INHOUD. xiii. Woord vooraf... v Over de auteurs... vii Algemene bibliografie... ix DEEL 1. KERNBEGRIPPEN RELATIEVERMOGENSRECHT

Transcriptie

1 INHOUD Woord vooraf v Over de auteurs vii Algemene bibliografie ix DEEL 1. KERNBEGRIPPEN RELATIEVERMOGENSRECHT ONDERDEEL 1. HUWELIJKSVERMOGENSRECHT Inleiding Afdeling 1. Definitie en begrippen Afdeling 2. Bronnen van het huwelijks vermogens recht Hoofdstuk 1. Het primair stelsel Inleiding Afdeling 1. Toepassingsgebied ratione personae en ratione temporis Afdeling 2. Krachtlijnen van het primair huwelijksvermogensstelsel A. Krachtlijn 1. Gelijkheid en behoud van de handelingsbekwaamheid B. Krachtlijn 2. Solidariteit tussen de echtgenoten en bescherming van het gezinsleven Hulp- en bijdrageverplichting De bescherming van de gezinswoning a. Echtgenoot (of één van hen) is eigenaar van of houder van een zakelijk recht op de gezinswoning b. Echtgenoot (of één van hen) is huurder van de gezinswoning Hoofdelijkheid voor de huishoudelijke schulden Handhavingsregime a. Dringende en voorlopige maatregelen b. Nietigverklaring van bepaalde rechtshandelingen C. Krachtlijn 3. Behoud van de zelfstandigheid De vrijheid van beroepsuitoefening Inning en besteding van de inkomsten Opening van een bankrekening of een kluis Hoofdstuk 2. Secundair huwelijksvermogensrecht Afdeling 1. Wettelijk huwelijksvermogens stelsel A. Het statuut van de goederen De residuaire gemeenschapskwalificatie als uitgangspunt a. Principe b. Bewijs xiii

2 Kernbegrippen familiaal vermogensrecht 2. De baten a. Baten van het eigen vermogen Goederen eigen omwille van hun oorsprong i. Goederen eigen omwille van het ogenblik van de verwerving ii. Goederen verkregen onder kosteloze titel Goederen eigen door hun aard i. De accessoria ii. De strikt persoonlijke goederen b. Baten van het gemeenschappelijk vermogen Inkomsten uit beroepsbezigheden Inkomsten uit eigen goederen Schenkingen en legaten aan beide echtgenoten De schulden a. Het definitief passief en het voorlopig passief b. Contributio definitief passief Eigen schulden i. Schulden eigen door hun oorsprong artikel 1406 BW ii. Schulden eigen door hun aard artikel 1407 BW Gemeenschappelijke schulden i. De schulden aangegaan door beide echtgenoten, gezamenlijk of hoofdelijk artikel 1408, 1e streepje BW ii. Schulden aangegaan door een van de echtgenoten ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de kinderen artikel 1408, 2de streepje BW iii. Schulden door een der echtgenoten aangegaan in het belang van het gemeenschappelijk vermogen iv. Schulden ten laste van giften, aan de twee echtgenoten gezamenlijk of aan een van de echtgenoten onder beding dat de gegeven of vermaakte goederen gemeenschappelijk zijn v. De interesten die een bijzaak vormen van de eigen schulden van een der echtgenoten vi. Onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de neerdalende lijn van één van de echtgenoten c. Obligatio voorlopig passief Verhaalsrecht van de schuldeisers met betrekking tot de eigen schulden i. Regel ii. Uitzonderingen Verhaalsrecht van de schuldeisers met betrekking tot gemeenschappelijke schulden i. Regel: volmaakt gemeenschappelijke schulden ii. Uitzonderingen: onvolmaakt gemeenschappelijke schulden B. Het bestuur van de vermogens Bestuur van het eigen vermogen xiv

