ZWEMWATERPROFIEL DE VIERSPRONG

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL DE VIERSPRONG

2 DHV / Grontmij ZWEMWATERPROFIEL DE VIERSPRONG 1 INLEIDING Zwemwaterprofiel Kwaliteitklassen en normen Routekaart zwemwaterprofiel 4 2 AANPAK 5 3 GEBIEDSBESCHRIJVING Algemeen Hydromorfologie en ecologie Begrenzing Gezondheidsrisico s 11 4 HISTORISCHE DATA Normoverschrijdingen Historisch data-analyse in relatie tot weersomstandigheden 15 5 POTIENTIËLE BRONNEN BACTERIËLE VERONTREINIGING 18 6 ZWEMPROF 19 7 EVALUATIE EN CONCLUSIES 20 8 AANBEVELINGEN EN MAATREGELEN 21 9 LITERATUUR COLOFON 23 BIJLAGE 1 BIJLAGE 2 BIJLAGE 3 Verslag van veldbezoek Betrokken organisaties Protocol voor begrenzing van zwemwater 2

3 DHV/Grontmij 1 INLEIDING De nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de nieuwe richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een pro-actief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken. 1.1 Zwemwaterprofiel De beheerder van de zwemwaterlocatie zal een inschatting moeten maken welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om de kans op besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van expert judgement geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen naar de maatschappij/burger. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (Escherichia coli en intestinale enterococcen). In deze zwemwaterprofielen worden echter ook de risico s met betrekking tot cyanobacteriën meegenomen. 1.2 Kwaliteitklassen en normen In de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. De indeling én de normen hierbij is weergegeven in tabel 1.1. Tabel 1.1 Parameter Normen voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli Goede kwaliteit * Uitstekende kwaliteit intestinale enterococcen (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel Bevredigende/aan -vaardbare kwaliteit ** Referentiemethod en voor de analyse ISO of ISO ISO of ISO

4 DHV / Grontmij Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de bacteriologische kwaliteit van het zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstroomd zwemwater. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Het RIZA heeft een aantal pilot-onderzoeken laten uitvoeren en is gekomen tot een algemeen protocol voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. Dit heeft geleid tot een routekaart (zie onderstaand schema) die voor het opstellen van de zwemwaterprofielen is gebruikt. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemlocatie. Beschrijving gebied/hydromorfologie Veldbezoek Historische waterkwaliteit Lijst: bronnen routes Meetprogramma Richtgetallen Analyseren Evalueren Zwemwater profiel Evalueren? Actieprogramma Figuur 1 Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel Het Waterschap Hollandse Delta heeft Grontmij en DHV gevraagd een zwemwaterprofiel voor de zwemlocatie De Viersprong op te stellen en daarbij gebruik te maken van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA, 2005). 4

5 DHV/Grontmij 2 AANPAK Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de in hoofdstuk 1 genoemde handreiking, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze zijn terug te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 3 Gebiedsbeschrijving Gebiedsbeschrijving algemeen. Hierin wordt de locatie, en de ligging van de locatie in de omgeving, beschreven op basis van de in de handreiking genoemde stappen locatiebeschrijving, gebiedsbeschrijving en veldbezoek. Hydromorfologie en ecologie. Deze paragraaf omvat de benodigde informatie over stromingen, peilen, flora en fauna (veldbezoek, hydromorfologie, gebiedsbeschrijving). Begrenzing. Het protocol binnenwater uit het rapport KRW en oppervlaktewater: Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water (DHV, 2005) is gebruikt om de begrenzing van een zwemzone voor te stellen. Gezondheidsrisico s. In deze paragraaf wordt gemeld of er meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme, enz) zijn geweest op deze locatie en/of bloeien van cyanobacteriën. Hoofdstuk 4 Historische data Analyse historische data. De microbiologische data van de zwemwaterbemonsteringen van de laatste drie tot vijf jaar vormen de basis voor de analyse van de historische waterkwaliteit. Deze historische databestanden worden gebruikt om te zien of er een bepaalde trend zichtbaar is die wijst op: invloed van weersomstandigheden, bijvoorbeeld indien overschrijdingen of verhogingen altijd optreden na hevige neerslag; een relatie met bepaalde bronnen, bijvoorbeeld wanneer alleen hoge waarden gevonden worden bij een hoge recreatiedruk; de relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop verhogingen plaatsvinden; verhogingen kunnen van jaar tot jaar plaatsvinden op verschillende tijdsstippen, maar ze kunnen ook altijd in dezelfde periode plaatsvinden. De historische databestanden zijn deels gebaseerd op de huidige zwemwaterrichtlijn en bevatten dus de daarin opgenomen indicatoren van fecale verontreinigingen (thermotolerante bacteriën van de coligroep). Totaal bacteriën van de coligroep zijn niet meegenomen in deze analyse, omdat deze parameters geen duidelijke relatie heeft met fecale besmetting. Daarnaast zijn voor 2004, 2005 en 2006 de parameters intestinale enterococcen en Escherichia coli geanalyseerd. Hoofdstuk 5 Potentiële bronnen van bacteriële verontreiniging Potentiële bronnen van verontreiniging. Op basis van het veldbezoek, de analyse van de historische data, de gegevens van de waterkwaliteitsbeheerder en de plattegronden is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes voor fecale verontreiniging opgesteld. Alle potentiële bronnen en routes zijn op deze lijst gezet ook al lijken ze niet van belang. Soms blijkt dat juist een bron die vooraf niet als relevant werd beschouwd toch verhoogde waarden veroorzaakt óf 5

