ZWEMWATERPROFIEL. Zwanewater. Actualisatie

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL Zwanewater Actualisatie Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard April 2016

2 Colofon Titel: Zwemwaterprofiel Zwanewater Uitgegeven door: Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard Oorspronkelijke versie (2006/2012) uitgevoerd door: Grontmij/DHV Actualisatie 2016 door: HHSK, Johan van Tent Datum update: April 2016 Status: Eindrapportage 2

3 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding zwemwaterprofiel Zwemwaterprofiel Kwaliteitsklassen en normen Routekaart zwemwaterprofiel Blauwalgen Aanpak Gebiedsbeschrijving Zwanewater Algemeen Hydromorfologie en ecologie Riolering en afvalwaterzuivering Begrenzing Gezondheidsrisico s Toetsing en analyse van metingen fecale verontreiniging Toetsing zwemwaterrichtlijn Analyse meetresultaten Verontreinigingsbronnen en routes Inleiding Mogelijke bronnen en routes Model Zwemprof DNA-onderzoek Blauwalgen Evaluatie en conclusies Aanbevelingen en maatregelen Literatuur...26 BIJLAGEN...27 BIJLAGE 1 Verslag veldbezoeken...28 BIJLAGE 2 Betrokken organisaties...42 BIJLAGE 3 Toetswaarden en beoordelingen bacteriologische parameters...43 BIJLAGE 4 Weeranalyse van bacteriologische overschrijdingen...44 BIJLAGE 5 Richtgetallen (ZWEMPROF)...53 BIJLAGE 6 Invulblad Zwemprof

4 Voorwoord Dit zwemwaterprofiel betreft een herziening van eerdere profielen uit de jaren 2014, 2012 en De herziening betreft vooral een update van de meetgegevens. De situatie op de zwemlocatie is niet erg veelg veranderd. De bacteriologische kwaliteit van het water is slecht. Welke bron daar verantwoordelijk voor is blijft enigszins onduidelijk. In opdracht van HHSK is er daarom op deze locatie een DNA-onderzoek uitgevoerd om de bronnen te identificeren. Helaas vielen de resultaten van het onderzoek erg tegen waardoor er alsnog niet veel duidelijkheid is over de bronnen. De gemeente laat rondom de zwemplas de vegetatie staan om te zorgen dat hier minder honden poepen en vogels gaan zitten. Daarnaast helpt dit mogelijk ook om afspoeling van verontreinigd water te beperken. Verder is de lamellenafscheider niet meer aanwezig wat mogelijk ook positief bijdraagt aan de waterkwaliteit. 4

5 1 Inleiding zwemwaterprofiel De Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG, hierna genoemd als zwemwaterrichtlijn) is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de richtlijn zijn bepalingen gesteld met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. In Nederland zijn de taken voor zwemwater zo verdeeld dat de provincie zwemwaterlocaties aanwijst en toezicht houdt en dat de waterbeheerder zorg draagt voor de monitoring van de zwemwaterkwaliteit en het opstellen van de zwemwaterprofielen. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie moet worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Het opstellen van een zwemwaterprofiel is ook een verplichting volgens de zwemwaterrichtlijn. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico op besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van expert judgement geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen naar de maatschappij/burger. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (Escherichia coli en intestinale enterococcen). In deze zwemwaterprofielen worden echter ook overige gezondheidsrisico s meegenomen, zoals cyanobacteriën, zwemmersjeuk en botulisme. Cyanobacteriën zijn in de volksmond beter bekend als blauwalgen. In dit zwemwaterprofiel zal daarom verder over blauwalgen worden gesproken. 1.2 Kwaliteitsklassen en normen In de Europese zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen: uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht. Het minimale niveau dat behaald moet worden is aanvaardbaar. Als dit niet bereikt wordt dan krijgt de locatie de beoordeling slecht. Een slechte beoordeling resulteert in een negatief zwemadvies gedurende het hele zwemseizoen. Vijf opeenvolgende slechte beoordelingen leiden tot een permanente sluiting van de zwemlocatie. De indeling én de normen hierbij zijn weergegeven in tabel

6 Evalueren? Actieprogramma Tabel 1.1. Normen voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli Parameter Uitstekende kwaliteit* Goede kwaliteit * Aanvaardbare kwaliteit ** Referentiemethod en voor de analyse Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) * gebaseerd op een 95-percentiel van de lognormale verdeling ** gebaseerd op een 90-percentiel van de lognormale verdeling ISO of ISO ISO of ISO Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de bacteriologische kwaliteit van het zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstroomd zwemwater en 'overstroomd' of 'incidenteel doorstroomd' zoals vaak het geval is bij uiterwaardenplassen. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Er is een algemeen protocol opgesteld voor het opstellen van een zwemwaterprofiel ( Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel Grontmij, RWS-RIZA, 2005). Hieronder staat de routekaart uit het protocol (zie figuur 1.1) welke voor het opstellen van de zwemwaterprofielen gebruikt is. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemlocatie. Beschrijving gebied/hydromorfologie Veldbezoek Historische waterkwaliteit Lijst: bronnen routes Meetprogramma Richtgetallen Analyseren Evalueren Zwemwater profiel Figuur 1.1 Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel Dit zwemwaterprofiel is een herziening van twee eerdere zwemwaterprofielen die in 2006 en 2012 door Grontmij/DHV opgesteld zijn. 6

7 1.4 Blauwalgen Algemeen De Europese Zwemwaterrichtlijn vraagt behalve om aandacht voor de fecale verontreiniging ook nadrukkelijk aandacht voor de risico s van blauwalgen. Ter ondersteuning bij het opstellen van het blauwalgendeel van een Zwemwaterprofiel is de Handreiking Zwemwaterprofiel Blauwalgen opgesteld (DHV, RWS-RIZA, 2007). Voor locaties die nooit problemen kennen met blauwalgen is het profiel eenvoudig. Voor locaties waar een aanzienlijke kans bestaat op een toxische bloei, is het profiel uitgebreider. 7

8 2 Aanpak Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de Handreiking voor het opstellen van Zwemwaterprofiel, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze zijn terug te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 1 Inleiding De achtergrond voor het opstellen van een zwemwaterprofiel en een blauwalgenrapportage worden hierin beschreven, alsmede de normen en kwaliteitsklassen volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Hoofdstuk 2 Aanpak Hoofdstuk 3 Gebiedsbeschrijving Hierin wordt de zwemlocatie meer in detail beschreven op basis van de in de handreiking genoemde stappen locatiebeschrijving, gebiedsbeschrijving en veldbezoek. Hydromorfologie en ecologie. Deze paragraaf omvat de benodigde informatie over stromingen, peilen, flora en fauna (veldbezoek, hydromorfologie, gebiedsbeschrijving). Begrenzing. Het protocol binnenwater uit het rapport KRW en oppervlaktewater: Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water (DHV, 2005) is gebruikt om de begrenzing aan te geven. Gezondheidsrisico s. In deze paragraaf wordt gemeld of er meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme, enz.) zijn geweest op deze locatie en/of bloeien van blauwalgen. Hoofdstuk 4 Toetsing en analyse van metingen fecale verontreiniging In dit hoofdstuk is de beoordeling conform de zwemwaterrichtlijn weergegeven. Verder is er een analyse gemaakt van de meetgegevens van bacteriën. Op basis van de metingen kunnen al aanwijzingen voor de bronnen gevonden worden. Hoofdstuk 5 Verontreinigingsbronnen en routes Op basis van het veldbezoek, de analyse van de historische data, de gegevens van de waterkwaliteitsbeheerder en de plattegronden is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes voor fecale verontreiniging opgesteld. Alle potentiële bronnen en routes zijn op deze lijst gezet ook al lijken ze niet van belang. Soms blijkt dat juist een bron die vooraf niet als relevant werd beschouwd toch verhoogde waarden veroorzaakt óf dat door samenloop van omstandigheden meerdere bronnen samen verantwoordelijk zijn voor verhoogde waarden. Elke bron kan dan meetellen. Hoofdstuk 6 Blauwalgen In dit hoofdstuk wordt beschikbare informatie over de aanwezigheid van blauwalgen op een rij gezet. Op grond van veldwaarnemingen en metingen wordt de kans op blauwalgenoverlast in de toekomst beoordeeld. Vervolgens wordt een nadere beschrijving van de zwemwaterlocatie gegeven met als doel inzicht te geven in de mogelijke werking van het systeem met betrekking tot het ontstaan van bloei van toxische blauwalgen. De achterliggende oorzaken/factoren worden beschreven die mogelijk leiden tot de bloei van toxische blauwalgen. Hoofdstuk 7 Evaluatie en conclusies Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de 8

