattingen, voor elkaar invullen Vaste vrijscenario s Mythes Mythes Seks is spontaan Als je van elkaar houdt gaat seks vanzelf Als het vrijen niet gaat is de relatie slecht Wie A zegt moet B zeggen Stappenplan - PLISSIT-model Permissie, toestemmen luisteren, vragen en normaliseren Limited Information advies, folder, website Specific Suggestions counseling, gerichte adviezen Intensive Therapy seksuoloog NVVS met andere disciplines samen Stepped care Doen wat je kunt en waar je goed in bent Stoppen en doorverwijzen bij de competentie die je niet beheerst 6

7 Permission = toestemmen Signaleren en doorvragen Mag ik je iets vragen over seks? Is seksualiteit belangrijk voor jou? Luisteren, serieus nemen Normaliseren We zien bij nogal eens problemen met. Geruststellen Als u pijn heeft mag u gerust opgewonden raken Logisch dat uw hoofd nu niet naar seks staat, dat kan later weer terugkomen Limited information = informeren Psycho-educatie, voorlichten over: Gevolgen van behandeling op seks Hoe werkt seks Instandhouders Vermijdingscirkel M-V-verschillen Weegschaal stimulatie en remming Etc. Algemene uitspraken, nauwelijks persoonsgericht Specific suggestions = adviezen Persoonsgericht, afhankelijk van diens voorgeschiedenis en van diens probleem Meestal weinig of geen comorbiditeit Grijpt meestal in op belangrijkste instandhoudende en causale factoren 7

8 Intensive therapy Gebruikt empirisch bewezen behandelingen Medicamenteus Cognitieve gedragstherapie Altijd systeemgericht Bij complexe comorbiditeit en diverse instandhoudende of causale factoren Samenwerking met diverse disciplines Herstel seksualiteit - 1 Inventarisatie met partner Gezamenlijk doel stellen: Relevantie seks en intimiteit Aanpassen of net zoals vroeger Rouwen Medicamenteus, op indicatie: Testosteron, oestrogeen Erectiepil Antidepressivum Pijnstiller of andere symptomatische behandeling Herstel seksualiteit - 2 Onderzoek en vervang belemmerende factoren door cognitieve therapie of mindfulness: Negatief zelfbeeld, lichaamsbeeld Negatieve gedachtes, toekomstbeeld Relatiegesprekken: Communicatie over onzekerheden, wensen, betekenis Accepteren grenzen Gewijzigde rollen M/V verschillen 8

9 Herstel seksualiteit - 3 Bespreek mythes Geef oefeningen mee, doorbreek cirkel en gewoontes Hulpmiddelen: glijmiddel, vibrator, erotica Stoppen met seks: rouwen en andere intimiteit Gilbert et al. Renegotiating Sexuality and Intimacy in the context of Cancer: the experiences of carers Arch Sex Behav Aug;39(4): Hoe verder? Info patiënten: Cursus/opleiding: en Verwijzen: medische comorbiditeit: arts-seksuoloog NVVS schaamte, zelfbeeld etc: psycholoog-seksuoloog NVVS trauma: EMDR acceptatie: Mindfulness ervaren: BB-FT; haptonomie Take home Aandoeningen vragen om adaptatie van seks Adaptatie voornamelijk beperkt door: mythe dat seks spontaan hoort te zijn dwang van coïtale seks Adaptatie gefaciliteerd door communicatie tussen partners tussen hulpverlener en patiënt 9