ZWEMWATERPROFIEL DE BERENDONCK

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL DE BERENDONCK Vastgesteld door Waterschap Rivierenland 2008

2 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding Zwemwaterprofiel Kwaliteitsklassen en richtwaarden Routekaart zwemwaterprofiel Aanpak Gebiedsbeschrijving De Berendonck Algemeen Hydromorfologie en ecologie Begrenzing Gezondheidsrisico s Doorzicht ph Historische data Jaartrends van de indicatororganismen Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Potentiële bronnen voor fecale verontreiniging ZWEMPROF Zwemmers Afstromend wegwater Watervogels Dieren op het zandstrand Conclusie Alternatieve analyse ZWEMPROF Evaluatie en conclusie Maatregelen en aanbevelingen Literatuur Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage

3 1. Inleiding De nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van de zwemmers in oppervlaktewateren. In de nieuwe richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaarbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie zal moeten worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Het opstellen van een zwemwaterprofiel is ook een verplichting volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico van besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van expert judgement geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie naar de maatschappij/burger over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en -routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (intestinale enterococcen en Escherichia coli). In deze zwemwaterprofielen worden echter ook overige gezondheidsrisico s meegenomen, zoals cyanobacteriën, zwemmersjeuk en botulisme. 1.2 Kwaliteitsklassen en richtwaarden In de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. De indeling en de richtwaarden hierbij zijn weergegeven in tabel 1. Tabel 1. Parameter Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) Richtwaarden voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel Uitstekende Goede kwaliteit * kwaliteit * Bevredigende/aanvaardbare kwaliteit ** Referentiemethoden voor de analyse ISO of ISO ISO of ISO

4 Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de microbiologische kwaliteit van het zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstromend zwemwater. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Het RIZA heeft een aantal pilot-onderzoeken laten uitvoeren en is gekomen tot een algemeen protocol voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. Dit heeft geleid tot een routekaart (Fig. 1) welke voor het opstellen van de zwemwaterprofielen gebruikt is. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van de bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemlocatie. Figuur 1. Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel Waterschap Rivierenland heeft een zwemwaterprofiel opgesteld voor De Berendonck en heeft daarbij gebruik gemaakt van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA 21 juni 2005). 3

5 2. Aanpak Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de in hoofdstuk 1 genoemde handreikingen, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze terug zijn te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 3. Gebiedsbeschrijving De Berendonck Algemeen Hierin wordt de locatie beschreven. In het kort wordt aangegeven waar de locatie zich bevindt, wat de voorzieningen en bezigheden in en rond de plas zijn, waar de zwemzone en het monsterpunt zich bevinden en hoeveel bezoekers te verwachten zijn. Hydromorfologie en ecologie In deze paragraaf wordt, zover mogelijk, informatie gegeven over waterstromingen in het gebied en invloeden door kwel genoemd. Ook wordt het landgebruik rond de plas nader toegelicht en wordt de ecologie in de plas besproken. Begrenzing Hierin wordt de begrenzing van de zwemzone vastgesteld aan de hand van de richtlijnen in het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie V&W/RWS/RIZA (DHV, 2005). Gezondheidsrisico s In deze paragraaf worden de door de Provincie Gelderland ontvangen gezondheidsklachten genoemd en worden de parameters doorzicht en ph genoemd. Hoofdstuk 4. Historische data Jaartrends van de indicatororganismen Hierin worden voor de indicatororganismen voor fecale verontreiniging intestinale enterococcen, Escherichia coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep de jaartrends uitgezet. Kort worden, indien aanwezig, de overschrijdingen van de richtwaarden genoemd. Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Hierin worden grafieken neergezet die de relatie tussen weersomstandigheden en de concentraties van de indicatororganismen voor fecale verontreiniging laten zien. Gekeken wordt of de overschrijdingen die eventueel in de jaartrends zijn aangetroffen gekoppeld kunnen worden aan de weersomstandigheden zonne-uren, maximale luchttemperatuur, windrichting en neerslag. Ook kan hierbij gekeken worden naar de invloed van bepaalde bronnen, zoals recreanten. Hoofdstuk 5. Potentiële bronnen van fecale verontreiniging In dit hoofdstuk wordt een opsomming gegeven van alle mogelijke bronnen en routes van fecale verontreiniging. Ook bronnen die geen invloed lijken te hebben worden genoemd, omdat wellicht in combinatie met andere bronnen wel een invloed op de waterkwaliteit uitgeoefend wordt. Deze opsomming is tot stand gekomen door middel van de data-analyse, literatuuronderzoek en het veldbezoek. Bij elke bron wordt een korte beschrijving gegeven. Hoofdstuk 6. ZWEMPROF Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van fecale bronnen op de waterkwaliteit geschat. Hierbij wordt zowel naar de individuele invloed van bronnen als naar de gezamenlijke invloed van bronnen op de waterkwaliteit gekeken. 4

