Chemie om ons heen. Sander van der Zwaan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Sander van der Zwaan 21 september 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave A B Inleiding Wat ga je doen? Samenwerken Teamboekje Wat ga je leren? C Engage D Explore E Explain Veiligheid Practicumlab Stof X Alles over stoffen Experimenteren Rekenen A Rekenen B F Evaluate Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 A Welkom bij deze eerste module scheikunde! Scheikunde bestudeert stoffen en hoe deze omgezet kunnen worden in andere stoffen. Scheikunde bestudeert ook de wetmatigheden die daaruit te ontdekken zijn. Deze kennis blijkt heel nuttig te zijn. Dankzij scheikunde hebben we bijvoorbeeld plastic, een zeer nuttig materiaal. Dankzij scheikunde kunnen we een anticonceptiepil maken. Prettig, als je een vriendje hebt en niet zwanger wilt worden. Dankzij scheikunde zijn er heel veel foto s en muziek op te slaan op je smartphone. Jullie gaan: Engage: je bekijkt een filmpje over scheikunde om te ontdekken dat scheikunde boeiend is en dat je overal op de wereld scheikunde aantreft. Explore: een woordspin maken en uitzoeken wat scheikunde, natuurkunde en biologie is. Explain: een heleboel experimenten doen en zo veel leren over scheikunde. Evaluate: evalueren wat je geleerd hebt. Bekijk het filmpje 'Chemie is overal'. B Inleiding Chemie is overal Wat ga je doen? In deze module ga je met scheikunde kennismaken. Jullie gaan: Engage: je bekijkt een filmpje over scheikunde om te ontdekken dat scheikunde boeiend is en dat je overal op de wereld scheikunde aantreft. Explore: een woordspin maken en uitzoeken wat scheikunde, natuurkunde en biologie is. Explain: een heleboel experimenten doen en zo veel leren over scheikunde. Elaborate: wat je geleerd hebt, toepassen in een andere context. Evaluate: evalueren wat je geleerd hebt. In de tabel staat hoeveel lessen je hier ongeveer mee bezig bent. Stap Activiteit Aantal lessen Inleiding Oriëntatie 0,5 les Engage Introductie 1 les Pagina 2

4 Explore Wat is scheikunde? 1 les Explain Veiligheid 1 les Practicumlab 1 les Stof X 1 les Alles over stof 1 les Experimenteren 1 les Rekenen 1 les Evaluate Evaluatie 1 les Totaal 11,5 lessen Samenwerken Je werkt samen in een groep van drie leerlingen. Elke leerling heeft een taak. Deze taken wisselen elke les. Er zijn drie taken: de voorzitter, de secretaris en de klusser. De voorzitter zorgt ervoor dat iedereen meedoet aan de opdracht, hij of zij houdt de tijd in de gaten en neemt contact op met de docent bij vragen. De klusser zorgt ervoor dat al het materiaal op jullie onderzoeksplek komt en dat na afloop alles weer netjes wordt opgeruimd. De secretaris noteert de antwoorden van de opdrachten en de waarnemingen van de experimenten in het teamboekje. Maak goede afspraken over wie wat doet. Noteer deze afspraken in het teamboekje. De eerstvolgende les noteer je steeds of alle afspraken zijn nagekomen. Teamboekje Er zijn twee soorten opdrachten: individuele opdrachten en teamopdrachten. De individuele opdrachten zijn genummerd van O1 tot en met O19. De teamopdrachten hebben we 'Aan de slag' genoemd en herken je aan de paarse kleur. Individuele opdrachten maak je uiteraard alleen. Antwoorden schrijf je in je eigen (digitale) schrift. In dit schrift maak je ook aantekeningen, bijvoorbeeld van de uitleg van je docent. Pagina 3