9 spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een soort rangschikking van belangrijke bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. De belangrijkste bevindingen en de (mogelijke) consequenties hiervan zijn op een rij gezet. Hoofdstuk 8 Aanbevelingen en maatregelen Op basis van de conclusies uit hoofdstuk 7 zijn in dit hoofdstuk maatregelen benoemd die de kwaliteit van het zwemwater kunnen verbeteren en andere aanbevelingen die voortvloeien uit dit zwemwaterprofiel. 9

10 3 Gebiedsbeschrijving Zwanewater 3.1 Algemeen Het Zwanewater, ook wel het Zwanenplasje genoemd, is een kleine gegraven plas met een oppervlakte van 0,7 ha en tot 2 meter diepte. De plas is onderdeel van een klein natuurpark midden in een woonwijk in Krimpen aan den IJssel. Aan de noordwestkant van het Zwanewater ligt de Heemtuin van Krimpen aan den IJssel, waar de verschillende fasen van begroeiing op veengrond te zien zijn. Het water in de Heemtuin, het natuurgebied/park, en dus ook het water van het Zwanewater, staat in verbinding met het water in de woonwijk. De ondergrond van het Zwanewater en in het natuurgebied/park is veengrond. Bij het opstellen van het eerste zwemwaterprofiel is een veldbezoek op deze locatie uitgevoerd (25 juni 2006). Op 11 februari 2014 is opnieuw een veldbezoek uitgevoerd. De situatie blijkt niet of nauwelijks veranderd te zijn ten opzichte van De verslagen van beide veldbezoeken zijn inclusief foto s opgenomen in bijlage 1. Deze beschrijving is gebaseerd op het laatste veldbezoek, aangevuld met waarnemingen van het eerste veldbezoek. Figuur 3.1 Locatie van de zwemplas en overzicht van de omgeving Beheer De gemeente Krimpen aan den IJssel is de beheerder van de recreatieplas. De beheerder van de Heemtuin, aan de noordwestzijde van de zwemzone, is het Zuid Hollands Landschap. In bijlage 2 staan de contactgegevens van de betrokken instanties vermeld. De gemeente laat langs de oever van het plasje tegenwoordig de vegetatie staan met als doel dat dit verontreiniging door honden en vogels beperkt. 10

11 Voorzieningen Aan het Zwanewater ligt een strandje van ongeveer 70 m lang en 12 tot 15 m breed. Het strand is afgeschermd door een hek. Op het strand zijn prullenbakken en een paar bankjes aanwezig. Overige voorzieningen, zoals toiletten, zijn niet aanwezig. Bij de ingang van het zwemstrand is een duidelijk verbodsbord voor honden geplaatst. Desondanks zijn er op het strand enkele hondenpootafdrukken aangetroffen Aan de overkant van de plas en in het aangrenzende park/natuurgebied zijn veel honden waargenomen. Aan de zuidkant van de plas bevindt zich een grasveld, waar hondenuitwerpselen zijn aangetroffen. Vanaf dit terrein vindt drainage plaats naar de zwemplas. Vogels zijn tevens waargenomen, het gaat hier om een paar eenden, futen, meerkoeten en meeuwen. Op het strand staat een informatiebord van de provincie (figuur 3.2). Figuur 3.2 Provinciaal informatiebord Zwanewater Bezoekersaantallen Uit diverse tellingen blijkt dat er op drukke dagen zo n 100 badgasten aanwezig zijn. Waterkwaliteitsbemonstering In de zwemzone van het Zwanewater bevindt zich één waterkwaliteitsmeetpunt, KOP 0105, waar het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard in het zwemseizoen eens per 14 dagen metingen verricht. Dit punt staat in figuur 3.1 in rood aangegeven. Overeenkomstig de Zwemwaterrichtlijn worden Escherichia coli en intestinale enterococcen gemeten. Daarnaast wordt de hoeveelheid blauwalgen bepaald en gecontroleerd op de aanwezigheid van drijflagen van blauwalgen. Verder worden de nog enkele algemene parameters gemeten/geregistreerd die een relatie kunnen hebben met de zwemwaterkwaliteit. De provincie Zuid-Holland is officieel toezichthouder op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater op deze en overige zwemwaterlocaties in Zuid-Holland. De provincie heeft dit toezicht ondergebracht bij de Omgevingsdienst Midden-Holland. Actuele informatie over de zwemwaterkwaliteit kan geraadpleegd worden via 11

12 de zwemwatertelefoon of via teletekst. Daarnaast wordt het publiek op de zwemwaterlocatie geïnformeerd middels een informatiebord. 3.2 Hydromorfologie en ecologie Hydromorfologie Het Zwanewater is een gegraven plas midden in een woonwijk van Krimpen aan den IJssel. De plas heeft een diepte van ongeveer 2 m en de ondergrond van de plas is veengrond. Het water van de plas staat in open verbinding met het stedelijk water van Krimpen aan den IJssel via een duiker ten zuiden van de plas. Het is echter niet geheel duidelijk of er vanuit het omliggende gebied ook een significante hoeveelheid water langs de plas stroomt. In de nabijheid van de zwemplas zijn drie riooloverstorten (met codes , O en O). De riolering in het gebied is een gemengd stelsel. Deze storten gemiddeld per jaar respectievelijk 71, 116 en 14,5 m 3 (2007). Het verharde oppervlak is afgekoppeld, evenals de asfalt voet- en fietspaden door het park, en het verharde oppervlak van de Vijver en Parkflat dat ten zuiden van de plas is gelegen. Hiertussen stond een lamellenafscheider die afstromend regenwater van de parkeerplaats loosde op een watergang die uitmondt in de zwemplas. Deze is recent verwijderd. Figuur 3.3 Overzichtkaart van het Zwanewater met de ligging van enkele belangrijke objecten. Ecologie In en bij de plas waren (veldbezoek 2006) een aantal vogels: een paar eenden, futen, meerkoeten en meeuwen. Op het strand werden vogelpoep en vogelpootafdrukken aangetroffen. Aan de oostelijke kant van de plas wordt water naar de zwemplas aangevoerd vanuit het aangrenzende park/natuurgebied via een duiker die niet op de kaarten stond aangegeven. In dit aangrenzende park zijn egelskop, krabbenscheer en libellen waargenomen. Dit duidt op een goede waterkwaliteit. Wel is hier een doodlopende sloot met een drijflaag en zwerfvuil. 12

