Het klimaat en onze bodem

Transcriptie

1 Het klimaat en onze bodem Gera van Os, Lector duurzaam bodembeheer Het klimaat en onze bodem Ons klimaat verandert Wateroverlast Droogte Verzilting Klimaatakkoord Transitie is nodig voor adaptatie en mitigatie Organische stof Bodemverdichting Drainage Ons klimaat verandert Gemiddelde jaarlijkse neerslag neemt toe Aantal dagen met >10 mm neerslag neemt toe Extreme buien Foto: Jannes Wiersema 1

2 Eutrofiëring van het oppervlaktewater En dan ook nog dit.. Reden voor wetgeving: Kaderrichtlijn Water Gebruiksnormen N en P Toelating gewasbeschermingsmiddelen Extreme droogte Gemiddelde jaarlijkse verdamping neemt toe Foto: LTO Nederland Neerslag tekort in de zomer neemt toe Extreme droogte Foto: ANP 2

3 Ontrekkingsverboden Foto: Jannes Wiersema Bodemdaling tot 2050 Verzilting Diepte zoet-zout grensvlak (m) Een nattere bodem is gevoeliger voor verdichting. Verzilting Klimaatmitigatie: Het beperken van de opwarming door vastlegging van koolstof (CO 2 ). 3

4 Bodemgebruik in Nederland Meer dan 50% van het landoppervlak in agrarisch beheer. Klimaatdoelen van het kabinet voor Nederland De land- en tuinbouw moet in ,5 megaton CO 2 -equivalenten per jaar minder uitstoten: 1 Mton veehouderij 1 Mton glastuinbouw 1,5 Mton door slim landgebruik Klimaatakkoord: ambitie 1,8 2,0 Mton a. 1,0 Mton waterpeil veengebieden verhogen b. 0,3-0,5 Mton extra bos aanplanten c. 0,5 Mton meer koolstof vastleggen in de bodem Lesschen, Resource oktober 2017 Organisch stofgehalte verschilt per grondsoort Organische stof Veen: >25% Foto: Anne Marie van Dam Klei: 1-6% Er bestaat geen ideaal OS-gehalte! Zand: 1-10% OS-balans is belangrijk: Compenseren voor 2% afbraak per jaar. Als (aanvoer afbraak) = 0 dan blijft het OS-gehalte op peil. Foto: Jeff de Longe Calculated soil organic carbon stocks (Lesschen et al., 2012) Organische stof balans (rekenmodel NDICEA) Aardappels 1:4 Mais 1:4 Graan 1:4 Uien en wortels 1:8 Groenbemester: gras na graan RDM: 135 m 3 Bodem organische stof balans Grasland +700 kg C/ha/jr Bouwland -200 kg C/ha/jr Berekende bodemorganische stofbalans (kg C/ha/jr, 0-25 cm) (Conijn & Lesschen, 2015) 4

5 Bodem organische stof balans Organische stof: grote variatie op perceelsniveau Haarlose Veld Olden Eibergen, Achterhoek +2 C Grasland Bouwland Effect van +2 o C op de bodemorganische stofbalans. (Conijn & Lesschen, 2015) Bron: Rienks & Leever, Project Gezond Zand, Gelderland Aan welke knoppen kan een boer draaien? Organisch stof aanvoeren Vanggewassen Groenbemesters Extra mitigatie potentieel * in landbouwbodems NL Mengteelten Grasland niet scheuren Vaste mest en compost i.p.v. drijfmest Rustgewassen in de gewasrotatie Stro en gewasresten achterlaten In combinatie met enkele andere maatregelen, totaal realistisch: 1 Mton CO 2 /jaar voor Nederland Minder intensieve grondbewerking * Vermindering van uitstoot broeikasgassen Lesschen et al, 2012 Mitigatie potentieel in landbouwbodems Realistisch totaal alle maatregelen Maar.. Negatieve afwenteling! Verhoging van bodem-os kan direct of indirect leiden tot méér emissie van broeikasgassen. Klimaatakkoord: 1,8 2,0 Mton CO 2 /jaar Realistisch haalbaar: 1 Mton CO 2 /jaar Substantiële bijdrage! Grote lokale verschillen. Lesschen et al, 2012 Methaan CH 4 30 CO 2 -equivalenten Lachgas N 2 O 300 CO 2 -equivalenten 5

6 Regenwormen zijn bodemverbeteraars Meer aanvoer OS meer wormen Strooiselbewoners (grasland) Bodembewoners Tot 40 cm diep (bouwland en grasland) Pendelaars Tot 1,5 m diep (grasland) Wormen zijn goed voor de gewasgroei! Opbrengst: +26% met name bij veel gewasresten en zonder N-bemesting. Wormen zijn slecht voor de opwarming van de aarde! CO 2 emissie: +33% N 2 O emissie: +42% C-bodem: per saldo geen effect Aantal wormen per m 2 : Bouwland: Grasland: Klei > zand Lubbers et al., 2013 Negatieve afwenteling Verhoging van bodem-os kan direct of indirect leiden tot méér emissie van broeikasgassen. Maatregelen ter verhoging bodem-os Indirect Klimaatmitigatie door C-vastlegging in de bodem De potentie is beperkt door o.a.: Gebruiksnormen voor meststoffen en organische reststromen Negatieve afwenteling van OS-verhoging op N 2 O-emissie De marktvraag beperkt o.a. de teelt van rustgewassen Biomassa voor bio-energie i.p.v. fossiele brandstoffen draagt substantieel méér bij aan klimaatmitigatie Meer (risico op) lachgasemissie Verschuiving landgebruik (meer emissie) door lagere opbrengst en/of wegvallen reststroom voor veevoer of biobrandstof. Lesschen et al, 2012 Ten Berge et al. (2017) We moeten ons niet blindstaren op de reductie van broeikasgassen alléén Bodem Ecosysteemdiensten Organische stof: het zwarte goud van de bodem Voedselproductie Betere lucht- en vochthuishouding Betere bewerkbaarheid Minder erosie Minder verdichting Meer mineralisatie Koolstofvastlegging Waterbeheer Vastlegging C, humificatie Betere infiltratie, minder wateroverlast Risico op broeikasgas-emissies Meer waterberging Beter vocht leverend vermogen Biodiversiteit Minder af- en uitspoeling van nutriënten Meer bodembiodiversiteit en gewasbeschermingsmiddelen Betere bodemweerbaarheid 6

7 Dilemma s Dilemma Welke organische meststof voer je aan? A. Gratis drijfmest B. Groencompost (c. 8 per ton) Dilemma Dilemma Foto: Boerderij.nl Foto: Vastgereden.nl Als het hard heeft geregend, waar ga je dan rooien? A. Niet B. Eigen perceel C. Pachtperceel Een transitie is nodig Voorheen: Opbrengstmaximalisatie Positieve prikkels ontbreken De kosten zijn helder, de baten niet. Conflicterende belangen op de korte termijn. Effecten zijn bedrijfsoverstijgend (keten en omgeving) Gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de alle stakeholders in de keten. Nu: Voedselproductie Koolstofvastlegging Waterbeheer Biodiversiteit 7