Symposiumbundel Werkconferentie spirituele zorg. 12 januari 2012

Transcriptie

1 Symposiumbundel Werkconferentie spirituele zorg 12 januari 2012

2 Werkconferentie spirituele zorg Donderdag 12 januari 2012 te Houten Conferentiemateriaal gebundeld: o o o Programma Verslagen - Verslag plenair gedeelte (korte versie) door Paulien Rijkhoek - Lange versie van het verslag op - Er is geen verslag beschikbaar van workshop 1. Meer informatie over het Expertisenetwerk Levensvragen en Ouderen via de website: - Verslag workshop 2 strategie en implementatie door Paulien Rijkhoek Presentaties - Presentatie: Ontwikkelingen op het gebied van spirituele zorg en levensvragen door Carlo Leget - Presentatie: Stichting centrum voor levensvragen; Aandacht voor de vierde dimensie door Jacqueline Tijhaar - Presentatie: Geestelijke begeleiding voor palliatieve patiënten thuis door Betty Morel en Marije Brüll - Presentatie: Utrechtse werkgroep spiritualiteit in de zorg door Ingrid Zondervan - Presentatie: Project spirituele zorg in de palliatieve fase in netwerk palliatieve zorg stadsgewest Breda door Kitty van de Ven o Aanvullende informatie - Opzet (voortraject) verdiepingsscholing spirituele zorg Netwerk Palliatieve Zorg Waardenland - Projectvoorstel Centrum voor Levensvragen West-Friesland Netwerk Palliatieve Zorg West-Friesland - Conceptueel Beeld Centrum van Levensvragen West-Friesland Netwerk Palliatieve Zorg West-Friesland - Aandacht voor de vierde dimensie Visiedocument Netwerk Palliatieve Zorg West-Friesland

3 6e Werkconferentie spirituele zorg, 12 januari 2012 Programma uur Ontvangst uur Welkom en actueel overzicht m.b.t. landelijke ontwikkelingen op het gebied van spirituele zorg /levensvragen, Carlo Leget, voorzitter agora ethiek en spirituele zorg uur Voorbeelden van samenwerking van netwerken op het gebied van aandacht voor spirituele zorg. Jacqueline Tijhaar, Marije Brüll en Ingrid Zondervan uur Plenaire discussie: Er moet veel binnen het netwerk. Hoe kun je spirituele zorg in relatie tot de andere werkzaamheden oppakken, zodat het niet geïsoleerd blijft staan? O.l.v. Jolanda Roelands, voorzitter Fibula, Platform netwerken palliatieve zorg Nederland uur Pauze uur Workshopronde * uur Afsluiting *Workshopkeuzen: 1. Hoe kun je als netwerk/regio aan de slag met het thema spirituele zorg? Wat voor producten zijn er al (beleidsstukken, websitestramien, uitgewerkte scholingsmodulen, trainingen, etc.). Ineke Hiemstra en Christien Begemann 2. Strategie en implementatie: Hoe wordt er praktisch gewerkt met of vanuit de inspiratie van de Richtlijn? Doorspreken van conceptplannen uit de netwerken/regio waar men feedback op wil van andere deelnemers en leden van de agora ethiek en spirituele zorg. Marijke Wulp en Carlo Leget.

4 6e Werkconferentie Agora over spirituele zorg, voor netwerken palliatieve zorg 12 januari 2012 Pagina 1 van 2 Actueel overzicht m.b.t. landelijke ontwikkelingen op het gebied van spirituele zorg /levensvragen Carlo Leget, voorzitter Agora ethiek en spirituele zorg [Zie powerpoint presentatie voor uitgebreide inhoud] Reacties uit het publiek op de beweging Van betekenis : Focus je niet op perspectief, maar op de inhoud. Het gaat niet om voor- en tegenstanders. Het gaat om betekenis geven aan het sterven (maar heeft dat wel altijd betekenis?). Let op dat palliatieve zorg niet alleen terminale zorg is het gaat om goed leven, soms jarenlang. Steeds blijven uitleggen geeft ook kansen om aan te geven hoe belangrijk het is. Reacties uit het publiek op geplande acties van Agora voor 2012 In de consultatieteams valt op dat oplossingen gezocht worden in medische acties; voor een huisarts kost het te veel tijd, bij ambtsgebonden predikanten gaat er veel mis. Het gaat om zingeving, niet per se om theologie. De manier waarom STEM omgaat met stijlen van overlijden, ook daar is de vraag hoe je met mensen in gesprek komt over zingeving. Maakt niet uit wie het doet, maar hoe doe je dat?! Carlo Leget: samenvattend, de vraag is waar we op inzetten bij training: Kennelijk ook belangrijk voor mensen die in consultatieteams zitten, bij live of telefonisch contact, hoe krijg je de betreffende vragen naar boven in de beperkte tijd die je hebt. Filmpjes zijn heel tastbaar, een mooie vorm om duidelijk te maken waar je tegen aan loopt als verzorgende/verpleegkundige. Het verschil tussen zingevende zorg en psychische problematiek. (Het Expertisenetwerk Levensvragen van Ouderen heeft een DVD uitgebracht.) Er is al veel en het is ook te vinden op de Agora site! 3x samenwerking van netwerken rond aandacht voor spirituele zorg Jacqueline Tijhaar, netwerkcoördinator / (Stichting) Centrum voor levensvragen, West Friesland Initiatief van netwerken palliatieve zorg, Amsterdam-Diemen, Wes-Friesland, Zaanstreek-Waterland om krachten te bundelen op gebied van centra voor levensvragen. [Zie powerpoint presentatie voor uitgebreide inhoud] Marije Brüll, coördinator netwerk Zuidoost Brabant / en Betty Morel (GV Archipel) Geestelijke begeleiding voor palliatieve patiënten thuis [Zie powerpoint presentatie voor uitgebreide inhoud] Reacties uit het publiek: Wij leren verplegenden en verzorgenden juist om zelf aandacht aan deze vragen te geven in de thuissitatie, zodat inzet van GV niet nodig is. o Klopt, maar dit is aanvullend, want geestelijke verzorgers hebben eigen expertise. Bieden cliënten jullie ook aan om zelf een bijdrage te leveren? o Nee, nog niets gemerkt. Wij leggen er de nadruk op dat dit regulier zorgaanbod is.! Ingrid Zondervan, coördinator netwerken in Utrecht. Werkgroep in de regio: Ineke Hiemstra, Greet van der Zweep, Nienke Overvliet [Zie powerpoint presentatie voor uitgebreide inhoud] Plenaire discussie: Hoe kun je spirituele zorg in relatie tot de andere werkzaamheden oppakken, zodat het niet geïsoleerd blijft staan? O.l.v. Jolanda Roelands, voorzitter Stichting Fibula, Platform netwerken palliatieve zorg Nederland Jolanda: er is innerlijke motivatie, er zijn projecten, eisen van zorgverzekeraars. Wat doe je of moet je in netwerkverband?

