ZWEMWATERPROFIEL PLAS BIJ HAGESTEIN

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL PLAS BIJ HAGESTEIN Vastgesteld door Waterschap Rivierenland 2008

2 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding Zwemwaterprofiel Kwaliteitsklassen en richtwaarden Routekaart zwemwaterprofiel Aanpak Gebiedsbeschrijving Plas bij Hagestein Algemeen Hydromorfologie en ecologie Begrenzing Gezondheidsrisico s Doorzicht ph Historische data Jaartrends van de indicatororganismen Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Potentiële bronnen van fecale verontreiniging ZWEMPROF Zwemmers Afstromend wegwater Watervogels Conclusie Evaluatie en conclusie Maatregelen en aanbevelingen Literatuur Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage

3 1. Inleiding De nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van de zwemmers in oppervlaktewateren. In deze nieuwe richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en aan de Europese Commissie. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie zal moeten worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Het opstellen van een zwemwaterprofiel is ook een verplichting volgens de nieuwe Zwemwaterrichtlijn. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico van besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van expert judgement geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie naar de maatschappij of de burger over de kwaliteit van het zwemwater en de genomen beheersmaatregelen. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en -routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (intestinale enterococcen en Escherichia coli). In deze zwemwaterprofielen worden echter ook overige gezondheidsrisico s meegenomen, zoals cyanobacteriën, zwemmersjeuk en botulisme. 1.2 Kwaliteitsklassen en richtwaarden In de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. De indeling en de richtwaarden hierbij zijn weergegeven in tabel 1. Tabel 1. Parameter Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) Richtwaarden voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel Uitstekende Goede kwaliteit * kwaliteit * Bevredigende/aanvaardbare kwaliteit ** Referentiemethoden voor de analyse ISO of ISO ISO of ISO

4 Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de microbiologische kwaliteit van het zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstromend zwemwater. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Het RIZA heeft een aantal pilot-onderzoeken laten uitvoeren en is gekomen tot een algemeen protocol voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. Dit heeft geleid tot een routekaart (Fig. 1) welke voor het opstellen van de zwemwaterprofielen gebruikt is. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van de bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemlocatie. Figuur 1. Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel Waterschap Rivierenland heeft een zwemwaterprofiel opgesteld voor Plas bij Hagestein en heeft daarbij gebruik gemaakt van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel 1. 1 Grontmij, RWS-RIZA 21 juni

5 2. Aanpak Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de in hoofdstuk 1 genoemde handreikingen, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar zij in de rapportage zijn terug te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 3. Gebiedsbeschrijving Plas bij Hagestein Algemeen Hierin wordt de locatie beschreven. In het kort wordt aangegeven waar de locatie zich bevindt, wat de voorzieningen en bezigheden in en rond de plas zijn, waar de zwemzone en het monsterpunt zich bevinden en hoeveel bezoekers te verwachten zijn. Hydromorfologie en ecologie In deze paragraaf wordt, voor zover mogelijk, informatie gegeven over waterstromingen in het gebied en worden de invloeden door kwel genoemd. Ook wordt het landgebruik rond de plas nader toegelicht en wordt de ecologie in de plas besproken. Begrenzing Hierin wordt de begrenzing van de zwemzone vastgesteld aan de hand van de richtlijnen in het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water 2. Gezondheidsrisico s In deze paragraaf worden de door de provincie Utrecht ontvangen gezondheidsklachten genoemd en worden de parameters doorzicht en ph besproken. Hoofdstuk 4. Historische data Jaartrends van de indicatororganismen Hierin worden voor de indicatororganismen voor fecale verontreiniging intestinale enterococcen, Escherichia coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep de jaartrends uitgezet. Kort worden, indien aanwezig, de overschrijdingen van de richtwaarden genoemd. Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Hierin worden grafieken neergezet die de relatie tussen weersomstandigheden en de concentraties van de indicatororganismen voor fecale verontreiniging laten zien. Gekeken wordt of de overschrijdingen die eventueel in de jaartrends zijn aangetroffen gekoppeld kunnen worden aan weersomstandigheden zonuren, maximale luchttemperatuur, windrichting en neerslag. Ook kan hierbij gekeken worden naar de invloed van bepaalde bronnen, zoals recreanten. Hoofdstuk 5 Potentiële bronnen van fecale verontreiniging In dit hoofdstuk wordt een opsomming gegeven van alle mogelijke bronnen en routes van fecale verontreiniging. Ook bronnen die geen invloed lijken te hebben worden genoemd, omdat wellicht in combinatie met andere bronnen wel een invloed op de waterkwaliteit uitgeoefend wordt. Deze opsomming is tot stand gekomen door middel van de data-analyse, literatuuronderzoek en het veldbezoek. Bij elke bron wordt een korte beschrijving gegeven. Hoofdstuk 6. ZWEMPROF Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van fecale bronnen op de waterkwaliteit geschat. Hierbij wordt zowel naar de individuele invloed van bronnen als naar de gezamenlijke invloed van bronnen op de waterkwaliteit gekeken. Door te 2 Ministerie V&W/RWS/RIZA (DHV, 2005). 4

6 variëren met de waarden voor de bronnen kan bekeken worden wanneer bronnen een invloed op de waterkwaliteit kunnen hebben. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed ondervonden wordt door de belangrijkste fecale verontreinigingsbronnen. Hoofdstuk 7. Evaluatie en conclusie Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar neergelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een rangschikking van belangrijke fecale bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. Hoofdstuk 8. Maatregelen en aanbevelingen Indien er geen problemen zijn geconstateerd bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in deze paragraaf een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen. 5

