Osteopathische Geneeskunde. Het iliosacrale gewricht. Grégoire Lason & Luc Peeters

Transcriptie

1 Osteopathische Geneeskunde Het iliosacrale gewricht Grégoire Lason & Luc Peeters

2 Het iliosacrale gewricht Grégoire Lason & Luc Peeters Copyright door Osteo 2000 bvba Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Contact: Osteo 2000, Kleindokkaai 3-5, B 9000 Gent, België Mail: info@osteopathie.eu Web: en Tel: Fax: ISBN: The International Academy of Osteopathy I.A.O. 2

3 Inhoud Inhoud Inleiding Biomechanica Algemeen Normale biomechanica Bewegingsassen Mobiliteit rond de onderste transversale as Het iliosacrale gewricht onder invloed van het lichaamsgewicht Sacrale en iliacale mechanica in het gangpatroon Letsels - disfuncties - ziekten Letselmechanica Iliacale letsels Algemeen Letsel ilium anterior Letsel ilium posterior Letsel in outflare Letsel in inflare Letsel in endorotatie Letsel in exorotatie Primair iliosacraal letsel Traumatisch letsel ilium anterior Traumatisch letsel ilium anterior tijdens het voorwaarts buigen Traumatisch letsel ilium posterior Secundaire iliosacrale letsels Iliosacrale compressie door de iliolumbale ligamenten Letsel ilium anterior, gevolg van een letsel L 5 in rotatie Letsels van het ilium, gevolg van een sacraal letsel Letsel ilium posterior, gevolg van voetletsels Sacroiliacale pijn Algemeen Mogelijke oorzaken van pijn in het bekkengebied Kapselscheur Spierscheur van de m. gluteus maximus Spierscheur van de m. iliacus Het piriformis syndroom Stress op de m. biceps femoris Viscerale component Beenlengte verschil Invloed van de iliolumbale ligamenten Pijn van het lange dorsale sacroiliacale ligament Anterieure gapping van het SI gewricht na een bevalling

4 Synoviale cyste Sacroiliacale ontwrichting Osteoarthrose Sacroiliitis De ziekte van Bechterew Onderzoek Provocatietesten Intra-articulaire compressie Compressie van het posterieure deel van het SI gewricht Compressie van het anterieure deel van het SI gewricht Compressie via de heup Directe compressie op de voet van het sacroiliacale gewricht Test van Mennel Fabere test Mobiliteitstesten Flexietest in stand (FTS) Flexietest in zit (FTZ) Rucklauf test Inflare test Outflare test Downing test - ligamentair Sidebending test Sidebending test Elasticiteitstest voor de sacrospinale en sacrotuberale ligamenten Test (palpatie) van de iliolumbale ligamenten Technieken Mobilisaties Algemeen Mobilisaties in het General Osteopathic Treatment Posterior mobilisatie Anterior mobilisatie Posterior mobilisatie Anterior mobilisatie Anterior en posterior mobilisatie Reflexogene correctie / Leg Tug Letsel ilium in outflare Letsel ilium in inflare Het iliolumbale ligament De sacrotuberale en sacrospinale ligamenten Osteopathic Manipulative Techniques (O.M.T.) Algemeen Anterior manipulatie Posterior manipulatie ook genoemd Chicago Technique

5 Anterior manipulatie Decoaptatie van de pubissymfyse Muscle Energy Techniques (M.E.T.) Algemeen Letsel ilium posterior Letsel ilium anterior techniek Letsel ilium anterior techniek Letsel in exorotatie Letsel in endorotatie Strain and Counterstrain Techniques (S.C.S.) Algemeen Letsel ilium anterior Letsel ilium posterior Letsel ilium posterior Letsel in inflare Letsel in outflare Spasme van de m. piriformis Spasme van de m. iliacus Disfunctie van het ligamentum inguinale Spasme van de adductoren Bibliografie Over de auteurs Dankwoord Osteopathische terminologie De drie anatomische assen De drie anatomische vlakken Spinale mechanica Afkortingen Specifieke terminologie Alle video s

