Voorwoord 11 Inleiding 13

Transcriptie

1 Voorwoord 11 Inleiding 13 1 Een gemeenschappelijk perspectief 13 2 Herkenning, reflectie en argumentatie Herkenning Reflectie Ethisch kader Términologisch kader Argumentatie 15 3 Voor wie is dit boek? De praktijk Het onderwijs Casuïstiek 17 Hoofdstuk 1: Morele vragen 19 1 De morele dimensie van de zorg Een gemeenschappelijke ervaring Morele vanzelfsprekendheid Als het niet meer vanzelf spreekt 23 2 Diversiteit 25 3 Subjectivisme Het standpunt Bezwaren tegen dit standpunt Smaken verschillen? Persoonlijke) publieke en professionele moraal Goede redenen Toetsingscriteria voor argumenten De feiten moeten kloppen: duidelijkheid over de interpretatie van feiten Geen terminologische fouten Consistentie en samenhang 34 4 Emoties Weg met emoties? Een plaats voor emoties! De rol van emoties in ons morele bestaan 36 Noten 38 Hoofdstuk 2: Beslissen over behandeling en zorg (autonomie en verantwoordelijkheid) s 39 Inleiding 39 1 Autonomie De gangbare benadering 40

2 1.2 Dimensies van autonomie Respect voor autonomie Diversiteit in onze samenleving Gemeenschappelijke moraal 44 2 Beslissingen over behandeling en zorg Informed consent Moeilijkheden Shared decision making 48 3 Beslissen over medische en verpleegkundige interventies Het wel inzetten of voortzetten van behandeling of zorg Het niet inzetten of staken van behandeling of zorg Praktijkvoorbeelden en schema s Commentaar 54 4 Beslissingsbekwaamheid Uitgangspunten Criteria Het vermogen om een keuze te maken en die keuze kenbaar te maken Het vermogen om relevante informatie te begrijpen Het vermogen om de informatie te waarderen Redenen om de bekwaamheid te beoordelen v 63 5 De vertegenwoordiging, van wilsonbekwame patiënten De vertegenwoordiging van meerderjarige patiënten De vertegenwoordiging van minderjarige patiënten 66 6 Schriftelijke wilsverklaringen Soorten verklaringen Implicaties 70 7 Privacy en geheimhouding Bescherming privacy \ Uitzonderingen geheimhoudingsplicht 71 8 Zorgethiek: een ander perspectief op autonomie en wilsbekwaamheid Regelethiek en zorgethiek Een ander begrip van autonomie Kritiek öp de gangbare opvatting van autonomie en 73 wilsbekwaamheid Relationele autonomie Autonomie binnen de morele hulpverleningsrelatie 76 9 Onverenigbare perspectieven? Hoe ver staat de zorgethische opvatting af van de gangbare? De morele implicatie van het zorgethisch denken Informed consent opnieuw bezien Beslissingsbekwaamheid opnieuw bezien 81 Noten 83 Hoofdstuk 3: Diversiteit, betekenisverlening en communicatie 86 1 Diversiteit, betekenis en de blik van de hulpverlener 86 2 Het professionele kader 87 3 Communicatie en diversiteit: twee veronderstellingen 92 4 Communicatie en diversiteit: vier overwegingen leder mens heeft zijn eigen diversiteit 96

3 4.2 Verschillende belevingswerelden? Stigmatisering?? Relativisme? 103 Noten 105 Hoofdstuk 4: Zelfbeschikking: grenzen en consequenties Grenzen aan de zelfbeschikking Het voorkomen van nadeel voor de patiënt Paternalisme in de zorg Dwang, drang en overreding De rechtvaardiging van paternalisme Vrijheidsbeperkende maatregelen en dwangbehandeling Juridisch kader : Kwaliteitseisen Het voorkomen van nadeel voor anderen dan de patiënt Besmettelijke ziekten Andere belangen van derden / Behandeling of zorg waarvoor geen indicatie is i i 8 5 Consequenties van de zelfbeschikking De verantwoordelijkheid van de patiënt De beslissing uit handen geven 122 Noten 124 Hoofdstuk 5: Het einde van het leven De begrippen Het niet beginnen of staken van curatieve of levensverlengende 128 medische behandeling Geen medische indicatie voor (verdere) behandeling Werkzaamheid Proportionaliteit Weigering Behandelingsbeperkingen Kunstmatig toedienen van vocht en voeding of niet? Wilsonbekwame patiënten Palliatieve zorg Definities Kenmerken Euthanasie en pal liatieve zorg Pijn- en symptoombestrijding Pal liatieve sedatie Euthanasie en hulp bij zelfdoding De begrippen 143, Strafbaar? De zorgvuldigheidseisen Vrijwillig en weloverwogen verzoek Uitzichtloos en ondraaglijk lijden Patiënt is voorgelicht door de arts Geen redelijke andere oplossing Consultatie Zorgvuldige uitvoering 150

4 1.5.4 Minderjarigen ,5 Verslag, melding en toetsing Gewetensbezwaren Ongevraagde levensbeëindiging Pijnbestrijding, palliatieve sedatie en euthanasie: de morele discussie De klassieke benadering: het Principe van het Dubbele Effect Een andere benadering: moreel doel en gekozen interventie Wat is de opvatting van de patiënt over de te kiezen interventie? Is de gekozen interventie werkzaam? Is de interventie de minst ingrijpende die verenigbaar is met het doel? Staat het beoogde resultaat in een redelijke verhouding tot de nadelen ervan? De proportionaliteit van euthanasie en hulp bij zelfdoding Het argument voor aanvaarding van euthanasie Voorwaarden Morele legitimatie Hulpverleningsrelatie Second opinion Argumenten tegen aanvaarding van euthanasie Een levensbeschouwelijk argument Een tweede argument tegen: het hellend vlak Een derde argument tegen: overbodigheid? Besluitvorming en uitvoering Afzien van behandelen, pijnbestrijding, palliatieve sedatie: besluitvorming Communicatie met patiënt en tussen hulpverleners onderling Communicatie bij beslissingsonbekwaamheid Pijnbestrijding en palliatieve sedatie: uitvoering Euthanasie en hulp bij zelfdoding: signalering en besluitvorming De voorbereiding en uitvoering van euthanasie en hulp bij zelfdoding Bijzondere situaties en ontwikkelingen Euthanasie bij coma of verlaagd bewustzijn Euthanasie bij dementerende patiënten De Levenseindekliniek Het burgerinitiatief Uit Vrije Wil 1 Noten Hoofdstuk 6: Moreel redeneren Morele principes Het nemen en rechtvaardigen van beslissingen De eerste benadering: ethische theorie als startpunt Deductivisme De eerste vraag De tweede vraag De derde vraag De tweede benadering: de morele ervaring als startpunt Extreem particularisme De casuïstische aanpak 191

5 2.3 De derde benadering: op zoek naar evenwicht 193 2,4 De derde benadering in praktijk Eerste illustratie Motieven voor wel reanimeren Motieven voor niet reanimeren Tweede illustratie Derde illustratie Een systematische aanpak van het multidisciplinaire overleg 203 Noten 205 Literatuur 207 Register 211