Ageing and the Sustainability of Dutch Public Finances
|
|
- Frieda Dekker
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Ageing and the Sustainability of Dutch Public Finances Ed Westerhout CPB
2 Opzet studie Drie vragen staan centraal in de studie: Is er sprake van een vergrijzings- of, beter, houdbaarheidsprobleem? Zo, wat is de orde van grootte? Hoe robuust is dit probleem? Welke beleidsaanpassingen kunnen helpen het houdbaarheidsprobleem op te lossen? In welke mate dragen beleidsaanpassingen bij aan een oplossing?
3 Vergrijzing internationaal probleem Demografische ontwikkelingen in veel landen zichtbaar Financiering van collectieve uitgaven op omslagbasis wordt in veel landen toegepast Veel landen inmiddels met hervormingen gestart of de discussie daarover begonnen NL: prepensioen, arbeidsongeschiktheidsverzekering, gezondheidszorg (verhoging pensioenleeftijd, afschaffing ouderentarief AOW) Duitsland: verlaging pensioenen (2001, 2004), verhoging pensioenleeftijd (2005), gezondheidszorg
4 Houdbaarheid Kan huidig budgettair beleid worden volgehouden zonder in financiële problemen te komen? Zo niet, dan moeten toekomstige generaties budget aanpassen; het huidige beleid is dan niet houdbaar toekomstige generaties hebben een kleiner profijt van de overheid dan huidige generaties Het gaat dus om de verdeling over generaties
5 Vergrijzing Drie structurele demografische bewegingen Uittreding baby-boom generaties Fertiliteit structureel laag (1,7) Levensverwachting blijft almaar groeien (2 jaar extra in tijdvak tot 2050) Gevolg is een enorme verschuiving in de verhouding tussen aantallen 65+ ers en actieven: de grijze druk verslechtert van ruim 23% nu tot meer dan 43% in 2040 (van 1 op 5 naar 2 op 5)
6 Vergrijzing in beeld Dependency ratio Verloop van de grijze druk in in EU15-landen 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, Austria Belgium Denmark Finland France Germany Greece Ireland Italy Luxembourg Netherlands Portugal Spain Sw eden United Kingdom
7 Toekomstprojecties Gegeven belastingtarieven Gegeven uitgavenprogramma's, geïndexeerd aan productiviteitsontwikkeling Arbeidsproductiviteitsgroei 1,7% Discontovoet 3% Risicovrije obligatierente 1,5% Aandelenrisicopremie 3%: gemiddeld aandelenrendement 4,5% Portefeuilles actoren (huishoudens, pensioenfondsen, bedrijven en overheid) gelijkelijk over obligaties en aandelen verdeeld: gemiddeld portefeuillerendement 3,0%
8 De toekomst, stijgende uitgaven als % BBP Public pensions Disability Unemployment Other benefits Care Education Other expenditure -4,0% -3,0% -2,0% -1,0% 0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0%
9 Inkomsten stijgen ook, maar minder Wage and income tax and contributions of which on pensions Indirect taxes of wich paid by 65+ Corporate income tax Natural gas revenues Other revenues -4,0% -3,0% -2,0% -1,0% 0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0%
10 Kern, vergrijzingslasten: AOW + 4% BBP Zorguitgaven + 4% BBP inkomsten belastingen op pensioenen + 4 % BBP aardgas - 1,5% BBP Totaal - 3,5% BBP
11 Kern, Totale schuld publieke sector: 200% BBP Houdbaarheidsmaatstaf (sustainability gap): 2,6% BBP Primaire EMU surplus 2011: 4,8% BBP (2,2% BBP bij ongewijzigd beleid) EMU surplus 2011: 3,3% BBP
12 Primair saldo en EMU saldo EMU balance primary EMU balance
13 Primair overschot overheid primair overschot, onhoudbare projectie primair overschot, houdbare projectie
14 Overheidsschuld EMU schuld, onhoudbare projectie EMU schuld, houdbare projectie
15 Gevoeligheidsanalyse health care growth growth rate discount rate life expectancy fertility indexation of pensions participation older workers participation women Sensitivity sustainable primary balance
16 Waarom somberder dan in vorige studie (2000)? Sustainability gap 1,9% van BBP hoger: +3,3 vanwege lagere rente en rendement van pensioenfondsen rente van 4% in 2000 naar 1,5% in deze studie rendement van 5,75% toen naar 3% nu hoge premie, aftrekbaar voor belastingen +0,5 hogere zorguitgaven -3,0 beperking WAO (budgettair, arbeidsparticipatie) +1,2 arbeidsparticipatie vrouwen +0,6 aardgasbaten -0,7 overige factoren