5 Antwoorden bij teamopdrachten noteer je in het teamboekje. Dit boekje blijft op school. De secretaris houdt het teamboekje bij. De rol van secretaris wisselt elke les. Download hier het Teamboekje Wat ga je leren? Je leert de volgende begrippen kennen: Zuivere stof en mengsel Atoom en molecuul Suspensie, oplossing, verzadigde oplossing en emulsie Hydrofoob en hydrofiel Troebele en heldere vloeistof Stofeigenschappen als kleur, geur, smaak, oplosbaarheid, brandbaarheid en fase Smeltpunt en smelttraject Reagens Dichtheid, concentratie en massapercentage Faseovergang Significante cijfers en machten van tien Je leert het volgende kunnen: Waarnemingen en conclusies kunnen herkennen en aangeven. Een werkplan van een eenvoudig experiment opstellen. Aangeven welke voorwaarden er nodig zijn voor een verbranding. Uitleggen hoe en met welke middelen je een brand kunt blussen en kunnen uitleggen waarom het ene middel geschikt is en het andere middel niet. Brander gebruiken en weten welke vlam je waarvoor gebruikt. Weten welk glaswerk en overige benodigdheden je waarvoor gebruikt. De betekenis van de gevaren-pictogrammen weten. Gebruiken van de zuurkast. Rekenen met dichtheid, concentratie en massapercentage. Het juiste aantal significante cijfers weergeven en je antwoord in machten van tien opschrijven. C Engage Pagina 4

6 Bekijk één van de onderstaande afleveringen van Het Klokhuis. Je mag zelf kiezen. Je hoeft maar één aflevering te bekijken. (Al mag je ze natuurlijk allemaal bekijken). Scheikunde bestudeert stoffen en hoe deze omgezet kunnen worden in andere stoffen. Scheikunde bestudeert ook de wetmatigheden die daaruit te ontdekken zijn. Deze kennis blijkt heel nuttig te zijn. O1 - individueel Schrijf in ongeveer 150 woorden in je eigen (digitale) schrift op wat het filmpje dat je bekeken hebt met scheikunde te maken heeft. D Explore O2 - individueel Je krijgt een setje post-it papiertjes. Noteer op elke post-it iets waaraan je denkt bij het woord scheikunde. Maak eerst individueel een woordspin. Aan de slag 1 - teamopdracht Maak vervolgens met je team één woordspin in het teamboekje. Plak alle post-it papiertjes op een A3 vel. Zet alle papiertjes die bij elkaar horen in één groepje. Het resultaat komt in het teamboekje. Aan de slag 2: Samenhang tussen vakken - teamopdracht Scheikunde is, net als natuurkunde en biologie, een natuurwetenschap. In de eerste en tweede klas heb je al kennis gemaakt met de vakken biologie en natuurkunde. Wellicht heb je ook al wat scheikunde gehad. Waarschijnlijk heb je gemerkt dat sommige onderwerpen met meerdere vakken te maken hebben. Bijvoorbeeld de werking van een oog, wat zowel met natuurkunde, als met biologie te maken heeft. Pagina 5

7 Bekijk de afbeelding. Je ziet de drie vakken Na (= natuurkunde), Sk (= scheikunde) en Bi (= biologie). Hieronder zie je 12 onderwerpen. Ga bij ieder onderwerp na of het bij Na, Sk of Bi hoort of misschien bij meerdere vakken. Zet vervolgens onderwerpen op de juiste plaats in het figuur. 1. Sterren in het heelal 2. De remweg van een auto 3. Waterplantjes in een aquarium 4. Het zingen van een vogel 5. Het zoutgehalte in de Dode Zee 6. De alcohol in wijn 7. De frequentie van een slinger 8. Het roesten van een spijker 9. Een aspirine tegen de hoofdpijn 10. De suiker in een suikerbiet 11. Van olie plastics maken 12. Het mobieltje Het is een teamopdracht: dus bespreek de antwoorden met elkaar. En maak de opdracht in het teamboekje. E Explain Veiligheid Je gaat zo je eerste chemische experiment doen. Eerst maken we een aantal afspraken over veiligheid in het lab. Regels in het practicumlokaal: Tijdens een practicum mag je niet eten en drinken. Krijg je per ongeluk iets in je mond, spuug het meteen uit en spoel je mond met veel water. Waarschuw de TOA of docent. Bij een practicum heb je altijd een labjas aan en een bril op. Lang haar moet in een staart. Uiteraard werk je netjes en ruim je na afloop je spullen op. Ga na waar de nooddouche, de oogdouche en de brandblusser zijn. O3 - individueel Je gaat werken met een bunsenbrander. Hiernaast staat een doorsneetekening. Bekijk het filmpje. Noteer welke stappen je moet doen om de bunsenbrander op de juiste wijze aan te zetten. Veilig werken met de brander Stap 1 Pagina 6

