Zwemwaterprofiel Agnietenplas

Transcriptie

1 Zwemwaterprofiel Agnietenplas Waterschap Groot Salland Zwolle, 26 maart 2008

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Zwemwaterprofiel Kwaliteitsklassen en richtwaarden Routekaart zwemwaterprofiel Aanpak Gebiedsbeschrijving Algemeen Beheer en onderhoud Hydromorfologie Begrenzing Gezondheidsrisico s Historische data Overschrijdingen van de richtwaarden Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Potentiële bronnen Zwemprof Zwemmers Watervogels Dieren op het strand Afstromend wegwater Gezamenlijke invloed bronnen Evaluatie en conclusies Maatregelen en aanbevelingen Literatuur Bijlage 1: betrokken instanties Bijlage 2: begrenzingsprotocol zwemzone Bijlage 3: invulblad ZWEMPROF

3 1 Inleiding De nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de nieuwe richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een pro-actief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie zal moeten worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Het opstellen van een zwemwaterprofiel is ook een verplichting volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico op besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van expert judgement geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie naar de maatschappij/burger over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (Escherichia coli en intestinale enterococcen). In deze zwemwaterprofielen worden echter ook overige gezondheidsrisico s meegenomen, zoals cyanobacteriën, zwemmersjeuk en botulisme. 1.2 Kwaliteitsklassen en richtwaarden In de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. De indeling én de richtwaarden hierbij zijn weergegeven in Tabel 1-1.

4 Tabel 1-1Richtwaarden voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli Parameter Uitstekende kwaliteit * Goede kwaliteit * Bevredigende/aanvaardbare kwaliteit ** Intestinale enterococcen (KVE/100 ml) Escherichia coli (KVE/100 ml) * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel Referentiemethoden voor de analyse ISO of ISO ISO of ISO Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de microbiologische kwaliteit van het zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstroomd zwemwater. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Het RIZA heeft een aantal pilot-onderzoeken laten uitvoeren en is gekomen tot een algemeen protocol voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. Dit heeft geleid tot een routekaart (zie Figuur 1-1) welke voor het opstellen van de zwemwaterprofielen gebruikt is. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemwaterlocatie. Beschrijving gebied/hydromorfologie Veldbezoek Historische waterkwaliteit Lijst: bronnen routes Meetprogramma Richtgetallen Analyseren Evalueren Zwemwater profiel Evalueren? Actieprogramma Figuur 1-1 Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel

5 Waterschap Groot Salland heeft Grontmij gevraagd een zwemwaterprofiel op te stellen voor de Agnietenplas en daarbij gebruik te maken van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA 21 juni 2005).

6 2 Aanpak Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de in hoofdstuk 1 genoemde handreiking, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze zijn terug te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 3 Gebiedsbeschrijving Gebiedsbeschrijving algemeen. Hierin wordt de locatie, en de ligging van de locatie in de omgeving, beschreven op basis van de in de handreiking genoemde stappen locatiebeschrijving, gebiedsbeschrijving en veldbezoek. Hydromorfologie en ecologie. Deze paragraaf omvat de benodigde informatie over stromingen, peilen, flora en fauna (veldbezoek, hydromorfologie, gebiedsbeschrijving). Begrenzing. Het protocol binnenwater uit het rapport KRW en oppervlaktewater: Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water (V&W/RWS/RIZA, juni 2005) is gebruikt om de begrenzing van een zwemzone vast te stellen. Gezondheidsrisico s. In deze paragraaf wordt gemeld of er meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme, enz) zijn geweest op deze locatie en/of bloeien van cyanobacteriën. Hoofdstuk 4 Historische data Analyse historische data. De microbiologische data van de zwemwaterbemonsteringen van de laatste drie tot vijf jaar vormen de basis voor de analyse van de historische waterkwaliteit. Deze historische databestanden worden gebruikt om te zien of er een bepaalde trend zichtbaar is die wijst op: invloed van weersomstandigheden, bijvoorbeeld indien overschrijdingen of verhogingen altijd optreden na hevige neerslag; een relatie met bepaalde bronnen, bijvoorbeeld wanneer alleen hoge waarden gevonden worden bij een hoge recreatiedruk; de relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop verhogingen plaatsvinden; verhogingen kunnen van jaar tot jaar plaatsvinden op verschillende tijdsstippen, maar ze kunnen ook altijd in dezelfde periode plaatsvinden. De historische databestanden zijn deels gebaseerd op de huidige zwemwaterrichtlijn en bevatten de daarin opgenomen indicator voor fecale verontreinigingen (thermotolerante bacteriën van de coligroep). Totaal bacteriën van de coligroep is niet meegenomen in deze analyse, omdat deze parameter geen duidelijke relatie heeft met fecale besmetting. Fecale streptococcen zijn niet gemeten. Hoofdstuk 5 Potentiële bronnen van microbiologische verontreiniging Potentiële bronnen van verontreiniging. Op basis van het veldbezoek, de analyse van de historische data, de gegevens van de waterkwaliteitsbeheerder en de plattegronden is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes voor fecale verontreiniging opgesteld. Alle potentiële bronnen en routes zijn op deze

7 lijst gezet ook al lijken ze niet van belang. Soms blijkt dat juist een bron die vooraf niet als relevant werd beschouwd toch verhoogde waarden veroorzaakt óf dat door samenloop van omstandigheden meerdere bronnen samen verantwoordelijk zijn voor verhoogde waarden. Elke bron kan dan meetellen. Hoofdstuk 6 ZWEMPROF Invullen richtgetallen. Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van bronnen geschat. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed is van belangrijke fecale verontreinigingen. Hoofdstuk 7 Evaluatie en conclusies Analyse en evaluatie van gegevens. Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een soort rangschikking van belangrijke bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. Conclusies. De belangrijkste bevindingen en de (mogelijke) consequenties hiervan zijn op een rij gezet. Hoofdstuk 8 Maatregelen en aanbevelingen Maatregelen en bevindingen. Indien er geen problemen zijn geconstateerd bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in deze paragraaf een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen.

