INLEIDING. Guido Galle. Directeur studenten en onderwijsbeleid Arteveldehogeschool PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

Transcriptie

1

2 INLEIDING Guido Galle Directeur studenten en onderwijsbeleid Arteveldehogeschool 2

3 DOCUMENTAIRE Brecht Vanmeirhaeghe regisseur 3

4 IN GESPREK MET ENKELE GETUIGEN Valérie Van Hees projectleider 4

5 STAND VAN ZAKEN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK VLAANDEREN Annemie Desoete Universiteit Gent Arteveldehogeschool SIG vzw 5

6 DYSCALCULIE VAN ÉÉN TOT ELF één hardnekkige rekenstoornis 2 veel voorkomende stoornis drie erfelijkheid en dyscalculie 4 hersenonderzoek en wat het ons leert vijf oorzaken en de verschillende theoriee n daarover 6 verschillende verschijningsvormen zeven dyscalculie plus 8 kenmerken doorheen de schoolloopbaan negen doorverwijzen voor verder onderzoek 10 komen tot een diagnose elf dyscalculie behandelen 6

7 DYSCALCULIE VIJF BEELDEN 7

8 1 ÉÉN HARDNEKKIGE STOORNIS 8

9 VLAAMSE CONSENSUS DEFINITIE een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het vlot/accuraat oproepen van reken- feiten en/of het leren en vlot/accuraat toepassen van rekenprocedures DRIE CRITERIA achterstandscriterium hardnekkigheidscriterium exclusiecriterium o.a. Desoete, et al.,

10 2 TWEE VEEL VOORKOMENDE STOORNIS 10

11 VOORKOMEN 2 tot 13,8% Vlaanderen 5% Even vaak als dyslexie Verhouding meisjes = jongens o.a. Barbaresi et al., 2005; Desoete et al., 2004; Geary, 2011; Shalev,

12 3 DRIE ERFELIJKHEID EN DYSCALCULIE 12

13 ERFELIJKHEID Sterke mate erfelijk - 10 keer hoger populatie - broers en zussen tot 50% Relatie genen en dyscalculie is complex Ook omgevingfactoren zijn van invloed o.a. Desoete et al, 2010; Kovas & Plomin, 2007; Shalev et al

14 4 VIER WAT HERSENONDERZOEK ONS LEERT 14

15 REKENEN complex cognitief proces activatie van fronto-pariëtaal netwerk o.a. De Smedt,

16 DYSCALCULIE structurele verschillen (groepsniveau) - verminderde hoeveelheid grijze stof - kwaliteit witte stofbanen verminderd functionele verschillen (groepsniveau) - afwijkingen in fronto-pariëtaal netwerk - afwijkingen in intrapariëtale sulcus o.a. Butterworth, et al., 2010 ; De Smedt, B., 2010, Delazer et al.,2003; Delazer et al., 2005; Piazza et al. 2010; Rousselle et al.,

17 dyscalculie niet dyscalculie (controlepersonen) geen eenduidige resultaten o.a. Butterworth, et al., 2010 ; Delazer et al.,2003, 2005; De Smedt, 2010, Piazza et al. 2010; Rousselle et al.,

18 5 VIJF OORZAKEN EN DE VERSCHILLENDE THEORIEËN DAAROVER 18

19 REPRESENTATIE VAN HOEVEELHEDEN sensitiviteit kleine/grote hoeveelheden subitizeren a symbolisch? symbolisch? hoeveelheid: Analoge Magnitude System ANS o.a. Noel & Rousselle, 2011 twee getalwoord 2 Arabisch cijfer 19

20 OPHALEN INFORMATIE LANGETERMIJN GEHEUGEN Minder snel en/of minder accuraat ophalen van rekenfeiten 9 3x4= o.a. Geary, et al. 2000; Jordan, et al., 2003; Mussolin,et al, 2008 EXECUTIEVE FUNCTIES Werkgeheugen, inhibitie, updating en shifting Komt ook voor bij andere stoornissen (ADHD, dyslexie, ) o.a. Bull et al., 2008; De Weerdt, 2012; Passolunghi, et al.,2008 VISUOSPATIELE TEKORTEN Tekorten in sommige rekenaspecten Geen consistente bevindingen o.a. Bull et al.,