6 DHV / Grontmij dat door samenloop van omstandigheden meerdere bronnen samen verantwoordelijk zijn voor verhoogde waarden. Elke bron kan dan meetellen. Hoofdstuk 6 ZWEMPROF Invullen richtgetallen. Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van bronnen geschat. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed is van belangrijke fecale verontreinigingen. Hoofdstuk 7 Evaluatie en conclusies Analyse en evaluatie van gegevens. Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een soort rangschikking van belangrijke bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. Conclusies. De belangrijkste bevindingen en de (mogelijke) consequenties hiervan zijn op een rij gezet. Hoofdstuk 8 Maatregelen en aanbevelingen Maatregelen en bevindingen. Indien er geen problemen zijn geconstateerd bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in deze paragraaf een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen. 6

7 DHV/Grontmij 3 GEBIEDSBESCHRIJVING 3.1 Algemeen De plas waaraan het zwemstrandje de Viersprong ligt maakt deel uit van een voormalig kreeksysteem. De kreken zijn nog steeds zichtbaar binnen de polder de Biesbosch. Sinds de jaren 80 is een deel van de polder omgezet van landbouwgrond naar recreatiebos: De Elzen (zie figuur 2A). Het bos De Elzen is 20 jaar geleden aangelegd om mensen de ruimte te geven zich te ontspannen. Het bos is grotendeels beplant met Populieren ( voor de hout productie) en grenst direct aan het nationaalpark de Biesbosch (figuur 2B). De polder de Biesbosch wordt via het krekensysteem bemalen door middel van het gemaal Johannes Vis. Het poldergebied bestaat grotendeels uit landbouw en graslanden waarop enkele paarden en schapen worden geweid. De Viersprong ligt aan de uiterste zuidzijde van het eiland van Dordrecht en op ongeveer een kilometer van de dichtstbijzijnde woonwijken. A B horeca De Viersprong officiele zwemlocatie niet officiele zwemlocatie B gemaal Johannes Vis Figuur 2. Recreatiebos de Elzen (A) met daarbinnen De Viersprong (B) (bron: Google Earth) Het strandje de Viersprong ligt aan de oostzijde van de plas, en grenst direct aan het terras van de horecagelegenheid De Viersprong. Bezoekersaantal. De locatie wordt vooral in de zomervakantie en in de weekeinden druk bezocht door met name schooljeugd. Volgens gegevens van de provincie Zuid-Holland en de horeca-ondernemer zijn er op warme dagen rond de 100 bezoekers per dag. Halverwege de plas bevindt zich een fietsbrug waar, ten tijde van het veldbezoek (29 juni 2006), eveneens gezwommen werd. De bezoekersaantallen op deze locatie worden door de beheerder van Staatsbosbeheer geschat op hooguit enkele tientallen bezoekers ten tijde van warm weer. 7

