INHOUD. Voorwoord... v Dankwoord... ix Lijst van afkortingen... xiii Lijst van verkort aangehaalde literatuur... xv

Transcriptie

1 INHOUD Voorwoord v Dankwoord ix Lijst van afkortingen xiii Lijst van verkort aangehaalde literatuur xv Inleiding. Opzet en verantwoording van het onderzoek A. Onderwerp B. Onderzoeksvragen en opzet C. Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie van het onderzoek D. Afbakening E. Methode F. Structuur Hoofdstuk 1. De onderhoudsplicht tussen ex-echtgenoten als gevolg van echtscheiding Afdeling 1. Situering Afdeling 2. De gronden tot echtscheiding en hun alimentaire gevolgen vóór Echtscheiding op grond van fout Echtscheiding op grond van feitelijke scheiding Echtscheiding door onderlinge toestemming Besluit Afdeling 3. De gronden tot echtscheiding en hun alimentaire gevolgen sinds Situering Echtscheiding door onderlinge toestemming Echtscheiding op grond van de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk A. De grond B. Verschijningsvormen van het verzoek tot echtscheiding C. Bewijs D. Alimentaire gevolgen van de echtscheiding Besluit xi

2 Onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten Afdeling 4. Op de grens tussen oud en nieuw Het overgangsrecht van de Echtscheidingswet van Eerste hypothese: er was op 31 augustus 2007 al een uitkering na echtscheiding toegekend bij definitieve rechterlijke uitspraak Tweede hypothese: er was op 31 augustus 2007 al een definitieve echtscheidingsuitspraak, maar nog geen (definitieve) uitspraak over de uitkering na echtscheiding Derde hypothese: er was op 31 augustus 2007 een echtscheidingsprocedure hangende Vierde hypothese: er was op 31 augustus 2007 nog geen echtscheidingsprocedure ingeleid Besluit Hoofdstuk 2. Karakter en grondslag van de uitkering na echtscheiding Afdeling 1. Karakter van de uitkering na echtscheiding Vóór 2007: van zuiver indemnitair naar gemengd alimentair en indemnitair Na 2007: van gemengd alimentair en indemnitair naar zuiver alimentair Afdeling 2. Grondslag van de uitkering na echtscheiding Probleemstelling Het principe van de economische zelfredzaamheid van elke ex-echtgenoot als gevolg van de liberalisering van het echtscheidings- en alimentatierecht De uitkering als getemperde voortzetting van de huwelijkse solidariteit Hoofdstuk 3. Grondvoorwaarde voor het recht op uitkering: behoeftigheid Afdeling 1. Inhoud van het behoeftigheids begrip Gebrek aan wettelijke invulling Gangbare interpretatie in rechtsleer en rechtspraak Persoonlijke bedenkingen Afdeling 2. Invloed van de door de schuldeiser vrijwillig veroorzaakte behoeftigheid Situering Voorwaarden Bewijs Gevolg Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda xii

3 Inhoud Afdeling 3. Invloed van het foutieve gedrag van de schuldeiser Inleiding Zware fout A. Voorwaarden Een zware fout die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt B. Bewijs C. Gevolg Fysiek geweld tegen de persoon van de andere (ex-)echtgenoot A. Voorwaarden B. Gevolg Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda A. Probleemstelling B. Oplossing de lege lata? C. Buitenlandse oplossingen Duitsland: de negative Härteklausel a. Ernstig toerekenbaar misdrijf tegen de schuldenaar of zijn naaste verwanten b. Het moedwillig in gevaar brengen van de zwaarwegende vermogens belangen van de schuldenaar c. Niet-naleving van de onderhoudsplicht vóór de feitelijke scheiding d. Kennelijk zwaarwichtig eenzijdig wangedrag tegenover de schulde naar e. Het voorliggen van een even zwaarwegende grond als de andere in 1579 BGB opgesomde gronden Nederland: de wangedragleer Frankrijk: specifieke billijkheidscorrectie bij de divorce pour faute D. Besluit de lege ferenda Hoofdstuk 4. Omvang van de uitkering Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. De uitkering moet ten minste de staat van behoefte van de onderhouds gerechtigde dekken Afdeling 3. De rechter houdt rekening met de aanzienlijke terugval van de economische situatie van de uitkerings gerechtigde Controverse in rechtspraak en rechtsleer A. Aanzienlijke terugval wegens het huwelijk B. Aanzienlijke terugval wegens de echtscheiding Cassatiearresten van 12 oktober 2009 en 8 juni xiii