5 6e Werkconferentie Agora over spirituele zorg, voor netwerken palliatieve zorg 12 januari 2012 Pagina 2 van 2 Opmerkingen uit de zaal: Het valt me op dat alles veel op geestelijke verzorging gericht is. Ik ben adjunct-directeur van een hospice en heb het gevoel dat wij als managers missen wat er allemaal gaande is. o Hoe krijg je bestuurders zo ver dat ze beleid maken op dit punt? Waarom gaan bestuurders er niet mee aan de gang? Ga naar de stuurgroep van het netwerk, daar zitten bestuurders in. Ja, maar in hun eigen documenten komt het niet terug. Het gaat niet alleen om geestelijk verzorgers, het gaat om iedereen in de palliatieve zorg. o (opmerking uit workshop 2: nadruk ligt soms op geestelijk verzorgers omdat ontwikkeling en scholing rond deze onderwerpen onze expertise vraagt niet omdat wij de enige uitvoerders zouden zijn.) o Als geestelijk verzorger heb ik zelden een gesprek over levensvragen, behalve dat het altijd impliciet is. o Verplegenden/verzorgenden hebben het bewustzijn nog niet, dat vraagt aandacht. Pas op voor hokjes! Spirituele zorg is net zo belangrijk als de andere aspecten van palliatieve zorg. In trainingen leer ik dat aan verplegenden en verzorgenden: het is jullie taak, het hoort bij je werk. Iedereen onderkent dat, maar het gevaar van hokjesdenken wordt niet herkend. Jolanda: palliatieve zorg belichaamt een zorgvisie. Gaat het niet om een hele benadering, waar levensvragen onderdeel van zijn (presentie, STEM)? o Ja, maar het is ook een speciaal thema. Daarom juist ook samengenomen, en ook religie hoort daarbij, mag ook genoemd worden. Jolanda: Wat ga je nou concreet doen? Ook bestuurders duidelijk maken dat het om iets heel duidelijks gaat, iedereen gaat dood. Zoeken naar verbondenheid. Ook vanuit VWS is er belangstelling, zie bijv. de Week van Reflectie in november. Sluit je als Agora aan bij dit soort grote initiatieven. o De Goede Zorg-prijs is in 2011 gegaan naar verpleegkundigen van hospice Breda (moreel beraad en dit horen bij elkaar). o Zie voor info over de Week van Reflectie, de laatste volle week van november, plus uitreiking Goede Zorg-prijs in die week. Jolanda: Samenvattend, we moeten de juiste taal gebruiken, verbinding vinden met anderen Na de workshops volgt een korte plenaire afsluiting: wat neem je mee naar huis & wat wil je de Agora werkgroep meegeven? Palliatieve zorg blijven verhelderen: wat valt eronder, binnen de GGZ bijvoorbeeld is het nog een nieuwe term. o Soms is het onderwerp via levensthema s makkelijker bij anderen over te brengen, bv via het gegeven dat iedereen dood gaat. o Het blijven onduidelijke onderwerpen. Soms verengt het werkgebied zich, soms verbreedt het zich weer. Continue uitleg blijft nodig, houd vol! Het groeit organisch groen en rijp door elkaar qua initiatieven om het vorm te geven in je werk. Scholingsmethoden bundelen, zodat er makkelijk uit te putten is (zie hiervoor agora.nl). Contact zoeken met andere ketens, bijvoorbeeld rondom dementie, CVA. Methode palliatief redeneren van IKNL opgepakt, maar spirituele zorg past er nog niet in. We hebben het aangepast Agora kan daar op instappen, die methode wordt veel gebruikt. Kies fundamenteel een goede koers, zodat netwerken mee kunnen waaien. o (Carlo: maar niemand heeft de regie wie zet dan de koers?) Heeft Agora contacten met VWS? Ja, alleen de Agora werkgroep blijkt stabieler dan de groep betrokkenen bij VWS. Netwerk palliatieve zorg is nu wel een actief onderwerp bij VWS. Soms moet je ook in marketingtermen denken en kijken, we hebben in dat opzicht een product. Als je overtuigd bent van je product kom je makkelijker binnen.

6 Verslag workshop 2 van de 6e werkconferentie spirituele zorg Agora, 12 januari 2012 Gespreksleiders Carlo Leget en Marijke Wulp Pagina 1 van 1 Strategie en implementatie: Hoe wordt er praktisch gewerkt met of vanuit de inspiratie van de Richtlijn? Twee vragen uit de praktijk, met daaronder de reacties van de aanwezigen. Hoe krijg je de vraag achter de vraag naar buiten, door de mensen aan het bed die levensvragen vaak niet bij zichzelf herkennen en erkennen? Angelique de Wit, netwerk Dordrecht en Gorinchem Deelnemers aan het eind van een symposium (of training) de gelegenheid geven om zich in te schrijven voor 6 intervisiebijeenkomsten die specifiek gericht zijn op levensvragen. Blijkt goed te werken en verhoogt ook de toeleiding naar de geestelijk verzorgers. Deelname aan scholing koppelen aan de inspanning om er in de eigen organisatie mee aan de slag te gaan (hoe dat te doen is dan onderdeel van de scholing). Scholing nooit in-company, maar altijd met gemengde groepen van verschillende organisaties uit je netwerk. Dat geeft onderling begrip voor verschillen. Uit evaluatie na symposia blijkt dat presentie en het 4-lagen-model het meest blijven hangen. Een dagdeel met een actrice is ook een enorme eye-opener geweest! Uit scholing in een ziekenhuis blijkt dat verpleegkundigen op dit onderwerp overdrachten, rapportages en inbreng in Multi-Disciplinaire Overleggen heel lastig vinden ze voelen het wel aan maar kunnen het niet verwoorden, ze geven aan dat ze de juiste taal niet spreken! o MDOs worden vaak gedomineerd door medische discussie. o Medisch specialisten zijn vaak dogmatisch over wat geestelijke verzorging in houdt. Alsof je geen levensvragen hebt als je geen dominee aan je bed wilt. o IKNL heeft een cursus rond de methodiek palliatief redeneren voor MDO. Er moet meer duidelijkheid zijn over wat gespecialiseerde geestelijke verzorging is en wat algemeen (dat staat ook in de richtlijn). Er zijn vandaag veel geestelijk verzorgers / de nadruk ligt soms op GV omdat de ontwikkeling en scholing rond deze onderwerpen onze expertise vraagt niet omdat wij de enige uitvoerders zouden zijn. Begin met geestelijk verzorgers in je netwerk, want die hebben dit onderwerp als aandachtsgebied, en dan kun je het binnen je netwerk verbreden naar andere groepen medewerkers. In kring geestelijk verzorgers vanuit verschillende organisaties uit een netwerk een lijst maken van wat goed gaat en per keer een goed voorbeeld bespreken; dat betekent niet alleen reflectie op jezelf, maar ook reflectie op je eigen organisatie. In hospices is niet altijd een geestelijk verzorger aangesteld of zelfs niet altijd gewenst; laat dan andere medewerkers scholing volgen. Hospice in Rozendaal is juist wel rond de aanwezigheid van een geestelijk verzorger georganiseerd, mbt beleid rond spirituele zorg vooral voet aan de grond via interesse bij cliëntenraden Algemeen: Er zijn visiestukken te downloaden via agora.nl. Implementatie en borging stagneren op financien, hoe gaan we verder? Kitty van de Ven, Stadsgewest Breda Gemeenten hebben vanuit de WMO wel oog voor geestelijke verzorging én voor vrijwilligers als gespreksmaatjes voor patiënten. Help adviesraden voor de WMO (bv seniorenraden) om te formuleren wat nodig is. Werk vooral met de mensen die het al begrijpen. En zorg dat degenen die het snappen sterk staan in het netwerk. Stadsgewest Breda heeft haar doelgroep uitgebreid naar mensen die ongeneeslijk oud zijn, mensen die lijden aan hun levensvragen. Dat zijn veel meer mensen, zo komt het verder dan de palliatieve fase hopelijk is financiering dan ook makkelijker.