8 DHV / Grontmij A Figuur 3. B Bezoekers op het strand (A) en aan het strand grenzende rietkragen (B) Faciliteiten. Het zandstrand ligt in een kleine baai grenzend aan het terras van de horecagelegenheid Paviljoen De Viersprong (figuur 3). Bij het paviljoen is parkeergelegenheid voor auto s, op het strandje staan afvalbakken en bij het paviljoen zijn toiletten aanwezig. Bij de zwemlocatie bij de brug (figuren 4B) zijn geen faciliteiten aanwezig. Op het zwemstrand worden honden actief geweerd en tijdens het veldbezoek zijn dan ook geen (sporen van) honden aangetroffen. Verder weg van het strand wordt wel met honden in het water gezwommen (soms wel tientallen tegelijk) en worden er paarden in het water gebaad.. Er lopen zowel aan de noord- als aan de zuidkant van de plas ruiterroutes door het gebied de Elzen. A Figuur 4. B Zicht op de plas met in de verte de brug (A) en strand nabij de brug (B) Beheer. Het recreatiebos de Elzen wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Het strandje is in beheer bij Stichting Natuur- en Vogelwacht Dordrecht. Waterkwaliteitsbemonstering. Het zwemwater De Viersprong wordt tijdens de zomermaanden ten minste eens per veertien dagen gecontroleerd door het Waterschap Hollandse Delta. Gedurende de zomermaanden juni tot en met september bestaat er extra aandacht voor cyanobacteriedichtheden door middel van het uitvoeren van cyanobacteriescreeningen. De provincie Zuid-Holland is officieel 8

9 DHV/Grontmij toezichthouder op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater op deze en overige zwemwaterlocaties in Zuid-Holland. De zwemwaterkwaliteit van de plas wordt bekendgemaakt via de zwemwatersite van de provincie ( en op teletekst pagina 725. Daarnaast kunnen recreanten de zwemwatertelefoon bellen voor informatie over de zwemwaterkwaliteitstoestand. Het monsternamepunt voor de zwemwaterkwaliteit van deze locatie (DWOP0804) bevindt zich bij het zwemstrand bij het paviljoen. Maatregelen. Er zijn in het recente verleden geen aanleidingen geweest om maatregelen te nemen. A Figuur B Zicht vanaf de brug nabij het paviljoen richting de plas (A) en richting de kreek (B) die in verbinding staat met het agrarisch achterland Hydromorfologie en ecologie Hydromorfologie De plas waaraan het strandje De Viersprong is gelegen maakte deel uit van een voormalige kreekarm. Deze kreek staat in verbinding met water dat de gehele polder de Biesbosch doorloopt (figuur 5). Het water staat zodoende in verbinding met sloten die langs landbouwgrond lopen, maar staat ook in verbinding met water dat het recreatiebos de Elzen doorkruist. In 2005 zijn de kreken en watergangen (figuur 6A) in het gebied de Elzen door het Waterschap uitgebaggerd, onder andere ter verbetering van de waterkwaliteit. Het peilbeheer wordt in de zomer gehanteerd op -0.7 m NAP en in de winter op 1.0 m NAP. Het water wordt uit de polder gepompt via het Johannes Vis gemaal (figuur 10). Veel van het water dat uit de polder gepompt wordt kan de zwemwaterlocatie passeren en zodoende de waterkwaliteit beïnvloeden. 9

10 DHV / Grontmij A Figuur 6. B Watergang door de Elzen (A) en het Johannes Vis gemaal (B) Ecologie De Viersprong ligt in het midden van het recreatiebos de Elzen. Dit bos grenst direct aan het Nationaal Park De Biesbosch, de gebieden worden slechts door een dijk van elkaar gescheiden. Voor terrestrische organismen, zoals reeën, bunzing, broedvogels en wellicht een bever, betekent dit dat er goed uitwisseling plaats kan vinden tussen de beide gebieden. De watersystemen zijn echter van elkaar gescheiden: uitwisseling van (grote) waterorganismen lijkt daardoor minder waarschijnlijk. In de plas komen naast algemene vissoorten als brasem, zeelt en voorn wellicht ook de kleine modderkruiper voor. De kleine modderkruiper is enigszins zeldzaam in Nederland en wordt beschermd door de Flora- en Faunawet. Tijdens de zomermaanden wordt de plas bevolkt door een honderdtal eenden, in de wintermaanden kan dit oplopen tot enkele duizenden. De oevers van de plas zijn begroeid met rietkragen en ander algemeen voorkomende oeverplanten (figuren 3B en 4A). In de plas zelf ondergedoken waterplanten zoals fonteinkruiden en waterlelies en gele plomp. 3.3 Begrenzing Bij de zwemlocatie de Viersprong is geen drijflijn aanwezig. In dat geval schrijft het protocol voor de zonering van de zwemwaterzone (zie Bijlage 2) voor dat: indien vanaf de grenzen van het strand de diepte van het water tot 50 m uit de oever niet dieper is dan 1,50 meter dan behoort dat tot de zwemwaterzone. Voor de locatie Viersprong is de afstand van 50 meter geschat en rekening gehouden met de vorm van het baaitje waarin het zandstrand zich bevindt (figuur 7). 10