8 3 Gebiedsbeschrijving 3.1 Algemeen De informatie in dit hoofdstuk is grotendeels gebaseerd op informatie van de Gemeente Zwolle, camping Agnietenberg, Provincie Overijssel en Waterschap Groot Salland. Er is geen veldbezoek geweest. Aan de rand van Zwolle, aan de Haersterveerweg ligt de Agnietenplas. Aan de westzijde is de plas omgeven door bosgebied en grenst de plas aan camping de Agnietenberg. Aan de oostzijde stroomt de Overijsselse Vecht (Figuur 3-1). Agnietenplas Camping Overijsselse Vecht Bos Figuur 3-1 Overzichtskaart met meetpunten Agnietenplas Vanaf 1954 is het gebied rondom en op De Agnietenberg in gebruik als camping en dagrecreatieterrein. Voor de aanleg van de A28 en later de woonwijk de AA landen in Zwolle werd zand gewonnen en zo ontstond de Agnietenplas. De plas wordt gebruikt om te zwemmen, zonnen, surfen, duiken en vissen en is gratis voor iedereen toegankelijk. De twee officiële zwemwaterlocaties (lag12 en lag18 in figuur 3-1) hebben een zandstrand met ligweide waarop afvalbakken staan. Bij een frietkraam kan men diverse versnaperingen kopen. Er zijn parkeerplaatsen en toiletten aanwezig. Er vindt geen continu toezicht op het strand plaats, er wordt wel af en toe een rondgang gemaakt en is er een EHBO post aanwezig. Op het strand zijn bij elk van de vijf ingangen informatieborden geplaatst. Het is niet toegestaan om met paarden of honden de zwemwaterlocatie te betreden. Een gedeelte van de plas aan de

9 noordzijde is bestemd voor bezoekers met honden. Dit deel van de plas is geen officiële zwemzone. De Zwolse hengelsportvereniging en een duikclub zijn actief in de plas. De beroeps- of recreatievaart maakt geen gebruik van de plas maar is wel in de naburige Overijsselse Vecht aanwezig. In het zomerseizoen is er een recreatieteam op de camping aanwezig die voor alle leeftijden vele activiteiten op het gebied van sport/spel en avontuur zoals viswedstrijden organiseert. Op het strand worden volleybalwedstrijden georganiseerd. Waterschap Groot Salland heeft in beide zwemzones een microbiologisch/fysisch/chemisch meetpunt in de plas. De officiële zwemzones bevinden zich aan de oost- (meetpunt lag12, x coördinaat: en y coördinaat: ) en westzijde (meetpunt lag18, x coördinaat: en y coördinaat: ) van de plas en zijn allen begrenst met een ballenlijn (Figuur 3-2). De oevers lopen geleidelijk af tot en met de drijflijnen. Figuur 3-2 Zwemzones oost- (meetpunt lag12) en westzijde (meetpunt lag18) De exacte bezoekersaantallen zijn niet bekend, volgens de beheerder komen er in totaal ca bezoekers in een gemiddeld zwemseizoen. In een seizoen met veel topdagen zijn in totaal ca bezoekers langs de gehele plas te vinden. 3.2 Beheer en onderhoud De gemeente Zwolle beheert en onderhoudt de speel- en ligweiden met bijbehorende voorzieningen, zandstranden, omliggend bosplantsoen, parkeerterrein en fietsenstalling. Daarnaast ziet zij toe op de veiligheid en waterkwaliteit in de plas. De waterkwaliteit wordt beheerd door Waterschap Groot Salland. De Agnietenplas behoort tot categorie D van de WHVBZ. Het strand, de ligweide en het sanitair van de zwemplassen binnen deze categorie worden frequent onderhouden. Het beheer en onderhoud van de locatie Agnietenplas wordt uitgevoerd door Camping Agnietenberg op basis van een overeenkomst met de gemeente. Personeel van deze camping reinigt de toiletten en de stranden en leegt de afvalbakken eenmaal per dag. De toiletgebouwen zijn vrij recent gerenoveerd. Het zwerfvuil wordt dagelijks verwijderd. Graafkuilen worden geëlimineerd door de stranden regelmatig te egaliseren en/of te frezen. 3.3 Hydromorfologie De plas heeft een geïsoleerde ligging en heeft een totaal wateroppervlak van ca. 8 ha. De maximale diepte is 12 m. De bodem in de omgeving van de plas wordt gekenmerkt door een kalkloze zandgrond met grondwatertrap V. Gezien de nabijheid van de Overijsselse Vecht is er waarschijnlijk sprake van lokaal optredende kwel. In de directe omgeving van de plas zijn geen kunstwerken zoals gemalen en duikers aanwezig.