13 Bij een recent veldbezoek (2015) zijn op het zwemstrand grote hoeveelheden overblijfselen van Amerikaanse rivierkreeften aangetroffen. Dit wijst erop dat deze exoot in behoorlijke aantallen aanwezig is 3.3 Riolering en afvalwaterzuivering In de omgeving van de zwemwaterlocatie is geen AWZI aanwezig. Wel zijn er nabij de plas drie riooloverstorten gelegen. Het aanwezige rioolstelsel is een gemengd stelsel. Aangezien er een duiker ligt tussen de zwemlocatie en het stedelijke water van Krimpen aan de IJssel is het niet uitgesloten dat er overstortwater in de zwemplas terecht kan komen. Dit is echter niet erg aannemelijk. 3.4 Begrenzing De zwemzone is vastgesteld volgens het protocol in het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water' (DHV, 2005). In figuur 3.4 is de zwemzone weergegeven. De zwemzone van het Zwanewater wordt, in principe, gescheiden van de rest van de plas door de aanwezigheid van een drijflijn. Binnen de zwemzone is de diepte maximaal 1,3 meter. Figuur 3.4 Luchtfoto van de locatie Zwanewater met de zwemzone 3.5 Gezondheidsrisico s In de periode van 2009 tot 2015 is er meerdere keren een waarschuwing of een negatief zwemadvies geweest als gevolg van een slechte waterkwaliteit. Van 2011 tot en met 2014 zijn er jaarlijks overschrijdingen voor van de norm van fecale bacteriën waardoor er diverse keren een negatief zwemadvies van kracht is geweest. In de jaren 2009 en

14 en 2015 is er sprake geweest van een blauwalgenbloei waarvoor een negatief zwemadvies is afgegeven. Overige waarschuwingen ten aanzien van bijvoorbeeld botulisme en zwemmersjeuk zijn in de gehele periode niet afgegeven. 14

15 4 Toetsing en analyse van metingen fecale verontreiniging 4.1 Toetsing zwemwaterrichtlijn De wijze van toetsing van de bacteriologische zwemwaterkwaliteit is voorgeschreven in de zwemwaterrichtlijn. De beoordeling wordt uitgevoerd over een toetsperiode van 4 jaar. De beoordeling is op basis van een 90- of 95-percentiel van de loggetransformeerde waarde. Eenvoudig gezegd, wordt daarmee vooral de grootte en de frequentie van de uitschieters beoordeeld. Tabel 4.1 Overzicht van de beoordelingen van de laatste 8 toetsperioden Toetsperiode Oordeel Escherichia coli Oordeel intestinale enterococcen Eindoordeel Slecht Aanvaardbaar Slecht Slecht Slecht Slecht Slecht Goed Slecht Aanvaardbaar Aanvaardbaar Aanvaardbaar Aanvaardbaar Goed Aanvaardbaar Slecht Goed Slecht Aanvaardbaar Goed Aanvaardbaar Slecht Goed Slecht In het overzicht van de laatste 8 toetsperioden is te zien dat het Zwanewater de laatste 3 jaar in de klasse slecht scoort. De beoordeling voor intestinale enterococcen komt is de laatste jaren ook minder goed. De eindbeoordeling van de laatste toetsperiode is slecht en daarom wordt de huidige bacteriologische kwaliteit van het Zwanewater als slecht beoordeeld. Op basis van de metingen in de jaren kan nu al met zekerheid worden gesteld dat een toetsing over de periode zal leiden tot het oordeel slecht. Volgens de zwemwaterrichtlijn moet een locatie die 5 jaar op rij slecht is permanent worden gesloten. De kans is groot dat als er geen maatregelen worden genomen dit bij het Zwanewater het geval zal zijn. 4.2 Analyse meetresultaten Naast de beoordeling volgens de zwemwaterrichtlijn zijn er ook landelijk grenswaarden vastgesteld voor de beoordeling van individuele metingen. Als de concentraties in het water hoger zijn dan deze grenswaarden dan is er een direct risico op gezondheidsklachten. Als metingen gedurende het zwemseizoen deze waarde overschrijden dan wordt er een negatief zwemadvies afgegeven. De grenswaarde voor E. coli is vastgesteld op 1800 n/dl, de grenswaarde voor intestinale enterococcen is 400 n/dl. Ten opzichte van de zwemwaterrichtlijn is de norm voor E. coli voor individuele metingen wat ruimer gesteld. In de figuren 4.1 en 4.2 zijn de metingen van de laatste 4 jaar samen met de grenswaarden weergegeven. Wat in de figuren in de eerste plaats opvalt is dat de meeste overschrijdingen worden veroorzaakt door intestinale enterococcen en niet door E. coli. Hieruit blijkt dat ondanks de classificatie aanvaardbaar volgens de zwemwaterrichtlijn ook de intestinale enterococcen wijzen op de aanwezigheid van een bacteriologische probleem. Daarnaast is in de figuren te zien, zij het minder opvallend, dat er vrijwel altijd bacteriën worden aangetroffen (de detectiegrens ligt bij 15 n/dl). Dit wijst er op dat het water 15

16 voortdurend blootgesteld wordt aan verontreiniging met bacteriën. Dit kan van belang zijn met het oog op het identificeren van de bronnen omdat er blijkbaar een bron aanwezig is die niet afhankelijk is van incidenten zoals overstorten. Figuur 4.1 De metingen van E. coli in de periode uitgezet tegen de grenswaarde waarbij de provincie een negatief zwemadvies afgeeft. Figuur 4.2 De metingen van intestinale enterococcen in de periode uitgezet tegen de grenswaarde waarbij de provincie een negatief zwemadvies afgeeft. 16

17 In de weeranalyse uit het zwemwaterprofiel van 2012 (bijlage 4) werd vastgesteld dat de uitschieters van bacteriologische verontreiniging zowel gerelateerd zijn aan regenval, wat duidt op verontreiniging door afspoeling en eventueel overstorten, als aan mooi weer, wat meestal duidt op verontreiniging door zwemmers. 17

18 5 Verontreinigingsbronnen en routes 5.1 Inleiding Op basis van de beschikbare gegevens is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes voor fecale verontreiniging opgesteld. Alle potentiële bronnen en routes zijn op deze lijst gezet ook al lijken ze niet van belang. Soms blijkt dat juist een bron die vooraf niet als relevant werd beschouwd toch verhoogde waarden veroorzaakt óf dat door samenloop van omstandigheden meerdere bronnen samen verantwoordelijk zijn voor verhoogde waarden. 5.2 Mogelijke bronnen en routes De volgende bronnen kunnen een rol spelen bij bacteriologische verontreiniging van het Zwanewater: Afspoeling De data-analyse laat zien dat de gevolgen van neerslag (afspoeling van regenwater) een mogelijke bron van verontreiniging kan zijn. Afspoeling zorgt ervoor dat verontreiniging die op de oevers aanwezig is in het water terecht komt. Deze verontreiniging is meestal afkomstig van honden of van vogels. Zowel de weeranalyse als de waarnemingen in het veld duiden erop dat dit een route van verontreiniging is. Honden Langs de zuid- en oostoever van het Zwanewater worden veel honden uitgelaten. Ook komen er honden op het zwemstrand ondanks het hek en het verbodsbord voor honden. Het ligt voor de hand dat honden een bron zijn, die via afspoeling van de oevers, het water verontreinigen Watervogels Tijdens het veldbezoek zijn watervogels in en in de omgeving van het Zwanewater aangetroffen. Er is ook geconstateerd dat de vogels hier gevoerd worden. Daarnaast zijn sporen van vogels (pootafdrukken en uitwerpselen) op het strand gevonden. Het ligt voor de hand dat watervogels een bron zijn, die direct of via afspoeling van de oevers, het water verontreinigen Bezoekers De weeranalyse laat zien dat ten tijde van hoge temperaturen en veel zonne-uren verhoogde concentraties van zowel E. coli als intestinale enterococcen konden voorkomen. Dit kan duiden op hoge recreatiedruk, waardoor zwemmers/bezoekers zelf een bron van besmetting kunnen zijn. Water uit de woonwijk/riooloverstort Het water van de zwemlocatie staat in open verbinding met de omringende woonwijk, dit kan voor verontreinigingen zorgen. Op circa 450 m van de zwemwaterlocatie bevinden zich drie riooloverstorten. Het is de vraag of het water uit de woonwijk makkelijk bij het Zwanewater komt, maar als dat zo is zal dit zeker voor verontreiniging zorgen. Water uit de lamellenafscheider Bij metingen in 2007 is bij de lamellenafscheider een zeer hoge concentratie bacteriën aangetroffen. Als water van de lamellenafscheider de zwemzone bereikt zal dit daar voor verontreiniging kunnen zorgen. Deze lamellenafscheider is sinds 2015 niet meer aanwezig en kan dus niet langer een bron zijn. 18