17 Vier richtingen om beleid houdbaar te maken vermindering toekomstige vergrijzingslasten verhogen pensioenleeftijd naar 67 jaar afschaffing ouderentarief in de AOW aanpassing huidige budget uitgaven (openbaar bestuur) (directe of indirecte) belastingen aftopping pensioenbesparingen verhoging arbeidsparticipatie verkorting recht op WW-uitkering individualiseren algemene heffingskorting uitstel van aanpassing tot 2040
18 Effecten op houdbaarheidsmaatstaf Verhogen pensioenleeftijd tot 67-0,6% BBP Afschaffing ouderentarief AOW -0,7% BBP Aftopping pensioenbesparingen -0,2% BBP Verkorting recht op WW-uitkering -0,2% BBP Individualiseren heffingskorting -0,7% BBP Uitstel van aanpassing tot ,6% BBP (benodigde ingreep in ,0% BBP)
19 Alternatieve oplossingsrichtingen birth year cohort government consumption 2006 indirect taxes 2006 equalising taxation pensioners raising retirement age to 67 government consumption 2040
20 Andere institutionele oplossingen koppeling pensioen (hoogte, leeftijd) aan levensverwachting Zweden (1994), Duitsland (2004) twee aspecten: automatisme van beleidsaanpassing verlaagt politieke kosten institutie werkt als verzekering: als levensverwachting onverwacht hard stijgt, dan zorgt de automatische koppeling voor stijging van inkomsten
21 Slotoverwegingen vraagt onzekerheid om een andere beleidsreactie? informatie voorzorgsmotief toekomstige generaties zijn rijker toenemende kwetsbaarheid economie door kleine werkende bevolking in verhouding tot pensioendruk houdbaarheid is een verdelingsprobleem: wie betaalt de last van de vergrijzing? deze studie levert slechts benchmark en effecten van beleidsopties verdeling is politieke keuze
Vergrijzing; de noodzaak van verandering
Vergrijzing; de noodzaak van verandering Peter Kooiman CPB Vergrijzing 2006 2020 2040 Leeftijdsgroep 0-4,0 3,8 3,8 20-64 10,0 9,8 9,2 65+ 2,3 3,2 4,0 Totaal 16,4 16,8 17,0 Grijze druk Aantal 65+ gedeeld
Nadere informatieHoudbaarheid. Albert van der Horst
Houdbaarheid Albert van der Horst Vergrijzing => dalend EMU-saldo => houdbaarheidstekort 4 2 0-2 -4-6 % gdp Sustainability gap: 4½% gdp -8 2010 2020 2030 2040 2050 2060 sustainable primary balance primary
Nadere informatieAOW leeftijd, een public finance perspectief
AOW leeftijd, een public finance perspectief Casper van Ewijk AOW seminar, Amsterdam 20 november 2017 Vraagstelling Financierbaarheid en AOW leeftijd Verschillende invalshoeken (Intergenerationele) herverdeling
Nadere informatieLanger werken voor het pensioen
Langer werken voor het pensioen Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Rotterdam, 20 mei 2005 Oudedag in discussie Nederland verwelkomt de 2,5 miljoenste AOW-er en het aantal zal stijgen tot 4,5
Nadere informatieHoudbaarheid overheidsfinanciën
Houdbaarheid overheidsfinanciën Sterk verbeterd door maatregelen van afgelopen jaren Marcel Lever 12 februari 2016 Inhoud Definitie en veronderstellingen Houdbaarheid, stand 2014 Gevoeligheidsanalyse Actualisatie
Nadere informatieProf.dr. Lans Bovenberg
Lezersavond o.l.v.anita de Haas WAAR GAAT HET HEEN MET ONS PENSIOEN? OPENBAAR COLLEGE door Prof.dr. Lans Bovenberg 1 Het Nederlandse pensioensysteem in internationaal perspectief Nederland Duitsland Frankrijk
Nadere informatieUitdagingen voor de drie pensioenpijlers in Nederland
Uitdagingen voor de drie pensioenpijlers in Nederland Casper van Ewijk CPB, Universiteit van Amsterdam, Netspar 4e Nederlandse Pensioentop 2009 2 december 2009 Albert Hahn, 1913 Goede uitgangssituatie
Nadere informatieWat is er aan de hand moet onze pensioenen?
Wat is er aan de hand moet onze pensioenen? Casper van Ewijk, Netspar & University of Amsterdam KNAW Symposium, 9 januari 2014, Amsterdam Agenda Wat is een pensioen? Goed pensioen is een risicovol pensioen
Nadere informatieperspresentatie Bridging the Gap Randstad Holding nv SEO Economic Research
perspresentatie Bridging the Gap Randstad Holding nv SEO Economic Research 15 juni 2010 perspresentatie Bridging the Gap welkom Annemarie Muntz, director Group Public Affairs Randstad Holding toelichting
Nadere informatieStudiedag Economie. Pensioen. A presentation to Guido de Bres by Willem Eikelboom. 15 November Towers Watson. All rights reserved.