21 6 zes VERSCHILLENDE VERSCHIJNINGSVORMEN 21

22 SEMANTISCHE GEHEUGENDYSCALCULIE problemen met automatiseren en snel ophalen informatie geheugen (namen & volgorde telrij, splitsingen, tafels, formules, ) problemen met tempo rekenen problemen met hoofdrekenen wisselende resultaten (raden (1 kans op 5, toeval, ) 3 X 4 = 8? 9? 12?15? 16? bij 20 tot 30% meer tijd BETERE resultaten o.a. Cornoldi, et al.,2002; Desoete et al., 2010; Geary,

23 PROCEDURELE DYSCALCULIE problemen met rekenprocedures (staartdelen, lenen, ) problemen met langere opgaven gebruik van immature strategieën (vingertellen, ) problemen met rekentaal bij gebruik opzoekboekje BETERE resultaten o.a. Geary, 2004; Geary et al., 2004; Rousselle, et al.,

24 VISUO SPATIËLE LEERSTOORNIS (VSLD) problemen met ruimtelijke interpretatie van numerieke informatie problemen met situeren cijfers op getallenlijn problemen met ruimtelijk inzicht, meetkunde problemen met kloklezen en tijdsbesef MAAR nog te weinig empirische evidentie o.a. Cornoldi, et al., 2004 ; Geary,

25 7 zeven DYSCALCULIE PLUS 25

26 DYSCALCULIE PLUS dyslexie en dysorthografie 7 tot 50 % ADHD 26 tot 60 % DCD 25% emotionele en gedragsproblemen o.a Karande et al., 2009, Pieters et a.l, 2010, Prior et al.,

27 8 acht KENMERKEN DOORHEEN DE SCHOOLLOOPBAAN 27

28 KLEUTERS RISICOSIGNALEN hoeveelheden inschatten tellen en telrij classificeren en seriëren onthouden namen snel benoemen van kleuren en cijfers rekentaal 28

29 LAGERE SCHOOL automatiseren tellen, splitsen, tafels rekenprocedures inzicht in de getalstructuur visuo-spatiële vaardigheden, kloklezen en tijdsbesef numerische concepten vraagstukken muziek 29

30 SECUNDAIR ONDERWIJS EN HOGER ONDERWIJS fouten bij lezen en schrijven van getallen automatisatie van rekenfeiten en formules hoofdrekenen rekenprocedures en complexe opgaven formuleren en inprenten van wetenschappelijke kennis en begrippen kloklezen en tijdsbesef metacognitie 30

31 9 negen DOORVERWIJZEN 31

32 DOORVERWIJZEN alarm veelheid aan signalen extra zorg voorzien doorverwijzen naar CLB bij aanhoudende problemen belang van gemotiveerd attest 32

33 10 tien HOE KOMT MEN TOT EEN DIAGNOSE? 33

34 ONDERZOEK rol CLB!. Dyscalculie Modificeerders. Intelligentie, Aandacht, spelling Motivatie, Metacognitie/ EF Zelfbeeld/faalangst 34

35 11 elf DYSCALCULIE BEHANDELEN 35

36 BEHANDELEN belang deskundigen effectiviteit: taakspecifiek oefenen - pakt niet alle problemen tegelijk aan - isoleert de aan te leren vaardigheden - geeft expliciete en directe instructies voor het aanleren van de basisvaardigheden - zorgt voor een goede conceptuele basis - leert toepassingen (vraagstukken) aan via strategie-instructie en zelfregulerend leren - zorgt voor veel herhaling - voorziet na elke oefening feedback aan het kind - geeft ook feedback aan ouders over de vorderingen van hun kind o.a. Kroesbergen, et al. 2003; Miller et al.,

37 BEHANDELEN remediëren: werken op inzicht remediëren: zuinig met truckjes! heel wat materiaal: therapiespel.be 37

38 BEHANDELEN belang draagkracht: compenseren: STICORDI belang zelfbeeld 38

39 DYSCALCULIE VIJF BEELDEN 39

40 PRAKTISCHE TIPS VOOR AL WIE JONGEREN MET DYSCALCULIE BEGELEIDT Anja Poelman Wim Tops Hilde Van Puyenbroeck 40

41 1 één PRAKTISCHE TIPS BASISONDERWIJS Anja Poelman zorgcoördinator Sint-Gerolfsschool Merendree 41

