Zwemwaterprofiel Plas Madestein

Transcriptie

1 Zwemwaterprofiel 2017 Plas Madestein

2

3 Zwemwaterprofiel Plas Madestein Delfland Colofon Uitgave van: Hoogheemraadschap van Delfland Sector Bestuur, Beleid en Communicatie Team Watersysteemkwaliteit Kenmerk: Dagelijks beheerder/ Exploitant zwemwaterlocatie: Status: Gemeente Den Haag definitief Datum: December 2017 Meetpunt: OW051B000

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Beschrijving zwemwaterlocatie Locatiekenmerken Zwemzone Beheer Potentiële verontreinigingsbronnen Kans op groei van blauwalgen Gezondheidsrisico s Bacteriële zwemwaterkwaliteit Blauwalgen Overige gezondheidsrisico s Conclusie en aanbevelingen Literatuur Bijlage 1 Verslag veldbezoek... 11

5 1 Inleiding Het Hoogheemraadschap van Delfland (verder: Delfland) heeft op grond van de Zwemwaterrichtlijn voor alle officiële zwemwaterlocaties een zwemwaterprofiel opgesteld. Dit document is het zwemwaterprofiel voor de locatie Plas Madestein. De Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is in 2006 vastgesteld, met als doel het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewater. De richtlijn bevat bepalingen met betrekking tot de monitoring, de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) en het informeren van het publiek en de Europese Commissie over de zwemwaterkwaliteit. Delfland heeft zich tot doel gesteld dat alle aangewezen zwemwaterlocaties voldoen aan de EU-zwemwaterrichtlijn en dat alleen bij uitzondering een negatief zwemadvies als gevolg van blauwalg en bacteriën is uitgegeven (Hoogheemraadschap van Delfland, 2015). Dit is verwoord in twee Prestatie-Indicatoren: 1. Alle zwemwaterlocaties voldoen aan de bacteriële normen die de EU-zwemwaterrichtlijn stelt aan aanvaardbaar zwemwater. 2. Het aantal weken met een negatief zwemadvies op basis van blauwalgen is maximaal 3 weken per locatie per jaar voor de zwemwaterlocaties waar maatregelen zijn genomen. Deze Prestatie Indicator geldt niet voor Plas Madestein, omdat er geen maatregelen zijn genomen ten behoeve van verbetering van de zwemwaterkwaliteit. De zwemwaterrichtlijn stelt dat voor elke zwemwaterlocatie een zwemwaterprofiel moet worden opgesteld. In het zwemwaterprofiel worden de locatie specifieke eigenschappen van een zwemwaterlocatie, het maatschappelijk belang, mogelijke risico s voor de zwemwaterkwaliteit en mogelijke maatregelen beschreven. Op basis hiervan kan de beheerder, eventueel in combinatie met aanvullend onderzoek en/of metingen, doelgerichte maatregelen identificeren en treffen om het gezondheidsrisico s voor de zwemmer (verder) te reduceren (schoner zwemwater). Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwaterlocatie en de genomen beheersmaatregelen (betere informatievoorziening). 1