Studiedag Economie Pensioen A presentation to Guido de Bres by Willem Eikelboom 15 November 2011 2011 Towers Watson. All rights reserved. Agenda Waarom pensioen? Kapitaaldekking of omslagstelsel? Pensioenakkoord
Nadere informatieToelichting n.a.v. vragen over houdbaarheid overheidsfinanciën
CPB Memorandum Sector : Directiesecretariaat Afdeling/Project : Samensteller(s) : Jacqueline Timmerhuis Nummer : 167 Datum : 17 november 2006 Toelichting n.a.v. vragen over houdbaarheid overheidsfinanciën
Nadere informatiePensioenen en onderwijs. Pensioenen. Economie en pensioenen. Outline. Economische bril aanleren
Pensioenen en onderwijs Economische bril aanleren Relaties met veel domeinen Teulings Pensioenen Micro: Financiële planning Macro: Actualiteit Relaties tussen oud en jong Lans Bovenberg 9 juni 2016 2 Outline
Nadere informatieSociaal akkoord aow en Witteveenkader Op verzoek van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
CPB Notitie 10 juni 2011 Sociaal akkoord aow en Witteveenkader Op verzoek van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. CPB Notitie Aan: Ministerie van SZW Centraal Planbureau Van Stolkweg
Nadere informatieHet unieke Nederlandse pensioenstelsel: onhoudbaar of onverwoestbaar? Rob de Brouwer
Het unieke Nederlandse pensioenstelsel: onhoudbaar of onverwoestbaar? Rob de Brouwer Visie van de media en de politiek op de moraal van de ouderen De werkelijkheid Infrastructuur is op orde en staatsschuld
Nadere informatie26 september Pensioenen in Hans Kennis
26 september 2017 Pensioenen in 2018 P L U S.. E E N V O O R S P E L L I N G Hans Kennis Agenda De zin en onzin van pensioen Pensioenleeftijd 68 jaar Plannen van het nieuwe kabinet Pensioenen in 2020?
Nadere informatieWorden senioren onbetaalbaar? Demografische verkenningen. Gerard Langerhorst 7 maart 2013
Worden senioren onbetaalbaar? Demografische verkenningen. Gerard Langerhorst 7 maart 2013 1 2 Trap des ouderdoms in de Gouden Eeuw In de Gouden Eeuw lieten de rijken geïllustreerde voorstellingen maken
Nadere informatie14 december Pensioenen in Vandena van der Meer
14 december 2017 Pensioenen in 2018 P L U S.. E E N V O O R U I T B L I K Vandena van der Meer Agenda De zin en onzin van pensioen Pensioenleeftijd 68 jaar Plannen van het nieuwe kabinet Pensioenen in
Nadere informatieCPB Notitie. Samenvatting. Aan: Ministerie van SZW
CPB Notitie Aan: Ministerie van SZW Centraal Planbureau Van Stolkweg 14 Postbus 80510 2508 GM Den Haag T (070) 3383 380 I www.cpb.nl Contactpersoon M.H.C. Lever Datum: 10 juni 2011 Betreft: Sociaal akkoord
Nadere informatieCPB Notitie 16 augustus Houdbaarheidsberekeningen. Uitgevoerd op verzoek van Flip de Kam
CPB Notitie 16 augustus 2013 Houdbaarheidsberekeningen Uitgevoerd op verzoek van Flip de Kam. CPB Notitie Aan: Flip de Kam Centraal Planbureau Van Stolkweg 14 Postbus 80510 2508 GM Den Haag T (070)3383
Nadere informatieWaar staan we? Enkele begrippen verduidelijkt Van waar komen we? Waar gaan we naartoe? 30 JAAR DEFICITS EN SCHULD IN BELGIË. Inhoud van de lezing
UNIVERSITEIT DERDE LEEFTIJD LEUVEN 3 JAAR DEFICITS EN SCHULD IN BELGIË Inhoud van de lezing Enkele begrippen verduidelijkt Van waar komen we? Waar gaan we naartoe? Prof. André Decoster Centrum voor Economische
Nadere informatie1 Inleiding en samenvatting
1 Inleiding en samenvatting 1.1 Inleiding Ruim voor de Grote Recessie was de positie van de Nederlandse overheidsfinanciën niet houdbaar op lange termijn (Ter Rele, 1998). Door de vergrijzing lopen de
Nadere informatie1 Hoe ontwikkelt de arbeidsparticipatie zich in de basisprojectie van UA?
CPB Notitie Datum : 17 augustus 2006 Aan : SER, Commissie Sociaal-Economisch Beleid Arbeidsparticipatie in Update Ageing In de vergadering van de SER-commissie SEB van 5 juli is Coen Teulings op de recente
Nadere informatiesolidariteit van jong met oud, of ook omgekeerd?
Bijdrage prof. dr. Kees Goudswaard / 49 Financiering van de AOW: solidariteit van jong met oud, of ook omgekeerd? Deze vraag staat centraal in de bij drage van bijzonder hoogleraar Sociale zekerheid prof.
Nadere informatieWELKE PENSIOENREGELING IS TOEKOMSTBESTENDIG? Huidige regelingen & recente ontwikkelingen Stacey René & Hans Kennis.