8 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Etc: Noteer ook welke stappen je moet doen om de brander op de juiste wijze weer uit te zetten. Met de brander kun je drie verschillende soorten vlammen maken: de gele vlam, de stille kleurloze vlam en de ruisende vlam met een blauwe kern. Deze verschillende vlammen kun je krijgen door de luchtregelschijf open of dicht te draaien. Noteer in onderstaande tabel wat de stand van de luchtregelschijf is bij welke vlam en geef ook aan waarvoor je de vlam kunt gebruiken. Soort vlam Stand luchtregelschijf Toepassing Gele vlam Stille kleurloze vlam Ruisende vlam Aan de slag 3: Experiment 1 - teamopdracht Voer in je groepje experiment 1 uit. Benodigdheden - Vierkant papier (ongeveer 15x15 cm) - 4 paperclips om hoeken vast te zetten - Driepoot met gaasje - Brander - Lucifer - Kraanwater Werkwijze Pagina 7

9 1. Vouw een bakje van papier. 2. Klem de hoeken vast met een paperclip (zie de tekening). 3. Zet het bakje op een driepoot met gaasje en giet er voorzichtig wat water in. Zorg dat het water ongeveer 0,5 cm hoog staat. Wat verwacht je dat er gebeurt als je het bakje verhit? 4. Steek de brander op de juiste manier aan en stel een stille kleurloze vlam in. 5. Plaats de brander onder het bakje. Vragen a. Wat neem je waar? b. Verklaar je waarnemingen. c. Wanneer zal het papier wel gaan branden? Het is een teamopdracht: dus bespreek de antwoorden met elkaar. En schrijf de antwoorden in het teamboekje. Practicumlab Bekijk het volgende filmpje: 04 - individueel Voor het ontstaan van een brand, ook wel verbranding genoemd, moet er aan drie voorwaarden worden voldaan. Welke? Schrijf je antwoord op in je (digitale) schrift en bespreek het kort met je groepsgenoten. Pagina 8

10 O5 - individueel Er bestaan verschillende soorten blusmiddellen. Niet elk middel is geschikt voor elke brand. Noteer welk blusmiddel niet geschikt is en welk blusmiddel wel. Geef ook een toelichting. Een hoopje houtkrullen Niet blussen met..., omdat... Blussen met..., je haalt... weg. Een watje gedrenkt in wasbenzine Niet blussen met..., omdat... Blussen met..., je haalt... weg. Vlam in de pan De experimenten met brandgevaar worden allemaal uitgevoerd in de zuurkast. In deze kast moet je experimenten doen waarbij gevaarlijke stoffen kunnen vrijkomen of die risicovol zijn. Bij scheikunde mag je nooit de stoffen proeven. De meeste experimenten worden gedaan met stoffen die je ook thuis gebruikt. Maar ook deze stoffen kunnen gevaarlijk zijn. Wanneer een stof een risico oplevert, dan staat er op het flesje een pictogram. Een pictogram is een symbool dat aangeeft welk risico de stof geeft. 06- individueel Bestudeer uit de Kennisbank NaSk voor de onderbouw het volgende item: KennisbankVeiligheid Maak de volgende oefening. Oefening Gevarensymbolen 07 - individueel Kijk thuis eens in het keukenkastje. Pagina 9