6 2 Beschrijving zwemwaterlocatie 2.1 Locatiekenmerken De zwemwaterlocatie Plas Madestein ligt in de gemeente Den Haag. Recreatiegebied Madestein, waar Plas Madestein toe behoort, is gefaseerd aangelegd in de periode Het gebied is aangelegd in twee polders ten zuidwesten van Den Haag, de Oostmadepolder en voormalige Zwarte Polder. Directe aanleiding voor dit nieuwe recreatiegebied was de ontwikkeling van het glastuinbouw gebied Madestein en de aangrenzende woonwijken Houtwijk en Kraayenstein. Het nieuwe recreatiegebied zou dienen als een buffer tussen de stenen en de glazen stad. Bovendien zou het de sport- en recreatiemogelijkheden van de inwoners van Den Haag vergroten. Plas Madestein wordt ook wel het Made-ven genoemd en is gegraven voor de zandwinning. Tevens dient de plas als waterreservoir voor boezemwater, de plas is dan ook onderdeel van het boezemstelsel. Het water van Plas Madestein staat ook in open verbinding met De Uithof en Ockenburgh en daarnaast stroomt ook stedelijk water door Plas Madestein. Op dit stedelijk water komen verschillende riooloverstorten uit. De plas is een aaneenschakeling van drie delen die met elkaar in open verbinding staan. Het totale oppervlak van de plas is ongeveer 10 ha. Het deel van de plas waarin de zwemzone zich bevindt is 3 ha en is gemiddeld ongeveer 3 m diep. De waterbodem is zandig met plaatselijk veen. Het waterpeil in de boezem is gesteld op -0,43 m NAP, in de winter wordt het peil 5 cm lager gehouden als gevolg van de wateroverlast in De noordkant van de plas staat in verbinding met een kleinere plas, de kanoplas. De kanovaarders maken ook gebruik van Plas Madestein waaraan de zwemzone is gelegen. Verder is er weinig recreatievaart. Ongeveer eenmaal per week komt er een rondvaartboot over de plas. De zuidkant van de plas staat in verbinding met een kleinere plas, waarin veel gevist wordt. Volgens de s- Gravenhaagse Hengelsport Vereniging wordt er ook veel gevist in Plas Madestein (voornamelijk in het zuidelijke deel van de plas). De meest gevangen vissoorten zijn brasem, kolblei en blankvoorn. Daarnaast wordt er ook wel snoekbaars gevangen. Op ongeveer 50 m van de zwemzone is een ruiterroute. Deze ruiterroute gaat over de brug die aan de zuidkant over een smal gedeelte van de plas loopt. De oevers van de plas zijn voornamelijk beschoeid. Alleen aan de noordkant van de plas is een natuurvriendelijke oever bestaande uit riet. Aan de oostelijke oever van de plas bevindt zich de zwemzone. Aan de zwemzone zijn twee kleine zandstrandjes aangelegd (met een totaal oppervlak van ruim 400 m2). Vroeger was het zandstrand groter, maar er is gekozen voor een meer natuurvriendelijker oever, waardoor het zandstrand kleiner werd, maar de ligweide groter. De oever van de twee zandstrandjes en de ligweide lopen met een aflopend profiel af naar de zwemzone. De zwemzone heeft een totale lengte van ongeveer 160 m. Op het strand zijn prullenbakken en toiletten aanwezig. Op het strand is verder een duidelijk zichtbaar verbodsbord voor honden aanwezig. In Bijlage 1 is een verslag opgenomen van een veldbezoek in

7 Kanoplas Den Haag Zwemwaterlocatie Plas Madestein Hengelsport vereniging Glastuinbouwgebied De Uithof Oostmadeplas Figuur 1 Overzicht zwemwaterlocatie Plas Madestein (gele pijl: inlaat; paarse pijl: uitlaat) 2.2 Zwemzone De begrenzing van de zwemwaterzone is vastgesteld aan de hand van het rapport KRW en oppervlaktewater, bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie van V&W/RWS/RIZA (DHV, 2005). Op basis van het protocol zwemwaterlocaties in binnenwater is de zwemwaterzone bepaald. De zwemzone is afgebakend met een palenrij met drijflijn. De diepte binnen de drijflijn is maximaal een meter. Het meetpunt ligt op een representatieve locatie in de zwemzone. 3