3 Inhoud 2. Bestuur van het gemeenschappelijk vermogen a. Principe: het concurrent bestuur b. Uitzondering 1: alleenbestuur c. Uitzondering 2: het gezamenlijk bestuur Gewichtige rechtshandelingen Schenking van gemeenschapsgoederen Beschermingsmechanisme bij onrechtmatig gebruik van de bestuursregeling a. Bescherming tegen de weigering of de onmogelijkheid medewerking te verlenen b. Bescherming tegen het onrechtmatige optreden Preventieve bescherming Repressieve bescherming i. De vordering tot nietigverklaring ii. De vordering tot schadevergoeding C. Ontbinding, vereffening en verdeling De ontbinding a. De gronden van ontbinding b. Het ogenblik van de ontbinding van het stelsel Ogenblik van de ontbinding bij overlijden Ogenblik van de ontbinding bij echtscheiding en scheiding van tafel en bed i. Echtscheiding of scheiding van tafel en bed wegens onherstelbare ontwrichting van het huwelijk ii. Echtscheiding of scheiding van tafel en bed door onderlinge toestemming Ogenblik van de ontbinding bij overgang naar een ander stelsel c. De gevolgen van de ontbinding van het stelsel Vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel a. Stap 1. Vaststelling van de samenstelling van de verschillende vermogens b. Stap 2. Opmaak van de vergoedingsrekeningen Wat? Wanneer? i. Vermogensverschuivingen tussen de vermogens ii. Overschrijding van de bestuursbevoegdheid Omvang van de vergoeding Dubbele compensatie c. Stap 3. Verrekening van de lasten van het gemeenschappelijk vermogen d. Stap 4. Verrekening van de vergoedingen e. Stap 5. Verdeling Principe De preferentiële toebedeling als uitzondering op de regel van de kwalitatieve gelijkheid i. Voorwerp van de preferentiële toewijzing xv

4 Kernbegrippen familiaal vermogensrecht ii. Modaliteiten van de preferentiële toewijzing iii. Toepassingsgebied ratione materiae iv. Beneficiaris van de preferentiële toewijzing en toewijzingscriteria Heling als wettelijke uitzondering op de regel van de kwantitatieve gelijkheid Afdeling 2. Conventionele huwelijks vermogens stelsels Inleiding A. Het huwelijkscontract Inhoudelijke geldigheidsvereisten a. Algemeen b. Bekwaamheid Vormvereisten a. Voorhuwelijks huwelijkscontract b. Wijziging van het huwelijksvermogensstelsel gedurende het huwelijk Algemeen De basiswijzigingsprocedure i. De wijzigingsakte en de facultatieve boedelbeschrijving ii. De publicatievoorschriften De grote wijzigingsprocedure i. De vormvereisten ii. De vereffening van het vorige stelsel Gevolgen van de wijziging B. De conventionele stelsels Algemeen a. Contractvrijheid (en de grenzen daaraan) b. Rol van het wettelijk stelsel Gemeenschapsstelsels a. De mogelijke bedingen Het statuut van de goederen i. Inbreng ii. Uitbreng iii. Gevolgen Vereffening en verdeling van het gemeenschappelijk vermogen i. Vereffening van het huwelijksvermogensstelsel ii. Verdeling van het gemeenschappelijk vermogen b. Kwalificatie van de toegekende voordelen Inleiding Draagwijdte van de wettelijke kwalificatieregels De wettelijke kwalificatieregels plafonds i. Kwalificatie van huwelijksvermogensrechtelijke voordelen tegenover gemeenschappelijke kinderen ii. Kwalificatie van huwelijksvermogensrechtelijke voordelen tegenover niet-gemeenschappelijke kinderen iii. Samenloop tussen gemeenschappelijke en niet-gemeenschappelijke kinderen xvi

5 Inhoud 4. Theorie van de huwelijksvoordelen c. Lot van de huwelijksvoordelen en de erfrechtelijke regelingen bij ontbinding van het stelsel Bij ontbinding van het huwelijk door overlijden Bij ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel om een andere reden dan overlijden i. Bij echtscheiding (en scheiding van tafel en bed) ii. De conventionele overgang naar een ander stelsel en de gerechtelijke scheiding van goederen Bij de erkenning of vaststelling van een overspelige afstamming Bij de feitelijke scheiding Stelsel van scheiding van goederen a. Zuivere scheiding van goederen Statuut van de goederen i. Actief ii. Passief iii. Bewijs Bestuur Ontbinding, vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel b. Correcties op het stelsel van scheiding van goederen Externe of zakenrechtelijke correcties Interne of verbintenisrechtelijke correcties i. Aard en kenmerken van het verrekenbeding ii. De kwalificatie van de verrekenvordering ONDERDEEL 2. SAMENWONINGSVERMOGENSRECHT Inleiding Afdeling 1. Definitie, historiek en begrippen Afdeling 2. Bronnen van het samenwonings vermogensrecht Hoofstuk 1. Wettelijke samenwoning Inleiding Afdeling 1. Primair wettelijk samenwoningsvermogens recht A. Toepassingsgebied ratione personae en ratione temporis B. Krachtlijnen van het primair samenwonings vermogensstelsel Bescherming van de gezinswoning Bijdrageverplichting in de lasten van de samenwoning Hoofdelijkheid voor huishoudelijke schulden en de opvoeding van de kinderen Handhaving Afdeling 2. Secundair wettelijk samenwonings vermogensrecht? A. Wettelijke regeling B. Conventionele regeling Samenwoningsovereenkomsten xvii