7 3. Gebiedsbeschrijving Plas bij Hagestein 3.1 Algemeen Plas bij Hagestein is een plas van ongeveer 37 ha groot en ligt tegen de plaats Hagestein aan. Ten noordoosten van de plas stroomt de Lek, waarvan de waterafvoer met behulp van de stuw van Hagestein geregeld kan worden. Naast de stuw is een vistrap aangelegd. Aan de plas ligt camping Everstein, welke ook de beheerder van de plas is. In de periode is in de plas zand gewonnen. Het gewonnen zand is gebruikt bij de aanleg van de A27. In 1979 heeft de huidige eigenaar de plas van Staatsbosbeheer overgenomen en in 1983 is begonnen met de camping. De plas is omgeven door boerderijen en grote graslanden (Fig. 2). Het noordelijk deel van de plas wordt gebruikt om te zwemmen. Verder wordt er in de plas veel gedoken, gevist en kan er met bootjes en waterfietsen gevaren worden. In de plas zijn een aantal voorwerpen, zoals een trabant en een aantal verkeersborden voor het vermaak van duikers naar de bodem afgezonken. Ook ligt er een oefenplatform op tien meter diepte. Bij de ingang van het terrein is een vulstation voor duikflessen aanwezig. Op de ligweiden zijn honden niet welkom. Direct aan het zuidelijke deel van de plas ligt een wandelgebied. Dit deel is door de eigenaar verkocht aan de gemeente. Figuur 2. Locatie Plas bij Hagestein (rood omcirkeld; bron: 6

8 In het noordelijke deel van de plas bevindt zich de zwemzone (Fig. 3). Langs het grootste deel van de noordelijke oever grenst de ligweide direct aan het water. De ligweide is door een heg opgedeeld in twee delen, één voor recreanten en één voor zwemmers van zwemvereniging Reijerstein. De heg is een meter breed, zodat de afstand tussen de twee ligweiden klein is. Aan het water zijn drie kleine zandstranden aangelegd. Bij de campingplaatsen op zowel de noordoostelijke als de noordwestelijke oever is het ook mogelijk om het water in te gaan. Dit gebeurt volgens de beheerder dan ook, maar het merendeel van de bezoekers zal vanaf de ligweide het water in gaan. De plas is voornamelijk aan de zuidelijke oever flink bebost. Op de noordoever staan nog een aantal losse bomen. Aan de oostzijde van de plas liggen (vis)steigers in het water en aan de westzijde van de plas liggen op de oever bootjes en waterfietsen. De bootjes zijn niet gemotoriseerd. Voorzieningen als toiletten en douches zijn aanwezig en worden gedeeld met de campinggasten. Het toiletgebouw vlak naast de ligweide is tijdens het zwemseizoen 24 uur per dag geopend. Andere voorzieningen zijn een kiosk welke aan de plas ligt, een EHBO-post en parkeerplaatsen. Figuur 3. Een deel van de zwemzone Plas bij Hagestein 7

9 In de plas is slechts één monsterpunt aanwezig. Dit monsterpunt heeft als monstercode VOP0510. De coördinaten van het punt zijn x = en y = De locatie van het monsterpunt is een aantal meters vanaf de oever van het strandje van de zwemvereniging en ligt binnen de zwemzone (Fig. 4). Bij dit punt worden microbiologische/biologische/fysische/ chemische metingen verricht. In Bijlage 1 worden de gemeten parameters genoemd. Figuur 4. Locatie monsterpunt VOP0510 (wit kruis) Ondanks de grootte van de strandjes en de ligweiden komen er veel mensen naar de plas. Op topdagen bevinden zich er zo rond de 1000 mensen langs de plas, tijdens mooie dagen zal dit minder zijn en kunnen ongeveer 400 mensen aan het water liggen. 8

10 3.2 Hydromorfologie en ecologie Plas bij Hagestein is een afgesloten waterlichaam. De plas wordt gevoed door regenwater en kwel. Het waterpeil staat onder invloed van het waterpeil van de Lek. De waterbodem bestaat uit klei en veen, waardoor het talud van de plas instabiel kan zijn. In de plas zijn twee overlaten aanwezig, eén in de zuidoostelijke hoek en één in de zuidwestelijke hoek (Fig. 5). De overlaat in de zuidwestelijke hoek is dichtgegroeid met wortels en zal binnen afzienbare tijd vervangen worden. Het waterpeil staat ongeveer 1,65 meter hoger dan het peil in de omliggende sloten. De zuidoostelijke overlaat staat continu open, tenzij het waterpeil in de omringende sloten ook hoog staat. Het onderwaterleven in de plas is zeer divers. Volgens verschillende duiksites op het internet zit er veel vis in de plas en kunnen ook zeer diverse soorten gevonden worden. Er kan veel baars, voorn en snoek gezien worden, maar ook paling en karper zijn aanwezig. Onder vissers staat de plas bekend onder de naam duizend-uren-plas, omdat het niet makkelijk is om vis te vangen in de plas. Wanneer er vis gevangen wordt, kan deze ook erg groot zijn. In de ondiepere delen van de plas wordt de bodem bedekt door veel waterplanten waar onder andere zoetwaterslakken in leven. In de plas zijn behoorlijk wat vogels aanwezig, dit zijn voornamelijk meerkoeten en wilde eenden. Vanwege de nabijheid van foerageergebieden is het ook niet ondenkbaar dat ganzen hier tijdens de winter verblijven. Het bodemgebruik rond de plas kenmerkt zich voornamelijk door landbouw. Figuur 5. Locaties van de overlaten 9