11 DHV/Grontmij parkeergelegenheid zwemzone strandje DWOP 0804 Figuur 7. Zwemzone in De Viersprong (bron: Google Earth) 3.4 Gezondheidsrisico s Cyanobacteriën Fytoplanktonscreeningen uit de jaren 2005 en 2006 wijzen niet op problemen met (toxische) cyanobacteriën: als er al cyanobacteriën zijn aangetroffen was dit altijd in de categorie weinig tot zeer weinig.toch heeft de provincie Zuid-Holland in 2006 een negatief zwemadvies voor De Viersprong afgegeven in verband met de aanwezigheid van toxische cyanobacteriën. Doorzicht, ph en zwerfvuil Het doorzicht in plas bij De Viersprong fluctueerde de afgelopen jaren tussen 0,35 tot 1,4 m. Er is regelmatig bodemzicht geconstateerd. Bij een laag doorzicht bestaan gezondheidsrisico s, eventuele scherpe voorwerpen op de bodem zijn bijvoorbeeld niet zichtbaar. De ph bleek de afgelopen jaren redelijk constant en fluctueerde tussen 7,5 en 8,3. Daarmee vormt de ph geen enkele bedreiging voor de gezondheid. In De Viersprong is geen zwerfvuil aangetroffen. Overige risico s In 2005 is en in 2006 is botulisme vastgesteld. Het betrof het botulisme type c. Dit type is het meest voorkomend bij vogels, maar niet gevaarlijk voor de mens. Toch is mede hierom een negatief zwemadvies afgegeven. Er zijn geen gevallen van zwemmersjeuk bekend. Gezondheidsklachten gemeld bij de provincie Zuid-Holland In 2003 is een negatief zwemadvies afgegeven. De redenen hiervoor waren veel gezondheidsklachten en verslechterde waterkwaliteit, aldus de provincie Zuid-Holland. Deze 11

12 DHV / Grontmij waarschuwing was voor de gehele provincie afgegeven en dus niet specifiek voor De Viersprong. In 2005 en 2006 zijn er wel specifiek voor De Viersprong negatieve zwemadviezen afgegeven in verband met botulisme en / of cyanobacteriën. 12

13 DHV/Grontmij 4 HISTORISCHE DATA Het Waterschap Hollandse Delta bemonstert de zwemwaterkwaliteit gedurende het zwemwaterseizoen tweewekelijks op het monsterpunt (DWOP0804). De monsters zijn tot en met 2005 in overeenstemming met de oude Zwemwaterrichtlijn geanalyseerd op de aanwezigheid van thermotolerante bacteriën van de coligroep en totaal colibacteriën. De norm van totaal colibacteriën bedraagt kve / 100 ml. In de jaren 2001 t/m 2006 vond er geen overschrijding van deze norm plaats, maar in mei 2006 is een waarde van kve / 100 ml gemeten. Er vond geen analyse van de aantallen fecale bacteriën plaats. Sinds 2004 worden er ook metingen uitgevoerd in het kader van de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn die sinds begin 2006 van kracht is. Volgens deze richtlijn moeten Escheria coli en intestinale enterococcen gemeten worden. 4.1 Normoverschrijdingen Hieronder zijn de analyseresultaten van de thermotolerante bacteriën van de coligroep voor de jaren 2001 t/m 2006 in grafiekvorm weergegeven (figuur 8). Jaartrends van Thermotolerante bacteriën van de coligroep Norm TT van coligr. Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100ml) apr mei jun jul aug okt Figuur 8. Thermotolerante bacteriën van de coli-groep in De Viersprong Op basis van de oude norm zijn er in 2001 tot en met 2006 geen overschrijdingen geweest van de richtlijn voor thermotolerante bacteriën van de coligroep van 2000 kve / 100 ml. In het jaar 2002 in de maand augustus en in het jaar 2003 in de maand juni zijn wel enkele verhogingen in de concentratie waargenomen, maximaal 1400 kve / 100 ml. In het jaar 2005 is éénmaal een concentratie gemeten die precies op de norm was; 2000 kve / 100 ml. Dit water voldeed hiermee aan de normen. In 2004 en 2006 zijn er ook metingen uitgevoerd van Escherichia coli en intestinale enterococcen overeenkomstig de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn (figuur 9 A + B). 13