19 Water uit de drainagepijpen Aan de zuidzijde zijn twee pijpen die uitkomen in het Zwanewater. Vermoedelijk dienen deze pijpen voor drainage. Afhankelijk van de herkomst van het water en de (lengte van) weg door de bodem zou ook dit een bron van verontreiniging kunnen zijn. 5.3 Model Zwemprof In de vorige zwemwaterprofielen is geprobeerd om met het eenvoudige spreadsheetmodel ZWEMPROF de invloed van de genoemde bronnen vast te stellen. De uitkomsten van het model zijn opgenomen in bijlage 5 De uitkomst van het model gaf aan dat er van deze bronnen geen of geringe invloed zou zijn op de waterkwaliteit. Het blijkt echter dat er in de praktijk toch meer verontreiniging wordt aangetroffen dan je zou verwachten op grond van het model. Waarschijnlijk worden de effecten van diverse bronnen in het Zwanewater niet goed ingeschat door het model. Een andere mogelijkheid is dat er een bron over het hoofd gezien is, of te klein is ingeschat bij het gebruik van het model. Het model biedt daardoor voor het Zwanewater helaas weinig aanknopingspunten om maatregelen te formuleren. 5.4 DNA-onderzoek De bacteriologische parameters die volgens de zwemwaterrichtlijn bepaald moeten worden geven een indicatie van de mate van fecale verontreiniging. Deze parameters geven echter geen informatie over de herkomst van deze verontreiniging. Door de aanwezigheid van bacteriën vast te stellen die specifiek zijn voor een bepaalde groep (bijv. vogels of mensen) kan meer worden gezegd over de herkomst van de verontreiniging. Het hoogheemraadschap heeft een onderzoek (KWR, 2014) laten uitvoeren om op basis van DNA te achterhalen van welke groepen de verontreiniging afkomstig zijn. De resultaten van het onderzoek vielen echter tegen. Een fors deel van de monsters leverde geen (bruikbare) resultaten en verder werd er meestal geen enkele bron aangetoond. Figuur 5.1 Bacteriologische parameters (rechteras) en DNA van bronnen van verontreiniging (linkeras) In figuur 5.1 zijn de resultaten van dit onderzoek weergegeven. Er is slechts op 2 momenten een potentiële bron aangetroffen, te weten: honden en mensen. De omvang van deze bronnen lijkt op basis van het aangetroffen DNA niet erg groot. 19

20 In 2014 zijn er diverse grote overschrijdingen geweest (begin juli en eind augustus), maar ten tijde van deze overschrijdingen is er echter geen van de onderzochte bronnen aangetroffen. Gezien de potentiële bronnen die benoemd zijn is dat erg opvallend. De verklaring is dat óf de bronnen van verontreiniging niet meegenomen zijn in het onderzoek (bijv. varkens of paarden) óf dat het onderzoek blijkbaar (in deze situatie) geen goede resultaten op heeft geleverd. Op basis van dit onderzoek kan wel worden gezegd dat honden en mensen af en toe een bron zijn van fecale verontreiniging. 20

21 6 Blauwalgen Op het gebied van blauwalgen is er in het Zwanewater af en toe een probleem. In de periode is er geen blauwalgenbloei geweest. In 2014 en 2015 is er echter weer een behoorlijke periode van blauwalgenbloei geweest van respectievelijk 10 weken en 7 weken. Blauwalgenbloei wordt meestal veroorzaakt door teveel voedingsstoffen: fosfor en stikstof. In de figuren 6.1 en 6.2 is het verloop van de concentraties fosfaat en stikstof weergegeven. De componenten ortho-fosfaat (PO4) en ammonium (NH4) en nitraat (NO3) zijn direct opneembaar voor algen. In de figuren is te zien dat fosfor in ruime mate beschikbaar is voor algengroei. De concentratie ammonium en nitraat is echter laag (vaak onder de rapportagegrens) en vormt daarmee een beperking voor algengroei. Dat er in de periode geen problemen met blauwalgen meer geconstateerd zijn komt dus mogelijk doordat de lage beschikbaarheid van stikstof de blauwalgengroei beperkt. Dit beperkt echter niet alle soorten blauwalgen omdat er sommige soorten zijn die stikstof uit de lucht vast kunnen leggen. De fosforconcentraties lijken in de tijd af te nemen terwijl de totale hoeveelheid stikstof juist toe lijkt te nemen. Deze veranderingen duiden op een verandering in het functioneren van het watersysteem. Het is niet met zekerheid te zeggen waar dit door komt. Mogelijk hangt het samen met het uit gebruik nemen van het lamellenfilter, met de begroeiing langs de oevers of met de opkomst van exotische rivierkreeften. Figuur 6.1 De fosforconcentratie in de periode (alleen de maanden april, juli en september) in het Zwanewater 21

22 Figuur 6.2 De stikstofconcentratie in de periode (alleen de maanden april, juli en september) in het Zwanewater De blauwalgenbloei in het Zwanewater lijkt niet echt een voor de hand liggende relatie te hebben met de nutriënten. De nutriëntenhuishouding van het plasje lijkt ook te veranderen. Het is daarom niet goed in te schatten of er in de toekomst blauwalgenbloei zal optreden. De kans daarop is gezien de situatie in 2014 en 2015 echter wel behoorlijk groot. 22

23 7 Evaluatie en conclusies Algemeen Het Zwanewater is een gegraven plas midden in een woonwijk van Krimpen aan den IJssel. De zwemzone is niet heel groot. Het bezoekersaantal is beperkt, maar op mooie dagen maken zo n 100 badgasten gebruik van de zwemzone. Er zijn bankjes en prullenbakken, maar toiletten ontbreken. De richting van de waterstroom is niet geheel duidelijk. Op basis van het veldbezoek lijkt er alleen uitwisseling te zijn via de duiker ten zuiden van het Zwanewater. Fecale bacteriën Op basis van de zwemwaterrichtlijn is de zwemwaterkwaliteit van Zwanewater beoordeeld als slecht voor wat betreft Escherichia coli en aanvaardbaar voor intestinale enterococcen. De eindbeoordeling komt daarmee uit op slecht. Als er geen maatregelen worden genomen is de kans groot dat het Zwanewater als zwemlocatie permanent gesloten moet worden. Uit de analyse van de metingen blijkt dat regelmatig hoge concentraties van zowel E. coli als intestinale enterococcen worden aangetroffen. Dit leidt met regelmaat tot het instellen van een negatief zwemadvies of een waarschuwing. Ook blijkt uit de dataanalyse dat er vrijwel altijd wel enige verontreiniging met fecale bacteriën aanwezig is. Uit de weeranalyse blijkt dat na perioden met neerslag en perioden met hogere temperatuur vaker piekconcentraties worden aangetroffen. Dit duidt op een invloed van neerslaggerelateerde routes zoals afspoeling, hemelwaterafvoer (drainage?) en overstorten en op een invloed met temperatuurgerelateerde bronnen: de zwemmers zelf. De mate van verontreiniging door afspoeling worden bepaald door de vervuiling van het oppervlak waar het water vandaan komt. De belangrijkste bronnen van die vervuiling zijn waarschijnlijk honden- en vogelpoep. Dit past ook in het beeld van het veldbezoek. Dat er het hele jaar door verontreiniging met fecale bacteriën wordt aangetroffen duidt op de voortdurende aanwezigheid van een of meerdere bronnen. Het is daarom onwaarschijnlijk dat de voortdurend aanwezig verontreiniging wordt veroorzaakt door zwemmers of riooloverstorten. Deze verontreiniging wordt waarschijnlijk veroorzaakt door afspoelend regenwater van vervuild oppervlak en door vogels die in het water poepen. Uit het veldbezoek, de data-analyse en de bestudering van kaarten van de omgeving van Zwanewater is naar voren gekomen dat er meerdere potentiële bronnen en routes te onderscheiden zijn: Afspoeling Honden Watervogels Bezoekers Water uit de woonwijk/riooloverstort Water uit de drainagepijpen Met behulp van het spreadsheet model ZWEMPROF is bekeken in hoeverre deze bronnen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. Het blijkt echter dat volgens dit model niet of nauwelijks verontreiniging te verwachten is, terwijl die in de praktijk wel wordt aangetoond. Het model helpt daarom niet bij het identificeren van de (belangrijkste) bronnen. Het DNA-onderzoek heeft weinig nieuwe inzichten geboden, maar laat wel zien dat verontreiniging door bezoekers en honden voorkomt. 23

