Studiemiddag Illustere School 13 november 2015

Transcriptie

1 Actuele Kwesties in het Nederlandse Euthanasiedebat Studiemiddag Illustere School 13 november 2015 Docenten: Suzanne van de Vathorst (AMC & Erasmus MC) Govert den Hartogh (Faculteit Geesteswetenschappen UvA, afd. Wijsbegeerte)

2 Actuele kwesties in het Nederlandse euthanasiedebat 1. De morele uitgangspunten van het recht m.b.t. zelfdoding en euthanasie (GdH) 2. Psychiatrische patiënten (SvdV) 3. Demente patiënten: de rol van de schriftelijke wilsverklaring (GdH) Pauze 4.Voltooid leven (SvdV) 5. Zelfdoding, en hulp van naasten (GdH)

3 Morele uitgangspunten Als je (vrijwillig en weloverwogen) besluit dat je je leven wilt beëindigen, heb je twee opties: (1) het zelf doen (2) een arts vragen je te helpen. Geen principiële voorkeur. Verschil: - (1) valt onder je recht op zelfbeschikking, daarom geen verdere voorwaarden. -Bij (2) heeft die arts een eigen verantwoordelijkheid om je alleen te helpen als hij er van overtuigd is dat levensbeëindiging werkelijk in jouw belang is. Indirect paternalisme : principieel iets anders dan direct paternalisme? Volenti non fit iniuria: onbeperkt geldig?

4

5 Is het paternalisme als arts zelf overtuigd moet zijn dat hij iets goeds doet? Direct paternalisme = aantasting van je vrijheid om je eigen leven vorm te geven, in jouw belang Indirect paternalisme = verhindering van anderen om jou daarbij te helpen, in jouw belang In strijd met Volenti non fit iniuria Geldt niet onbeperkt voor: -professioneel (medisch) handelen -onvervreemdbare mensenrechten: leven, lichamelijke integriteit, persoonlijke vrijheid

6 Wetboek van Strafrecht Artikel Hij die opzettelijk het leven van een ander op diens uitdrukkelijk en ernstig verlangen beëindigt, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie. 2. Het in het eerste lid bedoelde feit is niet strafbaar, indien het is begaan door een arts die daarbij voldoet aan de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 2 van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding en hiervan mededeling doet aan de gemeentelijke lijkschouwer overeenkomstig artikel 7, tweede lid, van de Wet op de lijkbezorging.

7 Artikel Hij die opzettelijk een ander tot zelfdoding aanzet, wordt, indien de zelfdoding volgt, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vierde categorie. 2. Hij die opzettelijk een ander bij zelfdoding behulpzaam is of hem de middelen daartoe verschaft, wordt, indien de zelfdoding volgt, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vierde categorie. Artikel 293, tweede lid, is van overeenkomstige toepassing.

8 De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 293, tweede lid, wetboek van strafrecht, houden in dat de arts: a. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt, b. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt, c. de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzich- ten, d. met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was, e. ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en f. de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft uitgevoerd.

9 Morele uitgangspunten van het geldende recht Recht op zelfdoding erkend in Haas t Zwitserland, EHRM Kern van de WTL is dat twee substantiële eisen gelden: -vrijwillig en weloverwogen verzoek; -ondraaglijk lijden dat niet anders kan worden opgeheven. Essentieel: die beide eisen zijn onafhankelijk van elkaar. (Vgl. de abortuswet).

10 De onafhankelijkheid van beide eisen wordt op twee manieren aangevochten: -ondraaglijkheid is subjectief, dus daar gaat alleen de patiënt over; -patiënt heeft het recht ieder alternatief voorstel te weigeren, dus dat is dan geen redelijke andere oplossing meer. Maar: Dat idee van subjectief klopt niet: er bestaat geen pure ervaring zonder interpretatie. Een alternatief houdt niet op redelijk te zijn als het door betrokkene wordt afgewezen (Chabot-arrest 1994).

11 De schriftelijke wilsverklaring WTL Art. 2, lid 2: indien de patiënt van zestien jaren of ouder niet langer in staat is zijn wil te uiten, maar voordat hij in die staat geraakte tot een redelijke waardering van zijn belangen terzake in staat werd geacht, en een schriftelijke verklaring, inhoudende een verzoek om levensbeëindiging, heeft afgelegd, dan kan de arts aan dit verzoek gevolg geven. de zorgvuldigheidseisen, bedoeld in het eerste lid, zijn van overeenkomstige toepassing.

12 Uitleg van de wetsbepaling door de toetsingscommissies Geen kluisdocument: moet uitdrukking zijn van de vaste wil van de betrokkene tot moment van verlies wilsbekwaamheid. Herbevestiging dus essentieel. Komt in de plaats van vrijwillig en weloverwogen verzoek. Overige zorgvuldigheidseisen blijven van toepassing voorzover mogelijk.