11 3.3 Begrenzing De begrenzing van de zwemzone is voorgesteld aan de hand van de richtlijnen in het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water 3. De zwemzone bevindt zich in het noordelijke deel van de plas. Hier ligt ook een ballenlijn in het water die op de plaats gehouden wordt door houten palen. Volgens de website van de provincie Utrecht en het provinciale bordje bij de plas, is de diepte bij de ballenlijn slechts een meter. De ballenlijn wordt over een afstand van ongeveer 20 meter onderbroken, maar zal voor het bepalen van de zwemzone doorgetrokken worden. Tijdens het veldbezoek werd door de beheerder verteld dat de zwemmers zich niet alleen binnen de ballenlijn bevinden, maar ook daarbuiten. Ondanks dat de diepte bij de ballenlijn één meter is, wordt er vanuit gegaan dat het grootste deel van de bezoekers zich binnen de ballenlijn zal bevinden, waardoor de ballenlijn gezien kan worden als afbakening van de zwemzone. Ook ligt er een duikvlot in het water. Volgens het protocol wordt hierdoor een extra gebied aangewezen als zwemwater, namelijk een gebied van 25 meter rond het duikvlot en de zwemroute er naartoe (Fig. 6). Figuur 6. Zwemzone Plas bij Hagestein (rood vlak) 3 Ministerie V&W/RWS/RIZA (DHV, 2005). 10

12 3.4 Gezondheidsrisico s De provincie Utrecht houdt geen bestand bij met de gezondheidsklachten. Alle klachten worden behandeld en een reactie wordt direct gegeven, maar de klachten worden niet officieel geregistreerd. Alleen zwemverboden en waarschuwingen met betrekking tot blauwalg en zwemmersjeuk worden bijgehouden. Voor Plas bij Hagestein is in de periode geen waarschuwing/verbod met betrekking tot blauwalg uitgevaardigd. Voor zwemmersjeuk is op 12 september 2005 een waarschuwing afgevaardigd Doorzicht Het doorzicht in de plas is van belang voor de veiligheid van de zwemmers. Wanneer het doorzicht te laag is, kan de zwemmer mogelijke kuilen, stenen en scherpe voorwerpen op de bodem niet zien en zich hieraan verwonden. De norm ligt daarom op één meter. Het doorzicht in de plas is goed te noemen. In de periode is tien maal een doorzicht van minder dan één meter gemeten, maar in 2004 en 2007 is voor alle metingen een doorzicht van minstens één meter gemeten (Fig. 7). Duidelijk is dat het doorzicht sinds 2002 verbeterd is. 150 Jaartrends van het doorzicht Norm Doorzicht (cm) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 7. Jaartrends van het doorzicht op monsterpunt VOP

13 3.4.2 ph ph-waarden hoger dan ph 9 kunnen de zuurgraad van de huid aantasten en daarmee huidirritaties veroorzaken. ph-metingen zijn gedurende de periode verricht. In de gemeten ph-waarden zit spreiding, de waarden variëren van ph 7,8 tot ph 10. In totaal is dertig maal een ph gelijk aan of hoger dan ph 9 gemeten. Te zien is dat de ph-waarden buiten het zwemseizoen beduidend lager liggen dan binnen het zwemseizoen (Fig. 8). De gemiddelde ph is in de periode gestegen. De gemiddelde ph binnen het zwemseizoen in 2001 is ph 8,5 en is gestegen tot ph 9,0 in Jaartrends van de ph Norm 10 ph jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 8. Jaartrends van de ph op monsterpunt VOP

14 4. Historische data De analyse van de historische data is opgebouwd uit twee delen. Ten eerste is gekeken naar de jaartrends van de indicatororganismen voor fecale verontreiniging van de afgelopen jaren. Hierbij is gekeken naar drie indicatororganismen, namelijk intestinale enterococcen, E coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep. Ten tweede is een historische data-analyse uitgevoerd met deze data uit de periode , in vergelijking met de weersgegevens uit die periode. 4.1 Jaartrends van de indicatororganismen Plas bij Hagestein wordt gedurende het zwemseizoen elke twee weken of vaker op monsterpunt VOP0510 bemonsterd. In Bijlage 2 worden de meetdata en de gemeten concentraties van de indicatororganismen weergegeven. In onderstaande figuren zijn de jaartrends van intestinale enterococcen (Fig. 9A) en E coli (Fig. 9B) weergegeven voor de periode en voor thermotolerante bacteriën van de coligroep (Fig. 9C) voor de periode A Jaartrends van intestinale enterococcen Richtwaarde 600 Intestinale enterococcen (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep 13

15 B Jaartrends van E coli Extreem 2007 Richtwaarde E coli (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep C Jaartrends van thermotolerante bacteriën van de coligroep Richtwaarde 3000 Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep Figuur 9. Jaartrends van intestinale enterococcen (A), E coli (B) en thermotolerante bacteriën van de coligroep (C) op monsterpunt VOP0510 In bovenstaande figuren is één overschrijding en één waarde gelijk aan de richtwaarde voor goed zwemwater waarneembaar. Op 24 september 2007 is voor E coli een concentratie gemeten van 1232 kve/100ml, waar de richtwaarde voor goed zwemwater op 1000 kve/100ml ligt. Op 19 juni 2006 is voor intestinale enterococcen een concentratie gemeten 14