10 Op de plas vindt geen overstort van regen- of rioolwater plaats. De zwemwaterlocatie ligt niet in een hoogwaterbergingsgebied, een gebied ten westen van de Overijsselse Vecht is hiervoor bestemd. 3.4 Begrenzing De begrenzing van de zwemwaterzones is vastgesteld aan de hand van het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie V&W/RWS/RIZA (DHV, 2005). Op basis van het protocol zwemwaterlocaties in binnenwater (zie bijlage 2) zijn de zwemwaterzones vastgesteld. De zwemwaterzones zijn afgebakend met ballenlijnen. De diepte van het zwemwater ter hoogte van de ballenlijnen is minder dan 0,9 m. Het protocol hanteert bij aanwezigheid van een afbakening een waterdiepte van maximaal 1,5 m, daarom is ervan uitgegaan dat de aanwezige ballenlijnen als begrenzing van de zwemwaterzones kunnen dienen (Figuur 3-3). Figuur 3-3 Begrenzing zwemzones (gearceerde vlakken; bron: Gezondheidsrisico s Bij de Provincie Overijssel zijn in de periode geen gezondheidsklachten voor de Agnietenplas gemeld. Cyanobacteriën Drijflagen van cyanobacteriën, beter bekend als blauwalgen, kunnen een probleem op deze locatie zijn. De optimale omstandigheden voor een algenbloei zijn een temperatuur tussen de 20 C en 30 C, lichtarme en luwe (wind en stroming) omstandigheden, relatief ondiep, helder en mineraalrijk water. De Provincie Overijssel stelt een zwemverbod in voor haar zwemwateren als de concentraties microcystines (een door cyanobacteriën geproduceerde gifstof) de landelijke richtwaarde van 20 μg/l voor zwemwater overschrijden of als er een drijflaag is geconstateerd. In mei 2007 is er een hoge dichtheid en/of drijflagen van blauwalgen in de Agnietenplas aangetroffen in een van de zwemzones. Het ging om soorten van de geslachten Anabaena en Microcystis. Het microcystinegehalte was < 50 ug/l. De gemeente heeft in mei 2007 de plas voor korte tijd gesloten.

11 Doorzicht Het doorzicht is in het zwemseizoen van 2004 viermaal gemeten op de twee meetpunten lag12 en lag18. In de periode is het doorzicht gedurende het zwemseizoen tweewekelijks op deze meetpunten bepaald. Op meetpunt lag12 is het doorzicht in de periode minder dan de gestelde richtwaarde van 100 cm. In 2007 voldoet het doorzicht aan de richtlijn (Figuur 3-4). Het doorzicht van de Agnietenplas op meetpunt lag18 is in de periode altijd hoger dan de gestelde richtwaarde van 100 cm, met uitzondering van 24 juli 2006 (doorzicht van 90 cm). Jaartrends van het doorzicht ( ) Richtwaarde Doorzicht (cm) apr mei jun jul aug sep Datum Figuur 3-4 Jaartrends van doorzicht op meetpunt lag12 van zwemwaterlocatie Agnietenplas ph-waarden ph waarden hoger dan 9 kunnen huidirritaties veroorzaken. Deze richtwaarde is opgenomen in de huidige ( oude ) zwemwaterrichtlijn. Bij een ph van 10 zijn daadwerkelijk gezondheidseffecten denkbaar. In de Agnietenplas is in de periode de ph het gehele zwemseizoen lager dan 9 geweest. Op enkele bemonsteringsdata in de periode mei-juli 2007 kwam de ph net boven de 9. Zwerfvuil Zwerfvuil in het water en op de stranden kan verwondingen veroorzaken en vormt daardoor een veiligheidsrisico. Bij de Agnietenplas wordt soms zwerfvuil aangetroffen wat incidenteel in de zwemzone terecht zal komen. Dagelijks wordt hierop gecontroleerd en wordt aangetroffen zwerfvuil van de stranden en ligweiden weggehaald. Chemische verontreiniging De gemeente Zwolle heeft onderzocht of chemische bodemverontreinigingen die binnen 100 m afstand van de Agnietenplas aanwezig kunnen zijn invloed op de waterkwaliteit uitoefenen. Er werd geconcludeerd dat de huidige bodem van een voldoende kwaliteit was, zodat er geen nader onderzoek naar beïnvloeding van de waterkwaliteit nodig is.

12 4 Historische data De analyse van de historische data is opgebouwd uit twee delen. Ten eerste is gekeken of er de afgelopen jaren overschrijdingen van de richtwaarden is geweest. Ten tweede is een historische data analyse uitgevoerd met de microbiologische data van de afgelopen zes jaar en vergeleken met de weergegevens in die periode. 4.1 Overschrijdingen van de richtwaarden De Agnietenplas wordt gedurende het zwemseizoen minimaal 11 keer en tweewekelijks bemonsterd op meetpunten lag12 en lag18. De jaartrends van intestinale enterococcen, Escherichia coli en de thermotolerante bacteriën van de coligroep zijn in onderstaande figuren weergegeven voor de periode voor de twee meetpunten. Escherichia coli en intestinale enterococcen zijn alleen in 2006 en 2007 gemeten. Jaartrends van Intestinale Enterococcen Richtwaarde 600 Intestinale enterococcen (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep Datum

13 Jaartrends van E. Coli Richtwaarde E. coli (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep Datum Jaartrends van thermotolerante bacteriën van de coligroep Richtwaarde Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep Datum Figuur 4-1 Jaartrends van intestinale enterococcen, Escherichia coli en de thermotolerante bacteriën van de coligroep voor meetpunt lag12

14 Jaartrends van Intestinale Enterococcen Richtwaarde 600 Intestinale enterococcen (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep Datum Jaartrends van E. Coli Richtwaarde E. coli (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep Datum