42 ORGANISATIE ZORGKADER INHOUD ondersteuning kinderen met diverse problematieken evaluatie van schoolse prestaties ondersteunen zorgteam 42

43 KLEUTERS WIE kinderen die door de leerkracht gesignaleerd worden kinderen met uitval toeters en contrabas INHOUD hoeveelheden tellen rekentaal classificeren en seriëren meetkundige vormen en figuren inhoudsmeting - lengtemeting wegen 43

44 KLEUTERS MATERIALEN TOP 5 Hoeveelheden 44

45 KLEUTERS MATERIALEN TOP 5 Tellen (aanwijzend tellen, dobbelstenen, ) 45

46 KLEUTERS MATERIALEN TOP 5 Rekentaal: op, onder, voor, na, eerste, laatste, meest, minst, groter dan, kleiner dan, op een speelse manier oefenen met eigen lichaam, materiaal Classificiëren en seriëren 46

47 KLEUTERS MATERIALEN TOP 5 Inhoudsmeting lengtemeting wegen Meetkundige vormen en figuren 47

48 LAGER ONDERWIJS WIE kinderen die door de leerkracht gesignaleerd worden kinderen met uitval op LVS INHOUD getalinzicht splitsingen tafels bewerkingen kloklezen meetkunde metend reken 48

49 LAGER ONDERWIJS MATERIALEN TOP 5 Eerste leerjaar (concreet materiaal) 49

50 LAGER ONDERWIJS MATERIALEN TOP 5 Eerste leerjaar (getalbeeld, splitskaarten, rekenvensters) 50

51 LAGER ONDERWIJS MATERIALEN TOP 5 Tweede leerjaar (MAB-materiaal, getalkaarten, honderdveld, tafelkaart) 51

52 LAGER ONDERWIJS MATERIALEN TOP 5 Tweede leerjaar (tafelkaart) 52

53 LAGER ONDERWIJS MATERIALEN TOP 5 Derde leerjaar (rekenmachine, klok, digitale klok ) 53

54 LAGER ONDERWIJS MATERIALEN TOP 5 Vierde/ vijfde en zesde leerjaar - typekaartjes per soort som (gemaakt door logo) - omzettabellen - HTEth-schema (kommagetallen) - tabel met formules (omtrek, ) 54

55 LAGER ONDERWIJS STICORDI TOP 5 stimuleren: in functie van zelfbeeld met materiaal laten werken: inzicht toetsen en huiswerk inkorten (aantal oefeningen beperken) geen verdiepingsoefeningen medeleerling als buddy AANDACHTSPUNTEN TOP 5 STICORDI in samenspraak met leerling, ouders, school en externen ook reeds STICORDI in eerste en tweede graad niet te snel dispenseren wisselende prestaties gemotiveerd verslag bij overgang naar secundaire school 55

56 2 twee STUDIEVAARDIGHEDEN EN STICORDI IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS Wim Tops Onderzoeksmedewerker Universiteit Gent Zorgcoördinator Sint-Pietersinstituut Turnhout 56

57 COGNITIE METACOGNITIE 57

58 COGNITIE Taal Getalinzicht Automatisering Geheugen Visuele perceptie en visuomotoriek Voorbeeld: 2 x 4 = x x² = = 4 4 = x

59 COGNITIE Taal Getalinzicht Automatisering Geheugen Visuele perceptie en visuomotoriek Voorbeeld: = 1256,3 59

60 COGNITIE Taal Getalinzicht Automatisering Geheugen Visuele perceptie en visuomotoriek Voorbeeld: 3 x 4 = 4 x 4 = 5 x 4 = 60

61 COGNITIE Taal Getalinzicht Automatisering Geheugen Visuele perceptie en visuomotoriek Voorbeeld: (x + y) 2 = x 2 + 2xy + y 2 (a + b)(a b) = a 2 b 2 61

62 COGNITIE Taal Getalinzicht Automatisering Geheugen Visuele perceptie visuomotoriek Voorbeeld: 62

63 COGNITIE Taal Getalinzicht Automatisering Geheugen Visuele perceptie en visuomotoriek Hoe meten? - IQ-test - Observatie - SVS Vragenlijst Cornoldi (Roeyers et al., 2006) 63