6 Door te variëren met de waarden voor de bronnen kan bekeken worden wanneer bronnen een invloed op de waterkwaliteit kunnen hebben. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed wordt ondervonden door de belangrijkste fecale verontreinigingsbronnen. Hoofdstuk 7. Evaluatie en conclusie Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar neergelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een rangschikking van belangrijke fecale bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. Hoofdstuk 8. Maatregelen en aanbevelingen Indien er geen problemen zijn geconstateerd bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in deze paragraaf een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen. 5

7 3. Gebiedsbeschrijving De Berendonck 3.1 Algemeen Recreatiegebied De Berendonck is een gebied van ongeveer 165 ha groot, waarvan ongeveer 40 ha wateroppervlak is. Het gebied ligt ingeklemd tussen de plaatsen Wijchen ten westen en Nijmegen ten oosten van de plas (Fig. 2). Tussen De Berendonck en Nijmegen in liggen de snelweg A73 en stadspark Staddijk en tussen De Berendonck en Wijchen liggen de golfbaan, enkele glastuinbouwbedrijven en graslanden. Ten zuiden liggen enkele agrarische gebieden en is natuur te vinden. In 1976 is begonnen met de zandwinning en de aanleg van het recreatiegebied. Het gebied is door zandwinning ontstaan en de inkomsten uit deze zandwinning zijn volledig aan verdere ontwikkeling van het gebied besteed. Het beheer van het recreatiegebied is in handen van RGV Bad- en Zweminrichtingen BV. Het gebied wordt voor zeer uiteenlopende activiteiten gebruikt: zwemmen, zonnen, spelen, wandelen, fietsen, paardrijden, vissen en golfen. Het water wordt verder nog gebruikt door surfers, duikvereniging De Kaaiman en als oefenterrein voor de Nijmeegse Reddingsbrigade. Op de noordwestelijke oever is een outdoor-centrum gevestigd. Figuur 2: Locatie De Berendonck (rood omcirkeld; bron: 6