14 DHV / Grontmij Intestinale enterococcen en E. coli 2004 A E. coli Norm E. coli Intestinale enterococcen Norm Intestinale enterococcen E. coli (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep okt Intestinale enterococcen (kve/100ml) Intestinale enterococcen en E. coli 2006 E. coli Norm E. coli Intestinale enterococcen Norm Intestinale enterococcen B E. coli (kve/100ml) Intestinale enterococcen (kve/100ml) 0 0 apr mei jun jul aug sep okt Figuur 9. Intestinale enterococcen en E. coli in De Viersprongin het jaar 2004 (A) en 2006 (B) In 2004 is de gemeten E.coli concentratie beneden de 50 kve / 100ml gebleven. Voor de concentratie intestinale enterococcen is er in augustus een verhoging geconstateerd. De waarde van 229 kve / 100 ml is echter ruim onder de norm. In juli 2006 is de hoogste waarde voor E. coli waargenomen. Met 350 kve / 100 ml is ook ruimschoots onder norm gebleven. Als de waarden uit 2004 en 2006 representatief zijn is de zwemwaterkwaliteit van De Viersprong op basis van de nieuwe zwemwaterrichtlijn uitstekend. 14

15 DHV/Grontmij 4.2 Historisch data-analyse in relatie tot weersomstandigheden In de jaren 2002, 2003 en 2005 zijn enkele verhogingen van de concentraties thermotolerante bacteriën van de coligroep aangetoond. Voor deze jaren is, zoals voorgesteld in de Handreiking Zwemwaterprofielen, een nadere analyse uitgevoerd van weersomstandigheden om te zoeken naar een mogelijk verband tussen weersomstandigheden en de overschrijdingen. Weersomstandigheden kunnen in verband worden gebracht met recreatiedruk, met name ten tijde van zonnige dagen kan de recreatiedruk toenemen. In geval van neerslag kan er afspoeling van oevers plaats vinden zodat de concentraties fecale bacteriën negatief beïnvloed worden. Windgegevens kunnen een indruk geven van menging van wateren bij de zwemlocaties. Weersinvloeden die mogelijk verband houden met de recreatiedruk zijn de luchttemperatuur en het aantal zonne-uren op de dagen voorafgaand aan de monstername. Regenval in de vorm van neerslag per uur en de windsnelheid en richting geven een indruk van de afspoeling, mogelijke overstorten en menging. Hieronder worden enkele van de grafieken gepresenteerd waarin de concentraties van thermotolerante bacteriën van de coligroep uitgezet zijn tegen weersomstandigheden afkomstig van het KNMI weerstation Rotterdam. Zonne-uren en Thermotolerante bacteriën v.d. coligroep Thermotol. v.d. coligr. Norm Zonne-uren (uren) apr 2-mei 17-mei 30-mei 13-jun 27-jun 11-jul 25-jul Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100 ml) 8-aug 15-aug 22-aug 5-sep 19-sep Figuur 10. Verloop van thermotolerante bacteriën (2005) in relatie tot het aantal zonne-uren op de dagen voorafgaand aan monstername: 1 staat hier voor één dag voorafgaand aan monstername, 2 en 3 staan voor twee resp. drie dagen voorafgaand aan monstername De uitschietende concentratie van 8 augustus lijkt niet te relateren aan het aantal zonne-uren voorafgaand aan monstername (figuur 10), ten tijde van zonniger dagen is geen enkele verhoging van de bacteriële concentratie waargenomen. Ook voor 2002 en 2003 is er geen verband met het aantal zonne-uren waar te nemen. Indien de buitenluchttemperatuur van 2005 bekeken wordt blijkt deze op 8 augustus bovendien aan de lage kant: 17,4 C. Bij de overige verhogingen in 2002 en 2003 was de temperatuur net boven de 21 C (figuur 11). Deze observaties impliceren dat de verhoogde concentraties niet toe te wijden zijn aan verhoogde aantallen bezoekers. 15

16 DHV / Grontmij Maximum luchttemperatuur en Thermotolerante bacteriën v.d. coligroep 2005 Maximum luchttemperatuur Thermotol. v.d. coligr. Norm Buitentemperatuur ( C) mrt apr jun jul aug sep Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100ml) Figuur 11. Luchttemperatuur met thermotolerante bacteriën Neerslag en Thermotolerante bacteriën v.d. coligroep 2003 Neerslag Thermotol. v.d. coligr. Norm Neerslag (mm/h) mrt apr jun jul aug sep Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100ml) Figuur 12. Neerslag met thermotolerante bacteriën De verhoogde concentraties van de thermotolerante bacteriën van de coligroep in het jaar 2003 treden op ten tijde van verhoogde regenintensiteit. Ook voor de jaren 2002 en 2005 zijn de waargenomen verhoogde concentraties aan thermotolerante bacteriën tijdens of na een regenachtige periode. Anderzijds zijn er ook momenten waarop hoge regenintensiteit niet leidt tot overschrijdingen (figuur 12). 16