WELKE PENSIOENREGELING IS TOEKOMSTBESTENDIG? Huidige regelingen & recente ontwikkelingen Stacey René & Hans Kennis 29 oktober 2015 Agenda Welke pensioenstelsels zijn er? Wat is de houdbaarheid van het
Nadere informatieNaar een leiderschapscrisis. Visie zonder actie is hallucinatie
Naar een leiderschapscrisis Visie zonder actie is hallucinatie Enkele risico s Spanningen tussen China en VS lopen verder op en monden uit in handelsoorlog Nieuwe spanningen binnen eurozone M.n. in de
Nadere informatieplan.be De toereikendheid van de pensioenen : het MIDAS model Gijs Dekkers
De toereikendheid van de pensioenen : het MIDAS model Gijs Dekkers 1 Seminarie de toereikendheid van de pensioenen en de budgettaire kosten van de vergrijzing: een analyse van beleidsmaatregelen en alternatieve
Nadere informatieToerisme in cijfers Tourism in figures XL
www.milo-profi.com 2014 Toerisme in cijfers Tourism in figures XL overnachtingen huurlogies via verhuurkantoren aan de kust 2014 overnight stays in accommodations for rent by rental agencies at the coast
Nadere informatieCIJFERS BELGIË OVERNIGHT STAYS
OVERNACHTINGEN 2015-2016 - 9 maanden VOORLOPIGE CIJFERS BELGIË OVERNIGHT STAYS 2015-2016 - 9 months PRELIMINARY FIGURES BELGIUM België 15 668 923 15 878 478 +209 555 +1,3% Belgium Nederland 4 071 014 3
Nadere informatieMacro-economische uitdagingen ten gevolge van de vergrijzing
Macro-economische uitdagingen ten gevolge van de vergrijzing Gert Peersman Universiteit Gent Seminarie VGD Accountants 3 november 2014 Dé grootste uitdaging voor de regering Alsmaar stijgende Noordzeespiegel
Nadere informatieFISCALISERING ALS SYMBOOL. K.P. Goudswaard. Inleiding
BRON : TIJDSCHRIFT VOOR OPENBARE FINANCIËN, 39 (1), 2007, PP.1-5 FISCALISERING ALS SYMBOOL K.P. Goudswaard Inleiding Het Centraal Planbureau heeft in 2006 nieuwe berekeningen gemaakt over de gevolgen van
Nadere informatieHervormingen in de langdurige zorg: uitzicht op houdbare financiering
Hervormingen in de langdurige zorg: uitzicht op houdbare financiering NETSPAR project Optimal saving and insurance for old age Kick-off bijeenkomst, 11 november 2016 Netspar project team Eddy van Doorslaer
Nadere informatieHoe komt de burger aan zorg in Europa
Hoe komt de burger aan zorg in Europa Drs. Johan Eijlders Utrecht, maart 2010 http://www.integratedcare.eu/integratedcare_ned/downloads/090905laatste-30-juli.pdf Over het ontstaan van de stelsels. De langdurige
Nadere informatieToerisme in cijfers Tourism in figures 2013
Toerisme in cijfers Tourism in figures 2013 XL 14 aankomsten huurlogies via verhuurkantoren aan de kust 2013 arrivals in accommodations for rent by rental agencies at the coast 2013 Kennisbeheer u i 2014
Nadere informatiePrinsjesdaglezing. Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam. Landgoed Voorlinden, Wassenaar
Prinsjesdaglezing Casper van Ewijk CPB Universiteit van Amsterdam Landgoed Voorlinden, Wassenaar Economisch beeld: constant (somber) beeld sinds juni BBP groei (%) -½ (was -¾) 2012 2013 ¾ EMU saldo (%bbp)
Nadere informatieHerverdeling door pensioenregelingen: gestegen levensverwachting. Jan Bonenkamp (CPB)
Herverdeling door pensioenregelingen: de invloed van de gestegen levensverwachting en het Lenteakkoord Jan Bonenkamp (CPB) Wilma Nusselder (Erasmus MC) Johan Mackenbach (Erasmus MC) Frederik Peters (Erasmus
Nadere informatietoerisme in cijfers tourism in figures 2011
toerisme in cijfers tourism in figures 2011 XL 15 Evolutie aankomsten inclusief huurlogies via verhuurkantoren aan de kust, 2007-2011 Trend arrivals, accommodations for rent by rental agencies at the coast
Nadere informatieIs de vergrijzing erg?
Bron: K.P. Goudswaard, 'Is de vergrijzing erg?', AE Communicatie, 27 februari 2007, pp. 2-8. Is de vergrijzing erg? Prof. dr. Kees Goudswaard, hoogleraar economie in Leiden en kroonlid van de SER Inleiding
Nadere informatieEnergie. Inleiding. Wat zijn groene belastingen? Vervuilings- en grondstofbelasting. Transport. in België. Toon Vandyck CES - KULeuven
Vergroening van de belastingen in België Toon Vandyck CES - KULeuven wordt gefinancierd door Inleiding FLEMOSI 16 September 2013 Groene Belastingen www.flemosi.be - 2 - Wat zijn groene belastingen? Vervuilings-
Nadere informatieVoor welke uitdagingen plaatst de vergrijzing ons?
