EUTHANASIE EN OUDEREN: dilemma s (in de praktijk) EUTHANASIE EN OUDEREN: dilemma s (in de praktijk) EUTHANASIE EN OUDEREN: dilemma s (in de praktijk)

Transcriptie

1 Disclosure belangen Agnes van der Heide Agnes van der Heide Erasmus MC Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg 13 maart 2015 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk Geen - - Overledenen Sterfte aan hart-/vaatziekten % % jaar en ouder jaar jaar < 65 jaar 50% 40% 30% 20% 65 tot 75 jaar 75 tot 85 jaar 85 jaar en ouder % Bron: CBS, statline 0%

2 Sterfte aan kanker Sterfte en MBLs % 50% 40% 30% 20% 65 tot 75 jaar 75 tot 85 jaar 85 jaar en ouder 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Totaal % 0% Euthanasie en hulp bij zelfdoding 2010 Meldingen van euthanasie en hbz bij de toetsingscommissies 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% Totaal 80+ Huisarts Medisch specialist Specialist ouderengeneeskunde Anders 0,0% Euthanasie Hulp bij zelfdoding Meldingen van euthanasie en hbz bij de toetsingscommissies in 2013 (n=4829) Meldingen van euthanasie en hbz bij de toetsingscommissies in 2013 (n=4829) Aandoeningen Kanker Hartvaat Long Aandoeningen Kanker Hartvaat Long Dementie Dementie Psychiatrie Psychiatrie 3588 Multipele ouderdomsklachten Overig 3588 Multipele ouderdomsklachten Overig 2

3 Zorgvuldigheidscriteria voor levensbeëindiging op verzoek De wettelijke zorgvuldigheidseisen houden in dat de arts: A. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt; B. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt; C. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten; D. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was; E. ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de bovengenoemde zorgvuldigheidseisen; F. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd. Regionale toetsingscommissies Wtl, art. 2 lid 2 Indien de patiënt van zestien jaren of ouder niet langer in staat is zijn wil te uiten, maar voordat hij in die staat geraakte tot een redelijke waardering van zijn belangen terzake in staat werd geacht, en een schriftelijke verklaring, inhoudende een verzoek om levensbeëindiging, heeft afgelegd, dan kan de arts aan dit verzoek gevolg geven. De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in het eerste lid, zijn van overeenkomstige toepassing. Zoveel als mogelijk van toepassing? Net zozeer van toepassing? Meldingen van levensbeëindiging bij dementie 2013: 97 (bijna allemaal vroeg stadium; allemaal zorgvuldig ) 2012: 42 * het is moeilijk is om in algemene zin uitspraken te doen over de vraag wanneer in deze omstandigheden tot euthanasie kan worden overgegaan ; * altijd van de specifieke omstandigheden van ieder individueel geval afhankelijk; * het is van belang de wilsverklaring tijdig op te stellen, op gezette tijden te actualiseren, en daarin zoveel mogelijk de concrete omstandigheden te beschrijven, waarin men wenst dat de levensbeëindiging wordt uitgevoerd. 16 Van der Heide, Geijteman, Rietjens: literatuuroverzicht voor ZonMw ten behoeve van onderbouwing handreiking VWS Rurup, Onwuteaka-Philipsen, van der Heide, e.a / 2002 Rurup, Onwuteaka-Philipsen, Pasman, e.a Rurup, Onwuteaka-Philipsen, van der Heide, e.a Van Wijmen, Rurup, Pasman, e.a Van Wijmen, Pasman, Widdershoven, e.a Rurup, Pasman, Onwuteaka-Philipsen 2006 De Boer, Dröes, Jonker, e.a. 2007/2008 Booij, Engberts, Rödig, e.a Van Delden, van der Heide, van de Vathorst,e.a Van der Heide, Legemaate, Onwuteaka-Philipsen, e.a Zembla/ANBO-enquête 2013 Bevindingen m.b.t. burgers < 1 op de 20 volwassen Nederlandse burgers heeft een schriftelijke euthanasieverklaring (met name ouderen, vrouwen, hoger opgeleiden, zonder religie, weinig vertrouwen in zorg, ervaring met euthanasie in omgeving, slechtere gezondheid) Motieven: zelf regie houden + voorkomen van een onwaardig levenseinde (dementie) Uitvoering wilsverklaring acceptabel, enig begrip voor ingewikkeldheden