8 Figuur 2 Zwemzone en ligging meetpunt 2.3 Beheer De zwemlocatie Plas Madestein is gelegen in de gemeente Westland in de provincie Zuid-Holland. De Provincie is verantwoordelijk voor de aanwijzing van zwemwaterlocaties en de zorg voor de veiligheid en gezondheid van zwemmers. De provincie Zuid-Holland heeft haar operationele taken gedelegeerd aan de Omgevingsdiensten. Deze voeren de volgende taken uit: Jaarlijks controleren van alle badinrichtingen. Tijdens het zwemseizoen (1 mei tot 1 oktober) worden alle zwemwaterlocaties geregeld gecontroleerd op fysieke veiligheid en intensiever in geval van problemen. Hiervan verschijnt een jaarlijkse rapportage, welke op te vragen is bij de Omgevingsdienst. Afhandelen van klachten en meldingen in relatie tot de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). Hiervoor is een permanente wachtdienst ingesteld. Inspectie van kandidaatslocaties ten behoeve van de mogelijke aanwijzing van nieuwe zwemwaterlocaties. Voor de zwemlocatie Plas Madestein worden deze taken uitgevoerd door de Omgevingsdienst Midden- Holland. Delfland (waterschap) is waterbeheerder van de zwemwaterlocatie Plas Madestein. Het waterschap is verantwoordelijk voor het zwemwaterprofiel. Daarnaast controleert het tijdens het zwemseizoen de zwemwaterkwaliteit. De waterkwaliteitsbewaking door het waterschap gebeurt in overleg met de Provincie en Omgevingsdienst. Op basis van de controles kan de Omgevingsdienst een waarschuwing of negatief zwemadvies afgeven of zelfs een zwemverbod instellen. Gemeente Den Haag, stadsdeel Loosduinen, is verantwoordelijk voor het dagelijks beheer van de zwemwaterlocatie. Het maaien van de recreatieveldjes wordt meegenomen in het groenbeheer van stadsdeel Loosduinen. Dit houdt in dat vanaf april tot oktober er in totaal 22 keer gemaaid wordt. De ligweide wordt onderhouden door deze te maaien (twintig maal per jaar), maar wordt niet bemest. Ook het zwemstrand wordt beheerd door stadsdeel Loosduinen. 4

9 De actuele situatie van de officiële zwemlocaties is te vinden op het landelijke zwemwaterportaal ( en op te vragen via de zwemwatertelefoon van de Omgevingsdienst. 2.4 Potentiële verontreinigingsbronnen De Zwemwaterrichtlijn schrijft voor dat het zwemwater gecontroleerd op de aanwezigheid van bacteriën die afkomstig zijn van feces (uitwerpselen) van mens en dier. Te hoge concentraties van deze darmbacteriën kunnen tot gezondheidsrisico s leiden. Op basis van de locatiebeschrijving, het veldbezoek, informatie van de waterkwaliteitsbeheerder en locatiebeheerder en is geïnventariseerd wat de potentiële verontreinigingsbronnen en -routes voor fecale verontreiniging voor de zwemwaterlocatie Plas Madestein zijn. Deze zijn samengevat in tabel 1. Tabel 1. Potentiële verontreinigingsbronnen Bron Aanwezig Opmerkingen Rioolwaterzuiveringen Nee Riooloverstort(en) Ja De plas staat in verbinding op het boezem- en stedelijk water waarop riooloverstorten uitkomen. Ongezuiverde lozingen Onbekend Regenwaterlozingen Ja De plas staat in verbinding op het boezem- en stedelijk water waarop riooloverstorten uitkomen. Afstromend wegwater Nee Boerderijen en weilanden Nee Uit- en afspoeling van mest Ja Veeteeltbedrijven Nee Agrarisch achterland Ja De plas staat in verbinding met de boezem waarlangs glastuinbouw aanwezig is. Echter is dit wel benedenstrooms. Gebiedsvreemd water Ja Waterbodem Ja Zand met plaatselijk veen Recreatievaart Nee Wekelijks één rondvaartboot, kanovaarders Jachthavens Nee Woonboten Nee Zwemmers Ja Gemiddeld geschat op 25, maximaal 100 op een drukke dag Huisdieren op strand Ja Watervogels Ja Overige recreatie Ja Lokaas van vissers 2.5 Kans op groei van blauwalgen Behalve een controle op fecale verontreinigingen schrijft de Zwemwaterrichtlijn ook voor dat in het zwemwaterprofiel een beoordeling plaatsvindt van de mogelijke proliferatie van blauwalgen. Dit betreft de overmatige ontwikkeling van blauwalgen en de vorming van bloeien, tapijten (op de bodem) of drijflagen (aan het wateroppervlak). Sommige blauwalgen produceren gifstoffen en kunnen daardoor gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Daarnaast kan het ophopen en afsterven van blauwalgen leiden tot overlast, bijvoorbeeld in de vorm van hinder voor zwemmers, visuele hinder en stankoverlast. Op basis van historische gegevens is er bij Plas Madestein een kans op bloei van blauwalgen. Dit is de afgelopen jaren aanleiding geweest om te monitoren. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de oorzaken en risico s van blauwalgen. 5