24 Op basis van de analyse lijkt het erop dat honden, vogels en bezoekers in ieder geval bronnen zijn die een rol spelen. De andere bronnen hangen vooral af van de waterhuishouding. Als er een waterstroom uit het stedelijk gebied langs het Zwanewater stroomt, spelen deze andere bronnen waarschijnlijk ook een rol. Als het Zwanewater echter alleen op peil wordt gehouden met de duiker aan de zuidkant dan is een effect van die bronnen minder waarschijnlijk. Een effect van de drainagepijpen valt op dit moment niet goed in te schatten. Blauwalgen De laatste twee jaar zijn er weer behoorlijke lange perioden van blauwalgenbloei geweest. Het is onduidelijk hoe de relatie met nutriënten is. Ook de vraag waarom er 4 jaar lang geen blauwalgenbloei was en daarna weer wel is niet goed te beantwoorden. Het is te verwachten dat ook in de komende jaren af en toe blauwalgenbloei zal optreden. 24

25 8 Aanbevelingen en maatregelen Om de zwemwaterkwaliteit te handhaven of nog verder te verbeteren kunnen de volgende maatregelen, veelal gericht op het voorkomen van fecale verontreiniging, worden overwogen: Verbeteren kwaliteit afspoelend regenwater De bacteriologische kwaliteit van het afspoelende regenwater wordt bepaald door de uitwerpselen die liggen op het oppervlak waar het regenwater vanaf stroomt. Om de kwaliteit van het afstromend water te verbeteren moet de hoeveelheid uitwerpselen verminderen. Om dit te bereiken wordt de begroeiing langs de plas niet gemaaid zodat er minder poep op de oevers ligt en de afspoeling verminderd. Er kan verder nog worden gedacht aan de volgende maatregelen: Honden - een verbod voor honden rondom de zwemplas - een opruimplicht voor hondeneigenaars waar ook streng op toegezien wordt - de oevers opruimen met een hondenpoepzuiger. - het is wenselijk dat er gezorgd wordt dat het hondenverbod op het zwemstrand goed wordt na geleefd - Het is mogelijk zinvol om ergens anders in het park een hondenstrand aan te leggen, zodat de honden daar het water in gaan en niet op het zwemstrand. Vogels Ook vogels kunnen een bron van bacteriën vormen. Om vervuiling door vogels tegen te gaan moet worden voorkomen dat de zwemplas voor vogels een aantrekkelijk plek is. Dit kan door te voorkomen dat mensen hier de vogels voeren. Verder kan er op gelet worden of er in de plas geen plaatsen zij die door de vogels worden gebruikt als rustplaats (bijv. de touwbrug of het trekpontje). Als dat het geval is, moeten deze plaatsen indien mogelijk minder aantrekkelijk worden gemaakt Duidelijk zichtbare en schone toiletten Om de besmettingen die via de bezoekers in de zwemzone terecht komt te verminderen, is het belangrijk dat op deze zwemlocatie toiletten geplaatst worden. Het is erg belangrijk dat deze toiletten dan goed onderhouden worden, en altijd open zijn, zodat er daadwerkelijk gebruik van gemaakt zal worden. Waterstromen Er zijn diverse potentiele bronnen die verband houden met de waterstromen. De enige zichtbare verbinding is de duiker aan de zuidzijde. Als dat het geval is dan is verontreiniging vanuit riooloverstorten vermoedelijk niet aan de hand. Dit moet geverifieerd worden Water uit de drainagepijpen Het is niet geheel duidelijk wat de functie is van de drainagepijpen. Mogelijk vormen deze een bron van verontreiniging, omdat dit water eerst door de bodem gefilterd wordt lijkt dat niet erg waarschijnlijk. Mocht het aanpakken van bovengenoemde bronnen niet het gewenste effect hebben dan is wellicht goed om hier nog eens naar te kijken. Goede informatievoorziening Aanbevolen wordt actief te informeren op of bij het strand over het gebruik van de zwemzone, door bezoekers te wijzen op het effect van hygiëne in de zwemzone, kan bijdragen aan verbetering van de waterkwaliteit. 25

26 9 Literatuur DHV, KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water. In opdracht van het Ministerie van Verkeer & Waterstaat, Rijkswaterstaat, RIZA. DHV, Handreiking Zwemwaterprofiel Blauwalgen. Hulpmiddel bij het opstellen van het voor blauwalgen relevante deel van Zwemwaterprofielen. In opdracht van RWS-RIZA. Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, Zwemwaterprofiel blauwalgen Zwanewater, opgesteld door DHV en Grontmij. Europese Unie, Richtlijn 2006/7/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, Zwemwaterprofiel Zwanewater, opgesteld door DHV en Grontmij. Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, Herzien zwemwaterprofiel Zwanewater, opgesteld door DHV en Grontmij. Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat, Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel. RIZA-Grontmij KWR Watercycle Research Institute, 2014 Bronopsporing fecale verontreiniging op zwemwaterlocaties met behulp van DNA technieken Internetsite: 26

27 BIJLAGEN 27

28 BIJLAGE 1 Verslag veldbezoeken Veldbezoek 2006 Op dinsdag 25 juli 2006 is het veldbezoek uitgevoerd door Edwin Kardinaal (DHV) en Melanie Kuiper (Grontmij). Op 25 juli 2006 was het erg mooi weer (31,3 C, KNMI Rotterdam, en volop zon). Overzichtsfoto Zwanewater Allereerst is een bezoek gebracht aan de naburige Heemtuin om een indruk te krijgen van de omgeving. Vervolgens is het zwemstrand bezocht en de omgeving rondom het Zwanewater. Op het strand zijn prullenbakken en bankjes aanwezig, toiletvoorzieningen ontbreken. Ondanks de aanwezigheid van prullenbakken is er op het strand wel veel zwerfvuil aangetroffen. De zwemzone van het Zwanewater zou begrensd kunnen worden door drijflijnen. De palen waartussen deze drijflijnen gehangen kunnen worden zijn namelijk aanwezig de drijflijn zelf ontbrak. Ondanks de mooie weersomstandigheden waren er geen bezoekers bij het Zwanewater. Dit zou kunnen door de landelijke waarschuwing voor blauwalgen in de Nederlandse oppervlaktewateren. Inderdaad zijn er bij het Zwanewater ook drijflagen van blauwalgen aangetroffen. Deze waren echter niet in de zwemzone maar aan de zuidwestkant van de plas. Dit komt waarschijnlijk doordat de wind tijdens het veldbezoek uit het noordoosten kwam, wanneer de wind naar het zuiden of naar het zuidwesten zou draaien zou deze drijflaag in de zwemzone en op het strand terecht komen. Er was bij het Zwanewater geen zwemverbod of negatief zwemadvies uitgevaardigd, tenminste informatie daarover was niet aanwezig bij de zwemzone. Volgens een voorbijganger wordt normaliter de plas wel druk bezocht, soms zijn er ruim 100 bezoekers aanwezig. 28