8 Aan de noordzijde van de plas bevindt zich de zwemzone en is een groot en breed strand van ongeveer drie ha te vinden (Fig. 3). In het water is een ballenlijn aanwezig die door metalen palen op de plaats wordt gehouden. Op 75 meter afstand van het strand ligt een duikvlot. Ten oosten van de grote plas is een klein, ondiep water te vinden. Dit water is voor kleine kinderen ingericht, hier is ook een kinderdorp gebouwd (Fig. 4). Het water voor deze kleine plas is afkomstig uit de grote plas. Het wordt opgepompt en via een waterglijbaan in de kleine plas gelaten. Momenteel wordt naturistenrecreatie gedoogd. Met de nieuwe uitbreidingsplannen van RGV kan er mogelijk in 2011 een officieel naturistenstrand aangelegd worden. Vooral aan de zuidzijde, maar ook aan de oostzijde van de plas zijn de oevers bebost. Aan de westzijde van de plas ligt een landtong die de plas in drie stukken opdeelt. Op deze landtong is een deel van de golfbaan gevestigd, de rest van de golfbaan ligt ten zuiden en westen van het westelijke deel van de plas. Er zijn op dit moment plannen voor verdere uitbreiding van de golfbaan van 18 naar 27 holes. Deze uitbreiding zou dan aan de zuidzijde van de plas in het bosrijke deel van het gebied uitgevoerd worden. Bij het strand zijn sanitaire voorzieningen aanwezig. Bij het kinderdorp staat één gebouw en bij het grote strand staan vijf gebouwen met toiletten en douches. De toiletten zijn aangesloten op de riolering, worden dagelijks schoongemaakt en zijn alleen opengesteld tijdens het zwemseizoen. De dames- en herentoiletten zijn gescheiden. Volgens het beleid van RGV is gedurende de zomer dagelijks minstens één van de gebouwen bij de grote plas open. De overige gebouwen gaan open afhankelijk van het weer. De kiosken hebben een eigen beleid en gaan open bij temperaturen rond de 25ºC. De afvalbakken in het gebied hebben een groot ondergronds opvangdepot, waardoor ze minder vaak geleegd hoeven worden en minder overlast veroorzaken. Bij het grote strand is in twee van de gebouwen een kiosk gevestigd. Ook is er een centrale post bij het strand te vinden en een restaurant en een beheerdersgebouw bij het golfterrein. Voor auto s liggen zes parkeergelegenheden ten noorden van de plas vlakbij het strand. Voor fietsers zijn er zes stallingen, waarvan twee vlakbij het kinderdorp en de overige vier ten noorden van de grote plas liggen. Paardrijden in het gebied is toegestaan, hierbij mag niet van de ruiterpaden worden afgeweken. Op de ligweiden, op het strand en in het water is paardrijden niet toegestaan, ook niet buiten het seizoen om. Tijdens het seizoen is het niet toegestaan om met de hond op strand en in het water te komen, maar de hond mag wel aangelijnd op de ligweide komen. Buiten het zwemseizoen mogen honden overal komen, zolang de overige recreanten er geen hinder van ondervinden. In het recreatiegebied zijn de afgelopen jaren regelmatig grote evenementen zijn gehouden, zoals een groot dance-evenement en een openluchtbioscoop. Ook wordt er een beachvolleybal-evenement georganiseerd. 7

9 Figuur 3. Zwemzone De Berendonck Figuur 4. Kleine plas bij het kinderdorp 8

10 In de plas is één monsterpunt. Dit monsterpunt heeft als code 0100A. De coördinaten zijn x= en y= Dit punt bevindt zich nagenoeg in het uiterst noordelijke puntje van de plas, ter hoogte van de centrale post (Fig. 5). Bij dit punt worden microbiologische/ biologische/fysische/chemische metingen verricht. In Bijlage 1 worden de gemeten parameters genoemd. Figuur 5. Locatie monsterpunt 0100A (wit kruis) 3.2 Hydromorfologie en ecologie De Berendonck is afgesloten van andere wateren in de omgeving. In de zuidoostelijke hoek van de plas is een overlaat waar overtollig water de plas uit kan stromen (Fig. 6). Door een landtong waar zich een deel van de golfbaan op bevindt, is de plas opgedeeld in drie delen, een noordelijk deel waar de zwemzone te vinden is, een zuidelijk deel waar langs de oever veel bos staat en een westelijk deel dat ingesloten ligt tussen de twee verschillende delen van de golfbaan. Deze drie plassen zijn door smalle doorgangen met elkaar verbonden. Daarnaast is aan de oostzijde in de zomer een kleine plas voor kleinere kinderen die aangevuld wordt met water uit de grote plas en in de winter droog staat. Het water stroomt vanuit deze kleine plas weer terug de grote plas in. De mate van kwel in het gebied is variabel. Zo komt er in het grootste deel van de plas een sterke mate van kwel en ten oosten van de plas een matige vorm van kwel voor. Grond met een intermediaire situatie kan in kleine hoeveelheden worden gevonden ten oosten, ten zuiden en ten noordwesten van de plas. Een matige vorm van infiltratie vindt plaats in het zuiden en oosten, maar vooral in het westen. Een sterke mate van infiltratie kan gevonden worden ten (zuid)westen van de plas. 9