13 Uitleg wetsbepaling door het OM Kluisdocument. Ondraaglijk lijden als situatie intreedt die in de wilsverklaring genoemd wordt als reden voor het verzoek. (Toetsingscommissies: lijden is met verdriet ervaren.) Als alternatief door patiënt geweigerd is, jan het niet als redelijke oplossing gelden.

14 Wat is lijden? Je bedreigd voelen in de kern van je bestaan (Eric Cassell: the Nature of Suffering and the goals of medicine): Kan zijn door pijn e.a. fysieke symptomen Maar ook door eenzaamheid, verlies van zin, van autonomie, van waardigheid (je schamen voor je toestand), of een last zijn voor anderen. Persoonsgebonden: afhankelijk van persoonlijkheid, levensgeschiedenis en waardenpatroon. Maar niet subjectief.

15 Kan dementie ondraaglijk lijden veroorzaken? Eerste argument: patiënt in gevorderde stadium van Alzheimer heeft geen zelf meer dat bedreigd kan zijn. Antropologisch onderzoek O.a. Steven Sabat, The Exprience of Alzheimer s Disease, 2001: onjuist. Maar wel: ervaring van verlies, van desintegrerend zelf, en daardoor bedreiging.

16 Motief voor wilsverklaring Tweede argument: opstellers wilsverklaring weten niet waar ze het over hebben. De verwachting van ernstig lijden is heel reëel. Maar meestal niet hoofdmotief voor de wilsverklaring. Niet de ervaring van de afbraak van je persoon, maar die afbraak zelf. Belang van autonomie, niet in de zin van: onafhankelijk zijn van de zorg van anderen, maar: met je situatie om kunnen gaan, ook met afhankelijkheid.

17 Response shift Derde argument. Wilsverklaring = vroegere persoon wil de baas spelen over latere. Maar die heeft andere opvattingen en andere belangen. Antwoord: wilsverklaring niet opvatten als uitdrukking van wil van patiënt op bepaald moment maar van waardenpatroon dat karakter van zijn leven als geheel bepaalt. Dan geen kluisdocument.

18 Wat vraagt de wilsverklaring van een arts? Om betrokkene de eindfase van zijn levensverhaal te besparen die in strijd is met het karakter van dat verhaal. Maar ook: om iemand dood te maken die daar op dat moment niet om vraagt en niet begrijpt wat er gebeurt. Moreel dilemma.

19 Komt weloverwogen zelfdoding voor? logie niet of nauwelijks (max. 10% van de e zelfdodingsstatistiek. Stoppen met eten en gebruik van dodelijke pharmaca zelden. en d. Gebruik medicijnen

20 Stoppen met eten en drinken Volgens KNMG 2014 professionele plicht van de arts informatie en begeleiding te geven, m.n. Met betrekking tot mondbevochtiging en voorkomen delier. Zelfdoding? KNMG: geen handelen maar nalaten te handelen. Maar: bewuste afwijking van normale zelfverzorging om levenseinde te realiseren.

21 Gebruik dodelijke medicijnen Overtreding Opiumwet Verbod op hulp bij zelfdoding. Jurisprudentie: -algemene informatie en aanwezigheid (morele steun) toegestaan -specifiek instructie en hulp bij uitvoering mag niet Beschermd door recht op privé- en gezinsleven. Maar: dat mag worden ingeperkt om misbruik te voorkomen.

22 Zaak-Heringa Gerechtshof Arnhem (2015): vrijspraak o.g.v. Overmacht = conflict van plichten. Want: verlossing uit ondraaglijk lijden, en geen arts die hulp wil verlenen. Maar in de opvatting van Heringa (beaamd door het Hof): voorkomen dat ze haar beslissing zou uitvoeren met ondeugdelijke en gevaarlijke middelen.

23 Alternatieve verdediging Recht op privé- en gezinsleven: recht om leven te beëindigen en intimi daar bij te betrekken. Wel: vrijwillig en weloverwogen karakter van het verzoek moet boven alle twijfel verheven zijn. Dan: -verbod buiten toepassing laten, of: -overmacht

24 Twee soorten hulp bij zelfdoding Nederlands: eindverantwoordelijkheid voor overlijden patiënt ligt bij arts. Dan geen principieel verschil met euthanasie, en: eis van ondraaglijk lijden terecht. Amerikaans: arts geeft recept voor dodelijke middelen. Dan: geen hulp maar opheffen van een blokkade. Valt onder recht op zelfdoding. Zet je daarmee de sluizen open?