15 Jaartrends van thermotolerante bacteriën van de coligroep Richtwaarde Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep Datum Figuur 4-2 Jaartrends van intestinale enterococcen, Escherichia coli en de thermotolerante bacteriën van de coligroep voor meetpunt lag18 Op 13 juni en 25 juli 2005 zijn incidentele verhogingen van 1000 KVE/100 ml voor thermotolerante bacteriën van de coligroep gemeten op meetpunt lag18. In dit jaar zijn de concentraties van intestinale enterococcen en Escherichia coli niet bepaald. Op de meetpunten lag12 en lag18 zijn concentraties >180 KVE/100 ml voor intestinale enterococcen gemeten op 7 augustus Of de waarden voor deze indicatororganismen voor fecale verontreiniging de richtwaarde overschrijden of benaderen is niet bekend. Volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn mogen de gegevens van thermotolerante bacteriën van de coligroep worden gebruikt als waarden voor Escherichia coli als er weinig gegevens voor de het indicatororganisme voor fecale verontreiniging gemeten zijn. Hiervan uitgaande is er in 2005 tweemaal een overschrijding van de richtwaarde door Escherichia coli geweest. Het 95-percentiel van de beschikbare gegevens van intestinale enterococcen en Escherichia coli van de zwemseizoenen van 2006 en 2007 is berekend en getoetst aan de kwaliteitsklassen uit de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Hierbij is uitgegaan van concentraties van 180 KVE/100 ml gemeten voor intestinale enterococcen op 7 augustus 2006 op de meetpunten lag12 en lag18. De 95-percentiel waarde wordt hierdoor eigenlijk onderschat. Met een 95-percentiel van 244 KVE/100 ml voor intestinale enterococcen voldoet meetpunt lag12 aan de kwaliteitsklasse 'goed'. Voor Escherichia coli voldoet het berekende 95-percentiel van 484 KVE/100 ml van het meetpunt aan de kwaliteitsklasse 'uitstekend'. Het 95-percentiel van de concentraties intestinale enterococcen voor meetpunt lag18 valt met een waarde van 405 KVE/100 ml binnen de kwaliteitsklasse 'goed'. Het meetpunt heeft voor Escherichia coli een 95-percentiel waarde van 739 KVE/100 ml en valt eveneens binnen de kwaliteitsklasse 'goed'. Wanneer voor Escherichia coli van de waarden voor thermotolerante bacteriën van de coligroep gegevens voor een periode van vier jaar ( ) wordt uitgegaan, wordt een 95-percentiel van 558 KVE/100 ml berekend waarmee het meetpunt lag18 aan de kwaliteitsklasse 'goed' voldoet.

16 4.2 Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Om een beeld te krijgen van mogelijke verontreinigingsbronnen en routes voor de zwemplas is een historische data-analyse uitgevoerd voor de periode Om de weersinvloed te bepalen zijn microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van het KNMI in Twente. Als de microbiologische gegevens een relatie vertonen met de neerslagintensiteit gemeten op dit station, worden tevens neerslaggegevens van meetstation Heino van Waterschap Groot Salland beschouwd. Daarnaast is gekeken of een jaarlijks terugkerende gebeurtenis in een bepaald gedeelte van het seizoen invloed heeft op de waterkwaliteit. In deze analyse zijn de meetresultaten van intestinale enterococcen, Escherichia coli en de thermotolerante bacteriën van de coligroep meegenomen. Voor de meetpunten is de data-analyse uitgevoerd en de resultaten daarvan staan hieronder beschreven. In Figuur 4-4 staat 3, 2 en 1 voor het aantal dagen voorafgaande aan de dag van de meting. In de periode is voor geen van de drie indicatororganismen voor fecale verontreiniging een overschrijding geconstateerd en zijn voor de organismen slechts enkele verhogingen gemeten. Eenduidige relaties van de verhoogde concentraties met de weergegevens maximum luchttemperatuur, neerslagintensiteit en aantal zonne-uren een aantal dagen voorafgaand aan de bemonstering voor de bacteriegroepen zijn niet geconstateerd in de periode (zie als voorbeeld en Figuur 4-4). Maximale luchttemperatuur en Intestinale enterococcen 2007 Richtwaarde Intestinale enterococcen 600 Max Luchttemperatuur Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Luchttemperatuur ( C) 0 apr mei jun jul aug sep Datum 0 Figuur 4-3 Temperatuur en concentraties intestinale enterococcen in 2007 voor meetpunt lag18

17 Zonne-uren en Thermotolerante bacteriën v.d. coligroep Thermotol. v.d coligr Richtw aarde Zonne-uren (uren) Thermotolerante bact v.d. coligr. (kve/100 ml) sep 5-sep 22-aug 8-aug 25-jul 11-jul 27-jun 13-jun 30-mei 17-mei 18-apr Datum Figuur 4-4 Zonne-uren en concentraties thermotolerante bacteriën van de coligroep in 2005 voor meetpunt lag18 De concentraties van de drie indicatororganismen voor fecale verontreiniging op alle meetpunten in de Agnietenplas hebben mogelijk enige relatie met de windsnelheid. De dominante windrichting is bij verhoogde concentraties echter niet altijd eenduidig, dit geldt met name voor de thermotolerante bacteriën van de coligroep. De concentraties Escherichia coli en intestinale enterococcen lijken in 2006 en 2007 gerelateerd aan een noord- en/of zuidwestelijke windrichting. In Figuur 4-5 zijn ter illustratie een aantal windrozen voor intestinale enterococcen op de twee meetpunten weergegeven. Intestinale enterococcen en windrichting 2006 meet gegevens Richt waarde

18 Intestinale enterococcen en windrichting 2006 meetgegevens Richtwaarde Figuur 4-5 Windrichting en concentraties intestinale enterococcen in 2006 voor meetpunten lag12 en lag18