6 1. Inleiding Door onze sedentaire levensstijl worden de meeste gewrichten niet langer maximaal benut. Hoe vaak zitten we niet met gekruiste benen of in een doorgezakte houding? Vaak bevinden we ons ergens in het midden van het bewegingsbereik van onze gewrichten met als gevolg dat de weke delen die zich errond situeren, hun normale elasticiteit verliezen en fibroseren. In de klassieke pathologie wordt de lumbale wervelkolom heel gedetailleerd beschreven maar de bekkengordel (bestaande uit het sacrum en de twee iliums) wordt over het hoofd gezien. De enige aandacht die eraan wordt gegeven, is wanneer men spreekt over de nutatie en contranutatie bewegingen ervan tijdens de zwangerschap of de bevalling. In de pathologie zal men lage rugpijn bijna altijd associëren aan een discusprobleem. Het belang van de discushernia kan niet worden ontkend maar het mag niet worden overdreven. Preoperatieve anesthesie is vaak voldoende om de patiënt pijnvrij te krijgen! Andere factoren moeten hier ook een rol spelen. Wanneer de beweeglijkheid van een gewricht word getest, moet men er steeds rekening mee houden dat er vele mogelijkheden liggen tussen immobiliteit en normale beweeglijkheid. Hoewel er misschien maar een bewegingsverlies van 20% te detecteren valt, kan er toch een directe of indirecte noodzaak zijn aan een behandeling. In de osteopathie is het gekend dat het sacroiliacaal gewricht (SI) beschikt over zowel iliosacrale (het onderste lidmaat is de hefboom) als sacroiliacale (de wervelkolom is de hefboom) bewegingsvrijheden. Wanneer het gaat over de iliosacrale beweging, beweegt het ilium relatief ten opzichte van het sacrum dit in tegenstelling tot de sacroiliacale beweging waar het sacrum beweegt ten opzichte van de twee ilii en L 5. In het sacroiliacale gewricht komen twee lange hefbomen (wervelkolom en onderste lidmaat) samen en dit creëert significante mechanische stress. Hoewel er enige overlap is, gaat dit e-boek over het onderzoek en de behandeling van de iliosacrale bewegingen met het onderste lidmaat als hefboom. De sacroiliacale bewegingen worden beschreven in het e-book Het sacroiliacale gewricht. Voor diegenen die niet met de typische osteopathische terminologie vertrouwd zijn, verwijzen we naar hoofdstuk 9 op het einde van dit e-book. 6

7 2. Biomechanica (Atlihan et al 2000, Basadonna et al 1996, Bowen 1981, Brolinson et al 2003, Chow et al 1989, Cohen 2005, DonTigny 1993, DonTigny 1994, DonTigny 1985, DonTigny 2005, DonTigny 2007, Dreyfuss et al 2004, Egund et al 1978, Fortin 1995, Gracovetski 2007, Grant & Boileau 2004, Gray 2000, Greenman 1990, Harrison et al 1997, Jacob & Kissling 1995, Kapanji 2001, Kutchera & Kutchera 1996, Kutchera 1994, Lason & Peeters 1992, Liebenson 1998, Netter 2003, Oyao 1998, Panjabi & White 2001, Peeters & Lason 2005, Sadi & Schmidt 2003, Sturesson et al 1989, Sobotta 2001, Vleeming et al 1990, Vleeming et al 1992, Vleeming et al 1995, Vleeming 1997, Walker 1992, Ward 2003, Zelle 2005) 2.1. Algemeen Het sacroiliacale gewricht (SI) is het grootste axiale gewricht in het lichaam, met een gemiddeld oppervlak van 17,5 cm 2. Er bestaat een grote variëteit in SI gewrichten bij volwassenen. Zowel de grootte, vorm als ook omtrek ervan kunnen verschillen. Er kunnen zelfs grote links/rechts verschillen zijn bij één enkel individu. Het SI gewricht wordt meestal als een groot, oor-vormig, di-arthrotisch synoviaal gewricht getypeerd. In werkelijkheid, zijn enkel het voorste 1/3 en het onderste deel van het gewricht tussen het sacrum en het ilium echte synoviale gewrichten, de rest van de gewrichtsruimte wordt door een complex ligamentair netwerk overspannen. Veroudering verandert de kenmerken van het SI gewricht. De gewrichtsoppervlakken zijn vlak of planair in de eerste levensperiode en wanneer men begint te stappen, ontwikkelt het SI gewricht verschillende angulaire oriëntaties. De structuur volgt de functie. Er ontwikkelt zich ook een opstaande kam op het iliacale oppervlak en een inkeping op het sacrale oppervlak. Deze inkeping correspondeert met de kam en dat samen met de heel sterke ligamenten, verhoogt de sacroiliacale stabiliteit en maakt dat echte dislocaties zeer zeldzaam zijn (Walker 1986). De voornaamste functie van de SI gewrichten is dan ook het voorzien in stabiliteit van de bekkengordel. Meer over deze stabiliteitsfunctie wordt beschreven in het e- boek Het sacroiliacale gewricht. 7