16 van 400 kve/100ml, wat gelijk is aan de richtwaarde voor goed zwemwater. Zichtbaar is dat voor alle drie de indicatororganismen verhogingen gemeten zijn en dat deze verhogingen bijna allemaal in het zwemseizoen 2006 zijn gemeten. Een indeling in een kwaliteitsklasse mag nog niet, omdat daarvoor metingen uit minstens drie opeenvolgende jaren nodig zijn. Wanneer een indicatie van de kwaliteitsklasse gegeven zou moeten worden, dan zou Plas bij Hagestein op basis van de gemeten concentraties ingedeeld worden in de kwaliteitsklasse goed. Voor zowel intestinale enterococcen als voor E coli ligt het 95-percentiel in de kwaliteitsklasse goed. Het 95-percentiel voor de waarden van intestinale enterococcen ligt op 284 kve/100ml, wat niet ver boven de 200 kve/100ml ligt, de richtwaarde voor uitstekend zwemwater. Het 95-percentiel voor de waarden van E coli ligt op 706 kve/100ml, wat ruim onder 1000 kve/100ml ligt, wat de richtwaarde voor goed zwemwater is. 4.2 Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Om een beeld te krijgen van mogelijke verontreinigingsbronnen en routes voor de zwemplas is een historische data-analyse uitgevoerd voor de periode Om de weersinvloed te bepalen zijn microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van het KNMI in De Bilt. Neerslaggegevens zijn afkomstig van het neerslagstation van het KNMI in Culemborg. Daarnaast is gekeken of een jaarlijks terugkerende gebeurtenis in een bepaald gedeelte van het seizoen invloed heeft op de waterkwaliteit. In deze analyse zijn de meetresultaten van intestinale enterococcen en E coli uit de periode en de resultaten van de thermotolerante bacteriën van de coligroep uit de periode meegenomen. Voor het monsterpunt is de data-analyse uitgevoerd en de resultaten daarvan staan hieronder beschreven. Voor Plas bij Hagestein is een relatie tot de windrichting aangetroffen. De overschrijding voor E coli, de concentratie gelijk aan de richtwaarde voor intestinale enterococcen en de gemeten verhogingen voor alle drie de indicatororganismen in 2006 en 2007 zijn gemeten bij een wind uit zuidwestelijke richting (Fig. 10 Fig. 11). Voor de overige weersomstandigheden zijn geen relaties aangetroffen (Fig. 12 Fig. 14). In Fig. 12 staan 3, 2 en 1 voor het aantal dagen voorafgaande aan de dag van de meting. 15

17 Figuur 10. De windrichting in 2006 in relatie tot alle drie de indicatororganismen 16

18 Figuur 11. De windrichting in 2007 in relatie tot alle drie de indicatororganismen 17

19 Zonne-uren en intestinale enterococcen Intestinale enterococcen Richtwaarde Zonne-uren (uren) Intestinale enterococcen (kve/100 ml) apr 8-mei 22-mei 6-jun 19-jun 3-jul 17-jul 7-aug 21-aug 6-sep 19-sep Figuur 12. Concentratie intestinale enterococcen in relatie tot zonne-uren in 2006 Maximale luchttemperatuur en E coli 2007 Richtwaarde E coli Max Luchttemperatuur E coli (kve/100 ml) Luchttemperatuur ( C) 0 apr mei jun jul aug sep 0 Figuur 13. Concentratie E coli in relatie tot de maximale luchttemperatuur in

20 Neerslag en thermotolerante bacteriën v.d. coli-groep 2005 Richtwaarde TT coli Neerslag Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100 ml) Neerslag (mm/d) 0 apr mei jun jul aug sep 0 Figuur 14. Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep in relatie tot neerslag in

21 5. Potentiële bronnen van fecale verontreiniging Op basis van de beschikbare informatie over de plas en de directe omgeving, door middel van data-analyse, literatuuronderzoek en veldbezoek zijn een aantal potentiële verontreinigingsbronnen naar voren gekomen. Dit zijn: Zwemmers Op topdagen kunnen ongeveer 750 zwemmers in het water zijn, terwijl dit op mooie dagen ongeveer 300 zwemmers kunnen zijn. Afstromend wegwater Rond de plas ligt een weg met een totale lengte van ongeveer 3,1 kilometer. Watervogels In de plas zijn ongeveer 60 watervogels aanwezig. 20

22 6. ZWEMPROF Met behulp van ZWEMPROF is een schatting gemaakt van de invloed die verschillende bronnen kunnen hebben op de kwaliteit van het zwemwater. Hierbij is gekeken naar de invloed van de verschillende theoretische bronnen apart van elkaar, maar ook naar combinaties van bronnen. Met de gebruikte waarden zal in het model gevarieerd worden, zodat de invloed van de bronnen op de zwemwaterkwaliteit verduidelijkt wordt. De nieuwe zwemwaterrichtlijn wordt gebruikt als uitgangspunt, waarbij de nieuwe richtwaarden voor de verschillende kwaliteitsklassen gelden. Deze kwaliteitsklassen staan reeds in tabel 1 vermeld. Het model kijk alleen naar de invloed van intestinale enterococcen en E coli, de parameters uit de nieuwe richtlijn en niet naar de invloed van thermotolerante bacteriën van de coligroep op de kwaliteit van het water. In Bijlage 3 wordt het invulblad van ZWEMPROF volledig ingevuld weergegeven. 6.1 Zwemmers Tijdens het veldbezoek is ons door de beheerder gemeld dat op topdagen ongeveer bezoekers zich bij de zwemzone kunnen bevinden en dat op mooie dagen dit ongeveer 400 mensen kunnen zijn. Aangenomen wordt dat ¾ deel van deze bezoekers zwemt, wat neerkomt op ongeveer 750 zwemmers op een topdag en ongeveer 300 zwemmers op een mooie dag. Wanneer alleen zwemmers als potentiële fecale verontreinigingsbron in de plas aanwezig zijn, dan is de invloed op de waterkwaliteit volgens ZWEMPROF verwaarloosbaar. Wanneer het aantal zwemmers echter toeneemt, neemt ook de invloed op de waterkwaliteit toe. Bij een toename tot meer dan zwemmers, kan volgens ZWEMPROF de invloed op de waterkwaliteit door intestinale enterococcen gering zijn. Deze aantallen zijn gezien de grootte van de plas wellicht realistisch, maar wanneer gekeken wordt naar de grootte van de zwemzone, de zandstranden en de ligweiden, dan kan geconcludeerd worden dat deze aantallen onrealistisch hoog te noemen zijn. 6.2 Afstromend wegwater Om de plas heen loopt een weg met een lengte van ongeveer 3,1 kilometer. Deze weg heeft een breedte van ongeveer 5 meter, wat een totaal wegoppervlak van ongeveer m 2 geeft. Hierbij wordt uitgegaan van een regenbui van ongeveer 50 mm met een fractie dat het zwemwater bereikt van 0,5. De gemiddelde afstand tot de zwemzone is geschat op ongeveer 500 meter. Afstromend wegwater heeft een verwaarloosbare invloed op de waterkwaliteit. Omdat de bron weinig variabel is, is in het model ook niet gevarieerd. 6.3 Watervogels Tijdens het veldwerk zijn ongeveer 40 watervogels gezien. Maar vanwege de grootte van de plas zullen mogelijk een aantal vogels over het hoofd gezien zijn. Een schatting geeft een totaal aantal van ongeveer 60 watervogels. De gemiddelde afstand tot de zwemzone wordt geschat op ongeveer 400 meter. In het model zijn eerst bovenstaande waarden ingevuld. Daarna is gevarieerd met zowel de aantallen watervogels als met de gemiddelde afstand tot de zwemzone. Watervogels kunnen zowel als puntbron of als diffuse bron worden gezien. Voor de analyse zijn watervogels in het model opgenomen als puntbron. Voor watervogels geldt dat door de fecessamenstelling een overschrijding van de richtwaarde van intestinale enterococcen eerder gemeten zal worden dan een overschrijding van E coli. 21