4 Onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten 3. Buitenlandse oplossingen A. Duitsland B. Nederland C. Frankrijk Toepassingen Afdeling 4. De rechter houdt rekening met de inkomsten en de mogelijkheden van de echtgenoten Behoefte van de schuldeiser A. Inkomsten B. Mogelijkheden C. Vermogen D. Lasten Gezinslasten Uitgaven en schulden Draagkracht van de schuldenaar A. Inkomsten B. Mogelijkheden C. Vermogen D. Lasten Gezinslasten Uitgaven en schulden Afdeling 5. De uitkering mag niet hoger zijn dan een derde van het inkomen van de uitkeringsplichtige Situering Begrip inkomen van de uitkeringsplichtige Concrete betekenis van de wettelijke begrenzing Probleemstelling de lege lata en voorstel de lege ferenda Afdeling 6. Tijdstip van evaluatie van de financiële toestand van partijen Hoofdstuk 5. Duur van de onderhoudsplicht Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. Duurtijdbeperking door de rechter Situering Verplichte of facultatieve duurtijd beperking door de rechter? Toepassingen A. Toekenning van de uitkering voor een kortere periode dan de maximumduur B. Toekenning van de uitkering voor de maximumduur Verlenging van de door de rechter bepaalde termijn Afdeling 3. Duurtijdbeperking van rechtswege Principiële beperking tot de huwelijksduur A. Ratio legis xiv

5 Inhoud B. Bepaling van de huwelijksduur C. Duurtijdbeperking van de uitkering of van de uitkeringsplicht? Controverse Besluit D. Conventionele afwijkingen van de wettelijke maximumduur Buitenlandse oplossingen A. Nederland B. Duitsland C. Frankrijk Afdeling 4. Uitzonderlijke verlenging van de van rechtswege geldende maximum termijn Situering Voorwaarden A. Buitengewone omstandigheden onafhankelijk van de wil B. Behoeftigheid bij het verstrijken van de oorspronkelijke termijn Probleemstelling Buitenlandse oplossingen a. Nederland b. Duitsland Besluit Modaliteiten A. Bedrag van de verlengde uitkering B. Duur van de verlenging Afdeling 5. Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda Hoofdstuk 6. Wijze van uitvoering van de onderhoudsplicht Afdeling 1. Situering Afdeling 2. De uitkering onder de vorm van een periodieke geldsom Afdeling 3. De uitkering onder de vorm van een kapitaal De vervanging van de uitkering door een kapitaal bij overeenkomst A. Tijdstip waarop de overeenkomst kan worden gesloten B. Rechterlijke controle via homologatieverplichting C. Uitsluiting van elke rechterlijke herzieningsmogelijkheid Rechterlijke omzetting van de uitkering in een kapitaal A. Situering B. Principes Afdeling 4. Uitkering in natura Afdeling 5. Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda xv

6 Onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten Hoofdstuk 7. Wijziging van de uitkering Afdeling 1. Situering Afdeling 2. Wijziging van een rechterlijke uitspraak over de uitkering Toepassingsgebied A. Inhoud van de initiële rechterlijke uitspraak B. Wijziging van het recht op en de modaliteiten van de uitkering Wijziging van het recht Wijziging van het bedrag Wijziging van de duur Wijzigingsgronden A. Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van partijen Criterium a. Nieuwe omstandigheden b. die zich onafhankelijk van de wil van partijen hebben voorgedaan c. waardoor het bedrag van de uitkering niet meer is aangepast Toepassingen a. Verhoging van de uitkering wegens verslechtering van de toestand van de uitkeringsgerechtigde b. Verhoging van de uitkering wegens verbetering van de toestand van de uitkeringsplichtige c. Vermindering of afschaffing van de uitkering wegens verbetering van de toestand van de uitkeringsgerechtigde d. Vermindering of afschaffing van de uitkering wegens verslechtering van de toestand van de uitkeringsplichtige B. Wijziging in de financiële toestand door de vereffening-verdeling Slotbeschouwingen de lege lata en voorstellen de lege ferenda Afdeling 3. Wijziging van een overeenkomst over de uitkering Wijziging door de rechter A. Principe Controverse in de rechtsleer Besluit de lege lata B. Wijziging van de modaliteiten van de uitkering C. Wijzigingsgronden Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de belanghebbende ex-echtgenoot waardoor het bedrag van de overeengekomen uitkering niet meer is aangepast xvi