8 Meermaals heeft men gepoogd de biomechanica van de SI gewrichten te verduidelijken. Er bestaat consensus over: Het SI gewricht roteert in 3 vlakken. De bewegingen zijn klein en moeilijk meetbaar. Vleeming et al vonden dat het totale bewegingsbereik gedurende de flexie- en extensiebeweging van het SI gewricht zelden meer dan 2 graden bedroeg, met vier graden als absoluut maximum gedurende de sagittale rotatie. Gedurende het wandelen is dit amplitudo groter. Er zijn verschillen naargelang men één of beide benen belast en dit ondersteunt het onderscheid tussen de iliosacrale (onderste lidmaat is de hefboom) en de sacroiliacale (wervelkolom is de hefboom beide benen blijven gefixeerd op de grond) bewegingen. Onderzoekers vonden dat met 1 geïmmobiliseerd been, bewegingen in alle vlakken 2 tot 7,8 keer groter waren dan deze gemeten met de beide benen gefixeerd. Dit betekent dat de iliosacrale bewegingen groter zijn dan de sacroiliacale bewegingen. Opmerking betreffende de mobiliteit van de SI gewrichten: Er werden geen verschillen tussen symptomatische en asymptomatische gewrichten waargenomen. Hieruit besluiten de auteurs dat een 3- dimensionele bewegingsanalyse niet bruikbaar was voor het identificeren van pijnlijke SI gewrichten bij de meeste patiënten. Niettemin wordt lage rugpijn vaak veroorzaakt door mechanische stress op de weke delen en de SI gewrichten spelen een belangrijke rol in de mechanica van de bekkengordel en de lage rug. Het testen van de beweeglijkheid en het behandelen van de mobiliteit van de SI gewrichten is dan ook belangrijk om de mechanische stress op de bekkengordel en de lage rug te verminderen. In dit e-book ligt de focus op de beweeglijkheid van het ilium ten opzichte van het sacrum. In deze context is het onderste lidmaat de hefboom. 8

9 2.2. Normale biomechanica Bewegingsassen Het onderste lidmaat is de hefboom en de bewegingsas is de onderste transversale as (OTA). Rond deze as draait het ilium naar anterior en posterior ten opzichte van het sacrum. Posterior en anterior letsels vinden dan ook plaats rond deze as. Daar het gewrichtsoppervlak driedimensionaal georiënteerd is, kan men verschillende bewegingen in deze drie vlakken onderscheiden. In dit hoofdstuk wordt dit verder beschreven. Anterior ilium rotatie Posterior ilium rotatie OTA Ventraal Dorsaal Afbeelding 1 - Anterior en posterior rotatie van het ilium rond de OTA 9

10 Mobiliteit rond de onderste transversale as De onderste extremiteit is de hefboom. Ilium in exorotatie Heup 90 flexie Heup in abductie Afbeelding 2 - Ilium in exorotatie Ilium in endorotatie Heup 90 flexie Heup in adductie Afbeelding 3 - Ilium in endorotatie Ilium in exorotatie Heup in exorotatie Afbeelding 4 - Ilium in exorotatie 10

11 3. Letsels - disfuncties - ziekten (Brenard & Cassidy 1991, DeCamp 1990, Peeters & Lason 2005) Letsel betekent een functioneel verlies van mobiliteit. Disfuncties van de SI gewrichten kunnen klachten veroorzaken. Klachten kunnen te wijten zijn aan een hypermobiliteit of een hypomobiliteit 3.1. Letselmechanica Iliacale letsels Algemeen Iliacale letsels (mobiliteitsverlies van het ilium ten opzichte van het sacrum) zijn meestal in de drie dimensies gefixeerd. Dit is te wijten aan de driedimensionale positie van de gewrichtsoppervlakken. Nochtans kan men in vele gevallen merken dat er een dominante richting van het bewegingsverlies is. De verschillende letsels worden genoemd naar de dominantie in bewegingsverlies hoewel ook de andere dimensies een secundaire rol kunnen spelen. Het belang van het onderscheiden van de dominanties bij het testen ligt in de corrigerende technieken. Osteopaten behandelen de verkorte kapsuloligamentaire structuren door deze te rekken met korte of lange hefboomtechnieken. Ze behandelen ook de musculaire balans in het dominante vlak. Dominante vlakken: Ilium anterior en posterior letsels: het sagittale vlak. Ilium outflare en inflare letsels: het frontale vlak. Ilium letsels in exo- en endorotatie: het horizontale vlak. Indien de tendens van het letsel eerder naar posterior, inflare, exorotatie is, dan is er meestal een bijkomende upslip aanwezig (translatie naar superior van het ilium). 26

12 Letsel ilium anterior Het ilium is gefixeerd in anterior rotatie ten opzichte van het sacrum rond een onderste transversale as (OTA). Posterior rotatie van het ilium ten opzichte van het sacrum is niet meer mogelijk. Letsel ilium anterior Posterior rotatie is niet meer mogelijk Afbeelding 28 - Ilium anterior letsel Een letsel ilium anterior gaat gepaard met de volgende bevindingen: Het voorste SI kapsel is verkort. Het achterste SI kapsel staat op rek. De sacrotuberale en sacrospinale ligamenten zijn verkort. Er is een schijnbaar langer been. De iliacus en/of quadratus lumborum verkorten. De gluteus maximus (iliacaal gedeelte) staat op rek. De pubistak staat laag. De SIPS staat hoog. De SIAS staat laag. De tuber staat hoog. De SI gewrichtsspleet is ondiep. 27