10 3 Gezondheidsrisico s 3.1 Bacteriële zwemwaterkwaliteit De zwemwaterkwaliteit wordt beoordeeld aan de hand van de bacteriegroepen intestinale enterococcen en Escherichia coli (E. coli). Dit zijn goede indicatoren voor de aanwezigheid van ziekteverwekkende bacteriën en virussen als gevolg van fecale verontreiniging in zwemwater en de potentiële gezondheidseffecten (voornamelijk maag en darmklachten) hiervan. Gedurende het zwemseizoen (1 mei-1 oktober) monitort Delfland de bacteriologische zwemwaterkwaliteit. De resultaten van de monitoring worden gebruikt om een kwaliteitsklasse aan de zwemwaterlocatie toe te kennen en om de actuele kwaliteit van het zwemwater te beoordelen. De kwaliteitsklasse wordt bepaald aan het einde van ieder zwemseizoen, op basis van de meetresultaten van dat jaar en de drie daaraan voorafgaande jaren (4 jaar in totaal). Aan de hand van de in tabel 2 weergegeven normen uit de Zwemwaterrichtlijn wordt de zwemwaterkwaliteit beoordeeld als uitstekend, goed, aanvaardbaar of, indien niet aan de vereisten voor een aanvaardbare kwaliteit wordt voldaan, als slecht. Gedurende het zwemseizoen wordt na iedere meting de actuele zwemwaterkwaliteit getoetst aan de in tabel 2 weergegeven signaalwaarden. Een overschrijding is aanleiding voor aanvullend onderzoek. Mede op basis hiervan kan de Omgevingsdienst ( in opdracht van de Provincie) besluiten tot een waarschuwing, negatief zwemadvies of zwemverbod. Tabel 2. Zwemwaterkwaliteitsnormen voor zoete wateren Parameter Bovengrens kwaliteitsklasse Signaalwaarde Uitstekende kwaliteit* Goede kwaliteit* Aanvaardbare kwaliteit** Intestinale enterococcen (kve/100ml) Escherichia coli (kve/100ml) * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel Het oordeel over de periode van 4 zwemseizoenen wordt conform de zwemwaterrichtlijn gebaseerd op alle metingen die voorafgaand aan het zwemseizoen zijn ingepland. Alle extra metingen die zijn genomen, bijvoorbeeld om een verhoogde waarde te verifiëren, vallen buiten de toetsingsgegevens. In het eindoordeel doen eventuele extra bemonsteringen dus niet mee, maar de extra bemonsteringen geven mogelijk wel inzicht in de aard en herkomst van de verontreiniging; betrof het een structurele verhoging, of was de verhoging slechts een incident? Op basis van de metingen in de periode is de zwemwaterkwaliteit op de locatie Plas Madestein beoordeeld als goed. Dit volgt uit afzonderlijke oordelen uitstekend voor intestinale enterococcen en goed voor E. coli (zie tabel 3). Tabel 3. Beoordeling zwemwaterkwaliteit 2017 Parameter Intestinale enterococcen Escherichia coli Kwaliteitsklasse Uitstekend Goed In figuur 3 en 4 zijn de concentraties Intestinale enterococcen en Escherichia coli weergegeven van Hierin is te zien dat in 2014 Intestinale enterococcen éénmaal de signaalwaarde heeft overschreden op 4 augustus. Op 11 september 2017 was de concentratie Escherichia coli gelijk aan de signaalwaarde. Deze overschrijdingen zijn zeer incidenteel. De potentiële bronnen genoemd in tabel 1 hebben geen invloed op de waterkwaliteit van Plas Madestein. 6