Voor welke uitdagingen plaatst de vergrijzing ons? Réunion du groupe de travail 1 de la Conférence nationale des pensions, 25 février 2009 Henri BOGAERT I. LANGETERMIJNVOORUITZICHTEN I.1. Demografische
Nadere informatiePensioenbeleid als antwoord op onzekerheid over de lange termijn
Pensioenbeleid als antwoord op onzekerheid over de lange termijn Frank Vandenbroucke Universiteit van Amsterdam Keynote bij het Colloquium Perspectieven in Brussel: anticiperen om beter te besturen Brussel,
Nadere informatieTransparantie: de schakel tussen institutionele autonomie en publieke verantwoording
Transparantie: de schakel tussen institutionele autonomie en publieke verantwoording Dirk Van Damme Hoofd van het Centre for Educational Research and Innovation - OECD 1. EEN HO-KWALIFICATIE HEEFT EEN
Nadere informatiePensioenbeleid als antwoord op onzekerheid over de lange termijn Frank Vandenbroucke Universiteit van Amsterdam
Pensioenbeleid als antwoord op onzekerheid over de lange termijn Frank Vandenbroucke Universiteit van Amsterdam Keynote bij het Colloquium Perspectieven in Brussel: anticiperen om beter te besturen Brussel,
Nadere informatieWaar voor je geld 2014
Voka studie Waar voor je geld 2014 Stijn Decock Hoofdeconoom Voka, Vlaams Netwerk van Ondernemingen 47 indicatoren Micro-economische indicatoren: #dagen nodig om onderneming te starten, #start-up procedures,
Nadere informatieOptimale stijging AOW- en pensioenleeftijd
Optimale stijging AOW- en pensioenleeftijd Harry ter Rele Netspar, 4 juni 2019 Inhoud presentatie Aanleiding en doel studie Methode Uitkomsten gestileerde exercitie waarover binnenkort een Discussion Paper
Nadere informatieFacts & Figures uitwerking Pensioenakkoord
Facts & Figures uitwerking Pensioenakkoord Waarom langer doorwerken? De levensverwachting stijgt Elke generatie leeft langer dan de vorige. Dat is al langer bekend, maar de stijging van de levensverwachting
Nadere informatieMobiliteit: Egbert Jongen CPB*
Mobiliteit: Wat economen willen (en weten) Egbert Jongen CPB* *Deze presentatie is op persoonlijke titel Overzicht presentatie Wat economen weten Wat economen willen Het Oostenrijkse systeem Wat economen
Nadere informatieUitdagingen voor de sociale zekerheid vanuit een macro-economisch perspectief
Uitdagingen voor de sociale zekerheid vanuit een macro-economisch perspectief LBC-NVK en ACV West-Vlaanderen, lezingen over de toekomst van onze sociale zekerheid Kortrijk, 9 november 2017 Jan Smets, Gouverneur
Nadere informatietoerisme in cijfers tourism in figures 2010
in cijfers tourism in figures 2010 XL 02 evolutie overnachtingen naar logiesvorm 2006-2010 trend in the number of overnight stays by type of accommodation 2006-2010 planning & onderzoek Juni 2011 (coverfoto:
Nadere informatieEen pensioenhervorming in het teken van defined ambition? Frank Vandenbroucke Jaarevent Alumni & Friends, Actuariaat Leuven 28 september 2015
Een pensioenhervorming in het teken van defined ambition? Frank Vandenbroucke Jaarevent Alumni & Friends, Actuariaat Leuven 28 september 2015 Documentatie European Commission, The 2015 Ageing Report, European
Nadere informatieONDERWERP PRESENTATIE IS EEN STELSELWIJZIGING IN BELANG VAN U ALS DEELNEMER? GENOEMDE ONTWIKKELINGEN / PROBLEMEN OM ONS PENSIOEN STELSEL TE WIJZIGEN
ONDERWERP PRESENTATIE IS EEN STELSELWIJZIGING IN BELANG VAN U ALS DEELNEMER? GENOEMDE ONTWIKKELINGEN / PROBLEMEN OM ONS PENSIOEN STELSEL TE WIJZIGEN 1 GEVOLGEN DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN 2 REKENRENTE,
Nadere informatieDe houdbaarheid van de overheidsfinanciën in het licht van de vergrijzing
De houdbaarheid van de overheidsfinanciën in het licht van de vergrijzing Seminarie voor leerkrachten, 26 oktober 2016 Stefan Van Parys Bruno Eugène INTERN Departement Studiën Groep Overheidsfinanciën
Nadere informatieKorsakov in België: veel zorg of veel zorgen?
Korsakov in België: veel zorg of veel zorgen? Bart Schepers UPC Sint-Kamillus Bierbeek Doel 1. Is België een goede leerling? Hoe goed is de zorg voor korsakovpatiënten vandaag georganiseerd? 2. Beschrijven
Nadere informatie4e Post EAUN Meeting. Men s Health. Willem de Blok Verpleegkundig specialist oncologie-urologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam Board member EAUN
4e Post EAUN Meeting Men s Health Willem de Blok Verpleegkundig specialist oncologie-urologie Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam Board member EAUN Weergave presentatie Ian Banks 14-6-2011 Brussel Men s Health
Nadere informatieEnergiebesparing voor vastgoedmanagers in de Zorg
Energiebesparing voor vastgoedmanagers in de Zorg Hoe kan ik energiebesparing realiseren en financieren? George Müller 06-34855943 george.muller@energymatters.nl www.energymatters.nl Voorstellen: George
Nadere informatieVakcentrale. Toekomst Pensioenstelsel Zaken rond AOW en het aanvullend pensioen
Toekomst Pensioenstelsel Zaken rond AOW en het aanvullend pensioen 0 Tom Poes verzin eens een list! Het is moeilijk om jong te zijn, gaf hij toe. Je moet lenen aan je kinderen, en je moet de ouderen teruggeven
Nadere informatietoerisme in cijfers tourism in figures aantal overnachtingen naar logiesvorm 2011 number of overnight stays by type of accommodation 2011
in cijfers tourism in figures 2011 XL 01 aantal overnachtingen naar logiesvorm 2011 number of overnight stays by type of accommodation 2011 Kennisbeheer Juni 2012 2 AANTAL OVERNACHTINGEN NAAR LOGIESVORM,
Nadere informatieFacts & Figures uitwerking Pensioenakkoord
Facts & Figures uitwerking Pensioenakkoord Waarom langer doorwerken? De levensverwachting stijgt Elke generatie leeft langer dan de vorige. Dat is al langer bekend, maar de stijging van de levensverwachting
Nadere informatiePresentatie voor de PVGE Best Roel Fonville Best, 10 maart 2017
10-3-2017 Presentatie voor de PVGE Best Roel Fonville Best, 10 maart 2017 1 10-3-2017 2 Opleiding: Doctoraal diploma Anorganische Chemie RU Groningen Carrière: Ruim 30 jaar Koninklijke Philips Electronics:
Nadere informatieCPB Memorandum. 1 Indicatoren. Houdbaarheid in Keuzes in Kaart. Sector : 1 Samensteller(s) : CPB Nummer : 243 Datum : 8 april 2010
CPB Memorandum Sector : 1 Samensteller(s) : CPB Nummer : 243 Datum : 8 april 2010 Houdbaarheid in Keuzes in Kaart Dit memorandum beschrijft op welke wijze het CPB bij de doorrekening van de verkiezingsprogramma
Nadere informatietoerisme in cijfers tourism in figures 2011 08 aantal aankomsten naar logiesvorm 2011 number of arrivals by type of accommodation 2011
in cijfers tourism in figures 2011 XL 08 aantal aankomsten naar logiesvorm 2011 number of arrivals by type of accommodation 2011 Kennisbeheer Juni 2012 2 AANTAL AANKOMSTEN NAAR LOGIESVORM, 2011 Tabel P.