23 Wanneer alleen vogels in de plas aanwezig zijn, dan is de invloed op de waterkwaliteit volgens ZWEMPROF verwaarloosbaar. Om duidelijkheid over de invloed van watervogels op de waterkwaliteit te krijgen, is met het aantal watervogels en met de gemiddelde afstand tot de zwemzone gevarieerd. Bij een toename van het aantal watervogels kan de invloed op de waterkwaliteit groter worden. Bij een toename tot 456 watervogels kan een geringe invloed intestinale enterococcen ondervonden worden. Bij een verdere toename tot 1504 watervogels kan volgens ZWEMPROF de invloed door intestinale enterococcen groot en door E coli gering zijn. Een afname van de gemiddelde afstand tot de zwemzone kan ook voor een grotere invloed op de waterkwaliteit zorgen. Bij 60 watervogels kan een afname tot gemiddeld 73 meter van de zwemzone een geringe invloed op de waterkwaliteit veroorzaken. Een verdere afname tot 27 meter kan volgens ZWEMPROF een grote invloed door intestinale enterococcen en een geringe invloed door E coli betekenen. In Bijlage 4 is een tabel weergegeven waarin de invloed op de waterkwaliteit wordt gegeven bij verschillende combinaties van het aantal watervogels en de gemiddelde afstand tot de zwemzone. 6.4 Conclusie Alle bronnen hebben een verwaarloosbare invloed op de waterkwaliteit, zowel individueel als gezamenlijk. Dit geldt voor de situatie dat alle bronnen aanwezig zijn en in het model de waarden ingevuld worden die in het veld bepaald zijn (Fig. 15). Wanneer echter gevarieerd wordt met het aantal zwemmers en watervogels en met de gemiddelde afstand van de watervogels tot de zwemzone, dan kan de invloed op de waterkwaliteit groter worden. Het aantal zwemmers dat nodig is om een geringe invloed op de waterkwaliteit te kunnen veroorzaken ligt ruim boven de zwemmers. Gezien de grootte van de plas zou dit mogelijk kunnen zijn, maar gezien de grootte van de zandstranden en de ligweiden is dit echter onrealistisch te noemen. Het aantal watervogels dat nodig is om een geringe invloed op de waterkwaliteit te kunnen veroorzaken, is hoog. Deze aantallen zijn realistisch te noemen gezien het grote wateroppervlak. De beheerder heeft echter gezegd dat grote groepen ganzen niet op de plas komen, maar gebruikmaken van de uiterwaarden van de Lek die niet ver van de plas liggen. Er zullen dan ook zeer waarschijnlijk geen 456 in de plas voorkomen. 22

24 Bijdrage bronnen legenda EC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (E.c <200KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (E.c tussen 200 en 500KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (E.c tussen 500 en 900KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (E.c >900KVE/100ml) Naam locatie: Plas bij Hagestein Datum beoordeling: legenda IC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (IE <100KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (IE tussen 100 en 200KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (IE tussen 200 en 330KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (IE >330KVE/100ml) gemiddeld EC zeer druk EC gemiddeld IE zeer druk IE eindoordeel EC eindoordeel EC Zwemmers gemiddeld zeer druk 1 1 Recreatievaart RWZI 0 0 eindscore IC eindscore IC Agrarisch achterland 0 0 gemiddeld zeer druk RioolOverstort 0 0 gemengd stelsel 0 0 gescheiden stelsel 0 0 Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf 0 0 Ongezuiverde lozingen 0 0 Afstromend wegwater 1 0 Beroepsvaart 0 0 Jachthavens 0 0 Watervogels 0 0 Dieren op het strand 0 0 Lokale bron (Incidenteel) 0 0 Lokale bron (continue belasting) 0 0 Figuur 15. Uitslagensheet ZWEMPROF 23