11 MWA / 100 ml MWA /100 ml Team Watersysteemkwaliteit Zwemwaterprofiel Plas Madestein apr 24-mei 24-jun 24-jul 24-aug Signaalwaarde Figuur 3 Concentratie Intestinale enterococcen in Signaalwaarde apr 24-mei 24-jun 24-jul 24-aug Figuur 4 Concentratie Escherichia coli in Blauwalgen De kans op proliferatie van blauwalgen op een zwemwaterlocatie wordt bepaald aan de hand van resultaten van de laatste 5 jaar (2013 t/m 2017). Normen voor beoordeling zijn gebaseerd op het Blauwalgenprotocol (STOWA, 2012): Geen gezondheidsrisico: Biovolume <2,5 mm 3 /l of < 12,5 µg/l cyano-chlorofyl Gering gezondheidsrisico (waarschuwing): Biovolume 2,5-15 mm 3 /l of 12,5-75 µg/l cyanochlorofyl Gezondheidsrisico (negatief zwemadvies): Biovolume > 15 mm 3 /l of >75 µg/l cyano-chlorofyl Op basis van de gemeten normen kan een (tijdelijke) waarschuwing of negatief zwemadvies worden afgegeven. In 2017 is bij zwemwaterlocatie Plas Madestein het zwemwater, met een frequentie zoals die is benoemd in het Blauwalgenprotocol (versie 2012), geanalyseerd op het voorkomen van blauwalgen. Uit de analyses is gebleken dat de afgelopen 5 jaar ( ) overmatige blauwalgbloei was wat tot een waarschuwing of negatief zwemadvies heeft geleid (tabel 4). In figuur 5 is te zien dat het aantal weken met blauwalgbloei waarvoor een waarschuwing afgegeven moest worden, de 7

12 afgelopen jaren is toegenomen. In 2017 werd er tussen half juni en half september een waarschuwing afgegeven. Er zijn geen drijflagen waargenomen. Tabel 4 Toestand blauwalgen Plas Madestein Blauwalgenbloei Drijflaag aanwezig Nee Nee Nee Nee Nee Legenda beoordeling blauwalgen Geen waarschuwing of negatief zwemadvies afgegeven Minimaal één keer waarschuwing afgegeven Minimaal één keer negatief zwemadvies afgegeven aantal negatief advies aantal waarschuwingen Figuur 5 Aantal weken waarschuwing of negatief zwemadvies Nadere analyse blauwalgen Plas Madestein is gevoelig voor de bloei van blauwalgen. In 2014 is een uitgebreid watersysteemanalyse uitgevoerd (HH Delfland, 2014). De watersysteemanalyse is uitgevoerd om belastingsbronnen in beeld te brengen en af te zetten tegen het belastingsniveau dat de plas aan kan. Uit de watersysteemanalyse komt naar voren dat de waterkwaliteit van het boezemwater de waterkwaliteit van Plas Madestein bepaald. De slechte waterkwaliteit van het boezemwater wordt bepaald door afwatering vanuit het glastuinbouwgebied, overstorten en het mestbeleid van het afwaterend gebied. Nalevering uit de bodem is een potentieel grote bron, maar verwaarloosbaar ten opzichte van de invloed van het boezemwater, in verband met de korte verblijftijd van 2 tot 3 dagen. Echter is de verblijftijd in 2016 en 2017 waarschijnlijk toegenomen met een veranderend doorspelregime. De boezem werd voorheen extra doorgespoeld vanuit het Brielse Meer. In juli 2016 is het extra doorspoelen gestopt, waardoor in augustus en september 2016 problemen met blauwalgen ontstonden. In 2017 is er niet extra doorgespoeld en dit jaar was er voor het eerst problemen met blauwalgen gedurende langere tijd (half juni half september). 3.3 Overige gezondheidsrisico s Overige gezondheidsrisico s bij zwemmen in oppervlaktewater zijn het voorkomen van zwemmersjeuk, de Ziekte van Weil of irriterende groenalgen. Er zijn geen meldingen hiervan bekend voor Plas Madestein. 8