11 Het grootste deel van de bodem rond de plas bestaat uit oude rivierklei. Ten westen is meer variatie aan bodemsoorten. Hier kan diepe eerdgrond, kalkloze zandgrond en podzolgrond gevonden worden. Het bodemgebruik rond de plas is niet divers. Aan de west- en zuidzijde van de plas ligt het golfterrein. De oostelijke en zuidelijke oever zijn bosrijk. Verder liggen er aan de west- en zuidzijde van de plas nog graslanden en kan er in het westen een kleine hoeveelheid glastuinbouw gevonden worden. Ook ligt het recreatiegebied ingeklemd tussen twee stedelijke gebieden ten oosten en westen. Door bladval wordt de plas ondieper. Door deze bladval is het zicht voor duikers op ongeveer vijftien meter diepte problematisch. Figuur 6. Locatie van de overlaat 10

12 3.3 Begrenzing De begrenzing van de zwemzone is voorgesteld aan de hand van de richtlijnen in het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie V&W/RWS/RIZA (DHV, 2005). In De Berendonck bevindt zich een strand met een ballenlijn bevestigd aan metalen palen in het noordelijke deel van de plas. De diepte bij de ballenlijn is ongeveer 1,5 meter. Volgens het protocol kan bij een ballenlijn bij een diepte van 1,5 meter aangenomen worden dat ongeveer 95% van de mensen zich binnen deze ballenlijn zal bevinden. Hierdoor kan de ballenlijn als afbakening van de zwemzone genomen worden. Buiten de lijnen ligt een duikvlot, waardoor het zwemgebied volgens de richtlijn wordt vergroot met een straal van 25 meter om het duikvlot heen en de zwemroute er naartoe (Fig. 7). Voor de westelijke oever stopt de ballenlijn voordat het strand stopt. Hier wordt een extra stuk zwemzone aangewezen met een breedte van 25 meter. Figuur 7. Zwemzone Berendonck (rood vlak) 3.4 Gezondheidsrisico s Bij de Provincie Gelderland worden gezondheidsklachten en algemene klachten ontvangen die mogelijk een oorzaak zouden kunnen hebben in de waterkwaliteit. In Bijlage 2 wordt de volledige lijst met gezondheidsklachten weergegeven. Hieronder zal kort samengevat worden wat voor soort klachten bij de Provincie Gelderland bekend zijn. 11

13 In de periode zijn, met uitzondering van 2004 jaarlijks meldingen binnengekomen. De aard van de klachten verschillen. Meerdere klachten lijken gerelateerd te zijn aan zwemmersjeuk. Op 29 augustus 2005 heeft de GGD een persbericht uitgevaardigd met informatie over zwemmersjeuk. Ook zijn enkele meldingen binnengekomen met klachten over maag/darmklachten. Naast gezondheidsklachten zijn ook een aantal algemene klachten binnengekomen, zoals de aanwezigheid van veel rommel na een groot muziekevenement, een klacht over het grote aantal honden dat op het zandstrand aanwezig is terwijl dit niet mag en een klacht omdat de beheerder in delen van het gebied niet tijdig de afvalbakken zou legen Doorzicht Het doorzicht in de plas is van belang voor de veiligheid van de zwemmers. Wanneer het doorzicht te laag is, kan de zwemmer mogelijke kuilen, stenen en scherpe voorwerpen op de bodem niet zien en kan zich hieraan verwonden. De norm ligt op één meter. Het doorzicht in de plas is goed. Bij alle metingen in de periode is een doorzicht gemeten van minimaal een meter ph ph-waarden hoger dan ph 9 kunnen de zuurgraad van de huid aantasten en daarmee huidirritaties veroorzaken. De ph-waarden liggen allen tussen ph 8 en ph 8,9 (Fig. 8). De ph-waarde van ph 9 wordt hierbij dus niet overschreden. Verder is te zien dat de ph-waarden halverwege het seizoen stijgen en aan het eind van het seizoen weer dalen. De gemiddelde ph-waarden zijn ph 8,4 en ph 8,5. 10 Jaartrends van de ph Norm 9 ph apr mei jun jul aug sep Figuur 8. Jaartrends van de ph op monsterpunt 0100A 12