19 5 Potentiële bronnen De totale lijst met verontreinigingsbronnen voor fecale verontreiniging wordt hieronder weergegeven aan de hand van de analyse van literatuurinformatie en kaarten, gegevens van de beheerder en historische data. Dit zijn voor de Agnietenplas: Zwemmers Zwemmers kunnen voor fecale verontreiniging van de zwemwaterlocatie zorgen. Door activiteiten van zwemmers of waterorganismen kan tevens het sediment omgewoeld worden. Opwerveling en nalevering van sediment kunnen uitwisseling van stoffen tussen de sediment- en waterfase bewerkstelligen. Er komen in totaal ca bezoekers in een gemiddeld zwemseizoen. In een zwemseizoen met veel topdagen zijn in totaal ca bezoekers langs de gehele plas te vinden. Er wordt geschat dat ¾ deel van deze bezoekers uit zwemmers bestaat en dat een zwemseizoen gemiddeld 20 dagen kent waarop de zwemmers van een zwemwaterlocatie gebruik maken. Vogels Het aantal vogels wat op het strand en in de zwemzone wordt waargenomen wisselt en is afhankelijk van de drukte. Gemiddeld worden er volgens de beheerder ca. 40 vogels per dag geteld die op het strand verblijven en ca. 60 die zich in de zwemzone bevinden. In totaal zijn per dag ca. 100 vogels in en om de stranden aanwezig. Waargenomen soorten zijn: ganzen, meerkoeten, aalscholvers, meeuwen en eenden. Dieren op het strand Een gedeelte van de plas is bestemd voor bezoekers met honden. Er worden gemiddeld tien honden per dag bij de plas waargenomen. Het is niet toegestaan om met paarden de zwemwaterlocatie te betreden. Er zijn echter gemiddeld drie paarden per jaar op de zwemlocatie aanwezig. Afstromend wegwater Water dat afstroomt van de wegen rondom de plas kan van invloed op de waterkwaliteit zijn.

20 6 Zwemprof Met behulp van het door Grontmij ontwikkelde spreadsheetmodel ZWEMPROF kan aan de hand van theoretische parameters voor het type systeem en potentiële verontreinigingsbronnen en routes de bijdrage van deze bronnen aan de zwemwaterkwaliteit van de Agnietenplas worden bepaald. Een aantal parameters zijn bepaald aan de hand van gegevens van de beheerder of schattingen en gebruikt voor de berekeningen. In navolgende paragraaf worden de gebruikte parameters per bron of route weergegeven. 6.1 Zwemmers Het aantal bezoekers van de Agnietenplas is niet per dag bekend. Om de invloed van de zwemmers op de waterkwaliteit in beeld te brengen, is geschat dat er in totaal ca bezoekers in een gemiddeld zwemseizoen van de plas gebruik maken. In een seizoen met veel topdagen zijn in totaal ca bezoekers langs de gehele plas te vinden. Een grove schatting is dat ¾ deel van deze bezoekers zich in het water bevindt en dat een zwemseizoen gemiddeld 20 dagen kent waarop de bezoekers van een zwemwaterlocatie gebruik maken. Op basis van deze gegevens is geschat dat er gedurende het zwemseizoen gemiddeld 1125 zwemmers per dag aanwezig zijn en op mooie dagen gemiddeld Oostelijke zwemzone lag 12 Het gemiddelde aantal zwemmers van dit strand is geschat op 340 per dag, geschat wordt dat er maximaal 500 zwemmers op een mooie dag aanwezig zijn. Het oppervlak van de zwemzone is geschat op 3450 m 2. Uit de resultaten van ZWEMPROF blijkt dat zwemmers bij gemiddelde of grote drukte geen invloed op de waterkwaliteit hebben. Westelijke zwemzone lag 18 Dit strand is groter dan dat van meetpunt kzw18. Het gemiddelde aantal zwemmers van dit strand is om die reden geschat op 800 per dag, geschat wordt dat er maximaal 1200 zwemmers op een mooie dag aanwezig zijn. Het oppervlak van de zwemzone is geschat op 8430 m 2. Uit de resultaten van ZWEMPROF blijkt dat zwemmers bij gemiddelde of grote drukte geen invloed op de waterkwaliteit hebben. 6.2 Watervogels Het aantal vogels wat op het strand en in de zwemzone door de beheerder wordt waargenomen wisselt en is afhankelijk van de drukte. Gemiddeld worden er ca. 40 vogels per dag geschat die op het strand verblijven en ca. 60 die zich in de zwemzone bevinden (totaal rond de 100 vogels in of om de plas). In het model zijn bovenstaande waarden ingevuld. Daarna is gevarieerd met de gemiddelde afstand tot de zwemzone. De toegerekende fractie naar het zwemwater is ingeschat op 1. Watervogels kunnen zowel als puntbron als diffuse bron gezien worden. Voor de analyse zijn watervogels in het model opgenomen als puntbron. Voor watervogels geldt dat door de samenstelling van de feces een overschrijding van de richtwaarde voor intestinale enterococcen eerder gemeten zal worden dan een overschrijding voor Escherichia coli.