13 4 Conclusie en aanbevelingen De zwemwaterkwaliteit op de locatie Plas Madestein is op basis van de bacteriologische kwaliteit in beoordeeld als goed. In de afgelopen 5 jaar ( ) hebben zich wel problemen met blauwalgen voorgedaan. Uit de watersysteemanalyse komt naar voren dat met name de waterkwaliteit van het boezemwater de blauwalgproblematiek veroorzaakt. Het verbeteren van de kwaliteit van het boezemwater vindt plaats door het aansluiten van de glastuinbouw op de riolering, het reduceren van de belasting vanuit overstorten en het mestbeleid. Dit zijn systematische maatregelen die veel geld, tijd en inspanning van diverse partijen vraagt. Lokale maatregelen om de waterkwaliteit in alleen Plas Madestein te verbeteren zijn weinig zinvol, omdat de verblijftijd van het water op deze locatie zeer gering (2-3 dagen) is. Echter is de verblijftijd waarschijnlijk toegenomen met het veranderen van het doorspoelregime in 2016 en Het herstellen van het extra doorspoelregime zou een gunstig effect hebben op de zwemwaterkwaliteit van Plas Madestein. Vanwege de hoge kosten is het nog onduidelijk of dit nog gaat gebeuren. Maatregelen om blauwalgbloeien op de korte termijn te voorkomen zijn niet in beeld. Het is daarom van belang dat een accuraat zwemadvies wordt afgegeven op het informatiebord en op Plas Madestein voldoet in 2017 aan de voorwaarden van de eerste Prestatie Indicator: de bacteriologische kwaliteit is goed. De tweede Prestatie Indicator is niet van toepassing omdat er geen maatregelen zijn genomen ten behoeve van verbetering van de zwemwaterkwaliteit. 9

14 5 Literatuur EU Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) Hoogheemraadschap van Delfland (2014). Watersysteemanalyse Plas Madestein Hoogheemraadschap van Delfland (2015). Waterbeheerplan STOWA (2012). Blauwalgenprotocol

15 Bijlage 1 Verslag veldbezoek Locatie: Plas Madestein Datum: 23 augustus 2016 Aanwezigen: Anja Dijkstra, Djoline van den Berg Het veldbezoek vond plaats in de middag op 23 augustus 2016, een zomerse dag met een zeer licht briesje uit het zuiden. Er waren op dat moment 20 bezoekers aanwezig en er was een negatief zwemadvies van kracht door blauwalgen. De zwemzone was afgebakend met een ballenlijn. Op het strand was vogelfeces van onder andere ganzen zichtbaar. In totaal waren er 10 watervogels (zwanen, meerkoeten, eenden) op de oever en in het water te tellen. Het water zag er schoon en helder uit met een lichtgele kleur. Er was wel wat kroos. De geur van zonnebrandcrème was duidelijk aanwezig. Aan de oevers van de plas groeit riet en harig wilgenroosje. De ligweides langs het zandstrand zijn gemaaid. Prullenbakken en diverse speeltoestellen waren aanwezig. De toiletten zijn aangesloten op het riool. De zichtbare overstorten zijn waarschijnlijk van regenwater en daarnaast stroomt regenwater oppervlakkig af. 11