Nadere informatieWelkom. Prinsjesdaglezing Rabobank. Een bank met ideeën. 6 oktober Rabobank Valkenswaard en Waalre
Welkom Prinsjesdaglezing 2 Rabobank. Een bank met ideeën. 6 oktober 2 Rabobank Valkenswaard en Waalre Programma 6.3 uur Welkomstwoord Johan van de Louw, manager Bedrijven Rabobank Valkenswaard en Waalre
Nadere informatieWerkstuk Economie Vergrijzing in Nederland
Werkstuk Economie Vergrijzing in Nederland Werkstuk door een scholier 1650 woorden 13 april 2006 4,4 37 keer beoordeeld Vak Economie WWWW-Model Wat is het probleem? Vergrijzing in Nederland Wie zijn erbij
Nadere informatieSekseverschillen in onderwijssucces. Dr. Margriet van Hek Postdoctoraal onderzoeker Sociologie
Sekseverschillen in onderwijssucces Dr. Margriet van Hek Postdoctoraal onderzoeker Sociologie Sekseverschillen in onderwijssucces: cijfers opleidingsniveau Jaren onderwijs gevolgd Sekseverschillen in onderwijssucces:
Nadere informatiePensioen vanaf.. Impact sociaal akkoord op pensioenregelingen. drs. Rajish Sagoenie, Actuaris AG. Aon Hewitt Consulting Retirement Actuarial Services
Pensioen vanaf.. Impact sociaal akkoord op pensioenregelingen drs. Rajish Sagoenie, Actuaris AG Agenda Waarom Pensioenakkoord? Inhoud Pensioenakkoord Wat doen we ermee? Oplossingsrichtingen Hoe nu verder?
Nadere informatieDe Belgische farmaceutische industrie in een internationale context
As % of total European pharmaceutical industry De Belgische farmaceutische industrie in een internationale context Terwijl België slechts 2,6 % vertegenwoordigt van het Europees BBP, heeft de farmaceutische
Nadere informatieEUROPESE ZORGVASTGOED MARKT Strategie en haalbaarheid zorgvastgoedfonds
EUROPESE ZORGVASTGOED MARKT Strategie en haalbaarheid zorgvastgoedfonds 4 juni 2008 Ingrid Hulshoff Portfolio Manager Healthcare ING Real Estate Investment Management 1. AGENDA EN INTRODUCTIE 1. AGENDA
Nadere informatieCo-sourcing: beroepsmobiliteit over de organisationele grenzen heen.
Co-sourcing: beroepsmobiliteit over de organisationele grenzen heen. Langer, leuker en zinvol aan het werk! 27 maart 2015 EU (28 countries) Iceland Sweden Switzerland Norway Germany Estonia Denmark Netherlands
Nadere informatie05/12/2012
www.itinerainstitute.org 05/12/2012 Itinera Institute Onafhankelijke denktank Fact Based Lange Termijn To show, to defend and to build roads for policy reform towards sustained economic growth and social
Nadere informatieVarianten voor de Studiegroep Begrotingsruimte: effecten op houdbare overheidsfinanciën
CPB Notitie Datum : 19 juni 26 Aan : Studiegroep Begrotingsruimte Varianten voor de Studiegroep Begrotingsruimte: effecten op houdbare overheidsfinanciën 1. Simpele bezuinigingsvarianten (mede ter illustratie
Nadere informatieDE PERFECTE STORM. Hoe de economische crisis de wereld overviel en vooral: hoe we eruit geraken. Gert Peersman & Koen Schoors.