7 Zesde werkconferentie spirituele zorg Houten, 12 januari 2012 European Association for Palliative Care Consensus rapport VS: Spiritual care in palliative care Towards nursing competencies in spiritual care Platform pall zorg Redactie VIKC richtlijnen boek Min VWS Taskforce spiritual care Visiedocument verdere ontwikkeling en scholing spirituele zorg Rapport competenties (Annemieke Kuin) Werkconferenties Agora (5x): Regionale netwerken Richtlijn spirituele zorg Agora werkgroep Ethiek en spirituele zorg Andere beroepsverenigingen en belanghebbende instanties VGVZ TGV Masterclass Geestelijke verzorging en palliatieve zorg (6x) Visiestuk: de reacties Bevestiging beeld: Behoefte aan kennis over en resultaten van spirituele zorg Weinig structurele inbedding en multidisciplinaire samenwerking Wel goede locale en losse initiatieven Aanvullingen en suggesties: Religieuze tradities als krachtbronnen Partners zoeken als Trimbos en HKZ Het gaat om heel de mens! Misverstanden: te functioneel Bondgenoten: VGVZ, Expertisenetwerk Lv & O Afwezig: meeste beroepsverenigingen Beleid en management visiedocument richtlijn Werkvloer en praktijk Na de expertmeeting Meerjaren aanpak richting management Financiering zoeken Position paper Infographic Tweede nieuwsbrief Reacties 2 e nieuwsbrief Contact/gesprek/samenwerking: Lindeboom Instituut VGVZ (om bestuurscommissie oncologische en palliatieve zorg) Helen Dowling Instituut PCOB 1

8 Van betekenis Op dit moment wordt de discussie over het vraagstuk rondom voltooid leven nog te veel gedomineerd door de medische en juridische benadering en wordt er niet of nauwelijks gesproken en gedacht vanuit ethisch perspectief en zingeving. Dit laatste vraagt om verdere aanscherping van eigen visie en standpunten door oudere burgers in samenspraak met experts. Dit betreft zowel artsen, die vaak direct contact met mensen hebben rondom de laatste levensfase, maar ook met deskundigen vanuit theologisch en ethisch perspectief Vanuit de Agora Ethiek & SZ Publicaties in tijdschriften (bekendheid richtlijn) Meer aandacht voor MBO en MBOopgeleiden Integratie moreel beraad in de praktijk Vervolg aandacht voor spirituele zorg in consultatieteams (NTPZ nov 2011) EAPC Taskforce Wisselwerking met andere landen Research Online survey prioriteiten Education Inventarisatie scholingsvormen Implementation Serie artikelen in EJPC Agora ethiek en spirituele zorg Carlo Leget, Universitair hoofddocent Zorgethiek, Universiteit van Tilburg Marian Adriaansen, lector chronische zorg HAN Hogeschool Eric Ettema, filosoof/promovendus, VU Medisch Centrum Joep van de Geer, geestelijk verzorger, Medisch Centrum Leeuwarden Marieke Groot, Onderzoeker Helen Dowling Instituut en UMC St Radboud Ineke Hiemstra, netwerkcoordinator Utrecht-stad en Zuid Oost Utrecht Janneke Koningswoud - ten Hove, Directeur Roparun Hospice Calando, Dirksland Paul Lieverse, anesthesioloog Erasmus MC - Daniel den Hoed Oncologisch Centrum, Rotterdam André Rhebergen, directeur Agora Karen Rutgers-van Wijlen, maatschappelijk werker/psycho-oncologisch therapeut werkzaam bij Amarant en Toon Hermanshuis Amersfoort Marijke Wulp, beleidsmedewerkster Agora 2

9 Stichting bestaat uit Stichting centrum voor levensvragen Aandacht voor de vierde dimensie Initiatief van: Netwerk palliatieve zorg Amsterdam- Diemen; Netwerk palliatieve zorg West-Friesland; Netwerk palliatieve zorg Zaanstreek- Waterland. Achtergrond van het initiatief De belangrijkste reden is: krachten bundelen Doel van de stichting Zorg dragen voor optimale aandacht en zorg voor levensvragen en zingeving voor mensen die te maken krijgen met ingrijpende levensveranderingen en daarvan merkbaar grote negatieve gevolgen ondervinden voor de kwaliteit van hun leven. 1

10 Hoe bereiken? Zorg dragen voor de beschikbaarheid van geestelijke verzorging en professionals Het onder de aandacht brengen van levensvragen en zingeving bij zorgverleners Het bieden van een regionaal platform voor professioneel geestelijk begeleiders t.b.v. deskundigheidsbevordering en samenwerking. Het organiseren van themabijeenkomsten Uitvoering en dagelijkse leiding De activiteiten worden uitgevoerd door de regionale centra voor levensvragen. Een eigen werkstructuur voor de overkoepelende werkzaamheden. Een afvaardiging van een regionaal centrum voor levensvragen neemt plaats in een gezamenlijk platform (ontwikkelen van gezamenlijk inhoudelijke beleid, deskundigheidsbevordering, website, financiële zaken e.d. De stichting heeft de mogelijkheid om deskundigen aan zich te verbinden die belast worden met het bewerkstelligen van de doelstellingen van de stichting. Financiering Bijdragen van de netwerken palliatieve zorg; Subsidies en donaties; Schenkingen, erfstellingen en legaten; Eigen bijdragen van patiënten en zorgvragers; Alle andere verkrijgingen en baten. 2

11 Meerwaarde? Gezamenlijk activiteitenplan met begroting; Gezamenlijk werken aan herkenbaarheid: zelfde naam, layout etc. Gezamenlijk werken aan deskundigheid eigen pool; Gezamenlijk optreden naar financiers; Allianties vormen: Agora, Vilans, Fibula enz. DE WEBSITE 3