29 A B C D A t/m D Foto s genomen tijdens veldbezoek Rondom het Zwanewater is egelskop aangetroffen, en in één van de slootjes van het aangrenzende natuurgebied groeit krabbenscheer. Beide planten groeien in het algemeen alleen op plaatsen waar een goede waterkwaliteit aanwezig is. Ook zijn er libellen aangetroffen, eveneens een teken voor een goede waterkwaliteit. In de plas zijn eenden, een fuut en meerkoeten waargenomen. In het water zijn in een van de sloten die naar de plas gaat heel veel kleine visjes waargenomen. In het aangrenzende natuurgebied worden veel honden uitgelaten. Ook aan de overkant van de plas met de zwemzone worden vaak honden uitgelaten. Op het strand zijn niet veel sporen van honden, er zijn echter wel een paar hondenpootafdrukken in het zand gevonden. Op het strand zijn wel heel veel vogelpootafdrukken en vogelfeces (voornamelijk afkomstig van ganzen) waargenomen. 29

30 A B C D E F A t/m F. Foto s gemaakt tijdens veldbezoek Het aanvoerwater van het Zwanewater bestaat uit stedelijk water. Op dit stedelijk water komen een paar riooloverstorten uit. Ook vindt er drainage naar het Zwanewater plaats. Aan de zuidkant van de plas is een schoon en vies water deksel aanwezig, uit navraag bleek dit om een lamellenafscheider te gaan. De sloot die grenst aan het Zwanewater zou volgens het beschikbare kaartmateriaal niet verbonden zijn met de sloten die daar ten oosten van liggen, en zou dus doodlopend zijn. Dit bleek niet het geval te zijn, er was namelijk duidelijk zichtbaar een duiker aanwezig die de sloten met elkaar verbond. 30

31 Verslag veldbezoek Johan van Tent Het bordje met de uitlaat van het lamellenfilter is gevonden. De uitlaat zelf was niet zichtbaar. Wel de putten waar het filter waarschijnlijk onder zit samen met de schoon en vuilwaterput. 31

32 Verder was op de locatie vlakbij het lamellenfilter een duiker aanwezig onder het wandelen fietspad door. 32

33 33

34 Het is niet duidelijk hoeveel water er uit het lamellenfilter komt. Het is wel duidelijk dat de watergang richting het zwanenwater de grootste capaciteit heeft en dat water uit het filter makkelijk richting de plas kan stromen. Het zwanenwater heeft een vrij grote verbinding met de watergang die er langsloopt en de uitwisseling zal dus ook groot zijn. 34

35 Aan de zuidzijde van de plas zijn twee smalle pijpen gezien. Vermoedelijk dienen deze voor drainage. Het gebied rondom te plas (m.n. aan de zuidwestkant) is ook vrij drassig. Aan de zuid- en oostzijde van het water loopt een fiets en wandelpad dichtbij het water met een groenstrook van enkele meters. Op deze wandelpaden worden veel honden uitgelaten. (waarschijnlijk een logische plek voor de mensen die in de vijverflat wonen). Dit blijkt ook uit de grote hoeveelheid hondendrollen die hier liggen. (bij langslopen zo tientallen geteld). Ook is er gezien dat er vogels (meeuwen en ganzen) gevoerd werden aan de zuidzijde. 35

36 36

37 Het zwemstrand is afgezet met een hek om te voorkomen dat honden het strand betreden. Het strand is echter vol met pootafdrukken en het hek laat aan weerszijden een opening open zodat het effect van het hek waarschijnlijk zeer gering is. 37

38 38

39 Bij het zwemstrand staat er behalve het (gedeukte) bord van de provincie ook een oud bord van de gemeente Krimpen. Volgens dit bord voldoet de locatie aan de normen die voor zwemwater gelden. Dit klopt echter niet met de werkelijke situatie. Daarnaast kan het voor de burger verwarrend zijn dat er 2 verschillende borden staan. 39

40 Het is in het veld niet helemaal duidelijk wat de voornaamste aan- en afvoerroute is. Meest duidelijke route ligt aan de zuidkant bij de duiker en lamellenfilter. Aan de noordzijde is mogelijk ook een aanvoerroute. Via de ene zijde lijkt deze (tijdelijk ) geblokkeerd met maaisel. Aan de andere zijde lijkt een duiker aanwezig, maar die is maar aan 1 kant zichtbaar. Wordt hier water van de naastliggende watergang ingelaten? Dit is potentieel een aanvoerroute. Als dat zo is dan wordt dan kan op basis van eerdere metingen worden aangenomen dat er verontreinigd water wordt aangevoerd 40

41 Conclusies: - De uitlaat van het lamellenfilter kon niet goed worden gelokaliseerd, maar is indien aanwezig een potentiele bron (blijkt uit eerdere metingen) - Er ligt veel hondenpoep langs de zuid- en oostoever. Dit is een bron van verontreiniging - Er zijn vogels aanwezig en die worden ook gevoerd. Die vormen ook een bron van verontreiniging. - Op het zwemstrand komen (buiten het seizoen) veel honden, het hek is niet afdoende om dat te voorkomen. - Het bord van de gemeente geeft onjuiste informatie over de huidige zwemwaterkwaliteit - De aan- en afvoerroutes zijn in het veld moeilijk te vinden, de enige duidelijke verbinding is de duiker aan de zuidkant bij het lamellenfilter. - Er zijn 2 pijpen aanwezig aan de zuidkant. Het is onduidelijk wat de rol is (drainage?) en ook dit is een potentiele bron. 41

42 BIJLAGE 2 Betrokken organisaties Terreinbeheerder. Gemeente Krimpen aan den IJssel Postbus AE Krimpen aan den IJssel Telefoon: gemeente@krimpenaandenijssel.nl Waterbeheerder Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard De heer J. van Tent Postbus AB Rotterdam Telefoon: info@hhsk.nl Provincie (Toezicht) Provincie Zuid-Holland Zuid-Hollandplein 1 Postbus LP Den Haag Telefoon: Omgevingsdienst Midden-Holland Thorbeckelaan 5 Postbus AA GOUDA Telefoon: zwemwater@odmh.nl Actuele informatie 42

43 BIJLAGE 3 parameters Toetswaarden en beoordelingen bacteriologische Escherichia coli Intestinale enterococcen Toetsperiode P90 P95 oordeel P90 P95 oordeel Eindoordeel Slecht 267,4 404,6 Aanvaardbaar Slecht Slecht 350,0 527,6 Slecht Slecht , Slecht 277,1 395,8 Goed Slecht , Aanvaardbaar 286,3 401,0 Aanvaardbaar Aanvaardbaar , Aanvaardbaar 273,1 379,6 Goed Aanvaardbaar Slecht 249,3 347,2 Goed Slecht , Aanvaardbaar 244,1 338,6 Goed Aanvaardbaar , Slecht 263,5 368,3 Goed Slecht *P90 en P95 van de lognormale verdeling. 43

