Thema 1: organisch. materiaal en biodiversiteit. Jan Valckx Provincie Limburg (B)

Transcriptie

1 Thema 1: organisch Union européenne - Europese Unie Fonds Européen de Développement Régional materiaal en biodiversiteit Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Jan Valckx Provincie Limburg (B) Interreg efface les frontières Interreg doet grenzen vervagen

2 Thema 1: organisch Union européenne - Europese Unie Fonds Européen de Développement Régional materiaal en biodiversiteit Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Algemene situatie Interreg efface les frontières Interreg doet grenzen vervagen

3 Algemene situatie Organisch materiaal (OM) = organisch deel van plantaardige of dierlijke resten Organische stof (OS) = afgebroken OM - Humus = stabiele fractie (traag afbreekbaar) van OS - Organische koolstof (OC) = deel van OS dat uit element C bestaat (± 58 %)

4 Algemene situatie De rol van organisch materiaal in/op de bodem: - OS verbetert de bodemstructuur - OS onderhoudt het bodemvoedselweb (zie verder) - OS verhoogt waterbergend vermogen en waterdoorlatendheid - OS levert en houdt nutriënten vast - Belangrijk voor de opslag van koolstof

5 Bron: JRC/Bosco et al., 2005 Algemene situatie

6 Algemene situatie Dalend OS-gehalte in landbouwbodems - Gewijzigd landgebruik permanent grasland vs. tijdelijk grasland en akker - Verminderde aanbreng van stabiele organische stof beperkingen organische bemesting (MAP) afvoer oogstresten (bv. stro) gewijzigde teeltrotaties (minder granen, meer snijmaïs en hakvruchten) - Verhoogde afvoer/ verdunning van organische stof toenemende ploegdiepte intensievere bodembewerking erosie

7 Algemene situatie Functies van het bodemleven = ecosysteemdiensten - Chemisch: reguleren van nutriëntenstromen - Fysisch: opbouw en onderhoud van een goede bodemstructuur - Biologisch: onderdrukken en weren van ziekten en plagen Bron: Lavelle en Spain, 2004; JRC 2010

8 Bron: JRC/Jeffery et al., 2010 Algemene situatie

9 Thema 1: organisch Union européenne - Europese Unie Fonds Européen de Développement Régional materiaal en biodiversiteit Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Beleid per regio Interreg efface les frontières Interreg doet grenzen vervagen

10 Wallonië Ontwerp opdracht voor het herstel van OM Visie bestuur

11 Vlaanderen Sensibilisering : Koolstofsimulator Brochures, kalender (3+1), projecten (Interreg, ) Onderzoeksprojecten : simulator, monitoring, bio-energie,

12 Vlaanderen Stimuleren : Overeenkomsten groenbedekker VLIF-steun compost Systeem werkzame stikstof in mestwetgeving Verplichtingen in het kader van de randvoorwaarden van het GLB : Verbod op het afbranden van stoppels en oogstresten Verplichte analyse van C op bodemstalen en indien de waarde te laag is advies volgen en maatregelen nemen Erkende laboratoria Code van goede praktijk voor advisering

13 Frankrijk De rol van organisch materiaal: Stabiliteit van de bodemstructuur koolstofgehalte Bescherming tegen erosie en korstvorming Waterberging Daling van de compactie Behoud van biodiversiteit Stock de C dans les sols de France (0-30 cm) = 3,2 Milliards de tonnes De rol van biodiversiteit: Vruchtbaarheid van de bodem Bescherming van de gewassen Regulering van de watercyclus en de strijd tegen erosie Sanering van bodem en water gezondheid 1 cuillère à café de sol de jardin = plus de 1 Million d'organismes, répartis en plusieurs milliers d'espèces différentes!

14 Frankrijk Bestaande maatregelen in het PAC BCAE: grasstroken langs de waterloop, bandes tampons le long des cours d'eau, niet-branden van de gewasresten, teeltrotatie MAE: biologische landbouw, agriculture biologique, «FYTO» verplichtingen Voorstel van de commissie van 12 okt 2011 voor de PAC Cross-compliancie met 4 BCAE «bodem en koolstofstockage», specifiek voor de bescherming van bodems rijk aan koolstof en natte zones Code rural art. L255-1 en volgende: meststoffen en groeistoffen zijn aan een goedkeuring onderworpen

15 Frankrijk Organische koolstof Cartes extraites du Rapport sur l'état des sols de France (Gis Sol, 2011)

16 Frankrijk Onderzoek en biodiversiteit Het eerste protocol voor de extractie van DNA uit onderzoeksmonsters is ontwikkeld in kader van het onderzoeksprogramma GESSOL Themadossier van GESSOL rond biodiversiteit Publicatie van een brochure voor het grote publiek Een nationaal onderzoeksprogramma met als doel ht definieren van een set bio-indicatoren voor de bodemkwaliteit wordt momenteel gecoördineerd door l'ademe.