17 DHV/Grontmij Thermotolerante bacteriën van de coligroep en windrichting en -snelheid, 2005 meetgegevens norm Figuur 13. Windrichting en snelheid met thermotolerante bacteriën Uit bovenstaande grafiek (figuur 13) blijkt dat er bij het strandje De Viersprong ten tijde van monsternames geen sprake was van één overheersende windrichting. Op de dag dat de hoogste concentratie is gemeten kwam de wind uit het noordwesten, in de overige jaren met verhoogde concentraties uit noord tot westelijke richting. Windrichting lijkt niet van belang. Bestudering van de data illustreert eveneens dat de windsnelheid geen relatie vertoont met de verhoogde concentraties. 17

18 DHV / Grontmij 5 POTENTIËLE BRONNEN BACTERIËLE VERONTREINIGING Op basis van veldbezoek, historische data-analyse en bestudering van hydrografische kaarten kunnen we voor het strandje De Viersprong een aantal mogelijke bronnen voor fecale verontreiniging aanmerken: Bezoekers De verhoogde concentraties aan thermotolerante bacteriën van de coligroep in de jaren 2002, 2003 en 2005 konden op basis van de historische data niet gekoppeld worden aan mogelijke bezoekers aantallen. Het aantal zonne-uren en de luchttemperaturen ten tijde van die verhoogde concentraties lijken niet extra uitnodigend voor zwemactiviteiten. Vogels op het strand en in de zwemzone De aanwezige vogels in het gebied lijken op afstand van het strand te verblijven, ten tijde van veldbezoek zijn op het strand geen vogelsporen aangetroffen. Honden langs en in het water Een reële potentiële bron voor de verhoogde concentraties vormen de aanwezigheid van honden in het gebied. Hoewel honden op het strand geweerd worden hebben ze vrij toegang in de omliggende oevers die direct toegang bieden tot het water. Ter hoogte van het monsterpunt hebben honden vrij toegang tot het water. Badende paarden in de buurt van het strand Volgens bezoekers worden er ook wel eens paarden aangetroffen in of nabij het water. Binnen een straal van 5 kilometer zijn 2 maneges gelegen, het is goed mogelijk dat paarden het recreatiebos van de Elzen en de plas de Viersprong bezoekt. Neerslag / afspoeling De verhoogde concentraties aan thermotolerante bacteriën van de coligroep leken samen te vallen met verhoogde regenintensiteit. Dit betekent dat directe afspoeling van de oevers van het water en / of de afvoer van verontreinigd water uit het achterland (= polder de Biesbosch) een aandeel zou kunnen hebben in de verhoogde concentraties. In het achterland van De Viersprong vindt met name landbouwactiviteit plaats, afgewisseld met (extensieve) veehouderij van schapen en paarden. 18

19 DHV/Grontmij 6 ZWEMPROF In een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) zijn dimensies van de zwemplas en omvang van potentiële bronnen ingevuld. Aan de hand van kentallen is de invloed van de potentiële bronnen op de bacteriële waterkwaliteit kwantitatief geschat. Figuur 14. Uitvoer van ZWEMPROF Bezoekers Vanwege het geringe bezoekersaantal en de omvang van de plas beïnvloeden bezoekers de zwemwaterkwaliteit niet wezenlijk. Vogels op het strand en in de zwemzone Watervogels spelen waarschijnlijk ook geen rol van betekenis: van de grote hoeveelheden eenden en ander watervogels die s winters op De Viersprong zijn te vinden hebben de zwemmers s zomers geen last. Honden en paarden langs en in het water Honden en paarden zijn mogelijk wel van belang. Regelmatig zwemmen honden in de plas nabij het tweede (niet officiële) zwemstrand. Ook paarden worden regelmatig gebaad. Indien er 4 paarden of 8 honden per dag in zwemzone zouden zwemmen onstaat er al een invloed op de zwemwaterkwaliteit (zie figuur 14). Neerslag / afspoeling vanuit het argrarisch achterland Ten slotte kan ook het agrarische achterland de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Diverse watergangen lopen door de landbouwgrond en komen uit in De Viersprong. 19