12 ZW: WF: AD: VRAGEN? 4

13 Betty Morel, geestelijk verzorger Archipel Marije Brüll, netwerkcoördinator NWPZ Zuidoost Brabant Korte introductie Terugblik project geestelijke begeleiding thuis Vooruitblik geestelijke begeleiding thuis Regio Zuidoost Brabant Telt circa inwoners 17 zorgaanbieders zijn aangesloten bij het NWPZ ZOB, waaronder 4 ziekenhuizen Stuurgroep Klankbordgroep professionals Klankbordgroep vrijwilligers Diverse werkgroepen waaronder werkgroep geestelijke verzorging Project geestelijke begeleiding thuis in opdracht van het Netwerk Palliatieve Zorg Zuidoost Brabant Projectperiode Uitgewerkt door de werkgroep geestelijke zorg In eerste instantie voor de regio Eindhoven, nu gehele regio Professionele begeleiding en morele counseling Door GV ers werkzaam in de zorg Voor palliatieve cliënt en evt. cliëntsysteem Gericht op verwerking van ziekte en eindigheid en/of morele problemen Als integraal onderdeel van zorg Waardoor: toename van welbevinden beter eigen keuzen kunnen maken én verhogen van kwaliteit van zorg 1

14 Werkgroep geestelijke begeleiding Centrale, 24-uurs bereikbaarheid Pool van GV: pool van 14 GV ers werkzaam in een zorginstelling (deelname adv criteria) Vooraf: instructie aan GV Uitgebreide evaluatie van elke casus Optie 1. Coördinator ontvangt telefonische aanvraag voor consult geestelijke verzorging in de eerstelijn coördinator beoordeelt de aanvraag en neemt bij positieve beoordeling binnen twee dagen contact op met geestelijk verzorger in de pool geestelijk verzorger neemt binnen drie werkdagen contact op met de aanvrager. in samenspraak met patient: start begeleiding thuis na afloop van elk begeleidingstraject: invullen evaluatie formulieren mailen/ faxen naar NWPZ Optie 2 GV biedt vanuit een begeleidingstraject in het ziekenhuis een vervolgbegeleiding in de thuissituatie aan dit aanbod kon ook na ontslag telefonisch worden gedaan. Bij positief resultaat: aanvraag wordt aangemeld bij de coördinator in samenspraak met patient: start begeleiding thuis na afloop van elk begeleidingstraject: invullen evaluatie formulieren mailen/ faxen naar NWPZ Mogelijke verwijzers: Huisarts en praktijkondersteuners (transfer of wijk-) Verpleegkundigen en verzorgenden Transmuraal team Geestelijk verzorgers ziekenhuis Vrijwilligers T.T. Uitvaartondernemingen Andersoortige hulp- en dienstverleners. Folder opgesteld en ruim verspreid Scholingen voor vrijwilligers, verpleegkundigen en verzorgenden Artikel in diverse kranten Nieuwsbrief netwerk Aandacht tijdens symposia en andere bijeenkomsten Beste: ervaring en mond op mond reclame! In 2011 ondersteuning van 20 cliënten, (conform doelstelling) Gemiddeld p.p. drie consulten van 1 uur Verwijzers: Huisarts Thuiszorg g.v. ziekenhuis patiënt of naaste uitvaartonderneming Verwerking en acceptatie ziekte en eindigheid (coping) Maken eigen keuzen (euthanasie) Afronding leven en opmaken balans Unfinished business Afscheidsritueel 2

15 Financiering voor de komende drie jaar gegarandeerd door Zorgkantoor: Aantal te includeren cliënten: 2012: : : 80 Totaal : 180 Thuiszorgorganisaties kunnen palliatief zorgaanbod kosteloos uitbreiden Ziekenhuizen kunnen aanbod eerstelijn kosteloos uitbreiden Gemiddeld aantal gesprekken per cliënt: 3 Gemiddelde tijdsduur per consult: 1 uur Aanbod gaandeweg uitgebreid: Aanvraag voor consult in de eerstelijn én GV biedt vanuit begeleidingstraject in het ziekenhuis actief een vervolgbegeleiding thuis aan (telefonisch nabellen!) Consulten worden vaak te laat ingeroepen; Verwijzers attenderen op tijdige aanvraag van de consulten Borging van aanbod (2012): gesprekken met thuiszorgorganisaties om GV als integraal onderdeel van pall. zorgaanbod aan te bieden (implementatie op maat): Ontwikkelen checklist Nieuwe folder Scholing op vraag Belangrijk: draagvlak stuurgroep 3