64 Inhibitie Emotieregulatie Initiatief nemen Werkgeheugen Plannen en organiseren Ordelijkheid en netheid Gedragsevaluatie METACOGNITIE 64

65 Inhibitie Emotieregulatie Initiatief nemen Werkgeheugen METACOGNITIE Plannen en organiseren Ordelijkheid en netheid Gedragsevaluatie Voorbeeld: Er is een klas met 24 leerlingen - 21 leerlingen zitten in een zwemclub - 18 leerlingen zitten in een schaakclub - 10 leerlingen zitten in een koor - 1 leerling zit in alle clubs Hoeveel leerlingen zitten in het koor én de schaakclub? 65

66 Inhibitie Emotieregulatie Initiatief nemen Werkgeheugen Plannen en organiseren Ordelijkheid en netheid Gedragsevaluatie METACOGNITIE Hoe meten? - BRIEF Vragenlijsten (Hogrefe) - Observatie 66

67 Welke problemen ervaren leerlingen? Cognitief Hoofdrekenen Automatiseren van rekenprocedures, formules en (letterlijke) definities Ruimtelijk inzicht Metacognitief Systematisch uitvoeren van stappen (vb. noteren van tussenstappen) Herkennen van analogieën (vb. onbekenden) Transfer naar nieuwe ongeziene oefeningen Gelijktijdig uitvoeren van verschillende stappen Aandacht en concentratie 67

68 Sticordimaatregelen voor leerlingen met dyscalculie Stimuleren Wijs erop als een bepaalde vraag niet of onvolledig werd ingevuld Opgaven steeds op papier (dus niet enkel dicteren of op het bord schrijven). Stuur de aandacht in de goede richting. (Vb. moet je de omtrek of de oppervlakte berekenen? Ken je de juiste formule?) Compenseren Meer tijd (tot 30%) of minder oefeningen Gebruik van zakrekenmachine en grafisch rekentoestel Gebruik van formularia (met uniforme notatiewijze) Gebruik van memofiches met voorbeeldoefeningen (met tussenstappen) Mondelinge toelichting van toetsen en examens Sta afwijkingen van 3 tot 4 mm toe bij meetkundige constructies 68

69 Sticordi-maatregelen voor leerlingen met dyscalculie Remediëren Verbeteren van lesnotities en extra oefeningen Aanleg van een schriftje met voorbeeldoefeningen Inslijpen van procedures (m.b.v. memofiches) Compenserende hulpmiddelen leren gebruiken Dispenseren Meetkundige opdrachten mondeling laten toelichten Hoofdrekenen Vermindering van het aantal oefeningen 69

70 Centrum voor Leesonderzoek Vlaanderen Experimentele Psychologie Universiteit Gent 70

71 3 drie HOGER ONDERWIJS Hilde Van Puyenbroeck Diensthoofd dienst studieadvies Arteveldehogeschool 71

72 ORGANISATIE BIJZONDER STATUUT Onderwijs- en examenfaciliteiten Zorgcoach Gemotiveerd verslag = basisvoorwaarde attesten screenen op de 3 criteria achterstandscriterium testresultaten, normen, hardnekkigheidscriterium geboden hulp verleden exclusiecriterium geen andere oorzaak indien onvoldoende een hertesting (verschillende subtypes) goede basis voor gesprek studiekeuze en aanvraag faciliteiten 72

73 ONDERWIJS- EN EXAMENFACILITEITEN Begrip redelijkheid Faciliteiten jaarlijks herbekijken Toekennen van faciliteiten = maatwerk Meest gevraagde examenfaciliteiten meer tijd voor een schriftelijk examen gebruik van een rekenmachine gebruik van een formularium spreiding van de examens binnen de voorziene examenperiode Meest gevraagde onderwijsfaciliteiten gebruik van een rekenmachine en formularium tijdens oefeningen meer tijd voor het afwerken van een schriftelijke taak studiebegeleiding (cfr. studiestrategieën) vakinhoudelijke begeleiding (cfr. economie, statistiek) 73

74 PSYCHO-EDUCATIE Rolmodellen Goed inzicht in de problematiek 74

75 UNIVERSAL DESIGN FOR LEARNING (UDL) 75