6 Kernbegrippen familiaal vermogensrecht a. Algemeen b. Contractvrijheid en beperkingen Beschermingstechnieken buiten een samenwoningsovereenkomst Hoofdstuk 2. Feitelijke samenwoning Afdeling 1. Primair (feitelijk) samenwonings vermogensrecht (?) Een (soort van) verplichting tot bijdrage in de lasten van de samenleving Hoofdelijkheid (?) Afdeling 2. Secundair (feitelijk) samen woningsvermogensrecht (?) A. Wettelijke regeling B. Conventionele regeling Samenlevingsovereenkomsten Andere overeenkomsten DEEL 2. KERNBEGRIPPEN ERFRECHT Inleiding Afdeling 1. Definitie en kernbegrippen Afdeling 2. Bronnen van het erfrecht Afdeling 3. Het voorwerp van het erfrecht Afdeling 4. De gewone en de anomale nalatenschap Afdeling 5. Verkrijging iure hereditario iure proprio Hoofdstuk 1. Het openvallen van de nalatenschap Afdeling 1. De nalatenschap valt open door de dood Afdeling 2. De nalatenschap valt open in de woonplaats Hoofdstuk 2. Erfbekwaamheid Afdeling 1. Bestaan A. De erfgenaam moet al leven B. De erfgenaam moet nog in leven zijn Algemeen Het bijzondere geval van de commoriënten Afdeling 2. Niet onwaardig zijn A. De onwaardigheid in de ab intestaatdevolutie De algemene gronden van onwaardigheid: artikel 727 BW a. De onbetamelijke gedragingen Automatisme: opzettelijke feiten met de dood tot gevolg Geen automatisme: opzettelijke feiten zonder de dood tot gevolg b. Gevolgen van de onwaardigheid Gevolgen van de onwaardigheid voor de onwaardige erfgenaam De gevolgen voor de erfgenamen van de onwaardige erfgerechtigde De gevolgen voor de derden-verkrijgers Specifieke gronden tot onwaardigheid B. De onwaardigheid in de conventionele devolutie xviii

7 Inhoud Hoofdstuk 3. Overgang van de nalatenschap Afdeling 1. De voorlopige bezitsoverdracht (saisine) Afdeling 2. De eigendomsoverdracht en de erfkeuze Hoofdstuk 4. Wettelijke devolutie Afdeling 1. De bloedverwanten A. Wie is een erfgerechtigde bloedverwant? Principe: juridisch vastgestelde afstamming als sleutel tot erfgerechtigdheid a. Algemeen b. Gevolgen van de adoptie Volle adoptie Gewone adoptie Uitzondering: erfrechtelijke aanspraken zonder juridische vastgestelde afstammingsband B. Kwantitatieve toewijzingsregels Toewijzingscriteria a. Orde b. Graad c. Lijn Toewijzingsregels tussen de bloedverwanten a. Regel 1: prioriteit van de ordes b. Regel 2: prioriteit van de graden binnen dezelfde orde c. Uitzondering 1. Kloving (Gewone) kloving Kleine kloving d. Uitzondering 2. Plaatsvervulling Afdeling 2. De langstlevende partner A. De erfrechtelijke aanspraken van de langstlevende echtgenote Voorwaarden vereist om te erven a. De niet uit de echt of van tafel en bed gescheiden echtgenote b. die geen afstand heeft gedaan van haar ab intestaat erfrechtelijke aanspraken De omvang van de erfaanspraken a. De langstlevende echtgenote komt op met afstammelingen van de overledene Algemeen Compensatiemaatregelen ten voordele van (bepaal)de afstammelingen b. De langstlevende echtgenote komt op met andere bloedverwanten dan afstammelingen c. De langstlevende echtgenote komt op zonder bloedverwanten d. Erfrechtelijke aanspraken ongeacht met wie de langstlevende echtgenote tot de nalatenschap komt Bijzondere kenmerken van het erfrechtelijk vruchtgebruik a. Bijzondere regels bij de aanvang van het erfrechtelijk vruchtgebruik xix