14 4. Historische data De analyse van de historische data is opgebouwd uit twee delen. Ten eerste is gekeken naar de jaartrends van de indicatororganismen voor fecale verontreiniging van de afgelopen jaren. Hierbij is gekeken naar drie indicatororganismen, namelijk intestinale enterococcen, E coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep. Ten tweede is een historische data-analyse uitgevoerd met deze data uit de periode , in vergelijking met de weersgegevens uit die periode. 4.1 Jaartrends van de indicatororganismen De Berendonck wordt gedurende het zwemseizoen elke twee weken of vaker op monsterpunt 0100A bemonsterd. In Bijlage 3 worden de meetdata en de gemeten concentraties van de indicatororganismen weergegeven. In onderstaande figuren zijn de jaartrends van intestinale enterococcen (Fig. 9A) en E coli (Fig. 9B) weergegeven voor de periode en van thermotolerante bacteriën van de coligroep (Fig. 9C) voor de periode A Jaartrend van intestinale enterococcen Richtwaarde 600 Intestinale enterococcen (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep 13

15 B Jaartrend van E coli Richtwaarde 1500 E coli (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep C Jaartrends van thermotolerante bacteriën van de coligroep Richtwaarde 3000 Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep Figuur 9. Jaartrends van intestinale enterococcen (A), E coli (B) en thermotolerante bacteriën van de coligroep (C) op monsterpunt 0100A 14

16 Er zijn voor elk van de drie parameters gedurende de afgelopen jaren geen overschrijdingen van de richtwaarden gemeten. Voor intestinale enterococcen is één verhoogde waarde in 2007 geconstateerd en voor E coli (Fig. 9B) zijn in het late zwemseizoen (juli september) van 2006 een aantal verhoogde waarden geconstateerd, maar alle waarden liggen ver onder de richtwaarde voor goed zwemwater (500 kve/100 ml). Een indeling in een kwaliteitsklasse mag nog niet, omdat daarvoor metingen uit minstens drie opeenvolgende jaren nodig zijn. Wanneer een indicatie van de kwaliteitsklasse gegeven zou moeten worden, dan zou De Berendonck op basis van de gemeten concentraties ingedeeld worden in de kwaliteitsklasse uitstekend. Het 95-percentiel voor de waarde van intestinale enterococcen ligt op 39 kve/100ml, wat ruim onder de richtwaarde van 200 kve/100ml is. Het 95-percentiel voor de waarden van E coli ligt op 229 kve/100ml, wat ruim onder de richtwaarde van 500 kve/100ml is. 4.2 Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Om een beeld te krijgen van mogelijke verontreinigingsbronnen en -routes voor de zwemplas is een historische data-analyse uitgevoerd voor de periode Om de weersinvloed te bepalen zijn microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van het KNMI in De Bilt. Neerslaggegevens zijn afkomstig van het neerslagstation van het KNMI in Nijmegen. Daarnaast is gekeken of een jaarlijks terugkerende gebeurtenis in een bepaald gedeelte van het seizoen invloed heeft op de waterkwaliteit. In deze analyse zijn de meetresultaten van intestinale enterococcen en E coli uit 2006 en 2007 en de resultaten van de thermotolerante bacteriën van de coligroep uit de periode meegenomen. Voor het monsterpunt is de data-analyse uitgevoerd en de resultaten daarvan staan hieronder beschreven. In de periode is geen enkele overschrijding van de richtwaarden gemeten en zijn vrijwel alle gemeten concentraties laag te noemen. Door deze lage concentraties kan aangenomen worden dat er geen relaties bestaan tussen gemeten concentraties van de indicatororganismen en de weersomstandigheden. Onderstaande figuren laten enkele voorbeelden zien (Fig. 10 Fig. 13). In Fig. 13 staan 3, 2 en 1 voor het aantal dagen voorafgaande aan de dag van de meting. 15

17 Intestinale enterococcen en windrichting 2007 Meetgegevens Richtwaarde Figuur 10. Concentratie intestinale enterococcen in relatie tot windrichting in 2007 Maximale luchttemperatuur en E coli 2006 Richtwaarde E coli Max Luchttemperatuur E coli (kve/100 ml) Luchttemperatuur ( C) 0 apr mei jun jul aug sep 0 Figuur 11. Concentratie E coli in relatie tot de maximale luchttemperatuur in