21 Oostelijke zwemzone lag 12 Gezien het feit dat deze zwemzone kleiner is dan de westelijke zwemzone is het aantal door de beheerder waargenomen vogels in de zwemzone naar rato verdeeld over de zwemzones. Voor ZWEMPROF is het gemiddelde aantal voor deze zwemzone geschat op 30. De toegerekende fractie naar het zwemwater is ingeschat op 1. Een kleinere afstand tot de zwemzone vergroot de invloed op de waterkwaliteit. Wanneer bij 30 watervogels de gemiddelde afstand afneemt tot ca. 60 m zal de invloed volgens ZWEMPROF verwaarloosbaar zijn bij gemiddelde of grote drukte. Wanneer de gemiddelde afstand afneemt tot 0 m, is de invloed op de waterkwaliteit groot en zijn maatregelen noodzakelijk. Westelijke zwemzone lag 18 Voor ZWEMPROF is het gemiddelde aantal door de beheerder waargenomen vogels voor deze zwemzone geschat op 70. De toegerekende fractie naar het zwemwater is ingeschat op 1. Wanneer bij 70 watervogels de gemiddelde afstand afneemt tot ca. 120 m zal de invloed volgens ZWEMPROF verwaarloosbaar zijn bij gemiddelde of grote drukte. Wanneer de gemiddelde afstand afneemt tot 0 m, is de invloed op de waterkwaliteit groot en zijn maatregelen noodzakelijk. 6.3 Dieren op het strand Een gedeelte van de plas is bestemd voor bezoekers met honden. Er worden gemiddeld tien honden per dag bij de plas waargenomen. Het is niet toegestaan om met paarden de zwemwaterlocatie te betreden. Er zijn echter gemiddeld drie paarden per jaar op de zwemlocatie aanwezig, geschat wordt dat twee paarden per zwemseizoen de locatie betreden. Omdat voor honden en paarden geen richtgetallen voor de verontreiniging van de feces beschikbaar zijn, is op basis van expert judgement de invloed van een hond gelijk gesteld aan vijf en een paard aan tien watervogels. Op basis van deze getallen is de dagelijkse belasting gelijk aan ongeveer 70 watervogels. Er is gekozen voor een fractie van 0,5. Net als bij watervogels is met honden en paarden in het model gevarieerd met de gemiddelde afstand tot de zwemzone. Oostelijke zwemzone lag 12 Gezien het feit dat deze zwemzone kleiner is dan de westelijke zwemzone is het aantal door de beheerder waargenomen honden en paarden in de zwemzone naar rato verdeeld over de zwemzones. Dit komt neer op drie honden per dag en één paard per jaar. Voor ZWEMPROF is het gemiddelde aantal voor deze zwemzone gelijk gesteld aan 25 vogels. De toegerekende fractie naar het zwemwater is ingeschat op 1. Een kleinere afstand tot de zwemzone vergroot de invloed op de waterkwaliteit. Wanneer bij drie honden en één paard de gemiddelde afstand afneemt tot ca. 50 m zal de invloed volgens ZWEMPROF verwaarloosbaar zijn bij gemiddelde of grote drukte. Wanneer de gemiddelde afstand afneemt tot 0 m, is de invloed op de waterkwaliteit groot en zijn maatregelen noodzakelijk. Westelijke zwemzone lag 18 Voor ZWEMPROF is het gemiddelde aantal door de beheerder waargenomen honden en paarden voor deze zwemzone geschat op zeven honden per dag en één paard per jaar. Voor ZWEMPROF is het gemiddelde aantal voor deze zwemzone gelijk gesteld aan 45 vogels. De toegerekende fractie naar het zwemwater is ingeschat op 1. Wanneer bij zeven honden en één paard de gemiddelde afstand afneemt tot ca. 100 m zal de invloed volgens ZWEMPROF verwaarloosbaar zijn bij gemiddelde of grote drukte. Wanneer de gemiddelde afstand afneemt tot 0 m, is de invloed op de waterkwaliteit groot en zijn maatregelen noodzakelijk. 6.4 Afstromend wegwater Er is sprake van afstromend wegwater. Dit water is afkomstig van locale wegen zoals de Haersterveerweg. Met name locale wegen kunnen verontreinigd zijn met honden-, paarden- of vogelfeces omdat deze dieren in het gebied zijn aangetroffen. Het wegdek op de camping zijn hierbij niet meegenomen, omdat hier weinig autoverkeer aanwezig is.

22 Voor ZWEMPROF is aangenomen dat de lengte van de Haersterveerweg ten zuiden van de plas 200 m is, de breedte van de weg gemiddeld 5 m en dat er een bui van 50 mm op de weg valt. Buien van dit kaliber vallen echter niet zo vaak, daarom is dit een worst-case scenario. De gemiddelde afstand tot de zwemzone is geschat op minimaal 80 m en de toegekende fractie in ZWEMPROF is gesteld op 0.5. Uit de resultaten van ZWEMPROF blijkt dat afstromend wegwater geen invloed op de zwemwaterkwaliteit van de zwemzones heeft. 6.5 Gezamenlijke invloed bronnen Watervogels, honden en paarden hebben in de door de beheerder aangegeven aantallen invloed op de waterkwaliteit. De overige bronnen dragen nauwelijks bij aan de gezamenlijke invloed van de bronnen op de waterkwaliteit. Wanneer gevarieerd wordt met de gemiddelde afstand van de dieren tot de zwemzone, wordt de invloed op de waterkwaliteit verhoogd. Wanneer de gemiddelde afstand van deze bronnen tot de zwemzone afneemt tot 0 m, is de invloed op de waterkwaliteit het grootst (zie als voorbeeld Figuur 6-1). Figuur 6-1 Uitslagblad ZWEMPROF zwemzones (meetpunten lag12 en lag18) voor watervogels, honden en paarden op een afstand van 0 m van de zwemzone