8 Kernbegrippen familiaal vermogensrecht b. Bijzondere regels inzake de beëindiging van het erfrechtelijk vruchtgebruik De omzetting van het erfrechtelijk vruchtgebruik i. Begrip ii. Omzettingsmodaliteiten iii. Titularissen van het omzettingsrecht iv. Kenmerken van het omzettingsrecht v. Waardebepaling van het erfrechtelijk vruchtgebruik vi. Voorwerp van het omzettingsrecht Uitsluiting of vervallenverklaring van het erfrechtelijk vruchtgebruik B. De langstlevende wettelijk samenwonende partner Voorwaarden vereist om te erven a. De wettelijk samenwonende partner b. die geen afstammeling is van de eerstoverledene De omvang van de erfrechtelijke aanspraken a. Een dubbel omschreven erfrechtelijke aanspraak op de preferentiële goederen b. Compensatiemaatregelen voor het gedeeltelijke verlies van erfrechtelijke aanspraken Hoofdstuk 5. Conventionele devolutie Afdeling 1. Instrumenten van de conventionele devolutie A. Testamentaire devolutie B. Contractuele devolutie: erfovereenkomsten Het principiële verbod van erfovereenkomsten a. Principe en ratio legis b. Definitie en constitutieve bestanddelen Niet-betwiste bestanddelen Twee betwiste bestanddelen i. Rechten in een nalatenschap of in een bestanddeel ervan ii. De toekenning, wijziging of afstand van louter eventuele rechten c. Sanctie Enkele wettelijke uitzonderingen De contractuele erfstelling De overeenkomst tot afstand van erfrechtelijke aanspraken Artikel 1287 Ger.W Artikel 1388 lid 2 BW Artikel 858bis lid 2 BW Afdeling 2. De inhoudelijke begrenzing: de reserve A. Definitie en kenmerken van de reserve Definitie Kenmerken van de reserve a. De reserve is een pars hereditatis b. De reserve is een kwantitatief en kwalitatief beschermd deel van de nalatenschap xx

9 Inhoud c. De reserve verschaft de reservataire erfgenaam een persoonlijk, individueel en eigen betwistingsrecht d. De reserve is van dwingend recht B. De reservatairen en de omvang van het reservatair deel De reservatairen De omvang van het beschikbare deel a. De reserve van de afstammelingen b. De reserve van de ascendenten c. De reserve van de langstlevende echtgenote d. Bijzondere hypothese van samenloop tussen de echtgenote en de afstammelingen De begiftigde is de langstlevende echtgenote De begiftigde is een derde C. De techniek van de reservebescherming De techniek van de kwantitatieve reservebescherming a. Stap 1. De fictieve massa De bestaande goederen Toevoeging van de schenkingen i. Alle schenkingen die de overledene heeft gedaan, moeten worden toegevoegd ii. Voorwerp van de toe te voegen schenkingen iii. Waardebepaling van de toe te voegen schenkingen iv. Een bijzonder probleem: de verrekening van de huwelijksvoordelen De aftrek van de schulden b. Stap 2. Aanrekening van de giften buiten erfdeel op het beschikbare deel Algemeen De aanrekening van alle giften buiten erfdeel De aanrekeningsvolgorde De relevante aanrekeningsdatum c. Stap 3. De inkorting Algemeen Kenmerken van de vordering tot inkorting De wijze van inkorting i. Principe ii. Uitzonderingen De techniek van de kwalitatieve reservebescherming a. Algemeen b. Toepassingsgebied van de kwalitatieve bescherming c. Evolutie: van onbeschikbaarheid naar een functionele interpretatie d De vordering tot nietigverklaring van de last D. (On)aantastbaarheid van de reserve? a. De aantasting van de ascendentenreserve b. De aantasting van de reserve van de langstlevende echtgenote xxi