25 7. Evaluatie en conclusie Algemene beschrijving Plas bij Hagestein is een grote plas ten oosten van Vianen. De zwemzone met een aangrenzende ligweide bevindt zich in het noordelijke deel van de plas. Rond deze zwemzone is een camping aangelegd. In de plas kan gezwommen en gedoken worden, daarnaast wordt er ook gevist. De provincie Utrecht registreert geen gezondheidsklachten, maar behandelt klachten meteen en geeft daarbij meteen een reactie. Wel wordt bijgehouden of er waarschuwingen of verboden afgevaardigd zijn in verband met blauwalgen of zwemmersjeuk. Op 12 september 2005 is voor de plas een waarschuwing voor zwemmersjeuk afgevaardigd. Het doorzicht in de plas is goed. In de periode is tien maal een doorzicht van minder dan één meter gemeten, alle overige metingen gaven een doorzicht van minstens één meter. Gedurende het zwemseizoen kent de plas een hoge ph waarde. In totaal is in de periode dertig maal een ph gelijk aan of hoger dan ph 9 gemeten. De gemiddelde ph-waarde is gestegen van ph 8,5 in 2001 tot ph 9,0 in Indicatororganismen voor fecale verontreiniging Voor dit profiel is gebruik gemaakt van de metingen van drie indicatororganismen voor fecale verontreiniging, namelijk intestinale enterococcen, Escherichia coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep. De eerste twee indicatororganismen zijn in de nieuwe zwemwaterrichtlijn opgenomen en zijn in de periode gemeten, het derde indicatororganisme komt voort uit de oude zwemwaterrichtlijn en is in de periode gemeten. Gedurende het zwemseizoen (mei september) wordt één- tot tweewekelijks bemonsterd op monsterpunt VOP0510. Op monsterpunt VOP0510 is éénmaal een overschrijding van en éénmaal een waarde gelijk aan de richtwaarden voor goed zwemwater geconstateerd. Op 24 september 2007 is voor E coli een concentratie van 1232 kve/100ml gemeten, waar de richtwaarde voor goed zwemwater op 1000 kve/100ml ligt. Op 19 juni 2006 is voor intestinale enterococcen een concentratie gemeten van 400 kve/100ml, wat gelijk is aan de richtwaarde voor goed zwemwater. Naast deze twee waarden zijn voor alle drie de indicatororganismen in 2006 enkele verhogingen gemeten. In 2007 is voor E coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep één verhoging gemeten. Voor Plas bij Hagestein is een relatie tot de windrichting aangetroffen. De overschrijding van de richtwaarde, de waarde gelijk aan de richtwaarde en alle verhoogde waarden zijn geconstateerd bij een wind uit zuidwestelijke richting. Voor de overige weersomstandigheden zijn geen relaties aangetroffen. Een indeling in een kwaliteitsklasse mag nog niet, omdat daarvoor metingen uit minstens drie opeenvolgende jaren nodig zijn. Wanneer een indicatie van de kwaliteitsklasse gegeven zou moeten worden, dan zou Plas bij Hagestein op basis van de gemeten concentraties ingedeeld worden in de kwaliteitsklasse goed. Voor zowel intestinale enterococcen als voor E coli ligt het 95-percentiel in de kwaliteitsklasse goed. Het 95-percentiel voor de waarden van intestinale enterococcen ligt op 284 kve/100ml, wat niet ver boven de 200 kve/100ml ligt, de richtwaarde voor uitstekend zwemwater. Het 95-percentiel voor de waarden van E coli ligt 24

26 op 706 kve/100ml, wat ruim onder 1000 kve/100ml ligt, wat de richtwaarde voor goed zwemwater is. 25

27 ZWEMPROF Op basis van de beschikbare informatie over de plas en de directe omgeving, door middel van data-analyse, literatuuronderzoek en veldbezoek zijn een aantal verontreinigingsbronnen naar voren gekomen. Dit zijn: Zwemmers Afstromend wegwater Watervogels In het spreadsheetmodel ZWEMPROF kunnen data ingevoerd worden, waarna het model aangeeft of bepaalde bronnen of combinaties van bronnen verantwoordelijk kunnen zijn voor een slechtere kwaliteit van het zwemwater. Alle bronnen hebben een verwaarloosbare invloed op de waterkwaliteit, zowel individueel als gezamenlijk. Een toename van het aantal zwemmers en watervogels of een afname van de gemiddelde afstand van watervogels tot de zwemzone kan voor een grotere invloed op de waterkwaliteit zorgen. Het aantal zwemmers zal echter op moeten lopen tot ruim zwemmers, wat gezien de beschikbare ruimte niet realistisch te noemen is. Een toename van het aantal vogels zou gezien de grootte van de plas kunnen, maar volgens de beheerder zijn 456 watervogels nog nooit op de plas gezien en maken ganzen gebruik van de uiterwaarden die vlak bij de plas liggen. 26

28 8. Maatregelen en aanbevelingen Ondanks de overschrijding door E coli en een waarde gelijk aan de richtwaarde voor intestinale enterococcen zijn er weinig problemen op het gebeid van de fecale indicatororganismen. Hiervoor zullen geen maatregelen nodig zijn. Wat wel een probleem is, is de zuurgraad van het water. De gemiddelde zuurgraad is in de periode gestegen van ph 8,5 naar ph 9,0. Omdat een ph hoger dan ph 9,0 mogelijk voor huidirritaties kan zorgen zal achterhaald moeten worden wat deze stijging veroorzaakt heeft. Omdat dit mogelijk het gevolg zou kunnen zijn van het kwelwater, zal onderzoek gedaan moeten worden naar de zuurgraad en de samenstelling van het grondwater. De voorzieningen rond het recreatiedeel van de plas zien er goed uit, er zijn genoeg zitbankjes en afvalbakken. Ook de ligweide ziet er netjes uit en de zandstrandjes zijn prima in orde. Enig punt van kritiek zou kunnen zijn dat de toiletten op een redelijke afstand van de ligweide geplaatst zijn en verscholen liggen achter een heg. De heg is in het verleden aangeplant voor de privacy van de mensen in het gebouw. De toiletten lijken hiermee ook meer voor de campinggasten te zijn dan voor de gasten van het recreatieterrein. Hierdoor zou het gebruik van het toilet minder groot kunnen zijn. Door de heg weg te halen of aan de andere kant van het recreatieterrein een toiletgebouw bij te plaatsen zou dit mogelijk verholpen kunnen worden. De beheerder heeft een aantal maatregelen getroffen om te voorkomen dat mensen bij hem komen met klachten of jeuk. Zo heeft hij zilt aan het water toegevoegd, graskarpers uitgezet en kalk gestrooid. 27