4 ZEMBLA/ANBO enquête 2013 KOPPEL onderzoek 2011 Een arts moet een schriftelijke euthanasieverklaring van een dementerende patiënt die zijn wens niet meer kan herhalen uitvoeren. Ouderen: 91% eens De heer Smit is 62 jaar oud en dement. Hij herkent zijn vrouw en kinderen niet meer, weigert te eten en trekt zich steeds meer terug. Er is geen communicatie meer met hem mogelijk over de behandeling. Kort voordat hij dement werd heeft hij een euthanasieverklaring opgesteld waarin hij stelt dat zijn leven beëindigd moet worden als hij dement zou zijn. De familie is het hier mee eens. De arts besluit te doen wat de heer Smit heeft gevraagd. Burgers: 77% eens Bevindingen m.b.t. artsen Artsen komen het regelmatig tegen Huisartsen reageren niet altijd op een schriftelijke euthanasieverklaring Specialisten ouderengeneeskunde: wel gesprek, beperkte impact Artsen hebben begrip voor wens tot bij gevorderde dementie Vlg artsen kán gevorderde dementie uitmonden in ondraaglijk lijden Zelden uitvoering, omdat patiënt wens noch lijden kan bevestigen Bij ondraaglijk lijden meestal restrictief behandelbeleid, soms ruimhartige toediening morfine KOPPEL onderzoek 2011 EEW De heer Smit is 62 jaar oud en dement. Hij herkent zijn vrouw en kinderen niet meer, weigert te eten en trekt zich steeds meer terug. Er is geen communicatie meer met hem mogelijk over de behandeling. Kort voordat hij dement werd heeft hij een euthanasieverklaring opgesteld waarin hij stelt dat zijn leven beëindigd moet worden als hij dement zou zijn. De familie is het hier mee eens. De arts besluit te doen wat de heer Smit heeft gevraagd. Burgers: 77% eens Artsen: 33% eens Specialisten ouderengeneeskunde: 51%: euthanasie vanwege gevorderde dementie is aanvaardbaar 86%: zelf uitvoeren van euthanasie vanwege gevorderde dementie is niet denkbaar Conclusies m.b.t. levensbeëindiging bij dementie Steun dan wel sympathie voor mogelijkheid van euthanasie op basis van schriftelijke euthanasieverklaring bij (vooral) burgers en artsen Burgers verwachten mogelijk teveel Grote terughoudendheid in uitvoering bij artsen (en familie) Aantal echte probleemsituaties lijkt vooralsnog gering Voltooid leven problematiek Kennissynthese ZonMw Van der Heide, Onwuteaka-Philipsen, van Thiel, van de Vathorst, Weijers Ouderen met een actuele en actieve wens tot levensbeëindiging zonder dat daar lijden als gevolg van een medisch classificeerbare aandoening aan ten grondslag ligt. 24 4

5 Voltooid leven problematiek LASA (ouderen van 65 jaar en ouder): 15% had wel eens doodsgedachten of doodswensen; 3,4% had een actuele doodswens en/of verminderde wens tot voortleven. = ouderen in Nederland Voltooid leven problematiek Doodswensen kunnen vele jaren bestaan en wisselen in intensiteit. Een doodswens wordt niet altijd als een constante belasting ervaren. Aantal met actieve wens tot levensbeëindiging? Aantal met doodswens vanwege lijden zonder medische grondslag? Een aanhoudende doodswens lijkt samen te hangen met het samengaan van problemen met de fysieke en/of geestelijke gezondheid, die leiden tot toenemende afhankelijkheid en een verlies van gevoel van eigenwaarde en/of persoonlijke waardigheid, en het verlies van dierbaren en de sociale omgeving, leidend tot eenzaamheid en het verlies van zingeving Voltooid leven problematiek De meeste verzoeken om levensbeëindiging in de context van voltooid leven problematiek worden afgewezen. Meestal voorstel tot alternatieve behandeling. Sommige ouderen stellen dat op prijs, anderen voelen zich miskend. Als dergelijke verzoeken wel worden ingewilligd, heeft de betreffende persoon voor zover bekend ook altijd een of meer medische aandoeningen. Rte s: multipele ouderdomsaandoeningen = 251 (2013) 27 Euthanasie en intensieve symptoombestrijding ,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% Euthanasie Hulp bij zelfdoding Niet op verzoek Palliatieve sedatie Totaal 80+ Euthanasie en intensieve symptoombestrijding naar leeftijd van de overledene Jonger dan 65 jaar jaar 80 jaar en ouder Morfine 79% 80% 72% Morfine plus Palliatieve sedatie 4% 4% 2% 20% 19% 11% Euthanasie 7% 4% 1% Minder intensieve symptoombestrijding bij ouderen? Ouderen sterven een zachtere dood Ouderen laten minder van zich horen Er wordt minder op ouderen gelet 5

6 31 6