16 15/02/ januari 2011 Werkconferentie Spirituele Zorg Presentatie Utrechtse werkgroep spiritualiteit in de zorg Inleider: Ingrid Zondervan Sheet 1 Inspiratie Utrechtse Werkgroep Sheet 2 Motivatie Utrechtse Werkgroep Sheet 3 Doelstelling/ambitie Utrechtse Werkgroep Sheet 4 Deelnemers Utrechtse Werkgroep Sheet 5 Werkzaamheden Utrechtse Werkgroep Sheet 6 Resultaten en producten Utrechtse Werkgroep Sheet 7 Voortzetting Inspiratie Utrechtse Werkgroep Het uitkomen van de landelijke Richtlijn spiritualiteit; De Stichting Tijd voor een gesprek (ihb de gehouden symposia spiritualiteit); stichting STEM enzovoort; De toenemende interesse in spiritualiteit versus de ervaren tekorten in de praktijk; Het uitkomen van het Agora visiedocument spirituele zorg; De goede flow van netwerksamenwerking in de regio; Motivatie Utrechtse Werkgroep 1. Oog en oor hebben voor het geestelijke/ spirituele leven van de patiënt/cliënt is mede afhankelijk is van de mate waarin medewerkers privé verbinding hebben met dit domein. Medewerkers, ook degenen die er niet zoveel mee hebben moeten zich op dit gebied kunnen bekwamen, en loskomen van de valstrik van geen tijd, omdat luisteren naar levensvragen eerder een open attitude betreft, dan een grote tijdsinvestering. 2. Ook is opvallend dat in overdrachten tussen organisaties onderwerpen als persoonlijke context, ziektebeleving. levensverwachting en levensovertuiging stiefmoederlijk zijn bedeeld, en dat aan patiënt/cliënt zelf daar nauwelijks iets over wordt gevraagd terwijl deze aspecten enorm van invloed zijn op de zorg. 3. Vraaggestuurde spirituele zorg is een mythe voor de meerderheid. Als je overgeleverd bent aan een ziekte die je overmant, aan hulpverleners en behandelingen die je niet kent, aan onzekerheden en twijfels rond je prognose, aan innerlijke strijd en opdoemende levensvragen kan menigeen niet zijn levensvragen formuleren. De palliatieve patiënt kan beter op weg geholpen worden de eigen vragen te onderkennen, de weg gewezen krijgen naar mogelijkheden en dat vergt deskundige begeleiding. En dat geldt ook voor zorgverleners. We moeten laten weten wat we te bieden hebben. Doelstelling/ambitie Utrechtse Werkgroep Geestelijke zorg in de regio optimaliseren, o.a. via implementatie richtlijn spirituele zorg, via deskundigheidsbevordering en verkenning van nieuwe mogelijkheden. De doelstelling van de werkgroep is vierledig: Het bevorderen van de bewustwording van werkers in de intra- en extramurale zorg dat spiritualiteit een essentieel en inherent onderdeel van alle zorg is. De werkers in de palliatieve zorg via bestaande educatieve middelen helpen om spirituele vragen en levensvragen van cliënten adequaat te kunnen herkennen en hanteren. Tevens een overzicht geven naar wie eventueel doorverwezen kan worden. Het bevorderen van de bewustwording van managers bestuurders en beleidsmakers in de intra- en extramurale palliatieve zorg dat spiritualiteit een essentieel en inherent onderdeel van is van alle zorg. Managers, bestuurders en beleidsmakers helpen om door middel van de bestaande educatieve middelen aandacht voor de spirituele dimensie van zorg binnen hun organisatie te bevorderen. Borging van de spirituele zorg in de palliatieve fase binnen het kwaliteits- en instellingsbeleid is essentieel. De werkgroep kiest om deze reden voor het insteken op het nivo van de bestuurders en managers van de aangesloten instellingen. Wanneer zij de essentie van aandacht voor spiritualiteit in de palliatieve zorg in het vizier hebben kunnen zij zich inzetten voor een integrale aanpak. Uit Agora visiedocument: Voor de professionele ontwikkeling van de spirituele zorg is een zorgmodel noodzakelijk waarin de spirituele dimensie expliciet benoemd en uitgewerkt wordt. Hier ligt een taak voor beroepsorganisaties, zorginstellingen en opleidingen. Spirituele zorg is multidisciplinaire zorg en dus is het van belang dat ook anderen dan geestelijk verzorgers getraind worden om bijv. de richtlijn te begrijpen en competenties te verwerven om deze toe te passen. Deelnemers Utrechtse Werkgroep Binnen het werkveld van de regionale netwerken in de provincie Utrecht (Utrecht Stad, Utrecht Zuid, Noord West Utrecht, Zuid Oost Utrecht en Eemland) hebben een aantal mensen zich verenigd om het thema spiritualiteit in de palliatieve zorg te 'ontsluiten' voor werkers in de zorg. Terugkoppeling naar het werkveld vindt plaats via de netwerken palliatieve zorg en komt tot uitdrukking in een aantal concrete activiteiten. Naam Nienke Overvliet Jet van Hasselt Hans Altenburg Thomas Borggrefe Chantal Bergers Anette Pet Jos Hettinga Marije Stegenga (extern voorzitter) Sylvia van der Linde Ineke Hiemstra Ingrid Zondervan Functie, organisatie Geestelijk verzorger St. Antonius ziekenhuis Trainer, supervisor en coördinator VPTZ Z-U Stafmedewerker stichting Antroz Kwaliteitsmedew. Leendert Meeshuis Geestelijk verzorger de Geinsche hof, Zorgspectrum Huisarts en consulent PTMN en facilitator spirituele zorg van Rigpa hoofd patiëntenzorg HDI Geestelijk verzorger Aveant Stafmedewerker bij Reliëf Coördinerend wijkverpleegkundige Vitras / CMD Netwerkcoördinator Utrecht Stad en Zuid-Oost Utrecht Netwerkcoördinator Noord-West Utrecht en Zuid Utrecht 1. Werkzaamheden Utrechtse Werkgroep Definiëring: we bespreken de begrippen palliatieve zorg en spiritualiteit. Dit heeft twee doelen: 1 procesmatig: de werkgroep leert elkaar beter kennen, achtergrond, werkervaring, gedachtegoed. 2 inhoudelijk: we kiezen gezamenlijk een definitie, waar iedereen zich in kan vinden. 2. Inventarisatie: we inventariseren wat er is aan materiaal en brengen een ordening aan en maken een schets van concrete educatievoorstellen. 3. Strategiebepaling vaststellen via volgende stappen: - maken van een boekje met het concrete scholingsaanbod aan de hand waarvan zij de scholing op spiritualiteit in de palliatieve fase kunnen opnemen in hun educatiepakket. - gesprekken plannen met werkgroepen palliatieve zorg van aangesloten instellingen. - presentatie (symposium) plannen voor medewerkers, managers en bestuurders voorjaar Veldcontacten met beleidsmakers en/ of bestuurders: we willen zorgen dat we uitgenodigd worden om mee te denken, te adviseren en te helpen kiezen welk materiaal, methodiek of scholing de betreffende organisatie in kan zetten. 5. Voornemens: voor organisaties wordt jaarlijks een bijeenkomst belegd waarin de contactpersonen van de organisaties hernieuwde inspiratie op kunnen doen. 1

17 15/02/2012 Resultaten en producten Utrechtse Werkgroep Resultaat 1. Symposium voorjaar 2012, met als doel om Stil te staan bij en inzicht te geven in spiritualiteit in de zorg, wat is het enz.; Inzicht te geven in de richtlijn spirituele zorg, belang van de richtlijn, overeenkomst en verschil met mentaal welbevinden (term die Actiz hanteert); Hoe vertalen in bijv. attitude naar cliënt, in zorgleefplannen, relatie met palliatief redeneren enz.; Het scholingsaanbod, zoals verwoord in het boekje Zicht op Zin, onder de aandacht te brengen; bezieling en spirituele zorg in organisaties; Oefenen mbt spiritualiteit (proeven wat het is, eigen houding, luisteren, hoe stel je vragen, hoe creëer je ruimte enz., bijv iets uitwisselen in tweetallen). Wat is wezenlijke communicatie. De doelgroep bestaat daarom uit een gemêleerd publiek van managers, bestuurders, en een veelheid aan disciplines betrokken bij palliatieve zorg. Het symposium moet dus voor al deze groepen iets te bieden hebben. Vrijwilligers behoren niet tot de doelgroep van dit symposium (omdat het een andere aanpak vraagt). Daarom wél voor de coördinatoren van vrijwilligers, die de vertaalslag naar hun vrijwilligers aansluitend zelf kunnen maken. Resultaat 2. Boekje met concrete scholingsvoorstellen. Met dit boekje willen de netwerken palliatieve zorg uit de regio Utrecht een handreiking bieden om binnen organisaties het thema spirituele zorg vorm te geven, op een wijze die aansluit bij die organisatie en medewerkers. Meer aandacht voor spirituele zorg levert zowel voor de patient als medewerker meer welbevinden en betrokkenheid Er worden drie scholingsvarianten gepresenteerd om het thema onder de aandacht te brengen en houden: - Intervisie binnen zorgteams 1. Mbv ABC boek voor werkers in de zorg 2. Mbv lesbrief Met ouderen in gesprek over levensvragen 3. Mbv Tja wat zal ik zeggen - Incompany training 4. Mbv De cirkel Er zijn 5. Mbv training Levensvragen herkennen, signaleren en bespreken - Externe scholingsmogelijkheden 6. Training spirituele zorg in de laatste levensfase Het overzicht is niet volledig, maar dit zijn de middelen en materialen waarvan de werkgroep van mening is dat ze gebruiksvriendelijk zijn en van een constante kwaliteit. Het staat organisaties vrij om andere wegen te bewandelen. Voortzetting Er zijn plannen om de werkgroep te behouden als platform voor het uitdragen van spirituele zorg in de regio. Ontwikkelingen in de regio zijn gaande mbt: - Starten met een café Doodgewoon; - Uitbreiding Stichting Tijd voor een gesprek (qua inhoud en regio); - Mogelijkheden verkennen van bijeenkomsten in het ziekenhuis. 2