23 7 Evaluatie en conclusies De Agnietenplas heeft twee zwemzones en wordt gedurende het zwemseizoen minimaal 11 keer (tweewekelijks) bemonsterd op meetpunten lag12 en lag18, waarbij de concentraties van intestinale enterococcen, Escherichia coli en de thermotolerante bacteriën van de coligroep worden bepaald. Op 13 juni en 25 juli 2005 zijn incidentele verhogingen van 1000 KVE/100 ml voor thermotolerante bacteriën van de coligroep gemeten op meetpunt lag18. In dit jaar zijn de concentraties van intestinale enterococcen en Escherichia coli niet bepaald. Op de meetpunten lag12 en lag18 zijn concentraties >180 KVE/100 voor intestinale enterococcen gemeten op 7 augustus Of de waarden voor deze indicatororganismen voor fecale verontreiniging de richtwaarde overschrijden of benaderen is niet bekend. Volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn mogen de gegevens van thermotolerante bacteriën van de coligroep worden gebruikt als waarden voor Escherichia coli als er weinig gegevens voor de het indicatororganisme voor fecale verontreiniging gemeten zijn. Hiervan uitgaande is er in 2005 tweemaal een overschrijding van de richtwaarde door Escherichia coli geweest. Het 95-percentiel van de beschikbare gegevens van intestinale enterococcen en Escherichia coli van de zwemseizoenen van 2006 en 2007 is berekend en getoetst aan de kwaliteitsklassen uit de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Hierbij is uitgegaan van concentraties van 180 KVE/100 ml gemeten voor intestinale enterococcen op 7 augustus 2006 op de meetpunten lag12 en lag18. De 95-percentiel waarde wordt hierdoor eigenlijk onderschat. Met een 95-percentiel van 244 KVE/100 ml voor intestinale enterococcen voldoet meetpunt lag12 aan de kwaliteitsklasse 'goed'. Voor Escherichia coli voldoet het berekende 95-percentiel van 484 KVE/100 ml van het meetpunt aan de kwaliteitsklasse 'uitstekend'. Het 95-percentiel van de concentraties intestinale enterococcen voor meetpunt lag18 valt met een waarde van 405 KVE/100 ml binnen de kwaliteitsklasse 'goed'. Het meetpunt heeft voor Escherichia coli een 95-percentiel waarde van 739 KVE/100 ml en valt eveneens binnen de kwaliteitsklasse 'goed'. Wanneer voor Escherichia coli van de waarden voor thermotolerante bacteriën van de coligroep gegevens voor een periode van vier jaar ( ) wordt uitgegaan, wordt een 95-percentiel van 558 KVE/100 ml berekend waarmee het meetpunt lag18 aan de kwaliteitsklasse 'goed' voldoet. In de periode is voor geen van de drie indicatororganismen voor fecale verontreiniging een overschrijding geconstateerd en zijn voor de organismen enkele verhogingen gemeen. Eenduidige relaties van de verhoogde concentraties met de weergegevens maximum luchttemperatuur, neerslagintensiteit en aantal zonne-uren een aantal dagen voorafgaand aan de bemonstering voor de parameters zijn niet geconstateerd in de periode De concentraties van de drie indicatororganismen voor fecale verontreiniging op alle meetpunten in de Agnietenplas lijken een mogelijke relatie met de windsnelheid te vertonen. De dominante windrichting is bij verhoogde concentraties echter niet altijd eenduidig, dit geldt met name voor de thermotolerante bacteriën van de coligroep. De concentraties Escherichia coli en intestinale enterococcen zijn in 2006 en 2007 gerelateerd aan een noord- en/of zuidwestelijke windrichting.

24 Aan de hand van de analyse van literatuurinformatie en kaarten, veldgegevens en historische data worden de volgende verontreinigingsbronnen- en routes van belang geacht voor fecale verontreiniging van de Agnietenplas: Zwemmers Zwemmers kunnen voor fecale verontreiniging van de zwemwaterlocatie zorgen. Door activiteiten van zwemmers of waterorganismen kan tevens het sediment omgewoeld worden. Opwerveling en nalevering van sediment kunnen uitwisseling van stoffen tussen de sediment- en waterfase bewerkstelligen. Er komen in totaal ca bezoekers in een gemiddeld zwemseizoen. In een zwemseizoen met veel topdagen zijn in totaal ca bezoekers langs de gehele plas te vinden. Er wordt geschat dat ¾ deel van deze bezoekers uit zwemmers bestaat en dat een zwemseizoen gemiddeld 20 dagen kent waarop de zwemmers van een zwemwaterlocatie gebruik maken. Vogels Het aantal vogels wat op het strand en in de zwemzone wordt waargenomen wisselt en is afhankelijk van de drukte. Gemiddeld worden er volgens de beheerder ca. 40 vogels per dag geteld die op het strand verblijven en ca. 60 die zich in de zwemzone bevinden. In totaal zijn per dag ca. 100 vogels in en om de stranden aanwezig. Waargenomen soorten zijn: ganzen, meerkoeten, aalscholvers, meeuwen en eenden. Dieren op het strand Een gedeelte van de plas is bestemd voor bezoekers met honden. Er worden gemiddeld tien honden per dag bij de plas waargenomen. Het is niet toegestaan om met paarden de zwemwaterlocatie te betreden. Er zijn echter gemiddeld drie paarden per jaar op de zwemlocatie aanwezig. Afstromend wegwater Water dat afstroomt van de wegen rondom de plas kan van invloed op de waterkwaliteit zijn. Door middel van het spreadsheetmodel ZWEMPROF is inzicht gekregen over de invloed van deze verontreinigingsbronnen op de zwemwaterkwaliteit. Watervogels, honden en paarden hebben in de door de beheerder aangegeven aantallen de grootste invloed op de waterkwaliteit bij gemiddelde of grote drukte. De overige bronnen dragen nauwelijks bij aan de gezamenlijke invloed van de bronnen op de waterkwaliteit bij gemiddelde of grote drukte. Wanneer gevarieerd wordt met de gemiddelde afstand van deze dieren tot de zwemzone, zal de invloed op de waterkwaliteit verhoogd worden. Wanneer de gemiddelde afstand van deze dieren tot de zwemzone afneemt tot 0 m, is de invloed op de waterkwaliteit het grootst. Op meetpunt lag12 is het doorzicht in de periode een aantal malen minder dan de gestelde richtwaarde van 100 cm. Het doorzicht van de Agnietenplas op meetpunt lag18 is in de periode altijd hoger dan de gestelde richtwaarde, met uitzondering van 24 juli 2006 (doorzicht van 90 cm). Dit betekent dat er bij de Agnietenplas een veiligheidsrisico kan zijn. Door een te laag doorzicht kunnen badgasten de bodem niet goed zien, waardoor op de bodem liggende stenen of scherpe voorwerpen verwondingen kunnen veroorzaken. In mei 2007 is er een hoge dichtheid en/of drijflagen van blauwalgen in de Agnietenplas aangetroffen in een van de zwemzones. Het ging om soorten van de geslachten Anabaena en Microcystis. Het microcystinegehalte bleek < 50 ug/l te zijn. De gemeente heeft echter de plas wel voor korte tijd gesloten.