20 DHV / Grontmij 7 EVALUATIE EN CONCLUSIES De Viersprong is een zwemlocatie met een zeer klein zwemstrandje van circa 15 breed. Veel bezoekers komen er dan ook niet, op een topdag hooguit 100. Verderop in De Viersprong is een niet formeel als zwemlocatie aanwezen strand, waar ook regelmatig wordt gezwommen. In de jaren 2003 t/m 2006 zijn nooit overschrijdingen waargenomen van de normen voor thermotolerante bacteriën van de coligroep. Enkele malen zijn wel verhoogde waarden waargenomen, waaronder in 2005 toen één concentratie gelijk aan de norm van 200 kve / 100 ml gemeten werd. In 2004 en 2006 zijn er geen overschrijdingen van de nieuwe richtlijnen voor de parameters E. coli en intestinale enterococcen geconstateerd. Op basis van de gemeten concentraties kan de zwemwaterkwaliteit van De Viersprong als uitstekend beoordeeld worden. Er is geen relatie vastgesteld tussen deze verhoogde waarden en het aantal zonne-uren in de dagen voorafgaand aan de monstername en evenmin met de luchttemperatuur. Opvallend is wel dat de hoogste waarden relatief vaak voorkomen in perioden met veel neerslag. Een mogelijke oorzaak voor normoverschrijdingen in natte perioden is gelegen in afspoeling van uitwerpselen vanaf de oever. Ook is het mogelijk dat er na hevige regenval meer bacterieel verontreinigd water uit het agrarisch achterland door De Viersprong richting Gemaal Johannes Vis stroomt. Er vinden in de directe omgeving geen rioolwateroverstortingen plaatsvinden die de zwemwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. 20

21 DHV/Grontmij 8 AANBEVELINGEN EN MAATREGELEN Leggen van een drijflijn De zwemzone is in dit zwemwaterprofiel begrensd, maar voor zwemmers zal de begrenzing niet altijd duidelijk zijn. Daarom verdient het aanbeveling gedurende het zwemseizoen een drijflijn ter begrenzing van de zwemzone te leggen. Gebruik van de niet officiële zwemlocatie He zwemstrand nabij de brug halverwege De Viersprong is geen door de provincie Zuid- Holland aangewezen zwemlocatie, maar er wordt wel gezwommen. Het verdient aanbeveling duidelijkheid te scheppen over de status van dit strand. Als deze locatie ook wordt aangewezen als zwemlocatie zal de waterbeheerder ook hier de microbiologische waterkwaliteit tweewekelijks moeten meten. Scheiden van honden en zwemmers Het gebied rond De Viersprong is populair bij hondenbezitters. Het verdient aanbeveling te onderzoeken hoe beide functies effectief van elkaar kunnen worden gescheiden. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het aanwijzen van een hondenplas met hondenstrand op ruime afstand van de zwemlocatie. Paarden weren De ruiterroute loopt in de huidige situatie dicht langs de Viersprong. Daardoor komen ruiters makkelijk in de verleiding hun paard in de Viersprong te laten baden. Overwogen moet worden of de ruiterroute niet verder van de plas af moet worden gelegd. Voorlichting Goede voorlichting voor bezoekers is nodig. Geef duidelijk aan dat honden en paarden verboden zijn en ook waarom. Biedt bezoekers alternatieven aan en wijs bezoekers op de consequenties van hun gedrag. De informatieborden dienen duidelijk leesbaar te zijn en geplaatst te worden op de juiste plekken, zodat de bezoekers ook gestimuleerd worden om de borden te lezen. Nader onderzoek naar kwaliteit van water uit agrarisch achterland Uit de historische analyse blijkt dat normoverschrijdingen vaak optreden in perioden met veel neerslag. Uit de analyse met ZWEMPROF blijkt dat het agrarisch achterland de zwemwaterkwaliteit negatief kan beïnvloeden. De kwaliteit van het water afkomstig van het agrarisch achterland zou nader moeten worden onderzocht. Als blijkt dat dit water bacteriologisch is verontreinigd moeten effectieve maatregelen worden genomen om de bacteriële besmetting van het zwemwater te voorkomen. Nader onderzoek naar blauwalgenproblematiek In 2004 zijn niet giftige blauwalgen en in 2006 zijn giftige blauwalgen aangetroffen. Om in te kunnen schatten of in de toekomst vaker problemen kunnen worden verwacht met blauwalgen wordt aanbevolen te monitoren op en te rapporteren over de aanwezigheid van potentieel toxische blauwalgen, ook als deze minder dan 50% uitmaken van het fytoplanktonbeeld. 21

22 DHV / Grontmij 9 LITERATUUR DHV, KRW en Oppervlaktewater. Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water. In opdracht van Ministerie V&W / RWS / RIZA. Europese Unie, Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van richtlijn 1976/160/EEG. Grontmij, Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. In opdracht van Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Rijkswaterstaat. 22

