Pro-actieve besluitvorming rond het levenseinde: waarom, instrumenten en onderbouwing

Transcriptie

1 Pro-actieve besluitvorming rond het levenseinde: waarom, instrumenten en onderbouwing Isabelle Flierman Arts-onderzoeker bij het AMC Afdeling ouderengeneeskunde en huisartsgeneeskunde Symposium Methoden voor besluitvorming rond het levenseinde 22 juni 2017

2 Inhoud Het wat en waarom van proactieve besluitvorming Wetenschappelijke onderbouwing Timing Waar kan je terecht voor meer informatie en hulpmiddelen

3 Dhr. K 78 jaar Casus

4 Waarom is proactieve zorgplanning nodig? 55% van de patienten in de laatste levensmaanden ondergaan nog ziekenhuisopnames en overgangen tussen zorginstellingen 1 75% van de mensen wil thuis overlijden², 36% sterft daadwerkelijk thuis³ Hoogste kosten gezondheidszorg in laatste jaar van het leven: 30% van alle kosten 1. Van den Block, L. et al, Eur J Public Health, Gomes, B. et al. BMC Palliat Care, 2013 Van de Akker, P. et al. stichting STEM, Koekoek, afstudeeronderzoek Universiteit van Utrecht, 2014

5

6 Proactieve zorgplanning (PZP) PZP is een proces waarbij patiënten, in overleg met zorgverleners en hun naasten, individuele beslissingen nemen over gewenste zorg, voor het geval hij of zij in de toekomst niet bekwaam mocht zijn om te participeren in behandelbeslissingen ¹ continu proces van gesprekken over levensdoelen, hoe zorg daarbij past, eventuele reanimatie, opties voor palliatieve zorg en (behandel) beslissingen door naasten ² ¹Singer, P.A. et al., CMAJ, 1996 ²Houben C.H. et al., J Am Med Dir Assoc, 2014

7 Uit welke stappen bestaat proactieve zorgplanning voor de zorgverlener Markering In kaart brengen wensen en doelen van de patiënt in PZP gesprek Vastleggen en overdragen Herzien en updaten

8 Markering/Timing: Goldilocks fenomeen¹ ¹Billings, J.A. et al., clinical Review & education, 2014

9 Aanleidingen Op vraag van patiënt, familie of zorgverlener N.a.v. het stellen van een ernstige diagnose N.a.v. van een acute achteruitgang van een chronische ziekte Alle situaties die kunnen leiden tot wilsonbekwaamheid Na opname in een woonzorgcentrum N.a.v. een ziekenhuisopname Bij de start van palliatieve zorg

10 Instrumenten Surprise Question Zou ik verbaasd zijn als de patiënt zou overlijden binnen een jaar? Onderzocht in patiënten met kanker en eindstadium nierfalen Sensitiviteit: 67-75% Specificiteit: 78-90% Hazard Ratio: 7.8 Moss, A.H. et al, Journal of Palliative Medicine, 2010 Feyi, K. et al, BMJ Supportive& palliative care 2014 Moroni, M. et al, Palliat Med, 2014

11

12

13 Wat komt er aan bod in PZP gesprek¹ Verhelderen van hoe de patiënt de betekenis van zijn ziekte en behandel (on)mogelijkheden begrijpt Het bespreken van waarden en opvattingen van de patiënt Het identificeren van behandeldoelen en andere wensen Eventueel aanwijzen (wettelijk) vertegenwoordiger 4 domeinen palliatieve zorg ¹Slort, W. Nederlands-Vlaams tijdschrift voor palliatieve zorg, 2012

14

15

16

17

18 Wilsverklaringen Document waarin iemand zelf instructies geeft over de behandeling die hij in de toekomst wel of niet wenst te ondergaan onder gespecificeerde omstandigheden. - Behandelverbod - NR-wilsverklaring - Levenswensverklaring - Euthanasieverklaring Wilsverklaring alleen is niet effectief¹ ¹Perkins, H.S. Ann Intern Med, 2007

19

20 Wat zijn de voordelen van PZP

21

22

23 Meerdere systematic reviews¹ Figuur uit: Groenewoud, S. et al., kwaliteit in zorg, 2015 ¹Brinkman-Stoppelenburg, A. et al., Palliat Med, 2014 Houben, H.M. et al., JAMDA, 2014

24 Hoe staat het er voor in NL¹ ¹Figuur uit: Groenewoud, S. et al., kwaliteit in zorg, 2015

25

26 Barrières¹ Timing (markering) Geen tijd Gebrek aan communicatie tussen zorgprofessionals (presentatie later vandaag) Gesprek moet vanuit patiënt komen Bang om hoop weg te nemen Gebrek aan Skills De Vleminck, A. et al., Scandinavian journal of primary Heath Care, 2013 De Vleminck, A. et al., PLOSone, 2014

27 Skills: toolkits en rechtlijnen

28 Skills: toolkits en richtlijnen Laego: Toolkit Advance Care Planning m.b.t. het levenseinde LESA Anticiperende besluitvorming over reanimatie bij kwetsbare ouderen Multidisciplinaire Richtlijn Anticiperende besluitvorming over reanimatie bij kwetsbare ouderen Handreiking het plannen van zorg in de laatste levensfase bij dementie Richtlijn vroegtijdige zorgplanning (België) Dossier advance care planning IKNL besluitvorming palliatieve fase

29 Trainingen E-learning KNMG levenseinde en euthanasie + Stip cursus E-learning serie Palliatieve zorg in het ziekenhuis (Joep Douma, Rijnstate Ziekenhuis) ANVH biedt nascholingscursussen voor huisartsen Stichting STEM

30

31 Bronnen Pro-actieve besluitvorming rond het levenseinde: waarom, instrumenten en onderbouwing Nederlandse richtlijnen, handreikingen en artikelen: - Toolkit Advance Care Planning mbt het levenseinde, LAEGO (2014) - LESA Anticiperende besluitvorming over reanimatie bij kwetsbare ouderen (2013) - Multidisciplinaire Richtlijn Anticiperende besluitvorming over reanimatie bij kwetsbare ouderen (2013) - KNMG-Handreiking Tijdig spreken over het levenseinde (2012) - KNMG- Handreiking niet alles wat kan, hoeft (2015) - Ott, B, Van Thiel, J.W.H., de Ruiter, C.M., van Delden H.J.J.M., Kwetsbare ouderen en advance care planning. NED TIJDSCHR GENEESKD, Groenewoud, S., Advance Care Planning het levenseinde teruggeven aan de mensen Kwaliteit in de Zorg 2015(3): p Internationale literatuur o.a.: - Brinkman-Stoppelenburg, A., J.A. Rietjens, and A. van der Heide, The effects of advance care planning on end-of-life care: a systematic review. Palliat Med, (8): p Collins, L.G.P., M.S., Winter, L., The State of Advance Care Planning: One Decade After SUPPORT. American Journal of Hospice & Palliative Medicine, (5): p Detering, K.M., et al., The impact of advance care planning on end of life care in elderly patients: randomised controlled trial. BMJ, : p. c Lovell, A. and P. Yates, Advance Care Planning in palliative care: a systematic literature review of the contextual factors influencing its uptake Palliat Med, (8): p Lund, S., A. Richardson, and C. May, Barriers to advance care planning at the end of life: an explanatory systematic review of implementation studies. PLoS One, (2): p. e Weathers, E., et al., Advance care planning: A systematic review of randomised controlled trials conducted with older adults. Maturitas, : p