Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem

Transcriptie

1 Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem Gera van Os PPO-Bollen, Bomen & Fruit

2 Introductie Bodem is de basis voor een goede teelt: Opbouw en afbraak organische stof Nutriënten leveren / vasthouden Bodemstructuur Waterregulatie Ziekte- en plaagwering Biologische bodemkwaliteit wordt steeds belangrijker: Meer belangstelling en bewustzijn onder telers Wet- en regelgeving: Minder gewasbeschermingsmiddelen toegelaten Beperkte aanvoer van nutriënten

3 Onderwerpen Het bodemleven Ziektewering of bodemweerbaarheid Organische stof en ziektewering Metingen aan de bodem

4 Het bodemleven Schimmels Organische resten

5 Het bodemleven European Atlas of Soil Biodiversity, 2015

6 Het bodemleven Per gram grond: soorten bacteriën Voorbeeld grasland Biomassa (ton per hectare) 1 tot 5 miljard bacteriën totaal 10 tot 500 meter schimmeldraad bacteriën 1-2 schimmels 2-5

7 De onderwereld controleert de bovenwereld!

8 Rol van het bodemleven in de grond Afbraak organische resten > voedingsstoffen voor het gewas Bodemstructuur, aggregaat vorming

9 Rol van het bodemleven in de grond Afbraak organische resten > voedingsstoffen voor het gewas Bodemstructuur, aggregaat vorming N-fixerende bacteriën: Rhizobium op vlinderbloemigen ca kg N per ha Mycorrhiza-schimmels

10 Rol van het bodemleven in de grond Afbraak organische resten > voedingsstoffen voor het gewas Bodemstructuur, aggregaat vorming N-fixerende bacteriën: Rhizobium op vlinderbloemigen ca kg N per ha Mycorrhiza-schimmels Ziekteverwekkers (schimmels, bacteriën, aaltjes) Ziektewering > antagonisten

11 Rol van het bodemleven in de grond Een ziektewerende grond = grond waarin weinig of geen aantasting optreedt in een vatbaar gewas, ondanks de aanwezigheid van een ziekteverwekker. ziektegevoelig ziektewerend Foto: Joeke Postma (PRI)

12 Ziektewering of bodemweerbaarheid Mechanismen: Algemene ziektewering Divers en actief bodemleven Concurrentie om voedsel en ruimte met bodemleven zonder bodemleven Pythium-wortelrot in iris: Verstoring van het bodemleven geeft de ziekte meer kans

13 Ziektewering of bodemweerbaarheid Mechanismen: Specifieke ziektewering Productie van antibiotica, giftige stoffen Remming Pythium-groei rondom bacteriekolonies

14 Ziektewering of bodemweerbaarheid Mechanismen: Specifieke ziektewering Productie van antibiotica, giftige stoffen Parasitisme, predatie Trichoderma parasiteert Rhizoctonia

15 Ziektewering of bodemweerbaarheid Mechanismen: Via de plant Verhoging van de weerbaarheid, geïnduceerde resistentie Pseudomonas fluorescens op tarwewortels

16 Ziektewering en antagonisten Per ziekteverwekkers andere onderdrukkingsmechanismen. Geen enkele maatregel of product is effectief tegen alle ziekteverwekkers. Geen enkele grond is ziektewerend tegen alle bodemziekten.

17 Goed om te weten... De grond zit vol met organismen die er thuishoren. Introductie van een nieuweling (antagonist) mislukt veelal.* Dus: Maak gebruik van het natuurlijke bodemleven! * Er zijn enkele uitzonderingen

18 De leefomgeving in de bodem Het bodemleven is afhankelijk van o.a. fysische en chemische bodemeigenschappen (structuur, vocht, nutriënten). bacteriën lucht zand Hoe meer variatie in de bodem, des te meer diversiteit in de microflora. zand Hoe meer biodiversiteit des te groter de kans dat er een goede antagonist bij zit. klei klei lucht zand

19 Organische stof voor de bodem Gezond eten = gevarieerd eten Organisch stof aanvoer = Gewasresten + stro + groenbemesters + dierlijke mest + compost Stabiele organische stof voor de structuur èn Afbreekbare organische stof als voedsel voor het bodemleven