18 Project: Spirituele zorg in de palliatieve fase Netwerk PZ Stadsgewest Breda pilotgebied: Moerdijk, Drimmelen, Geertruidenberg Projectplan: November Looptijd project: sept sept Projectorganisatie Projecteigenaar netwerk PZ Voorzitter Eliane Thewessen lid RvB De Riethorst Stromenland *Projectgroep Riet de Koning, geestelijk verzorger, De Riethorst/Stromenland Gemma Verlijsdonk, geestelijk verzorger, Surplus Zorg Sancta Maria Heleen van der Hulst, teammanager thuiszorg, Thebe Brigitte Engwegen, trainer/coach, Sensoor/Praktijk ademcoaching Nellie van der Made, geestelijk verzorger, De Wijngaerd Projectleider Kitty vd Ven Netwerkcoordinator Projectgroep* Klankbordgroep Werkgroep scholing Werkgroep ondersteuningspunt Project: Spirituele zorg in de palliatieve fase Netwerk PZ Stadsgewest Breda pilotgebied: Moerdijk, Drimmelen, Geertruidenberg Projectplan: November Looptijd project: sept sept Doelstelling Iedere patiënt in pilotregio in de thuissituatie krijgt structureel palliatieve zorg aangeboden, waarbij aandacht is voor de naasten Structureel aanbod spirituele zorg ingericht in de pilotregio Verzorgende en verpleegkundigen in de thuiszorg, VPTZ vrijwilligers en huisartsen in de pilotregio, de vaardigheden om de spirituele vraag van patiënten (en hun naasten) in de palliatieve fase te herkennen, spirituele zorg te bieden en te weten wanneer verwijzing naar het professionele aanbod gewenst is of telefonisch geconsulteerd moet worden. In overleg met de betreffende zorginstellingen 1

19 Project: Spirituele zorg in de palliatieve fase Netwerk PZ Stadsgewest Breda pilotgebied: Moerdijk, Drimmelen, Geertruidenberg Projectplan: November Looptijd project: sept sept Resultaten Steunpunt spirituele zorg in de pilotregio (professionele geestelijk verzorgers) Basisscholing voor zorgverleners Folder en website Sociale kaart Structurele financiële middelen Meetresultaten consultatie eerste jaar Implementatieplan steunpunt voor andere gemeenten cq regio s van het netwerk Project: Spirituele zorg in de palliatieve fase Netwerk PZ Stadsgewest Breda pilotgebied: Moerdijk, Drimmelen, Geertruidenberg Projectplan: November Looptijd project: sept sept Scholing Scholingsplan Afwijking projectplan: - Doelgroep is uitgebreid naar de intramurale sector en de gehele netwerkregio - Toevoeging doelstelling met een train de trainer aspect Scholing: Omgaan met zingevingvragen in de palliatieve zorg van IKNL (Netwerk Geestelijk verzorgers, werkgroep scholing) met aanpassing train de trainer component 23 deelnemers (2 groepen): VPTZ coördinatoren, geestelijk verzorgers, verpleegkundigen. Geaccrediteerd. 3 Dagdelen. Gefinancierd door het IKZ (kwaliteitsgelden 2011) Borging: - Inkoopvoorwaarde CZ 2012 (voorwaarde 7) - Intervisie (tot de inrichting van het steunpunt is het netwerk verantwoordelijk voor scholing en intervisie - 2 cursisten naar landelijke train de trainer Uitvoering januari/februari

20 Project: Spirituele zorg in de palliatieve fase Netwerk PZ Stadsgewest Breda pilotgebied: Moerdijk, Drimmelen, Geertruidenberg Projectplan: November Looptijd project: sept sept Steunpunt spirituele zorg Voorstel Doelgroep: - Mensen in de palliatieve fase van hun leven - Mensen die ongeneeslijk oud zijn, met vragen omtrent levenszin, voltooid leven, afsluiten levensverhaal - Mensen die geen beroep willen doen op kerken en pastorale beroepskrachten Steunpunt wordt ondergebracht bij een bestaande instelling Aanbod steunpunt: - Consultatie; Professionele geestelijk verzorgers uit 3 intramurale instellingen in de pilotregio gaan extramurale zorg verlenen - Scholing & intervisie van zorgverleners Het voorstel verder uitwerken en uitvoeren in

21 Spirituele zorg in het Netwerk Palliatieve Zorg Waardenland Inleiding Momenteel wordt 5 x per jaar de basisscholing palliatieve zorg voor niveau 3 en 4 verzorgenden en verpleegkundigen uitgezet. Voor een uitwerking van deze basisscholing verwijs ik u naar de bijlage. In een van de dagdelen wordt het onderwerp spirituele zorg uitgediept. Tijdens evaluatie van de scholing is gebleken dat er behoefte bestaat aan een verdiepingsscholing van 1 of 2 dagdelen. Uitgangspunten Goede spirituele zorg en begeleiding moet gegeven kunnen worden op elke plaats waar een palliatieve cliënt zich bevindt. Hiervoor is het echter wel noodzakelijk als netwerk om eenduidigheid te creëren in wat er verstaan wordt onder spirituele zorg. Essentieel om deze eenduidigheid en continuïteit te kunnen aanbieden is het aanbieden van scholing. Het netwerk kiest ervoor om juist een verdiepingscursus in 2 dagdelen aan te bieden. De stof die in het eerste deel behandeld is kan opgenomen worden en middels een opdracht in de praktijk worden uitgezet. In het 2 e dagdeel wordt het resultaat hiervan dit met elkaar besproken. Voorafgaand aan de start van deze verdiepingscursus wil het Netwerk een netwerkbijeenkomst organiseren met als thema Spiritualiteit en palliatieve zorg. Deze bijeenkomst is mede bedoeld als werving voor de verdiepingscursus. Organisatie Het organiseren van een netwerkbijeenkomst in het voorjaar van 2012 (juni 2012). Tijdens deze bijeenkomst willen we mensen verder bekend maken met de begrippen. Daarnaast is deze bijeenkomst een voortraject op de vervolgcursus. Het voorstel is de bijeenkomst te starten met een plenaire spreker om vervolgens in workshops uit elkaar te gaan. Plenaire spreker; Een geestelijk verzorger van de werkgroep die binnen het netwerk werkzaam is Workshopindeling; Bespreken van competenties die nodig zijn in spirituele zorg Project Stem Vertellen van levensverhaal Maximaal aantal mensen is 120. Bijeenkomst is van , inclusief lunch Tijdens deze bijeenkomst behoeften peilen voor verdiepingscursus Verdiepingscursus 2 dagdelen van 2 uur gegeven door 1 docent Maximaal aantal cursisten tussen de 10 en 15 Cursisten betalen een bijdrage van 25 euro Voorlopig 1 x per jaar aanbieden, bij veel animo 2 x per jaar Scholing moet nog ontwikkeld worden waarbij zeker gebruikt gemaakt wordt van aanbod wat in het land bekend is. Daarnaast is het nodig voor deze cursus PR uit te zetten.