29 9. Literatuur DHV (2005): Rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie V&W/RWS/RIZA 28

30 Bijlage 1. Gemeten parameters op monsterpunt VOP0510 in 2007 Parameter Eenheid Parameter Eenheid Ammonium (NH4-N) mg/l Kleur - Bezoekersaantal - Kroosbedekking - Bicarbonaat (HCO3) mmol/l Magnesium (Mg) mg/l Bromide (Br) mg/l Monstern Oppvlw - BZV-05 mg/l Monstern Zwemw - Calcium (Ca) mg/l Natrium (Na) mg/l Carbonaat (CO3) mmol/l Nitraat (NO3-N) mg/l Chloride (Cl) mg/l Nitriet (NO2-N) mg/l Chlorofyl-a - Olie - Coli E. (TP) per 100 ml Onderhoud strand - Coli Thermotoler. per 100 ml ph-veld - Coli Totaal per 100 ml Regen - Diepte m Schoning - Dode watervogels - Schuim - Doorzicht m Stroomrichting - Drijflaag - Stroomsnelheid cm/s Droge stof OB mg/l Sulfaat (SO4) mg/l EGV-veld ms/m Temperatuur lucht oc Enterococcen Int. per 100 ml Temperatuur water oc Faeofytine - Tot. Stikstof (N) mg/l Fauna - Vee - Fosfaat (PO4) mg/l Vuil - Fosfor (P) mg/l Windrichting - Geur - Zichtbare verontr - Gloeirest OB % (m/m) Zon - Huisdieren - Zuurstof mg/l Kalium (K) mg/l Zuurstofpercentage % KjN-aa (N) mg/l Zwerfvuil - 29

31 Bijlage 2. Gemeten concentraties van de indicatororganismen in kve/100ml Datum Intestinale E coli Thermotolerante enterococcen bacteriën van de coligroep

32 Bijlage 3. Invulblad ZWEMPROF ZWEMPROF ZWEMwaterPROFielen Naam locatie: Plas bij Hagestein Datum beoordeling: Type systeem plas 1 Overstort gemengd stelsel (incidenteel) Jachthavens (continue belasting) breedte plas (m) 600 afstand overstort gemengd stelsel (m) 0 Uitwisselingsdebiet met overig water (m3/sec) 0 lengte plas (m) 618 Overstortvolume (m3) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 gemiddelde diepte plas (m) 5 Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0 1 oppervlak zwemzone (m2) 8500 Overstort gescheiden stelsel (incidenteel) Watervogels (continue belasting) oeverlengte zwemstrand (m) 230 afstand overstort gescheiden stelsel 0 Aantal 60 Overstortvolume 0 afstand tot zwemplek (m) 400 Zwemmers Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 1 gemiddeld aantal per dag 300 aantal bij extreme drukte 750 Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf Lokale bron (incidenteel) Debiet lozing (m3/sec) 0 concentratie E. coli (KVE/l) 0 Recreatievaart afstant tot zwemplek (m) 0 concentratie enterokokken (KVE/l) 0 aantal boten per dag 0 Fractie naar zwemwater 0 volume (m3) 0 aantal; bij extreme drukte 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Afstand tot zwemplek (m) 0 Ongezuiverde lozingen (incidenteel) Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0 Volume lozing (m3) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Lokale bron (continu) RWZI Fractie naar zwemwater 0 belasting E. coli (KVE/halfjaar) 0 Debiet (m3/sec) 0 belasting enterokokken (KVE/halfjaar) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Afstromend wegwater (incidenteel) afstand tot zwemplek (m) 0 Fractie naar zwemwater 0 Volume lozing (m3) 775 Fractie naar zwemwater 0 afstand tot zwemplek (m) 500 Agrarisch achterland Fractie naar zwemwater 0,5 Dieren op het zwemstrand Bodemtype klei 1 aantal honden/dag 0 aantal hectare 0 Beroepsvaart (continue belasting) aantal paarden/dag 0 mestsoort Melkkoeien 3 Aantal boten per dag 0 afstand tot zwemplek 0 afstand tot zwemplek (m) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0 30

33 Bijlage 4. Invloed op de waterkwaliteit bij variatie in aantallen watervogels en de gemiddelde afstand tot de zwemzone Aantal watervogels Gemiddelde afstand Invloed op waterkwaliteit Invloed op waterkwaliteit tot zwemzone (Intestinale enterococcen) (E coli ) Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering 15 8 Groot Gering 15 6 Groot Wezenlijk 15 3 Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot 31

34 Bijlage 5. Veldbezoek Plas bij Hagestein Bezoektijd: Maandag juni 2007, 09.30u 10.45u Aanwezig: Jeroen Pelser, Karlijn Holthaus (Grontmij) Weer: Bewolkt, temperatuur rond 18 C Aantal bezoekers: geen Het bezoek begon bij de ingang van het terrein. Hier stonden slagbomen bij de ingang naar het terrein. Bij het bezoek stond de slagboom open (Fig. 1A). Wat opviel, was dat het asfalt bij de ingang en op het parkeerterrein net nieuw was aangelegd. Het zag er erg netjes uit. Zowel bij de ingang van het terrein (Fig. 1B) als bij de ingang naar het recreatiegedeelte (Fig. 1C) stond een provinciaal informatiebord over het zwemgebied. Figuur 1. De slagbomen bij de toegang tot het gebied (A), provinciale informatieborden bij de ingang van het terrein (B) en bij het pad richting het recreatiedeel (C) Via een smal geasfalteerd pad kwamen we uit bij het zwemgedeelte. Wat hier meteen opviel was dat er eigenlijk niet tot nauwelijks een zandstrandje aangelegd was (Fig. 2A). Op sommige plekken was een zandstrandje van ongeveer een halve meter te vinden en op andere plaatsen liep het gras door tot aan het water. De ligweide was redelijk groot en zag er erg goed uit (Fig. 2B). Het gras was net gemaaid en er stonden genoeg afvalbakken op de ligweide. Er stond een klein chaletachtig gebouwtje op de ligweide (Fig. 2C). Het gebouwtje was gesloten, maar vermoedelijk zal hier een kiosk in zitten. Er was op de ligweide ook een douche geplaatst (Fig.2D). 33