DE PERFECTE STORM Hoe de economische crisis de wereld overviel en vooral: hoe we eruit geraken Gert Peersman & Koen Schoors Universiteit Gent Beleidsseminarie eindeloopbaan 6 december 2012 De Perfecte
Nadere informatieECONOMIE IN TIJDEN VAN MONETAIR EXPANSIEVE POLITIEK
ECONOMIE IN TIJDEN VAN MONETAIR EXPANSIEVE POLITIEK Geert Gielens, Ph.D. hoofdeconoom 19 mei 2015 Agenda Het verschil met vorig jaar De euro zone De VS De ECB & haar beleid Besluit 2 Het verschil met vorig
Nadere informatieDYNAMIEK OP DE NEDERLANDSE
DYNAMIEK OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT TRENDS, OORZAKEN EN GEVOLGEN Stefan P.T. Groot Vrije Universiteit INHOUD PRESENTATIE De Nederlandse arbeidsmarkt Trends in globalisering Trends in loonongelijkheid
Nadere informatieVergrijzing als sluitstuk van de demografische transitie?
Vergrijzing als sluitstuk van de demografische transitie? Lezing Lentecyclus Koninklijke Vlaamse Academie vanbelgië voor Wetenschappen en Kunsten (KVAB) 8 mei 2019, Brussel Leo van Wissen NIDI-KNAW en
Nadere informatieValt het herstel opnieuw stil? Peter Vanden Houte Chief economist ING België Mei 2013
Valt het herstel opnieuw stil? Peter Vanden Houte Chief economist ING België Mei 2013 1 De wereldeconomie lijkt een voorzichtig herstel in te zetten 2 Vooral de VS doen het een stuk beter De Amerikaanse
Nadere informatieSTAND VAN ZAKEN EURO PLUS-PACT
STAND VAN ZAKEN EURO PLUS-PACT Presentatie door J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 9 December 2011 De context van het Euro Plus-pact 1 Europa 2020 Procedure macro-onevenwichtigheden
Nadere informatieFinanciële bijlage D66-verkiezingsprogramma
Financiële bijlage D66-verkiezingsprogramma D66 staat garant voor een solide financieel beleid, dat ruimte biedt voor investeringen in de kwaliteit van de samenleving en economische dynamiek. Het verkiezingsprogramma
Nadere informatieEigen woning in Nederlandse pensioensysteem
Eigen woning in Nederlandse pensioensysteem Goed idee, of niet? Janneke Toussaint, Onderzoeksinstituut OTB Delft University of Technology Challenge the future Achtergrond Vergrijzing, globalisering, financiële
Nadere informatiePersonen met geestelijke gezondheidsproblemen op de arbeidsmarkt: Naar een betere synergie tussen werk en welzijn
Personen met geestelijke gezondheidsproblemen op de arbeidsmarkt: Naar een betere synergie tussen werk en welzijn Veerle Miranda, PhD Directorate for Employment, Labour and Social Affairs OECD OESO rapport
Nadere informatieDe toekomst van de bevolking. Luc Bonneux Arts, demografisch epidemioloog
De toekomst van de bevolking Luc Bonneux Arts, demografisch epidemioloog Geboorte en sterfte in Nederland Demografische transitie. Het dalen van sterftecijfers, gevolgd door het later en minder snel
Nadere informatieVergrijzing, verkleuring en individualisering. Voor wie verstandig handelt!
Vergrijzing, verkleuring en individualisering Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Conclusies Invloed Impact Bronnen Vergrijzing, verkleuring en individualisering De wereldbevolking neemt toe, waarbij
Nadere informatieVaardig genoeg voor de 21 ste eeuw? Samen aan de slag met de Vlaamse PIAAC resultaten!
Vaardig genoeg voor de 21 ste eeuw? Samen aan de slag met de Vlaamse PIAAC resultaten! Brussel - 20 maart 2014 GELETTERDHEIDSCOMPETENTIES ZIJN VAN CRUCIAAL BELANG, MAAR BLIJKBAAR DAN OOK WEER NIET Dirk
Nadere informatieGebruik van antibiotica bij dieren. D. Mevius
Gebruik van antibiotica bij dieren D. Mevius Inhoud presentatie Aard en hoeveelheid van gebruik in dieren Relatie gebruik antibioticumresistentie Veterinair antibioticumbeleid Hoe worden antibiotica in
Nadere informatiePENSIOEN. De toekomst van het Nederlandse pensioenstelsel
PENSIOEN prof.dr. Dirk Broeders De Nederlandsche Bank en Maastricht University De toekomst van het Nederlandse pensioenstelsel 18 januari 2019 Doel van deze docentenmiddag Toelichten van enkele principes
Nadere informatieFinanciering langdurige zorg uit wonen en pensioen? Netspar, 11 november 2016 Niels Kortleve
Financiering langdurige zorg uit wonen en pensioen? Netspar, 11 november 2016 Niels Kortleve 2 De routekaart naar een meer integrale benadering van wonen, zorg en pensioen (Bart e.a. 2016) Voorbeeld 1
Nadere informatieCPB Notitie. Samenvatting. Ministerie van SZW. Datum: 30 januari 2017 Betreft: Effecten van bodem in rekenrente voor pensioenfondsen
CPB Notitie Aan: Ministerie van SZW Datum: 30 januari 2017 Betreft: Effecten van bodem in rekenrente voor pensioenfondsen Centraal Planbureau Bezuidenhoutseweg 30 2594 AV Den Haag Postbus 80510 2508 GM
Nadere informatieCPB Notitie. Samenvatting. Ministerie van SZW. Aan: Datum: 30 januari 2017 Betreft: Effecten van bodem in rekenrente voor pensioenfondsen
CPB Notitie Aan: Ministerie van SZW Datum: 30 januari 2017 Betreft: Effecten van bodem in rekenrente voor pensioenfondsen Centraal Planbureau Bezuidenhoutseweg 30 2594 AV Den Haag Postbus 80510 2508 GM
Nadere informatieVBA Congres. Zoektocht naar meer rendement (inkomen) uit vastrentende beleggingsportefeuilles. - Voor professionele beleggers -
VBA Congres Zoektocht naar meer rendement (inkomen) uit vastrentende beleggingsportefeuilles - Voor professionele beleggers - Jelle van der Giessen ING Investment Management www.ingim.com Een tijdperk
Nadere informatieStatistieken 2012 96 ste Vierdaagse
Statistieken 2012 96 ste Vierdaagse De limiet voor het aantal inschrijvingen is in 2012 gesteld op 45.000. In totaal zijn 4.896 personen uitgeloot voor de Vierdaagse. Barometer 2012 alle lopers % uitval
Nadere informatieDuurzame Palmolie. Ontwikkelingen Nederland, Europa, Wereldwijd. 3 September Eddy Esselink
Duurzame Palmolie Ontwikkelingen Nederland, Europa, Wereldwijd 3 September 2015 Eddy Esselink MVO - - de ketenorganisatie voor oliën en vetten 2 MVO - - de ketenorganisatie voor oliën en vetten Belangenbehartiger
Nadere informatieDatum 19 december 2017 Betreft Reactie en Kamervragen CPB Policy Brief Langer doorwerken: keuzes voor nu en later
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatieDe politieke plannen op een rijtje
De politieke plannen op een rijtje partij titel bullettekst VVD Flexibele AOW-leeftijd: maximaal drie jaar later De VVD biedt de mogelijkheid om, actuarieel neutraal, de AOW maximaal drie jaar later te
Nadere informatieNieuw rapport Europese Commissie: onze pensioenen zijn wél betaalbaar
Nieuw rapport Europese Commissie: onze pensioenen zijn wél betaalbaar Studiedienst PVDA Kim De Witte 1 Meer actieven in verhouding tot niet-actieven tot 2040... 2 1.1 Demografische versus economische afhankelijkheidsratio...
Nadere informatieZorg om de zorg. Paul Schnabel. Amsterdam, 9 oktober 2013 Universiteit Utrecht
Zorg om de zorg Paul Schnabel Amsterdam, 9 oktober 2013 Universiteit Utrecht Hoe rijker het land Hoe duurder de zorg! 16-18% BBP VS! 13-14% BBP Nederland! 10-12% BBP BRD, Frankrijk, Canada, Zwitserland,
Nadere informatieAanpassing pensioenregeling een must. Presentatie: Marcel Brussee / voorzitter SPH Kees Lekkerkerker / directeur HRM
Aanpassing pensioenregeling een must Presentatie: Marcel Brussee / voorzitter SPH Kees Lekkerkerker / directeur HRM 1 Aanpassing pensioenregeling een must Inhoud Marcel Brussee: Achtergrond wijzigingen
Nadere informatieBelgië: Slotverklaring van het 2017 Artikel IV werkbezoek
December 12, 216 België: Slotverklaring van het 217 Artikel IV werkbezoek Een slotverklaring beschrijft de preliminaire bevindingen van de IMF experten aan het einde van een officieel werkbezoek ( mission
Nadere informatieBehorend bij CPB Boek 7 Toekomst voor de zorg
CPB Achtergronddocument Gamma berekeningen over preventie Behorend bij CPB Boek 7 Toekomst voor de zorg 21 Maart 2013 Andre Nibbelink Centraal Planbureau A.G.H.Nibbelink@cpb.nl Albert van der Horst Centraal
Nadere informatieFiscalisering als symbool
Tijdschrift voor Openbare Financiën 49 Fiscalisering als symbool K.P. Goudswaard* Samenvatting Het kabinet is van plan om de financiering van de uitkeringen krachtens de Algemene Ouderdomswet in sterkere
Nadere informatieLage rentevoeten sluipend gif voor de economie? Alumni & Friends Actuariaat Leuven 28.09.2015 Tom Meeus
Lage rentevoeten sluipend gif voor de economie? Alumni & Friends Actuariaat Leuven 28.09.2015 Tom Meeus Trends, 06.06.2013 Is een lage rente (
Nadere informatieRendement = investeringsopbrengst/ investering *100% Reëel rendement = Nominaal rendement / CPI * 100-100 Als %
Inflatie Stijging algemene prijspeil Consumenten Prijs Indexcijfer Gewogen gemiddelde Voordeel: Mensen met schulden Nadeel: Mensen met loon, spaargeld Reële winst bedrijven daalt Rentekosten bedrijven
Nadere informatieDomein E: Concept Ruilen over de tijd
1. Het bruto binnenlands product is gestegen met 0,9%. Het inflatiepercentage bedraagt 2,1%. Bereken de reële groei van het BBP. 2. Waarmee wordt het inflatiepercentage gemeten? 3. Lees de onderstaande
Nadere informatie