22 Projectvoorstel Centrum voor levensvragen West-Friesland (Afbeelding) Hoorn, september 2008 Aanvrager Projectnaam: Centrum voor Levensvragen West-Friesland Aanvrager: Netwerk voor Palliatieve Zorg West-Friesland Postbus 142, 1620 AC Hoorn, telefoon Contactpersoon: J. Tijhaar (coördinator) Projectvoorstel Centrum voor Levensvragen West-Friesland pagina 1

23 1. Samenvatting Samenwerking tussen geestelijk verzorgers, pastores en predikanten in de regio zal gaan leiden tot een centraal overzicht van hun bereikbaarheid en beschikbaarheid, inzichtelijk voor alle zorgverleners in de regio. Tevens zal dit leiden tot goede informatievoorziening voor alle zorgverleners in de palliatieve zorg over het belang van aandacht voor zingevingsvragen van de patiënten. Er is reeds een begin gemaakt met deskundigheidsbevordering van zorgverleners in de regio met betrekking tot het zelf omgaan met zingevingsvragen van patiënten. Op de lange termijn wordt regionaal o.a. gestreefd naar uitbreiding van de beschikbaarheid van geestelijk verzorgers voor patiënten in de palliatieve fase met name voor hen die thuis verblijven en geen kerkelijke binding hebben. Doel is om dit initiatief als best practice landelijk beschikbaar te maken voor andere netwerken palliatieve zorg. 2. Inleiding Het netwerk Palliatieve zorg West-Friesland bestrijkt het gebied tussen de steden Hoorn, Enkhuizen en Medemblik. De stad Hoorn heeft binnen de regio de belangrijkste centrumfunctie. In West- Friesland wonen ruim inwoners. De regio kent als zorginstellingen een ziekenhuis (het Westfriesgasthuis), twee zorgkoepels (Wilgaerden met 15 locaties voor ouderenzorg, 10 verzorgingshuizen en 5 woonzorgcomplexen en Omring met thuiszorg, 7 verzorgingshuizen, 4 verpleeghuizen en 6 woonzorgcentra) en een hospice (Dignitas te Hoorn). Onder leiding van het netwerk Palliatieve Zorg West-Friesland is in 2007 een werkgroep gestart voor de geestelijk verzorgers, pastores en predikanten in de regio. De reden om met deze werkgroep is starten was het bevorderen van de samenwerking op het gebied van geestelijke zorg voor patiënten in de laatste levensfase en het tot stand brengen van projecten en initiatieven. In de werkgroep is een leemte gesignaleerd in deze regio met betrekking tot de geestelijke zorg voor patiënten in de palliatieve fase die thuis verblijven. Enerzijds is er sprake van een beperkte aandacht en zorg voor levensvragen van patiënten in de palliatieve fase. Zo wordt de behoefte aan ondersteuning bij zingevingsvragen van patiënten in de laatste levensfase niet altijd adequaat gesignaleerd door artsen en verpleegkundige die betrokken zijn bij de patiënt. Deze zorgverleners geven tevens aan niet altijd in staat te zijn tot het bieden van primaire ondersteuning bij zingevingsvragen. En de verwijzingsmogelijkheden, als die er al zijn, zijn vaak niet bekend. Anderzijds is de beschikbaarheid van specialisten op het gebied van zingevingsvragen in de palliatieve fase beperkt. De ontwikkeling is dat steeds meer ouderen en mensen in de palliatieve fase, zoveel mogelijk thuis verblijven en thuis sterven. Binnen de intramurale hulpverlening is de specifieke invulling op het gebied van geestelijke verzorging traditioneel en wettelijk geregeld, daarbuiten echter niet. De ervaring leert dat in de thuissituatie mensen met een kerkelijke binding slechts ten dele een beroep kunnen doen op eigen pastor of dominee. Geografische vergroting van hun individuele werkgebieden en het feit begeleiding van mensen in de laatste levensfase slechts één van de vele taken van deze beroepsgroep betreft, maakt dat de beschikbare tijd en soms ook affiniteit mist om deze rol adequaat te vervullen. Daarnaast heeft, door de verdergaande secularisatie in Nederland, een groot gedeelte van de patiënten in de palliatieve fase geen band meer met een kerk of een andere levensbeschouwelijke instelling. Zo lang zij thuis verblijven zijn er voor hen geen mogelijkheden om terug te vallen op deskundigen op het gebied van zingevingsvragen. Projectvoorstel Centrum voor Levensvragen West-Friesland pagina 2

24 Om de bereikbaarheid en de beschikbaarheid van deskundigen op het gebied van zingevingsvragen te verbeteren, evenals en de aandacht en zorg voor levensvragen van patiënten in de palliatieve fase te verbeteren willen we het Centrum voor Levensvragen West-Friesland (verder te noemen CvLWF) gaan opstarten. Dit centrum zal gaan fungeren al een onafhankelijk initiatief, niet gebonden aan religieuze of levensbeschouwelijke instellingen. De diensten die het centrum gaat ontwikkelen komen ter beschikking van iedereen die daar behoefte aan heeft, ongeacht de levensbeschouwelijke achtergrond van de aanvrager. Deze leemte, zoals gesignaleerd in West-Friesland, staat niet op zichzelf. Zoals blijkt uit de werkconferenties van Agora (zie bijlage) kan geconstateerd worden dat er landelijk een hiaat is in de hulpverlening als het gaat om begeleiding bij levensvragen voor patiënten die thuis verblijven. Bij de opzet van het Centrum voor Levensvragen zal gebruik daarom gemaakt worden van de ervaringen met centra/steunpunten voor levensvragen, zoals in Nijmegen en Woerden. Daarnaast worden de ervaringen meegenomen uit andere netwerken palliatieve zorg, die de aandacht voor levensvragen in de eerste lijn op een andere manier hebben georganiseerd. Dit project probeert de succesfactoren van die initiatieven te incorporeren en uit te groeien tot een best practice. Alle stappen die in dit project evenals de belemmerende en bevorderende factoren worden gezet zullen goed worden gedocumenteerd en komen ter beschikking van alle andere netwerken palliatieve zorg. 3. Doelstelling 3.1. Doelstelling De doelstelling van het CvLWF is zorg dragen voor optimale aandacht en zorg voor levensvragen van patiënten in de palliatieve fase in West-Friesland door middel van: 1.afstemming van de visie op het belang van spirituele zorg voor patiënten in de laatste levensfase in het algemeen en de organisatie van spirituele zorg in de regio in het bijzonder; 2.het onder de aandacht brengen van het belang van aandacht van zorgverleners voor levensvragen bij mensen in de laatste levensfase en het inzichtelijk maken van verwijsmogelijkheden via een digitale verwijsgids; 2b. de digitale verwijsgids met daarin opgenomen alle deskundigen op het gebied van zingeving in de regio breed onder de aandacht brengen van zowel zorgverleners als mantelzorgers en patiënten en hun naasten; 3.deskundigheidsbevordering van zorgverleners en vrijwilligers die betrokken zijn bij patiënten in de palliatieve fase met betrekking tot het zelf omgaan met levensvragen; 4.het zorg dragen voor de beschikbaarheid van een pool van geestelijk verzorgers voor patiënten thuis als aanvulling op de zorg geboden door geestelijk verzorgers, pastores en predikanten in de regio. (lange termijn). 5.het bieden van een platform voor pastores, predikanten en geestelijk verzorgers in de regio t.b.v. deskundigheidsbevordering, optimale afstemming en samenwerking; 6.het initiatief van het CvLWF als 'best practice' te verspreiden naar andere netwerken palliatieve zorg. Projectvoorstel Centrum voor Levensvragen West-Friesland pagina 3