11 Welke pictogrammen heb je gezien op welke potten en flessen bij jullie thuis? 08 - individueel Om experimenten te doen heb je glaswerk en andere benodigdheden nodig. pictogrammen glaswerk Stof X Het Mysterie van de Witte Poeders Aan de slag 4: Experiment 2 - teamopdracht Je bent een laborant op een forensisch onderzoekslaboratorium. In een disco is een vreemd wit poeder aangetroffen. Je krijgt de opdracht om uit te zoeken om welk wit poeder het gaat. Je vermoedt dat het vreemde witte poeder één van de volgende stoffen is. Amoromaat: een genotmiddel. Deze stof is goed oplosbaar in water. Ballatine: is slecht oplosbaar in water, waardoor een troebele vloeistof ontstaat. Een scheutje schoonmaakazijn geeft, net als nog één stof uit dit rijtje, een bepaalde reactie, in dit geval gasontwikkeling. Hallucinine: lost goed op in water. Als je aan de oplossing een beetje schoonmaakazijn toevoegt zie je een gasontwikkeling. Mazeïne: deze stof kan worden aangetoond met joodoplossing waarbij hij, als enige van de vijf stoffen, na toevoegen hiervan blauw kleurt. Navigofeen: lost goed op in water. In water opgelost, kleurt deze stof, als enige van de vijf stoffen, blauw lakmoespapier rood. Probeer met de gegevens hierboven tabel 1 zo volledig mogelijk in te vullen. TeamopdrachtExperiment 2 - Tabel 1 Heldere vloeistof ja/nee Lakmoespapier verkleurt ja/nee Verkleurt met joodoplossing ja/nee Ontstaan gasbelletjes ja/nee Amoromaat Ballatine Hallucinine Mazeïne Pagina 10

12 Navigofeen Je ontvangt 5 potjes met in elk potje een stof uit tabel 1. Je gaat stapsgewijs onderzoeken welke stof in welk potje zit. Voer met elk potje de volgende stappen uit. Doe een spatelpuntje van de stof in een reageerbuis. Voeg er water aan toe, ongeveer 4 cm, en kwispel de reageerbuis. Noteer of de vloeistof helder wordt of troebel blijft. Doop een glasstaaf in de reageerbuis en laat een druppel op een blauw lakmoespapiertje vallen. Noteer de kleur van het papiertje. Voeg aan de reageerbuis een aantal druppels joodoplossing toe. Meng alles goed door het buisje te kwispelen. Noteer de kleur in het reageerbuisje. Pak een nieuwe reageerbuis en doe hierin een spatelpuntje van de witte vaste stof. Voeg 3 cm schoonmaakazijn uit een flesje toe. TeamopdrachtExperiment 2 - conclusie Conclusie Potje 1 bevat... Potje 2 bevat... Potje 3 bevat... Potje 4 bevat... Potje 5 bevat... Zet de resultaten in tabel 2 en de conclusies ook in het teamboekje. Je ontvangt nu het vreemde witte poeder dat gevonden is op het discofeest. Onderzoek welke stof dit is. Noteer in het teamboekje welke proefjes je doet. Let op: Je hoeft niet alle proefjes te doen. Denk goed na Pagina 11

13 Bij experiment 2 heb je gezien dat je stof X kon herkennen aan de hand van een aantal kenmerken van die stof. Je kon de stof herkennen door middel van de combinatie van zijn stofeigenschappen. Stofeigenschappen zijn kenmerken van stoffen. Suiker en keukenzout zijn allebei wit. Je kunt ze herkennen aan hun smaak: suiker smaakt zoet en keukenzout zout. Andere voorbeelden van stofeigenschappen zijn: - brandbaarheid, - fase bij kamertemperatuur, - oplosbaarheid in water, - dichtheid en - magnetisme. Let op! De massa, het volume en de vorm van een stof zijn geen stofeigenschappen. Kennisbank Stoffen en eigenschappen O9 - individueel Bij welke van de onderstaande eigenschappen is er sprake van een stofeigenschap? Benoem deze stofeigenschap. Is het geen stofeigenschap, geef dan een korte uitleg. Een stof drijft op water. Een stof is vast bij kamertemperatuur. Een stof is wit. Een stof weegt 800 gr. In de buurt van een brandende kaars ontvlamt de stof. O10 - individueel Bij experiment 2 heb je een aantal waarnemingen gedaan. Bij waarnemingen horen conclusies. Bij experimenten hoort ook theorie. Bekijk de tabel. Kies bij iedere waarneming de juiste conclusie. TabelWaarneming Waarneming Conclusie Toepassing Er ontstaat een troebel mengsel. 1 De stof is hydrofoob, er ontstaat een suspensie. Er ontstaat een heldere vloeistof 2 De stof is hydrofiel, er ontstaat een oplossing Pagina 12