13 4. Onderzoek (Carragee & Hannibal 2004, DeCamp 1990, Heasch et al 1992, Hochman 1996, Lee 2004, Lee & Vleeming 2004, Levangie 1999, Paris 1997, Peeters & Lason 2005, Steven 2005, Wells 1986) 4.1. Provocatietesten Intra-articulaire compressie De test is positief als SI pijn optreedt. Vaak zal deze pijn ook nazeuren. Een positieve test indiceert sacroiliitis. Een negatieve test is nog geen zekerheid dat er geen ontsteking aanwezig is. Indien bij deze test uitstralende pijn voorkomt moet men denken aan een lekkage van het SI kapsel Compressie van het posterieure deel van het SI gewricht De osteopaat plaatst beide handen op de mediale zijde van de SIAS en geeft een provocerende druk naar lateraal. Op die manier komt het posterieure deel van het gewricht in compressie. De test beging met zacht druk die progressief wordt opgedreven. Video 1 - Compressie van het posterieure deel van het SI gewricht 63

14 Compressie van het anterieure deel van het SI gewricht De osteopaat plaatst beide handen op de laterale zijde van de SIAS. Hij geeft een provocerende druk naar mediaal. Op deze manier wordt het anterieure deel van het gewricht gecomprimeerd. De test begint met zacht druk die progressief wordt opgedreven. Video 2 - Compressie van het anterieure deel van het SI gewricht Compressie via de heup Het been van de patiënt is gebogen, de voet ligt tegen de mediale zijde van de knie. Het been van de patiënt wordt ondersteund door de dij van de osteopaat. Op deze manier zal de richting van de femur in de richting van de voet van het SI gewricht wijzen. De osteopaat fixeert het heterolaterale gewricht en comprimeert in het verloop van de femur in de richting van de voet van het SI gewricht. De test wordt eerst uitgevoerd met lichte druk die dan provocerend wordt opgedreven. Bij deze test gebruikt de osteopaat zijn lichaamsgewicht. Video 3 - Compressie via de heup 64

15 Mobilisaties in het General Osteopathic Treatment Posterior mobilisatie De patiënt is in ruglig met de benen gestrekt op de tafel. De osteopaat zit met het gezicht naar de patiënt aan de te behandelen zijde. De heup adducerend, plaatst de osteopaat de vingers van de andere hand posterior van het sacroiliacaal gewricht met de vingertoppen in de sacroiliacale gewrichtsgleuf tegen het sacrum. De palmaire delen van de vingers contacteren de SIPS. Terwijl de osteopaat het sacrum naar ventraal fixeert met de vingertoppen, wordt het been gemobiliseerd in een gecombineerde flexie-exorotatie- abductie circumductie. De osteopaat maakt gebruik van zijn lichaamsgewicht tijdens het mobiliseren. De palmaire oppervlakte van de vingers palperen het ilium (SIPS), om de mobilisatie in een posterior/mediale richting te verzekeren. Video 22 - Posterior mobilisatie 79

16 7. Over de auteurs Grégoire Lason Luc Peeters Gent (B), Terhagen (B), Beide auteurs zijn houder van het universitair diploma Master of Science in Osteopathie University of Applied Sciences en zijn actief in de verspreiding en de academisering van de osteopathie in Europa. In 1987 richtten zij The International Academy of Osteopathy (IAO) op, waarvan zij de directeurs zijn. De IAO is al jaren het grootste opleidingsinstituut voor osteopathie in Europa. Beide osteopaten zijn lid van diverse organisaties die streven naar de verdere ontwikkeling van de osteopathie zoals the American Academy of Osteopathy (AAO), the International Osteopathic Alliance (IOA), the World Osteopathic Health Organisation (WOHO), etc. Met deze osteopathische encyclopedie willen zij onder meer aantonen dat het osteopathisch onderzoek en de osteopathische behandeling van iedere patiënt gebaseerd is op de integratie van drie grote systemen: het musculoskeletale, het viscerale en het craniosacrale systeem. 110

17 Dit e-book is een realisatie van Osteo 2000 bvba. Indien u interesse heeft in het publiceren van een e-book of indien u vragen of suggesties heeft, kan u ons steeds contacteren. Mail: ebooks@osteopathie.eu Fax: Tel: Web Osteopedia: Web The International Academy of Osteopathy IAO: 120