25 3.2 Doelgroepen van het CvLWF De primaire doelgroep van het CvLWF zijn patiënten in de palliatieve fase. Hierbij worden twee groepen onderscheiden; in eerste instantie mensen die thuis wonen, in tweede instantie mensen die verblijven in een zorginstelling. Met betrekking tot de beschikbaarheid van deskundigen op het gebied van zingevingsvragen richt het CVLWF op die mensen in de thuissituatie (of verplaatste thuiszorg) in aanvulling op de geestelijk verzorgers werkzaam in de zorginstellingen en de pastores/predikanten in de regio. Het CvLWF staat open voor mensen van alle leeftijden, ongeacht hun geloof- of levensovertuiging. Met betrekking tot de kwaliteit van de geboden spirituele zorg richt het CvLWF zich zowel op professionele als informele zorgverleners die met mensen in de palliatieve fase te maken hebben en deskundiger willen worden in het herkennen, erkennen en omgaan met de zingevingsvragen die patiënten in de palliatieve fase en hun naasten hebben. 4. Plan van aanpak 4.1. Inleiding Er is een projectgroep (zie hoofdstuk 5) geformeerd die zich gaat bezighouden met het verwezenlijken van het CvLWF. In het Plan van Aanpak wordt aangegeven op welke manier de doelstellingen uit paragraaf 3 kunnen worden behaald Visiedocument op het gebied van spirituele en geestelijke zorg Deel doelstelling Afstemming van de visie op het belang van spirituele zorg voor patiënten in de laatste levensfase in het algemeen en de organisatie van spirituele zorg in de regio in het bijzonder. Beoogd resultaat: Eind 2008 is er een door, pastores, predikanten en geestelijk verzorgers gedragen, visienota geschreven over geestelijke en spirituele zorg in de regio West-Friesland. Deze visienota bevat onder meer de volgende onderdelen: Definiëring van geestelijke verzorging; Belang van geestelijke verzorging; Situatiebeschrijving van beschikbaarheid intramuraal en extramuraal; Knelpunten en verbeterpunten; Activiteiten. Door middel van deze visienota wordt zichtbaar welke plek het CvLWF heeft binnen het gehele gebied van geestelijke en pastorale zorg en wordt voorkomen dat het initiatief los komt te staan. Dit visiedocument zal worden afgestemd met de zorgaanbieders in de regio en regionale en landelijke patiëntenverenigingen Bekendheid vergroten bij zorgverleners Deel doelstelling Het onder de aandacht brengen van het belang van aandacht van zorgverleners voor levensvragen bij mensen in de laatste levensfase. Projectvoorstel Centrum voor Levensvragen West-Friesland pagina 4

26 Beoogd resultaat Eind 2008 zijn er voor zorgverleners diverse activiteiten opgezet die inzicht geven in het terrein van geestelijke zorg en de begeleiding van levensvragen. Deze activiteiten bestaan uit: Het maken van een website van het CvLWF met: overzicht van het aanbod van pastorale zorg, geestelijke verzorging en begeleiding bij levensvragen; overzicht van cursussen en bijeenkomsten; boeiende en inspirerende artikelen. De website is bedoeld voor (familie van patiënten en zorgverleners; Het maken met informatie (bijvoorbeeld folders) over het aanbod van het CvLWF bestemd voor (wachtkamers van) huisartsen, ziekenhuis en andere zorgaanbieders; Het organiseren van een werkconferentie over het CvLWF voor pastores, predikanten, geestelijk verzorgers en vertegenwoordigers vanuit de zorg worden georganiseerd. Met als doel; uitwisseling ervaringen, casuïstiekbesprekingen, inventarisatie behoefte aan scholing op het gebied van palliatieve zorg etc; Het regelmatig plaatsen van inhoudelijke artikelen in het Noord-Hollands Dagblad, editie West- Friesland (tevens voor doelstelling ) 4.4. Deskundigheidsbevordering van zorgverleners Deel doelstelling Deskundigheidsbevordering van zorgverleners en vrijwilligers die betrokken zijn bij patiënten in de palliatieve fase met betrekking tot het zelf omgaan met levensvragen; Beoogd resultaat Eind 2008 is er een aansprekend en toegankelijk aanbod van cursussen en bijeenkomsten ontwikkeld voor zorgverleners die betrokken zijn bij patiënten in de palliatieve fase met betrekking tot het zelf omgaan met levensvragen. Deskundigheidsbevordering is gericht op de diverse disciplines en vrijwilligers werkzaam in de palliatieve zorg in de regio, zoals oncologieverpleegkundigen, wijkbverpleegkundigen, huisartsen maatschappelijk werkerenden en vrijwilligers van het hospice en vrijwilligers voor huisbezoeken vanuit de kerken. Het aanbod zal bestaan uit: Scholingsprogramma Zingeving in de palliatieve fase ; Thema-avonden; Scholing op maat; Casuïstiekbesprekingen Vergroten van beschikbaarheid van geestelijk verzorgers Deel doelstelling Het zorg dragen voor de beschikbaarheid van een pool van geestelijk verzorgers voor patiënten thuis als aanvulling op de zorg geboden door geestelijk verzorgers, pastores en predikanten in de regio. Dit totale aanbod opnemen in een verwijsgids en dat breed onder de aandacht brengen van zowel zorgverleners als mantelzorgers en patiënten Beoogd resultaat Eind 2008 is er een pool van geestelijk verzorgers, die beschikbaar zijn om geestelijke zorg en begeleiding bij levensvragen te bieden aan patiënten thuis. Projectvoorstel Centrum voor Levensvragen West-Friesland pagina 5