14 De joodoplossing kleurt van bruingeel naar zwart-blauw. 3 De joodoplossing toont de aanwezigheid van zetmeel aan, het is een reagens. Het blauw lakmoespapiertje kleurt roze. 4 Het lakmoespapiertje toont aan dat de oplossing zuur is, het is een reagens. Er ontstaan gasbelletjes 5 Er ontstaat een nieuwe stof, dus er is sprake van een een chemische reactie. Vul de juiste conclusies in. Kies uit: a. De stof lost op in water. b. De stof reageert met het schoonmaakazijn. c. De vloeistof is een zure oplossing. d. De stof bevat zetmeel. e. De stof lost niet op in water. 1 =... 2 =... 3 =... 4 =... en 5 =... Alles over stoffen Je hebt geleerd wat stofeigenschappen zijn. Maar wat zijn 'stoffen' nou eigenlijk? Stoffen zijn opgebouwd uit moleculen, die op hun plaats weer bestaan uit atomen. Neem de kennisbank door om meer te weten te komen over atomen, moleculen en hun naamgeving. Kennisbank Moleculen en atomen Bekijk het volgende filmpje: Stoffen en stofeigenschappen O11 - individueel Vat het filmpje samen in je (digitale) schrift. Neem in ieder geval de volgende woorden in je samenvatting op: stoffen, stofeigenschappen, mengsels, zuivere stof, moleculen, molecuulsoort, fase, faseovergangen, smeltpunt, smelttraject. Teken gerust een aantal plaatjes om je samenvatting mee te illustreren. Teken in ieder geval een plaatje van een mengsel en een plaatje van een zuivere stof. Teken ook een plaatje van de faseovergangen. Pagina 13

15 Vergelijk je samenvatting met je buurman. Bespreek overeenkomsten en verschillen. In het filmpje werd een smelttraject gedemonstreerd. Dit ga je zelf doen. Aan de slag 5: Experiment 3 - teamopdracht Is kaarsvet een zuivere stof of niet? Je krijgt een reageerbuis met daarin wat kaarsvet. Verwarm het kaarsvet door dit in een warmwaterbad te zetten. Een warmwaterbad bestaat uit een bekerglas met kokend water. Meet om de 30 seconden de temperatuur van het kaarsvet. Zet de gegevens in een tabel. Tijd (sec) Temperatuur ( C) Maak een grafiek bij de tabel. Is de grafiek een rechte lijn? Wat is de conclusie? Dit is een teamopdracht: dus bespreek de antwoorden met elkaar. En neem de antwoorden/resultaten op in het teamboekje. Experimenteren Je hebt het al gemerkt: bij scheikunde (en natuurkunde en biologie) doe je veel experimenten. Zo n Pagina 14

16 experiment pak je als volgt aan: Vooraf: Voordat je een experiment begint, moet je natuurlijk weten wat je wilt onderzoeken. Dit beschrijf je in de onderzoeksvraag. Een goede onderzoeksvraag is niet te algemeen en beperkt zich tot één probleem. Bijvoorbeeld: bij welke verhouding tussen zout en ijs smelt ijs het snelst. Ook bedenk je hoe je je onderzoek wilt uitvoeren. Dit beschrijf je in een werkplan. In het werkplan staat welke materialen (glaswerk, brander, balans et cetera) je nodig hebt en wat je hier allemaal mee moet doen. Tijdens: Tijdens de uitvoering van het experiment noteer je al je waarnemingen en resultaten. Dit schrijf je op in een labjournaal. Je noteert dus alles wat je ziet, ruikt en meet. Ook schrijf je op wat eventueel anders ging dan dat er is aangegeven in het werkplan. Achteraf Soms schrijf je een verslag van een experiment. Een verslag bestaat altijd uit: Titel van het experiment Naam, klas en datum De onderzoeksvraag; wat ga je precies onderzoeken? De uitvoering; deze is vaak gelijk aan het werkplan, je vertelt hier hoe je het experiment hebt uitgevoerd en welke benodigdheden je hebt gebruikt. De resultaten; hierin staan alle waarnemingen, meetgegevens, tabellen, grafieken en eventuele berekeningen. De conclusie; in de conclusie geef je het antwoord op je onderzoeksvraag. Je maakt hierbij gebruik van de resultaten. De discussie; klopt jouw conclusie met je verwachtingen? Waarom (niet)? Ook ga je in op de nauwkeurigheid van je onderzoek. Je oefent met het maken van een werkplan en het schrijven van een verslag door het volgende Pagina 15