20 Verhoging organische stof gehalte Effect op bodemvruchtbaarheid Betere aggregaat stabiliteit Betere poriëngrootteverdeling Beter vocht-lucht verhouding Betere bewerkbaarheid Minder erosie Minder verslemping Minder verdichting Minder wateroverlast Meer mineralisatie, humificatie Verhoging nutriënten efficiëntie Betere bodemweerbaarheid Bodembiodiversiteit Effect op waterkwaliteit Betere infiltratie Minder afspoeling Meer waterberging Minder uitspoeling van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen

21

22 kg/ha Effectief Organisch Stof gehalte 1 jaar na toediening nog in de bodem VDM Varkensdrijfmest RDM Runderdrijfmest Benodigd voor handhaving 3% OS

23 Organische stof en bodemweerbaarheid Proefveld met 3 niveaus organische stof 0,7 % o.s. door toevoeging van 95% veen + 5% stalmest 1,2 % o.s. 2,4 % o.s.

24 Hoe meet je ziektewering in grond? Biotoetsen: Plant een vatbaar gewas Voeg één ziekteverwekker toe Beoordeling: weinig aantasting = goede bodemweerbaarheid Wortelknobbelaaltje Pythium Rhizoctonia solani Pratylenchus penetrans

25 Hoe meet je ziektewering in grond? Voorbeeld: wortelknobbelaaltje (Meloïdogyne hapla) Na 6 weken wortelknobbels tellen Vatbaar gewas (sla) Aaltjes toevoegen Weinig knobbels > goede ziektewering

26 Ziektewering tegen het wortelknobbelaaltje Biotoets Meloïdogyne hapla Aantal wortelknobbels per plantje a b zonder bodemleven met bodemleven c d e f 0 0.7% 1.2% 2.4% Organisch stof gehalte Met bodemleven minder wortelknobbels Hoe hoger het % o.s. des te minder wortelknobbels

27 Ziektewering tegen het wortelknobbelaaltje Veldsituatie met besmet uitgangsmateriaal Aconitum Percentage Aconitum planten met wortelknobbels 0 0.7% 1.2% 2.4% Organisch stof gehalte Hoe hoger het % o.s. des te minder wortelknobbels

28 Ziektewering tegen Pythium 0,7% 1,2% 2,4% Met bodemleven minder wortelrot Bij hoger %OS minder wortelrot

29 Samenvatting effecten op ziektewering Bodemleven Organische stof Meloïdogyne hapla wortelknobbelaaltje Pythium ++ + Pratylenchus penetrans + + Rhizoctonia solani = positief effect - = geen effect

30 Ondernemersnetwerk in Noord-Holland Proefveld bij 10 bedrijven op duinzandgrond: Vergelijking gangbaar en duurzaam telen. Vraagstelling: Leidt een dubbele dosering compost (jaarlijks toepassen) en de teelt van groenbemesters tot verhoging van de bodemweerbaarheid?

31 Proefvakken Luxurial

32 Organische stof en bodemweerbaarheid tegen Pratylenchus penetrans (wortellesieaaltje) Compost Bladrammenas Japanse haver Meer compost minder wortelrot Met groenbemesters minder wortelrot

33 Ondernemersnetwerk in Noord-Holland Zoektocht naar samenhang tussen bodemmetingen en de bodemweerbaarheid.

34 Bodemanalyses: wat kan je ermee? Was het maar zo simpel...

35 Fysische en chemische metingen Chemisch: ph-water ph-kcl N-elementair Fosfor PAE Fosfaat Pw P-Al K-HCl P-totaal C-totaal Fysisch: Organische stof Lutum Granulair

36 Biologische metingen Bacteriën aantal Aaltjes aantal/soort Mijten aantal/soort Springstaarten aantal/soort Schimmelbiomassa Bacteriebiomassa C-mineralisatie (pot.) N-mineralisatie (pot.) Celvolume Schimmeldraden afm. O 2 -consumptie Maturity index (aaltjes) Aaltjes Mijten en springstaarten

37 Bodemanalyses en bodemweerbaarheid Geen streefwaarden bekend Geen representatieve bemonstering Wat is het juiste tijdstip? Wat goed is verschilt per: Ziekteverwekker Grondsoort (?) Gewas (?) Voorspellende waarde? Seizoen (?) Basis voor advies?

38 Conclusies Ziektewering is een gevolg van goede fysische, chemische en biologische bodemkwaliteit Zorg goed voor het bodemleven: Aanvoer organisch materiaal Bodemstructuur op orde Minimale verstoring Praktisch advies is onderweg: Veel lopende onderzoeken Maatwerk per situatie Meettechnieken worden beter en betaalbaarder