23 DHV/Grontmij 10 COLOFON Opdrachtgever: Titel: Realisatie: Dossiernummer DHV: Waterschap Hollandse Delta Zwemwaterprofiel de Viersprong DHV en Grontmij A Documentnummer Grontmij: 13/ /IS Auteurs: Projectleiding: drs. ing. Edwin Kardinaal en drs. Martin de Haan drs. Martin de Haan en dr. ir. Imke Leenen Datum: 21 december 2006 Gecontroleerd: dr. ir. Imke Leenen 23

24 DHV / Grontmij BIJLAGE 1 Verslag van veldbezoek De Viersprong, Aanwezig: Imke Leenen, Melanie Kuipers, Inez Sondag-TSchroots (allen Grontmij), Sanne Gerrits, Edwin Kardinaal, Martin de Haan (allen DHV) De Plas Viersprong is gelegen in het recreatiebos De Elzen. De Elzen is een voormalig stuk Biesbosch-gebied dat ongeveer 25 jaar geleden is afgescheiden en veranderd in en bosgebied. De beheerder is Staatsbosbeheer ( ). Er is een horecagelegenheid (Paviljoen De Viersprong) aanwezig. Bij het paviljoen ligt een klein zandstrandje in een kleine baai. Overige voorzieningen zijn: afvalbakken, toiletten en parkeergelegenheid. Op de zwemlocatie zelf (zuidkant plas, zie afbeelding) wordt bij warm weer gezwommen door schooljeugd en wordt in warme weekenden vrij druk bezocht (ca. 100 bezoekers). Op een meer zuidelijke locatie (bij lange brug) wordt eveneens gezwommen, maar niet gemonsterd; bezoekersaantallen op deze locatie zijn niet bekend. Ten westen van de zwemlocatie (=monsterpunt) worden regelmatig honden te water gelaten. Op de locatie bij de lange brug wordt ook regelmatig gezwommen door honden (soms wel 20 tegelijk) en worden zo nu en dan paarden gebaad. Verder bevinden zich in de plas gedurende de zomermaanden rond de honderd eenden. Het achterland is landbouwgebied: hier zijn ook graslandpercelen met paarden en schapen te vinden. In de kreken die in open verbinding staan met de plas met zwemlocatie bevinden zich een tiental zwanen. De waterbodem van de Plas Viersprong is recent om kwaliteitsredenen gebaggerd. Het waterpeil wordt s zomers gehandhaafd op 0,7 meter NAP en het winterstreefpeil bedraagt 1,0 meter -NAP. Er is één meetpunt waar de waterkwaliteit regelmatig wordt gemeten: DWOP0804. Begrenzing Er is geen drijflijn aanwezig. Het zwemstrand bevindt zich in een baaitje. De zwemzone wordt begrensd op basis van het begrenzingsprotocol. 24

25 DHV/Grontmij BIJLAGE 2 Betrokken Organisaties Beheerder Staatsbosbeheer Biesbosch Hilweg MT Werkendam tel Beheer opgedragen aan: Stichting Natuur- en Vogelwacht Dordrecht Noorderelsweg 4a 3239 KH Dordrecht tel Waterbeheerder Waterschap Hollandse Delta Johan de Wittstraat 40 Postbus AL Dordrecht telefoon: Provincie Provincie Zuid-Holland Zuid-Hollandplein 1 Postbus LP Den Haag telefoon:

26 DHV / Grontmij BIJLAGE 3 Protocol voor begrenzing van zwemwater 1. Is de locatie op een diepte van circa 1.50 m optisch afgebakend? nee 5. Bepaal de grenzen van het zwemstrand ja 2. Zijn er locatiespecifieke problemen? nee ja 3. Controleer de locatiespecifieke richtlijnen *, pas deze toe indien relevant 4. De zwemwaterzone is het gebied binnen de afscheiding 6. Markeer de punten waar de grenzen van het zwemstrand de waterlijn raken 7. Is het water 50 m uit de oever minder dan 1,50 m diep? ja nee 8. Is er sprake van een gevaarlijke functie binnen 50 m van de oever? nee ja 10. Is er sprake van een gevaarlijke functie voordat een diepte van 1,5 m wordt bereikt? ja nee 9. Markeer punten op 50 m vanaf de waterlijn 11. Markeer punten op een diepte van 1,50 m 12. Markeer punten op 50 m. vanaf de gevaarlijke zone 13. Verbind de punten in het water met een rechte lijn = = = 14. Zijn er locatiespecifieke problemen? Vraag Actie Zwemwaterzone ja nee 15. Controleer de locatiespecifieke richtlijnen *, pas deze indien relevant toe 16. De zwemwaterzone is het gebied binnen de twee punten op het zwemstrand en de twee punten in het water * Zie beschrijving op bladzijde 22 26