17 experiment uit te voeren. Aan de slag 6: Experiment 4 - teamopdracht Zout lost op in water. Je gaat onderzoeken hoeveel zout er maximaal in 100 ml water (kamertemperatuur) kan oplossen. Bedenk met je team een werkplan om dit te onderzoeken. Noteer dit werkplan in het teamboekje en voer het na goedkeuring van de docent uit. In water kan er volgens de literatuur bij kamertemperatuur maximaal 360 gram zout per liter water oplossen. Schrijf een verslag van jullie onderzoek en betrek in de discussie de literatuurwaarde voor de oplosbaarheid van zout in water. Aan de slag 7: Experiment 5 Eigen onderzoek - teamopdracht In de vorige opdracht heb je een onderzoek gedaan naar een vaststaande onderzoeksvraag. In deze opdracht mag je zelf een onderzoeksvraag bedenken. Om je op weg te helpen, staan er hieronder een aantal artikelen. Kies één van deze artikelen uit en bedenk hierbij een onderzoeksvraag. Wanneer de onderzoeksvraag is goedgekeurd door de docent, maak je het werkplan. Als ook dit werkplan is goedgekeurd, voer je het onderzoek uit en schrijf je een verslag. Artikelen Rekenen A Dichtheid Bestudeer uit de Kennisbank NaSk voor de onderbouw het volgende item: Kennisbank Massa, volume en dichtheid O12 - individueel Maak de volgende oefening. Oefening Rekenen 1 Concentratie van een oplossing De concentratie van een oplossing geeft aan hoeveel gram er van die stof is opgelost in 1 liter oplossing. Vaak is het oplosmiddel water. De eenheid van concentratie is bijvoorbeeld g/l. De concentratie verandert niet als je wat uit de oplossing haalt. De eerste slok cola smaakt immers net zo zoet als de tweede slok. Je kunt de concentratie van een oplossing veranderen door er water aan toe te voegen (verdunnen) of water eruit te halen (indampen; in de keuken noemt men dat inkoken). Pagina 16

18 Eenheden 1 m3 = 1000 dm3 1 dm3 = 1000 cm3 = 1 L 1 L = 1000 ml 1 cm3 = 1 ml 1 kg = 1000 g 1 g = 1000 mg O13 - individueel a. Op een pak sinaasappelsap staat aangegeven dat de concentratie vitamine C 20 g/l bedraagt. Een persoon heeft per dag 60 mg per kg lichaamsgewicht nodig. Bereken hoeveel ml sinaasappelsap een persoon van 60 kg moet drinken om voldoende vitamine C binnen te krijgen. b. Ranja bevat 70 g/l suiker. Jan maakt een glas ranja door 1 deel ranja te mengen met 7 delen water. Bereken de concentratie suiker in het glas ranja. Het begrip massapercentage wordt vaak gebruikt bij mengsels van vaste stoffen. Een massapercentage van 1% betekent dat er 1 gram van die stof in 100 g van het mengsel zit. Voorbeeld Beton bestaat uit een mengsel van zand, cement en water. Voor de juiste hardheid moet het beton voor 35 massapercent uit zand bestaan. Bereken hoeveel kg zand men nodig heeft om 450 kg beton te maken. Manier 1 via de formule: Massa deel = massapercentage massa geheel Massa deel = 0, kg = 157,5 kg Manier 2 met een verhoudingstabel: Pagina 17