25 8 Maatregelen en aanbevelingen De identiteit en grootte van potentiële bronnen in dit rapport is gebaseerd op bevindingen van de gemeente. Er wordt aanbevolen om met onafhankelijke personen gedurende het zwemseizoen een veldbezoek aan de zwemwaterlocatie te brengen waarbij de focus ligt op het in kaart brengen van potentiële bronnen. Met een veldbezoek kan ook een onpartijdig oordeel over de grootte van deze bronnen verkregen worden. Het is altijd belangrijk om de badgasten aan de hand van borden duidelijk te informeren over het gebruik van de zwemzone en te wijzen op het effect van hygiëne in de zwemzone. Het verbod voor honden en paarden voor de ligweiden en zwemzones dient te worden gehandhaafd omdat deze dieren op de zwemwaterlocatie zijn gesignaleerd. Aangetroffen feces van deze dieren dient regelmatig te worden opgeruimd. Voor een indeling van de concentraties intestinale enterococcen en Escherichia coli in een kwaliteitsklasse volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn zijn metingen uit minstens drieopeenvolgende jaren nodig. Het blijven analyseren van deze parameters is dan ook wenselijk. De sanitaire voorzieningen en de speelvoorzieningen zijn goed onderhouden. Een aanbeveling voor de plas is om ligweiden minder aantrekkelijk voor ganzen te maken door het gras niet te kort te houden. Kort gras is namelijk aantrekkelijk als voedsel voor ganzen. Dit is echter moeilijk. Tenslotte kan de kwaliteit van het regenwater dat via de ligweiden de zwemzone instroomt verbeterd kunnen worden. Dit kan bereikt worden door de vogelfeces dagelijks van het strand te verwijderen, bijvoorbeeld door deze te verzamelen bijvoorbeeld met een hark. In 2007 is er door de gemeente voor korte tijd een zwemverbod ingesteld vanwege het aantreffen van blauwalgen op de zwemwaterlocatie. Om de gevoeligheid van de locatie voor blauwalgen te bepalen is het van belang om een blauwalgenrapportage op te stellen.

26 9 Literatuur DHV (2005): Rapport KRW en oppervlaktewater. Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie V&W/RWS/RIZA Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie (2006): Richtlijn 2006/7/EG betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. 15 februari Provincie Overijssel (2007): Openbare zwemgelegenheden in oppervlaktewateren Overijssel RIZA-Grontmij (2005): Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel.

27 Bijlage 1 Betrokken instanties Terreinbeheerder Gemeente Zwolle Postbus GA Zwolle telefoon: Waterbeheerder Waterschap Groot Salland Postbus AB Zwolle telefoon: Provincie Provincie Overijssel Postbus GB Zwolle telefoon:

28 Bijlage 2 Begrenzingsprotocol zwemzone 1. Is de locatie op een diepte van circa 1.50 m optisch afgebakend? nee 5. Bepaal de grenzen van het zwemstrand ja 2. Zijn er locatiespecifieke problemen? nee ja 3. Controleer de locatiespecifieke richtlijnen *, pas deze toe indien relevant 4. De zwemwaterzone is het gebied binnen de afscheiding 6. Markeer de punten waar de grenzen van het zwemstrand de waterlijn raken 7. Is het water 50 m uit de oever minder dan 1,50 m diep? ja nee 8. Is er sprake van een gevaarlijke functie binnen 50 m van de oever? nee ja 10. Is er sprake van een gevaarlijke functie voordat een diepte van 1,5 m wordt bereikt? ja nee 9. Markeer punten op 50 m vanaf de waterlijn 11. Markeer punten op een diepte van 1,50 m 12. Markeer punten op 50 m. vanaf de gevaarlijke zone 13. Verbind de punten in het water met een rechte lijn = = = 14. Zijn er locatiespecifieke problemen? Vraag Actie Zwemwaterzone ja nee 15. Controleer de locatiespecifieke richtlijnen *, pas deze indien relevant toe 16. De zwemwaterzone is het gebied binnen de twee punten op het zwemstrand en de twee punten in het water * Zie beschrijving op bladzijde 22

29 Bijlage 3 Invulblad ZWEMPROF Oostelijke zwemzone lag 12 Westelijke zwemzone lag 18