35 Figuur 2. Op sommige plaatsen was het strand slechts enkele decimeters breed (A), de ligweide was groot en zag er netjes uit (B), het chaletachtige gebouw (C) en de buitendouche (D) De ballenlijn in het water was bevestigd aan houten palen. Op elk houten paaltje was een plaatje bevestigd met de mededeling dat er niet gedoken mocht worden (Fig. 3A). De diepte was volgens het bord bij de ingang van het terrein ongeveer 1,0 meter. De ballenlijn werd in het midden over een lengte van ongeveer 20 meter echter onderbroken (Fig. 3B). Dit zou wellicht voor de brandweer kunnen zijn die bij het pad naar de ligweide toe een bordje had staan met de tekst Uitrit Vrijlaten Brandweer (Fig. 3C). In het water lag een rood duikvlot waar een paal op stond en waar twee trappen aanhingen om erop te komen (Fig. 4A). Het duikvlot leek zeskantig te zijn en er lag een redelijke hoeveelheid aan vogelpoep op. Aan de waterkant was een olieachtige substantie te zien (Fig. 4B). 34

36 Figuur 3. Het waarschuwingsplaatje op elk houten paaltje (A), de opening in de ballenlijn (B) en het bordje van de brandweer (C) Figuur 4. Het duikvlot (A) en de olieachtige substantie in het water (B) In het water waren tijdens een redelijk aantal vogels aanwezig. Er waren meerkoeten, wilde eenden, kuifeenden en futen in het water en kleine karekieten in het riet. Ook kwamen er twee groepen met ganzen overvliegen tijdens het bezoek. Vanaf de ligweide was goed te zien dat de stacaravans en de tourcaravans redelijk dicht bij het water stonden (Fig. 5A). Bij zowel de stacaravans als de tourcaravans lagen verschillende steigers vanaf de oever het water in (Fig. 5B). Bij deze steigers lagen meerdere waterfietsen 35

37 (Fig. 5C). Vanaf de steigers was goed te zien dat hier stenen in het water lagen, waarschijnlijk ter versteviging van de steigers. Daarnaast was vanaf de steiger het onderwaterleven goed te zien, voornamelijk de onderwaterplanten (Fig. 6A). Hier was veel fonteinkruid met smal blad. Op de oostelijke oever was een grote composthoop te vinden (Fig. 6B). Achter deze hoop stond een hek. Figuur 5. De stacaravans vlak aan de waterkant (A), een steiger die de plas in loopt (B) en een aantal waterfietsen bij één van de steiger (C) Figuur 6. Waterplanten gezien vanaf een steiger (A) en een grote composthoop (B) 36

38 Toen we van de oostelijke oever naar de westoever liepen, kwamen we één van de beheerders tegen. Hij wist ons nog een aantal dingen te vertellen. Zo kwamen er op een mooie dag ongeveer bezoekers naar de ligweide. In de plas zat verder veel vis, maar er werd niet veel gevist in de plas. De bijnaam van de plas was ook wel duizend-uren-plas, wat er op neer kwam dat het veel tijd kost om vis te vangen. Op het meer waren verder gemotoriseerde voertuigen niet toegestaan vanwege overlast. Hoewel de plas groot genoeg is zei hij dat gemotoriseerde voertuigen zich dan alsnog gaan bevinden in de buurt van de zwemmers, waardoor er gevaarlijke situaties kunnen ontstaan. Het enige gemotoriseerde voertuig op het water was de reddingsboot van de beheerder zelf. Wanneer deze uitvaart, dan was er ook echt iets aan de hand. De boot lag op de kant. Na het gesprek met de beheerder zijn we nog een stukje verder gelopen. Bij de zwemvereniging stond een gebouw met sanitaire voorzieningen (Fig. 7A). De omkleedhokken waren gesloten, maar de toiletten waren wel open. De sanitaire voorzieningen zagen er wat oud, maar wel schoon uit. Heren- en damestoiletten waren gescheiden. Er waren in totaal twee douches en twee toiletten (Fig. 7B) per hok en twee wastafels (Fig. 7C). In de toiletten hingen geen toiletrollen. Bij het strandje van de zwemvereniging was wat meer zand te vinden. Hier lagen twee stroken zand. Er lagen veel schelpen tussen en ook lag er een skelet van een zeeegel. Het zand was dus waarschijnlijk afkomstig van het strand of de zeebodem. Vanaf dit strand waren er in het water een aantal grote vissen te zien. Om welke vissen het ging was niet duidelijk, maar het was een groep van ongeveer 10 vissen. Figuur 7. Het gebouw met de sanitaire voorzieningen (A), een toilet (B) en de twee wastafels (C) 37

39 Bijlage 6. Betrokken instanties Terreinbeheerder Camping Everstein Lekdijk KC Hagestein Telefoon: Fax: Waterbeheerder Waterschap Rivierenland De Blomboogerd BX Tiel Telefoon: Fax: Provincie Provincie Utrecht Pythagorasstraat 101 Postbus TH Utrecht Telefoon: Fax: