Dr. Bert De Smedt - KULeuven 1

Transcriptie

1 Kinderen met rekenproblemen of dyscalculie Dr. Bert De Smedt Overzicht Inleiding Definitie + Prevalentie Recente wetenschappelijke inzichten Cognitieve kenmerken van kinderen met dyscalculie Neurobiologische inzichten Signaleren van dyscalculie Diagnostiek Behandeling RT-Dag, Heusden-Zolder, 15 April 2008 Centrum voor Gezins- en Orthopedagogiek Centrum voor Instructiepsychologie en -Technologie Bert.DeSmedt@ped.kuleuven.be Definitie Definitie Dyscalculie of rekenstoornis: Hardnekkige problemen In de verwerving van kennis en vaardigheden Op het domein van rekenen/wiskunde Tot uiting komend in een lage toetsscore op een gestandaardiseerde rekentest In vergelijking met een relevante normgroep Dwz. Niet louter het gevolg van gebrekkig onderwijs, zintuiglijke afwijkingen, laag IQ, andere ontwikkelings- of gedragsstoornissen MAAR Rekenen/wiskunde bestaat uit verschillende deelvaardigheden Rekenen/wiskunde is niet eenvoudig Toenemende complexiteit van rekenen/wiskunde doorheen de schoolloopbaan Criterium van minimale ernst? Hoe laag moet de toetsscore zijn? Wat is hardnekkig? Bestaan er subtypes? Prevalentie Informatieverwerking Prevalentie varieert naargelang de gebruikte definitie 3 8 % lagere school kinderen in Vlaanderen Executieve functie: Coördinatie + controle (Meer dan) de helft heeft bijkomende leesstoornissen INPUT Sensorisch register Korte-termijn geheugen Werkgeheugen: Actieve verwerking van informatie Lange-termijn geheugen OUTPUT Even vaak bij jongens als bij meisjes = = = =. Splitsen tot = 6 = = 10 6 = = Dr. Bert De Smedt - KULeuven 1

2 Cognitieve kenmerken Rekenspecifieke kennis Rekenspecifieke kennis De rol van number sense als cruciale factor Algemene factoren: Werkgeheugen Oproepen van informatie uit lange-termijn geheugen van dyscalculie Rekenspecifieke kennis in het lange-termijn geheugen: Feitenkennis Getallen, symbolen Telrij Rekenfeiten, splitsingen Procedurele kennis Rekenstrategieën: telstrategieën, hoofdrekenstrategieën Conceptuele kennis Telprincipes Getallenkennis Rekenspecifieke kennis De cruciale rol van number sense Kinderen met dyscalculie Trager in het tellen en vertraagd begrip van telprincipes Moeilijkheden in het begrijpen en uitvoeren van rekenstrategieën Gebruiken vaker en langer (onrijpe) telstrategieën (vb. vingers) Meer fouten en trager in het uitvoeren van strategieën (vb. brug) Inzicht in de betekenis van getallen Hoeveelheden Getallen stellen hoeveelheden voor Hardnekkige problemen met kennis rekenfeiten (automatisatie) Hardnekkige problemen met vraagstukken Moeite met het begrijpen van breuken Telwoorden één twee drie x = Formele symbolen De cruciale rol van number sense De cruciale rol van number sense Inzicht in de betekenis van getallen Ontwikkelt spontaan bij normale kinderen Kinderen met dyscalculie hebben hier moeilijkheden mee Een belangrijke factor in het ontstaan van dyscalculie Speelt een rol bij: Selectie van een rekenstrategie (vb. tellen vanaf het grootste getal) Organisatie van rekenfeiten in lange-termijn geheugen Inzicht in eigen fouten 9 x 4 = = 17 1/2 + 1/3 = 1/5 Inzicht in de betekenis van getallen Expliciete stimulering van de connectie tussen de getallen en de hoeveelheden Positief effect op de algemene rekenontwikkeling Kan vroegtijdig en op een speelse manier gestimuleerd worden Vb. Bordspelletjes, tafel dekken, Dr. Bert De Smedt - KULeuven 2

3 Algemene factoren Algemene factoren Werkgeheugen Tijdelijk bijhouden + actief verwerken van informatie Een voorbeeld: Luisterspan - Waar/vals oordeel (verwerking) - Onthouden laatste woord (bijhouden) Uit een schoorsteen komt er rook WAAR/VALS Op de middag schijnt de maan WAAR/VALS Je bakt een ei in een hoed WAAR/VALS Problemen in het werkgeheugen ~ rekenproblemen Problemen in het uitvoeren van rekenstrategieën Bijhouden van tussentijdse resultaten Opvolgen van de verschillende deelstappen tijdens oplossingsproces Problemen in de ontwikkeling van rekenfeiten in lange-termijn geheugen Ontwikkeling van connectie tussen oefening en antwoord ROOK MAAN HOED Algemene factoren Snel oproepen van informatie uit het lange termijn geheugen Bestaan er subtypes? Getallen, rekenfeiten, telrij Snel oproepen van informatie = mindere belasting van het werkgeheugen Duidelijke evidentie voor het onderscheid: Kinderen met dyscalculie Kinderen met rekenstoornissen Kinderen met lees- + rekenstoornissen Tragere toegang tot numerieke informatie in lange-termijn geheugen Kinderen met reken- + leesstoornissen hebben algemene problemen met toegang tot in het lange-termijn geheugen Kinderen met lees- + rekenstoornissen vertonen meer en ernstigere moeilijkheden Vooral bij verbale aspecten van rekenen (vb. vraagstukken) (Neuropsychologische) typologie van Rourke & NLD Drie groepen leerstoornissen Leesstoornissen zonder rekenstoornissen Auditieve problemen Rekenstoornissen zonder leesstoornissen Visueel-ruimtelijke problemen Niet-verbale leerstoornis (NLD) Gecombineerde lees- en rekenstoornissen Auditieve + visueel-ruimtelijke problemen MAAR Niet alle kinderen met rekenstoornissen hebben visueel-ruimtelijke problemen Kinderen met visueel-ruimtelijke problemen hebben niet altijd rekenstoornissen Achterliggend neuro(psycho)logische theorie is wetenschappelijk ter discussie Typologie van Geary Procedureel type Geheugen type Visuospatieel type Moeilijkheden in het begrijpen en uitvoeren van rekenprocedures Procedurele subtype Moeilijkheden in het leren en oproepen van rekenfeiten Geheugen subtype Dr. Bert De Smedt - KULeuven 3

4 Neurobiologie: De hersenen Typologie van Geary Visuospatiële subtype??? Visuospatiële vaardigheden spelen een rol in rekenen Meetkunde, getallenlijnen, Hypothese: moeilijkheden in de spatiale representatie van getallen Vb. bij cijferen MAAR Tot op heden GEEN wetenschappelijke evidentie voor dit subtype Toenemende wetenschappelijke kennis Vooral onderzoek bij volwassenen, recent ook bij kinderen Onderzoek naar hersenstructuur (MRI) Onderzoek naar hersenactiviteit tijdens het rekenen (fmri) Op het domein van: Representatie van getallen Aanvankelijk rekenen Neurobiologie: De hersenen Neurobiologie: Genetica Onderzoek naar dyscalculie Is het erfelijk bepaald? Subtiele structurele afwijkingen in het fronto-pariëtaal netwerk dat verantwoordelijk is voor rekenen Kinderen met dyscalculie vertonen andere fronto-pariëtale activatie tijdens het uitvoeren van een elementaire rekentaak Er is een duidelijke genetische component, maar ook omgevingsfactoren spelen een belangrijke rol Vermoedelijk multifactorieel bepaald (= meerdere genen) Komt familiaal voor Dyscalculie komt systematisch voor bij genetische syndromen Turner Syndroom, Velo-Cardio-Faciaal Syndroom, Spina bifida Signaleren Signaleren Signaleren van dyscalculie stellen van een diagnose Eerste aanwijzingen of signalen, geen voorspellingen Centrale rol van leerkracht en ouders Laat-bloeiers Kleuterschool Rekenkundige begrippen (veel, weinig, meer, minder) Ruimtelijke begrippen (onder, boven, naast) Ordenen van voorwerpen (kleur, vorm) Volgorde getallen tot 20 Inschatten kleine hoeveelheden Lagere school (Groot aantal) fouten Niet enkel het antwoord, maar ook werkwijze of strategie Oplossingstijd Beleving van het kind Dr. Bert De Smedt - KULeuven 4

5 Diagnostiek Verschillende soorten diagnostiek Classificerend Verklarend Handelingsgericht Handelingsgerichte diagnostiek staat centraal Leerkrachten en ouders als belangrijke informatiebron Individuele diagnose op maat van het kind: Bijkomend onderzoek Stap 1: Niveaubepaling rekenen Genormeerde rekentoetsen Vb. Leerlingvolgsysteem, TTR, KRT, TEDI-MATH Verzamelen van diverse reken-taakprodukten Kwalitatieve analyse van het rekenproces Ordenen van rekenfouten + analyse van strategiegebruik Analyse van voorkennis + deelvaardigheden Ordenen van fouten Vb. Twee leerlingen met 0/8 op een toets brug over 10 Leerling 1 Leerling = = = = = = = = 7 Foute telstrategie = = = = = = = = 2 Foute splitsstrategie Analyse van voorkennis + deelvaardigheden Telrij tot 20 Number sense Splitsingen tot 10 Rekensymbolen Strategieën optellen en aftrekken tot 10 Hulpmiddelen Observeren Vragen om introspectie / retrospectie Isoleren van opgaven (vb. enkel optellen brug over 10) Variëren van geïsoleerde opgaven Vb. Enkel optellen brug over 10 Indien correct, ook aftrekopgaven Indien fout, optellen zonder brug Hulp geven Vb. Aanbod materiaal Gericht vragen Stap 3: Probleemgeschiedenis Ontwikkelingsanamnese Schoolloopbaan Reeds geboden hulp Dr. Bert De Smedt - KULeuven 5

6 Bijkomend onderzoek Diagnostiek Op basis van hypothesen In functie van behandeling Psychologisch onderzoek Intelligentie Neuropsychologische functies Geheugen Aandacht Perceptie Motivatie / interesse Zelfbeeld / welbevinden Eindresultaat diagnostisch proces Invididuele diagnose op maat Handvatten voor behandeling Specifieke handelingsadviezen Geen algemene recepten Medisch neurologisch onderzoek Behandeling Taakgerichte leerhulp Vertrekkend van handelingsgerichte diagnostiek Steeds op maat van het individuele kind Algemene richtlijnen Taakgerichte hulp Diverse hulpmaatregelen Hulp op school Buitenschoolse hulp Taakgerichte leerhulp Focus = REKENEN! Aandacht voor het strategiegebruik van het kind Aanleren van adequate strategie via directe instructie Leerinhoud opsplitsen in deelstappen Systematisch inoefenen Opnieuw integreren in een groter geheel Transfer naar andere rekentaken Reflectie op strategiekennis en -gebruik Diverse hulpmaatregelen Remediëren Isoleren Vb. Splitsingen tot 10, optellen bij 10, aftrekken van 10 Integreren Vb. Aanvullen/leegmaken tot 10 Generaliseren Vb. Niet alleen bij kale sommen, ook bij vraagstukken Vb. Niet enkel in de klas, ook thuis Spelcontext Vb. Website Freudenthalinstituut Gezelschapsspellen Diverse hulpmaatregelen Remediëren Isoleren Integreren Generaliseren Compenseren Motiveren Dr. Bert De Smedt - KULeuven 6

7 Hulp op school WAT OP SCHOOL KAN, MOET OP SCHOOL GEBEUREN In de klas: Zorgverbreding + differentiatie Zorgcoördinator - taakklas: Afstemming op het klasgebeuren Buitenschoolse hulp, indien nodig In nauwe samenwerking met zorgcoördinator Buitenschoolse hulp: criteria Probleem/taakgericht: REKENEN Op maat van het kind Planmatig Evalueerbaar Didactisch en orthodidactisch goed geschoolde hulpverlener Aandacht voor het klasgebeuren Nauwe samenwerking met de school Aandacht voor het gezin Behandeling Tot slot Ouders en leerkrachten als partners Belang van afstemming Belang van goede communicatie Belang van vroegtijdige signalering, diagnose en taakgerichte hulp: EERDER = BETER Hardnekkige problemen op het domein van rekenen Inzicht in de betekenis van getallen als cruciale factor Dyscalculie heeft een biologische basis Diagnostiek: Kwalitatieve analyse van het rekenproces Taakgerichte behandeling Ouders en leerkrachten als partners Dr. Bert De Smedt - KULeuven 7