10 Kernbegrippen familiaal vermogensrecht Hoofdstuk 6. Verdeling van de nalatenschap Afdeling 1. Voorwerp van de verdeling: te verdelen massa A. Verplichting tot inbreng B. Algemene kenmerken van de inbreng C. De wijze van inbreng van de schenkingen De klassieke inbrengregels tussen de erfgenamen-bloedverwanten a. Inbreng van onroerende goederen b. Inbreng van roerende goederen De inbreng aan en door de langstlevende echtgenote a. Inbreng aan de langstlevende echtgenote b. Inbreng door de langstlevende echtgenote Afdeling 2. Wijze van verdeling A. Principe: erfrecht in natura B. Uitzonderingen: erfrecht in waarde Algemeen De later opduikende erfgenamen DEEL 3. KERNBEGRIPPEN GIFTEN Inleiding Hoofdstuk 1. Giften (algemeen) Afdeling 1. Constitutieve bestanddelen van een gift A. Materieel element B. Intentioneel element Afdeling 2. Algemene grondvereisten voor giften A. Algemene (inhoudelijke) geldigheidsvereisten Toestemming a. Een volwaardige wilsvorming b. Een wil, vrij van gebreken Bekwaamheid a. Beschermende rechtsonbekwaamheid om te beschikken (schenken of testeren) b. Handelingsonbekwaamheid Handelingsonbekwaamheid om te beschikken (schenken of legateren) i. Minderjarigen ii. De beschermde personen in de zin van artikel 492/1 BW (wet 17 maart 2013) Handelingsonbekwaamheid om te ontvangen Het speciale geval van giften aan rechtspersonen De oorzaak a. Het begrip oorzaak b. Functies van de oorzaak De geoorloofdheid van de determinerende beweegredenen als totstandkomingsvereiste De determinerende beweegreden als voortbestaansvereiste? xxii

11 Inhoud B. Ongeoorloofde voorwaarde of last C. Ontbinding van de gift De ontbinding van de gift wegens niet-uitvoering van de last De ontbinding van de gift wegens ondankbaarheid Hoofdstuk 2. Schenkingen Afdeling 1. Specifieke grondvereisten voor schenkingen A. De schenking is een overeenkomst B. De dadelijke overdracht C. De onherroepelijke overdracht Algemeen Bijzondere regels voor de schenkingen aan en tussen echtgenoten Afdeling 2. De vormvereisten van de schenking A. De notariële schenking Formalisme in de eerste graad Formalisme in de tweede graad B. De alternatieve schenkingsvormen De handgift De vermomde schenking De onrechtstreekse schenking C. Sanctie bij de niet-naleving van de opgelegde vormvereisten Afdeling 3. De modalisering van schenkingen clausules Het ferrarisyndroom Het heksensyndroom Het naaktheidssyndroom Het baronsyndroom Het dynastiesyndroom Hoofdstuk 3. Testamenten Afdeling 1. Specifieke grondvereisten voor testamenten A. Een testament is een eenzijdige rechtshandeling B. Een beschikking met uitwerking na het overlijden Aanspraken van de legataris De omvang van het legaat C. Een herroepelijke beschikking Uitdrukkelijke herroeping Impliciete herroeping D. Een testament is een hoogstpersoonlijke rechtshandeling Afdeling 2. Vormvereisten van het testament A. Vormvereisten Het openbaar testament Het eigenhandig testament a. Eigenhandig geschrift b. De dagtekening c. De handtekening Het internationaal testament xxiii

12 Kernbegrippen familiaal vermogensrecht B. Gevolgen van de vormvereisten van het testament Gevolgen voor het bewijs van het testament Gevolgen voor de interpretatie van het testament a. De (gevolgen van de) gemeenrechtelijke interpretatieregels b. Nuanceringen op de gemeenrechtelijke interpretatieregelen Verbod op interpretatie in geval van duidelijkheid Voor de naar voren geschoven interpretatie bestaat er een geschreven basis in het testament Afdeling 3. Modalisering van de legaten clausules xxiv