7 Inhoud 2. Afwijkingen van de wettelijke wijzigings mogelijkheid A. Modalisering van de rechterlijke wijzigingsbevoegdheid B. Uitsluiting van de rechterlijke wijzigingsbevoegdheid Principe Veiligheidskleppen a. Schriftelijke overeenkomst b. Rechterlijke controle via homologatieverplichting i. Overeenkomst vooraleer de echtscheiding definitief is ii. Overeenkomst nadat de echtscheiding definitief is c. Tijdstip van de overeenkomst i. Overeenkomst vóórdat de echtscheiding definitief is ) De lege lata ) De lege ferenda ii. Overeenkomst nadat de echtscheiding definitief is d. Rechterlijke herziening Hoofdstuk 8. Beëindiging van de onderhoudsplicht Afdeling 1. Situering Afdeling 2. Beëindiging door nieuwe tweerelatie van de uitkeringsgerechtigde Automatische en definitieve beëindiging van de onderhoudsplicht door nieuw huwelijk of wettelijke samenwoning A. Situering B. Gevolgen C. Persoonlijke bedenkingen Mogelijkheid tot rechterlijke beëindiging van de onderhoudsplicht door samenleving van de uitkeringsgerechtigde met een ander als waren ze gehuwd A. Situering B. Aanknopingscriterium: samenleven van de uitkeringsgerechtigde met een ander als waren zij gehuwd Ratio Afbakening a. Seksueel-affectieve samenwoning tussen twee personen b. die bestendig met elkaar samenleven en een gemeenschappelijke huishouding voeren c. waarbij elk van beide partners in feite bijdraagt in de kosten van de gemeenschappelijke huishouding C. Bewijs xvii

8 Onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten D. Gevolgen Mogelijkheid tot beëindiging van de onderhoudsplicht van de ex-echtgenoot Herleving van de onderhoudsplicht bij beëindiging van de samenleving E. Algemene beschouwingen de lege lata en voorstellen de lege ferenda Beëindigingsregime van de uitkering vastgesteld bij overeenkomst. 412 A. Overeenkomst zonder uitdrukkelijke vervalclausules B. Overeenkomst met uitdrukkelijke vervalclausules Slotbeschouwingen de lege lata en voorstellen de lege ferenda Afdeling 3. Beëindiging door overlijden van de uitkeringsplichtige Situering Principiële passieve onoverdraagbaarheid van de onderhoudsplicht Uitzonderlijke beperkte passieve overdraag baarheid van de onderhouds plicht A. Situering B. Beperkte overdraagbaarheid van de uitkering na omzetting of vervanging door een kapitaal C. Beperkte overdraagbaarheid van de uitkering via de onderhoudsvordering tegen de nalatenschap Grondvoorwaarden voor het recht op levensonderhoud ten laste van de nalatenschap a. De ex-echtgenoot is uitkeringsgerechtigd als hij bij leven van de schuldenaar uitkeringsgerechtigd was b. zelfs als er gemeenschappelijke kinderen met de erflater zijn c. als hij op het ogenblik van het overlijden behoeftig is d. én op voorwaarde dat hij niet erfonwaardig is verklaard Vervaltermijn Last van (het nettoactief van) de nalatenschap Modaliteiten a. Wijziging van de uitkering b. Duur van de uitkering c. Betaling en zekerheidstelling Slotbeschouwingen Afdeling 4. Beëindiging door overlijden van de uitkeringsgerechtigde Afdeling 5. Beëindiging door afstand van het recht op uitkering Situering xviii

9 Inhoud 2. Veiligheidskleppen A. Rechterlijke controle via homologatieverplichting Afstand vooraleer de echtscheiding definitief is Afstand nadat de echtscheiding definitief is B. Tijdstip waarop de afstand kan worden gedaan Verbod van afstand vooraleer de echtscheiding definitief is Afstand nadat de echtscheiding definitief is C. Rechterlijke herziening van de afstand Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda Algemeen besluit A. De onderhoudsplicht als nawerking van de huwelijkse solidariteit ter compensatie van huwelijksgerelateerde behoeftigheid en ter dekking van behoeftigheid wegens echtscheiding B. Een duidelijkere afbakening van het behoeftigheidsbegrip als grondvoor waarde voor het recht op uitkering C. Twee hardheidsclausules als billijkheidscorrectie op de uitkeringsgerechtigdheid Algemene exceptie van vrijwillig veroorzaakte behoeftigheid Algemene exceptie van onwaardigheid D. Omvang van de uitkering: maatwerk i.p.v. ingrijpende beperking Bepaling van de referentiestandaard volgens relatieve behoefte a. Evaluatie van de relatieve behoefte in functie van de huwelijkse levensstandaard bij aanzienlijke terugval wegens echtscheiding b. Evaluatie van de relatieve behoefte in functie van basisbehoeften bij gebreke van aanzienlijke terugval wegens echtscheiding Verrekening van de kapitaalstoestand bij de bepaling van de behoefte van de schuldeiser Genuanceerde toepassing van de 1/3-grens E. Duur van de uitkering: maatwerk i.p.v. drastische inperking F. Versterking van het clean break-beginsel G. Beperkte veranderlijkheid van de onderhoudsplicht H. Beëindiging van de onderhoudsplicht: voorstel tot aangepaste oorzaken van verval wegens nieuwe tweerelatie van de uitkeringsgerechtigde I. Veiligheidskleppen voor alimentatieovereenkomsten: princi piële contractuele vrijheid in verantwoordelijkheid Bibliografie xix