44 BIJLAGE 4 Weeranalyse van bacteriologische overschrijdingen ( in de periode ) Historisch data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Om een beeld te krijgen van mogelijke verontreinigingsbronnen en routes op deze locatie is een historische data-analyse uitgevoerd voor de periode Om de weersinvloed te bepalen zijn microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van het KNMI weerstation Rotterdam. Daarnaast is gekeken of een jaarlijks terugkerende gebeurtenis in een bepaald gedeelte van het seizoen invloed heeft op de waterkwaliteit, door alle metingen per jaar met elkaar te vergelijken. Bij warm weer is er kans op een grotere recreatiedruk met de mogelijkheid op fecale verontreinigingen. In perioden met veel neerslag kunnen riolen in het achterland overstorten. Dit kan de bacteriologische waterkwaliteit beïnvloeden. Daarnaast kunnen aanwezige verontreinigingen op het strand door neerslag afspoelen in de zwemwaterzone. Bij aanlandige wind blijven eventueel aanwezige verontreinigingen als het ware hangen in de zwemwaterzone. In de periode hebben ieder zwemseizoen verhogingen en/of normoverschrijdingen plaatsgevonden van de parameters Escherichia coli en de intestinale enterococcen. In de figuren 5.6 tot en met 5.17 zijn de gegevens van representatieve meetjaren vergeleken met de weersomstandigheden. Voor wat betreft Escherichia coli gaat het om de meetjaren 2008 en 2010 en voor intestinale enterococcen om De normoverschrijdingen en verhogingen van de overige jaren zijn wel meegenomen in de historische data-analyse, maar in dit profiel zijn hiervan geen figuren gepresenteerd. Relatie met zonneduur/temperatuur In figuren 5.6 t/m 5.8 zijn de concentraties van Escherichia coli (2008 en 2010) en intestinale enterococcen (2011) weergegeven samen met het aantal zonne-uren in de drie dagen voorafgaande aan de meting. In figuren 5.9 t/m 5.11 zijn de concentraties van Escherichia coli (2008 en 2010) en intestinale enterococcen (2011) weergegeven samen met de temperatuur. 44

45 28-apr 10-mei 25-mei 9-jun 21-jun 14-jul 26-jul 9-aug 23-aug 7-sep 22-sep 22-sep 22-sep 22-sep 22-sep 22-sep Escherichia coli [kve/100ml] Zonneschijnduur [uur] 23-apr 14-mei 26-mei 10-jun 25-jun 9-jul 29-jul 11-aug 27-aug 9-sep 24-sep 24-sep 24-sep 24-sep 24-sep 24-sep Escherichia coli [kve/100ml] Zonneschijnduur [uur] 1400 Escherichia Coli en Zonneschijnduur -3 dag -2 dag -1 dag Escherichia coli Extremen Escherichia coli Escherichia coli - klasse (goed) PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet 2008 KNMI-station: Rotterdam Figuur 5.6 Concentraties E. coli vergeleken met de zonneschijnduur in Escherichia Coli en Zonneschijnduur -3 dag -2 dag -1 dag Escherichia coli Extremen Escherichia coli Escherichia coli - klasse (goed) 1681 PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet 2010 KNMI-station: Rotterdam Figuur 5.7 Concentraties E. coli vergeleken met de zonneschijnduur in

46 Escherichia coli [kve/100 ml] Max. temperatuur ( C) 27-apr 17-mei 31-mei 15-jun 29-jun 4-jul 13-jul 25-jul 9-aug 24-aug 7-sep 12-sep 19-sep 19-sep 19-sep 19-sep Intestinale enterococcen [kve/100ml] Zonneschijnduur [uur] 600 Intestinale enterococcen en Zonneschijnduur -3 dag -2 dag -1 dag Intestinale enterococcen Extremen Intestinale enterococcen Intestinale enterococcen - klasse (goed) PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet KNMI-station: Rotterdam Figuur 5.8 Concentraties intestinale enterococcen vergeleken met de zonneschijnduur in 2011 Eschericha Coli en weergegevens2008 Escherichia coli Extremen Escherichia coli Escherichia coli - klasse (goed) Max. temperatuur ( C) PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet KNMI-station: Rotterdam april mei juni juli augustus september 0 Figuur 5.9 Concentraties E. coli vergeleken met de temperatuur in

47 Intestinale enterococcen [kve/100 ml] Max. temperatuur ( C) Escherichia coli [kve/100 ml] Max. temperatuur ( C) Eschericha Coli en weergegevens2010 Escherichia coli Extremen Escherichia coli Escherichia coli - klasse (goed) Max. temperatuur ( C) PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet 1681 KNMI-station: Rotterdam april mei juni juli augustus september 0 Figuur 5.10 Concentraties E. coli vergeleken met de temperatuur in 2010 Intestinale Enterococcen en weergegevens2011 Intestinale enterococcen Extremen Intestinale enterococcen Intestinale enterococcen - klasse (goed) Max. temperatuur ( C) PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet KNMI-station: Rotterdam april mei juni juli augustus september 0 Figuur 5.11 Concentraties intestinale enterococcen vergeleken met de temperatuur in 2011 Uit deze figuren komt een wisselvallig beeld naar voren wat betreft de relatie tussen de hoge concentraties van Escherichia coli/ intestinale enterococcen en de hoeveelheid zon voorafgaand aan de meting. In 2008 vielen de verhogingen in juni en juli van E. coli samen met dagen waarop sprake was van veel zon en relatief hoge temperaturen. Op 27 augustus was er sprake van een verhoging van E. coli en een overschrijding van intestinale enterococcen. Op deze dag was er in de voorafgaande dagen echter weinig zon, tevens was de temperatuur aan de lage kant, namelijk rond de 18 graden. Ten tijde 47

48 van de verhoging van intestinale enterococcen op 9 september was er alleen drie dagen voorafgaand sprake van een zonnige dag. De temperatuur was echter laag, namelijk rond de 18 graden. In 2009 was er drie dagen voorafgaand aan de verhoging op 20 juli sprake van een temperatuur van 23 graden Celsius met een zonneschijnduur van 7 uren. Drie dagen voorafgaand aan de verhoging op 22 september was de temperatuur 24 graden Celsius maar met een beperkte zonneschijnduur van 4 uren. Ten tijde van de verhogingen en één en twee dagen voorafgaand was de temperatuur lager, rond de 20 graden Celsius. In 2010 was er ten tijde van de overschrijding van E. coli op 14 juli sprake van een warme, zonnige periode met temperaturen rond de 25 graden. Met name drie dagen voorafgaand aan de overschrijding was er sprake van een zeer zonnige dag. Op 26 juli was zowel E. coli als intestinale enterococcen verhoogd, ook hier was sprake van een zonnige periode in 2/3 dagen voorafgaand. De temperatuur was echter wel iets lager, namelijk rond de 21 graden. Op 23 augustus was er tevens sprake van een verhoging van intestinale enterococcen, hier was in de dagen voorafgaand sprake van een zonnige periode met temperaturen rond de 25 graden. Deze situatie deed zich ook voor op 7 september alleen lag de temperatuur toen iets lager, namelijk rond de 21 graden. In 2011 was op 29 juni ten tijde van de verhoging E. coli en overschrijding van intestinale enterococcen sprake van een zeer warme periode met temperaturen rond de 30 graden. Ten tijde van de verhoging op 24 augustus was er sprake van een periode met wat minder zon (rond de 4 uur per dag) en temperaturen van de 24 graden. Op 7 september was er zowel een overschrijding van E. coli als intestinale enterococcen, de temperatuur was vrij laag, rond de 17 graden en alleen op twee dagen voorafgaand was er sprake van een zonnige dag. Op 12 september was er tevens een overschrijding van E. coli als intestinale enterococcen, de temperatuur was laag, rond de 19 graden en er was weinig zon. Bij het extra meetpunt was er op 7 juni een verhoging gemeten, op die dag was de temperatuur relatief laag en er was weinig zon. Relatie met neerslag/neerslagintensiteit In figuren 5.12 t/m 5.14 zijn de concentraties van Escherichia coli (2008 en 2010) en intestinale enterococcen (2011) weergegeven samen met het verloop van de dagelijkse neerslagintensiteit in het betreffende jaar. In 2008 zijn er voor wat betreft E. coli vier verhogingen geconstateerd. Zowel op 10 juni als op 27 augustus was er in de dagen voorafgaand geen sprake van neerslag. Op 9 juli en 29 juli was er wel sprake van neerslag Begin juli is er redelijk wat neerslag gevallen. In totaal gedurende drie dagen gaat het om 26 mm, met een neerslagintensiteit van rond de 2 mm/h. Op 29 juni is de neerslagintensiteit tevens 2 mm/h, op de dag voorafgaand is ruim 16 mm neerslag gevallen. Ten tijde van de overschrijding van intestinale enterococcen op 9 september was er tevens sprake van neerslag, op 7 september was er een bui van 13 mm met een intensiteit van bijna 2 mm/u. In 2009 was er drie dagen voorafgaand aan de verhoging op 20 juli sprake van veel neerslag, 6 mm met een beperkte neerslagintensiteit van 1,6 mm per uur. Ten tijde van de verhoging en één en twee dagen voorafgaand was er ook sprake van neerslag, maar wel beperkter, te weten 2 tot 4 mm met een intensiteit van ruim 1 mm per uur. Tijdens en één tot drie dagen voorafgaand aan de verhoging op 22 september is er geen neerslag gevallen. In 2010 was er ten tijde van de verhogingen/overschrijdingen altijd sprake van neerslag met name de periode rond de overschrijding op 14 juli was een natte periode. Vaak is er op de dag zelf of de voorafgaande dagen meer dan 10 mm neerslag gevallen. Alleen op 48