19 100% massa 450 kg. 1 massa % 4,50 kg 35 massa % 35 4,50/157,5 kg Wetenschappelijke notatie Bekijk het volgende filmpje: Cosmic Voyage In de video zie je dat natuurwetenschappers met extreem kleine en grote getallen werken. Zo is de afstand van de aarde tot de Orion nevel meter. De afmeting van een atoom is ongeveer0, meter. Om niet iedere keer al die nullen op te hoeven schrijven kun je deze getallen weergeven in machten van tien. Dit wordt ook wel de wetenschappelijke notatie genoemd. In de lessen wiskunde ben je de machten van 10 weleens tegen gekomen. Het getal duizend,1000, kun je schrijven als 10 3, want is Voor kleine getallen (kleiner dan 1) gebruik je het minteken. Zo is 10-3 één duizendste deel (1/ ). Op deze wijze kun je dus de afstand van aarde tot de Orion schrijven als 1, meter en de afmeting van een atoom als m. Pagina 18

20 Aan de slag 8: Geef de schaal - teamopdracht Bekijk tabel 1. Geef de schaal in m(eter) aan van de verschijnselen, instrumenten of (delen van) organismen die bij onderstaande beroepen gebruikt worden. Maak gebruik van de machten van 10. Tabel 1 Beroepen op schaal Beroep Macht van 10 Moleculair bioloog Hartchirurg Fysiotherapeut Astronoom Weerkundige Verkeersvlieger Bekijk nu ook tabel 2. Vul in het rechts de meest passende term in. Maak aan de hand van onderstaand schema een schaal van de wetenschap. Vul daarvoor de rechterkolom aan. Gebruik de volgende termen: zon / virus / afstand zon Pluto / Aarde, planeten / golflengte van het zichtbare licht / proton / grens heelal / fruitvliegje / Amsterdam Utrecht / waterstofatoom / Chinese muur / afstand zon centrum van melkwegstelsel / mensen, zoogdieren / aardbaan, grootste sterren / bacteriekolonies. Tabel 2 Objecten op schaal Afmetingen Voorbeeld van een object m Pagina 19

21 10-10 m m m m m m m m m m m m m m Overleg met elkaar wat het meest juiste antwoord is. Vul de tabel in het teamboekje in. Pagina 20

22 Een andere wijze van noteren is om de machten van tien te vervangen door een voorvoegsel. De meter is de standaardeenheid van de lengte, maar niemand zegt dat de afstand van Amsterdam tot Parijs vijfhonderdduizend meter bedraagt. Je spreekt eerder van 500 kilometer. Het voorvoegsel kilo betekent Bij het vak scheikunde hebben we het vaak over milliliter en in de biologie wordt de maat van een bacterie aangegeven in micrometer. In de volgende tabel staan alle officiële voorvoegsels, van klein naar groot. Maak de volgende oefeningen oefening machten van 10 Notatie Symbool Grootte Omschrijving Wetenschappelijke pico p 0, een biljoenste nano n 0, een miljardste 10 9 micro µ 0, een miljoenste 10 6 milli m 0,001 een duizendste 10 3 een Pagina 21

23 centi c 0,01 honderdste 10 2 deci d 0,1 een tiende 10 1 deca da 10 tien 10 1 hecto h 100 honderd 10 2 kilo k duizend 10 3 mega M miljoen 10 6 giga G miljard 10 9 Rekenen B Significantie Bekijk het volgende filmpje: Significante cijfers - scheikunde O16 - individueel Vat het filmpje samen. Ga in ieder geval in op: a. Wat zijn significante cijfers? b. Hoe werkt het met significante cijfers bij vermenigvuldigen en delen? c. En bij optrekken en aftrekken? O17 - individueel Maak de volgende oefening. Oefening Significante cijfers O18 - individueel Maak nu ook de volgende gemengde opgaven. Oefening Significante cijfers F Evaluate O19 - individueel Kijk nog eens naar Inleiding Wat ga je leren. Pagina 22

24 Noteer alle begrippen in een lijstje en schrijf er achter wat deze begrippen betekenen. Daarna bespreek je je lijstje met een medeleerling en kom je tot de beste antwoorden/oplossingen. Pagina 23

25 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Sander van der Zwaan Laatst gewijzigd 21 september 2017 om 10:06 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; Leerinhoud en ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Pagina 24