Prof.dr. Lans Bovenberg

Transcriptie

1 Lezersavond o.l.v.anita de Haas WAAR GAAT HET HEEN MET ONS PENSIOEN? OPENBAAR COLLEGE door Prof.dr. Lans Bovenberg 1

2 Het Nederlandse pensioensysteem in internationaal perspectief Nederland Duitsland Frankrijk Italië Spanje Zwitser % van totaal -land Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten 1e pijler 2e pijler 3e pijler Bron: Börsch-Supan (2004) 2

3 1 2 3

4 Poverty-rate elderly Armoede ouderen IT PO GR IR FI GE VK SW AU DK FR NL Poverty-rate children 4

5 Ambitie eerste twee pensioenpijlers Bruto vervangingsratio eerste- en tweede pijlerspensioenen in OESOlanden 5

6 Netto baten van de overheid 6

7 Daling geboortecijfers, EU 7

8 Jaren Stijgende levensverwachting Resterende levensverwachting op 65-jarige leeftijd, Nederland versus de EU Nederland EU Kalenderjaar Bron: WHO, European Health for All database. 8

9 Dependency ratio 65+ versus 20-65, Enkele EU landen 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, Austria Belgium Denmark Finland France Germany Greece Ireland Italy Luxembourg Netherlands Portugal Spain Sweden United Kingdom 9

10 Afhankelijkheidsratio (65+/15-64) 10

11 Gemiddelde leeftijd in EU 11

12 Overheidsfinanciën en vergrijzing (NL, 2040) AOW: + 4% BNP Zorg: + 4% BNP (onderschatting) Belastingopbrengsten aanvullende pensioenen: + 4% BNP Huidige arrangementen onhoudbaar Onmiddellijke aanpassing: 3 % BNP 12

13 Aanpassingen in omringende landen NDC systemen (Zweden) Uitkering hangt af van levensverwachting op pensioenleeftijd Pensioenleeftijd flexibel maar actuarieel neutraal Individuele eigendomsrechten op virtueel potje Rendement hangt af van groei economie Verhogen pensioenleeftijd en indexatie afhankelijk van groei premiebasis (Duitsland, Italië) Verschuiving naar private kapitaaldekking Overheid: lagere inkomens en oudere cohorten 13

14 Aanpassingen pensioenakkoord AOW leeftijd in 2020 naar 66 en daarna koppeling aan levensverwachting In 2025 waarschijnlijk maar 67 jaar Benut opbrengst betere zorg en financier het AOW leeftijd flexibel Aanvragen vanaf 65 jaar Elk jaar eerder: 6 ½ % lagere uitkering AOW extra verhoging 0.6 % per jaar Sigaar uit eigen doos? Lagere fiscale faciliteiten Extra faciliteiten lagere inkomens 14

15 Levensverwachting: sociaal-economische klassen 15

16 Aanvullende pensioenen Pensioen wordt duurder Hogere levensverwachting Lage reële rente Grote volatiliteit kapitaalmarkten 16

17 Resterende levensverwachting op 65 jaar 24 jaren vrouw en mannen prognose 2008 prognose 2004 Bron: CBS 17

18 Nominale en reële rente Gerealiseerde rente op Amerikaanse staatsobligaties. 18

19 Nominale dekkingsgraad daalt Dekkingsgraad pensioenfondsen op basis van marktwaarde Funding ratio Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Bron: DNB 19

20 Stijgende pensioen premies: actieven meer dagen werken voor pensioen Pensioenpremies 12 % loonsom exclusief VUT 0 Bron: CBS en CPB 20

21 Meer risico s nemen: beperk kostendekkende premie Samenstelling beleggingen van pensioenfondsen Kortlopend Leningen Obligaties Aandelen Vastgoed 0 Bron: CBS 21

22 Volatiliteit financiële markten: onzekere wereld CBOE Volatility Index (VIX) Bron: Frijns 22

23 Rendementen volatieler % Rendement op beleggingen van pensioenfondsen, totaal en direct (rente en dividenden) totaal rendement direct rendement 8, Bron: CBS 23

24 Beleggingen volatieler: Onzekerheid belangrijker 140 % BBP Beleggingen van pensioenfondsen bij constante beleggingsmix vanaf Bron: CBS 24

25 Risicodraagvlak versmalt Omvang pensioenrechten ten opzichte van de loonsom Bron: CPB 25

26 Recente internationale ontwikkelingen in tweede pijler Bedrijven trekken zich terug als risicodrager Geen garanties; deelnemers risicodrager Meer verantwoordelijkheid naar individuen Menselijke beperkingen Gebrekkige informatie, cognitie en wil Bedrijven helpen individuen Wel paternalisme of maternalisme VS : automatische bijdrage (met opt out) Collectieve contracten: schaalvoordelen 26

27 1 2 3

28 Recente ontwikkelingen pensioencontracten in tweede pijler (NL) Risico s in rechten: beperken garanties voor actieven Conditioneel geïndexeerd middelloon Vastleggen afspraken over risicodeling in expliciete contracten Beperken fluctuaties in (inhaal)premies Risicodragers worden deelnemers in plaats van premiebetalers (sociale partners) 28

29 Staffels 29

30 Balans pensioenfonds: We doen niet wat we zeggen Activa Passiva Risicovrije titels (in nominale termen) Nominale toezeggingen Risicodragende titels Buffer=indexatie reserve Premie optie 30

31 Welke beleidsopties? Optie 1: doe wat je zegt = verminder risicodragende activa Minder aandelenrisico: pensioen duurder ( 30 %) Minder nominaal rente risico: groter inflatie risico Nominaal = schijnzekerheid deelnemers op het verkeerde been Verkeerd beleggingsbeleid inflatie risico buiten beeld 31

32 Inflatie en geldillusie 100% Nominaal pensioen verliest bij 2% inflatie in 35 jaar de helft van de koopkracht 50% ``` 0% Leeftijd deelnemer Bron: PwC Koopkracht opgebouwd pensioen 30-jarige 32

33 Welke beleidsopties? Optie 2: Zeg wat je doet: herstructureer verplichtingen Beloof niet te veel zekerheid Toezeggingen zijn voorwaardelijk We leven in risicovolle wereld Wat zijn de nieuwe zekerheden? Deel risico s eerlijk Communiceer reële onzekerheid Help deelnemers om met risico s om te gaan 33

34 Pensioenakkoord: nog uit te werken Communiceren van onzekerheid koopkracht pensioen Zekerder kunnen we het niet maken, transparanter wel Delen van onverwachte schokken Uitsmeren van schokken: leeftijdsdifferentiatie Definiëren en beschermen individuele eigendomsrechten Waarderen van deze aanspraken Keuze discontovoet : hoogte en volatiliteit Borgen generatie bestendigheid Verbeteren werking arbeidsmarkt ouderen Ontwikkelen, koesteren, en benutten menselijk talent Vergrijzing als kans Meer sociale samenhang en betere zorg Huidige problemen blessing in disguise? 34

35 Pensioenakkoord controversen Verdeling arm en rijk Wanneer verhogen AOW? Aanvullende pensioenleeftijd eerder omhoog? Hoogte korting voor vroeg laten ingaan AOW Extra faciliteiten lage inkomens Verdeling werkgevers en werknemers Rol premiestuur Symbolisch Verkeerde moment Sigaar uit eigen doos Verdeling jong en oud Duurzaam risicoprofiel Discontovoet tussen risicovrij en verwacht rendement Bij verandering beleggingsbeleid marktwaarde per generatie constant 35

36 Derde pijler: individuele aanvullingen Individuele aanvullingen belangrijker Versoberen eerste en tweede pijler Vooral voor midden- en hogere inkomens Focus op mensen die niet meer kunnen werken Behoefte aan maatwerk Meer heterogeniteit en meer life events Uitfasering actieve levensfase (65-/65+ minder scherp) Sparen voor inkomensderving in brede zin lief en leed potje voor eigen risico s Meer zelfstandig ondernemerschap en transities op arbeidsmarkt ICT geeft meer ruimte voor informatie en maatwerk Pensioenregister en digitale financiële planningdossiers Woning als pensioenvoorziening Eigen huis en corporaties Lagere woonkosten en appeltje voor de dorst Bevorderen aflossen hypotheek 36