17 Frankrijk Conclusie rond het thema organische materiaal en biodiversiteit Twee belangrijke aspecten noodzakelijk in het bodemonderzoek Biodiversiteit van de bodem is nog zeer onbekend veel onderzoeksmogelijkheden voor de moleculaire biologie Eerste resultaten veelbelovend

18 Nederland Er zijn tal van initiatieven en projecten rondom biodiversiteit Er is geen wetgeving rondom deze thema s Europese Kaderrichtlijn Bodem kan daar verandering in aanbrengen Bodem is maatwerk, met een aantal altijd goed maatregelen (groenbemester, vruchtwisseling) Meekoppelvoordelen voor organisch materiaal, bodemleven en bescherming bodemoppervlak

19 Thema 1: organisch materiaal Union européenne - Europese Unie en biodiversiteit Fonds Européen de Développement Régional Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Resultaten en aanbevelingen vanuit de projecten Interreg efface les frontières Interreg doet grenzen vervagen

20 Besproken thema s Groenbedekkers Bodemleven Organische stof

21 Voordelen van groenbedekkers Positief effect op het organische stofgehalte Vermijden N-uitspoeling Beperken van afstroming en erosie Positief effect op de bodemstructuur Ondrukken van ziektes en plagen Onkruidbestrijding Stimuleren functionele biodiversiteit

22 Toepassing van groenbedekkers Nederland, Vlaanderen: - groenbedekkers worden niet algemeen toegepast - specifieke steun in 2012 en 2013 (VL) - stimulering/verplichting (MAP) Wallonië: - groenbedekkers zijn verplicht in bepaalde omstandigheden o watercode o duurzaam N-beheer in de landbouw (PGDA 2) o agromilieumaatregel groenbedekking Frankrijk: - de inzaai van een groenbedekker is verplicht (inzaai tot 15 september, min. 60 dagen aanwezig) - geen verplichting wanneer > 25 % klei in de bodem

23 Groenbedekkers De ontwikkeling van de groenbedekkers kan sterk variëren per locatie, soort en inzaaidatum (CRA NPdC, )

24 Groenbedekkers Ondergrondse biomassa van groenbedekkers ook van belang (Hooibeekhoeve )

25 Groenbedekkers Te laat inzaaien van een groenbedekker houdt risico s in: - Bodemstructuur (verdichting) - Ondermaatse opkomst en ontwikkeling o verslemping/erosie o N-uitspoeling o andere functies (OS, (bodem)biodiversiteit, )

26 Besluit rond groenbedekkers Voldoende flexibiliteit inbouwen voor keuze en toepassing van groenbedekkers. Rekening houden met: - tijdstip inzaai (voldoende ontwikkeling) - effecten op bodemstructuur - bemesting - chemische afdoding - inpasbaarheid teeltplan

27 Bodemleven Ecosysteemdiensten geleverd door bodemleven onvoldoende gekend - Regenwormen: erosiebestrijding (Ecoworm, KULeuven) Bodemverlies (t ha -1 u -1 ) Bron: Valckx, ,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Biomassa diepgravers (kg ha -1 ) KP NKd NKo

28 Bodemleven Effecten landbouwmaatregelen op bodemleven onvoldoende gekend (literatuurstudie BodemBreed) - Hoe minder intensief de bodembewerking, hoe meer leven in de bodem (CRA NPdC, Ecoworm) Biomassa regenwormen (kg ha -1 ) Bron: Valckx, 2011 geen data lente 2004 herfst 2004 lente 2005 herfst 2005 lente 2006 herfst 2006 lente 2007 herfst 2007 KP NKd NKo

29 Bodemleven Groeiend bewustzijn voor het belang van bodemleven, maar: - (nog) geen standaardonderdeel van bodemanalyses - geen praktijkrijpe indicator(en) beschikbaar - geen standaard monitoring (maar zie eerste initiatieven van RMQS (Fr.) en BoBI (Nl.), projectmatig) - geen streefwaarden voor bodemleven beschikbaar

30 Besluit rond bodemleven Ondersteunen van onderzoek naar - ecosysteemdiensten geleverd door het bodemleven - effecten van landbouwmaatregelen op het bodemleven - streefwaarden en indicator(en) voor het bodemleven Sensibiliseren over het belang van het bodemleven: - bodemleven zichtbaar maken: profielkuil

31 Organische stof NKB leidt niet tot toename OS, wel herverdeling over de bouwlaag: Bron: d Haene et al., 2009

32 Organische stof Regelmatig aanbrengen van stabiele organische stof van groot belang - organische bemesting (dierlijke mest, compost, ) - teeltrotatie (granen, korrelmaïs, luzerne, ) - teeltbeheer: afvoer van stro negatief voor OS - groenbedekkers Uitrijregeling dierlijke mest (Vl, Nl) - beperkt de aanbreng van OS - beperkt de ontwikkeling van groenbedekkers

33 Besluit rond organische stof Nood aan afstemming van regelgeving tav duurzaam bodembeheer - Randvoorwaarden GLB - Mest (Kaderrichtlijn Water) - groenbedekkers: zie eerder Kaderrichtlijn Bodem? Effect maatregelen pas op langere termijn zichtbaar/meetbaar (> 10 jaar)