49 Escherichia coli [kve/100 ml] Etmaalsom v.d. neerslag (mm) 26 juli was er sprake van minder neerslag ( 4 mm) maar wel was er sprake van een redelijke intensiteit (3 mm/u). In 2011 was er ten tijde van de verhogingen/overschrijdingen altijd sprake van neerslag. Op alle data is circa 10 mm neerslag op de dag voorafgaand gevallen, de neerslagintensiteit ligt rond de 2 mm/u. Uitzondering hierop zijn 7 en 12 september. Op beide data zijn overschrijdingen geconstateerd. Op 6 september was er sprake van zeer veel neerslag (25 mm) met een neerslagintensiteit van 2,2 mm/u. Op 11 september is er 12 mm neerslag gevallen met een zeer hoge intensiteit van 10mm/u. Bij het extra meetpunt is op 7 juni een verhoging gemeten, op die dag en de dagen voorafgaand is geen tot zeer weinig neerslag gevallen. Eschericha Coli en weergegevens2008 Escherichia coli Escherichia coli - klasse (goed) PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet Extremen Escherichia coli Etmaalsom v.d. neerslag (mm) KNMI-station: Rotterdam april mei juni juli augustus september Figuur 5.12 Concentraties E. coli vergeleken met de neerslagintensiteit in

50 Intestinale enterococcen [kve/100 ml] Etmaalsom v.d. neerslag (mm) Escherichia coli [kve/100 ml] Etmaalsom v.d. neerslag (mm) Eschericha Coli en weergegevens2010 Escherichia coli Extremen Escherichia coli Escherichia coli - klasse (goed) Etmaalsom v.d. neerslag (mm) PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet 1681 KNMI-station: Rotterdam april mei juni juli augustus september -5 Figuur 5.13 Concentraties E. coli vergeleken met de neerslagintensiteit in 2010 Intestinale Enterococcen en weergegevens2011 Intestinale enterococcen Extremen Intestinale enterococcen Intestinale enterococcen - klasse (goed) Etmaalsom v.d. neerslag (mm) PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet KNMI-station: Rotterdam april mei juni juli augustus september 0 Figuur 5.14 Concentraties intestinale enterococcen vergeleken met de neerslagintensiteit in 2011 Relatie met windrichting en -sterkte In figuren 5.15 t/m 5.17 zijn de zijn de concentraties van Escherichia coli (2008 en 2010) en intestinale enterococcen (2011) weergegeven samen met de windrichting en windsterkte. 50

51 Escherichia coli en windrichting en gemiddelde windsnelheid PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet KNMI-station: Rotterdam meetgeg norm extremen Figuur 5.15 Concentraties E. coli vergeleken met de windrichting en -snelheid in Escherichia coli en windrichting en gemiddelde windsnelheid PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet KNMI-station: Rotterdam meetgeg norm extremen Figuur 5.16 Concentraties E. coli vergeleken met de windrichting en -snelheid in

52 Intestinale enterococcen en windrichting en gemiddelde windsnelheid PLAS ZWANENEILAND via Zwanenhalspad N-zijde KadIJ - zoet KNMI-station: Rotterdam meetgeg norm extremen Figuur 5.17 Concentraties intestinale enterococcen vergeleken met de windrichting en -snelheid in 2011 In 2008 was op de dagen van de verhogingen over het algemeen sprake van een zuidwestelijke windrichting, de in Nederland meest voorkomende windrichting. Er was sprake van een matige wind met windsnelheden tussen de 4 en 7 m/s. Tweemaal was er sprake van een noordelijke wind, de wind was toen zwak. In 2010 was er ten tijde van de overschrijding en verhoging sprake van een matige wind uit zuidwestelijke richting. In 2011 was er ten tijde van de verhoging op 29 juli sprake van een zwakke wind uit zuidoostelijke richting. In september ten tijde van de twee overschrijdingen was er sprake van een zuidwestelijke windrichting. Op 7 september was er sprake van een vrij krachtige wind, op 12 september van een matige wind. Bij het extra meetpunt is op 7 juni een verhoging gemeten, op die dag was er sprake van een zwakke wind uit zuidwestelijke richting. Overall beoordeling Uit de historische data-analyse komt het beeld naar voren dat hoge concentraties van zowel E. coli als intestinale enterococcen vaak gemeten worden na perioden met hoge temperaturen en zonneduur. Alleen op 27 augustus 2008 en in september 2011 wordt dit verband niet aangetoond. Naast de temperatuur wordt er vaak ook een verband aangetroffen met neerslag, alleen in juni en augustus 2008 en september 2009 wordt dit verband niet aangetroffen, idem voor juli In september 2011, ten tijde van de overschrijdingen, is het verband tussen de hoge concentraties en neerslag heel duidelijk. Met de factor windrichting en snelheid is geen eenduidig verband aangetroffen. Op basis van de uitgevoerde historische data-analyse lijkt het erop dat zowel bezoekers als afspoeling mogelijke bronnen van verontreiniging zijn

53 BIJLAGE 5 Richtgetallen (ZWEMPROF) Inleiding Met behulp van het spreadsheetmodel ZWEMPROF is een schatting gemaakt van de invloed die de verschillende bronnen kunnen hebben op de kwaliteit van het zwemwater. Het programma is gebaseerd op de nieuwe zwemwaterrichtlijn en dus op de nieuwe normen. Het programma geeft, op basis van de ingevoerde randvoorwaarden en mogelijke vervuilingsbronnen, een indicatie van de invloed van de verschillende bronnen op de zwemwaterkwaliteit. De basis hiervoor wordt gevormd door de berekende concentratie in het zwemwater (kve/100 ml) van intestinale enterococcen en Escherichia coli. In tabel 1.1 staan de nieuwe zwemwaternormen vermeld. Resultaten ZWEMPROF In figuur 1 is de uitslag van ZWEMPROF voor de zwemzone van het Zwanewater weergegeven. De toelichting op dit figuur staat hieronder vermeld en het invoerblad dat daaruit volgt is gegeven in bijlage 6. Uitslag ZWEMPROF van de zwemzone Zwanewater. EC betekent E. coli en IE en IC betekenen intestinale enterococcen. Bezoekers Er is geschat dat tijdens het zwemseizoen er gemiddeld 10 mensen per dag de zwemwaterlocatie bezoeken. Op een drukke dag is het bezoekersaantal op 100 mensen geschat. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat zwemmers geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit op deze locatie. Alleen in de situatie dat zwemmers zich op een kluitje bevinden hebben deze een wezenlijke invloed. Afspoeling Verontreinigingen als gevolg van neerslag kunnen bij het Zwanewater veroorzaakt worden door afspoelend wegwater, afspoelend water van het zandstrand, en door riooloverstorten die in de buurt liggen van de zwemzone. Om te bepalen of het afstromende wegwater van invloed is, is uitgegaan van een worst case scenario waarin het water van de omliggende wegen en de wandelpaden (totale lengte 2300 m, 53