18 Neerslag en intestinale enterococcen 2006 Richtwaarde Intestinal enterococcen Neerslag Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Neerslag (mm/d) 5 0 apr mei jun jul aug sep Figuur 12. Concentratie intestinale enterococcen in relatie tot neerslag in Zonne-uren en thermotolerante bacteriën v.d. coligroep Thermotol. v.d coligr Richtwaarde Zonne-uren (uren) Thermotolerante bact v.d. coligr. (kve/100 ml) apr 1-mei 22-mei 5-jun 19-jun 2-jul 16-jul 31-jul 13-aug 28-aug 12-sep 25-sep Figuur 13. Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep in relatie tot zonne-uren in

19 5. Potentiële bronnen voor fecale verontreiniging Op basis van de beschikbare informatie over de plas en de directe omgeving, door middel van data-analyse, literatuuronderzoek en veldbezoek zijn een aantal potentiële verontreinigingsbronnen naar voren gekomen. Dit zijn: Zwemmers Op een topdag kunnen ongeveer bezoekers aanwezig zijn, het aantal op een mooie dag kan oplopen tot ongeveer bezoekers. Afstromend wegwater De grote parkeerplaatsen ten noorden van de plas kunnen een invloed uitoefenen op de waterkwaliteit. Watervogels Tijdens het veldwerk zijn ongeveer 50 watervogels verspreid over het gehele gebied aangetroffen. Dieren op het zandstrand In het gebied loopt een ruiterpad, honden worden er regelmatig uitgelaten en in het gebied bevindt zich een dassenburcht. 18

20 6. ZWEMPROF Met behulp van ZWEMPROF is een schatting gemaakt van de invloed die verschillende bronnen kunnen hebben op de kwaliteit van het zwemwater. Hierbij is gekeken naar de invloed van de verschillende theoretische bronnen apart van elkaar, maar ook naar combinaties van bronnen. Met de gebruikte waarden zal in het model gevarieerd worden, zodat de invloed van de bronnen op de zwemwaterkwaliteit verduidelijkt wordt. De nieuwe zwemwaterrichtlijn wordt gebruikt als uitgangspunt, waarbij de nieuwe richtwaarden voor de verschillende kwaliteitsklassen gelden. Deze kwaliteitsklassen staan reeds in tabel 1 vermeld. Het model kijkt alleen naar de invloed van intestinale enterococcen en E coli, de parameters uit de nieuwe richtlijn en niet naar de invloed van thermotolerante bacteriën van de coligroep op de kwaliteit van het water. Hierbij is alleen het grote zwemwater meegenomen voor analyse, omdat het water bij het kinderdorp constant doorstroomt en in de winter droog staat. In Bijlage 5 wordt het invulblad van ZWEMPROF volledig ingevuld weergegeven. 6.1 Zwemmers Volgens de beheerder RGV zijn er tijdens topdagen ongeveer bezoekers, terwijl dit er op een mooie dag ongeveer kunnen zijn. Aangenomen wordt dat ongeveer ¾ deel van de bezoekers zwemt, wat ongeveer zwemmers op een topdag en op een mooie zomerdag betekent. Wanneer alleen bezoekers met bovengenoemde aantallen als bron in ZWEMPROF ingevuld worden, is er volgens het model een verwaarloosbare invloed door zwemmers op de waterkwaliteit aanwezig. De invloed op de waterkwaliteit zal vergroten naarmate er meer zwemmers zullen zijn. Om een geringe invloed te kunnen verwachten moeten er volgens ZWEMPROF op één dag zwemmers in het water geweest zijn. Dat is meer dan het dubbele aantal bezoekers dat volgens RGV de maximale capaciteit van het gebied is (20.000). Daarmee zijn deze aantallen bezoekers onrealistisch en zullen bezoekers een verwaarloosbare invloed op de waterkwaliteit uitoefenen. 6.2 Afstromend wegwater Rond de plas liggen niet veel wegen. Hoewel de A73 dicht langs de plas loopt, zal het aflopende wegwater van de snelweg opgevangen worden door een sloot die tussen de plas en de snelweg loopt. Van de grote parkeerplaatsen rond de plas stroomt water af dat de plas wel kan bereiken. Het geschatte totale oppervlak van de parkeerplaatsen is ongeveer 4 ha. Hierbij wordt uitgegaan van een regenbui van ongeveer 50 mm met een fractie dat het zwemwater bereikt van 0,5. De afstand tot de zwemzone is gezet op ongeveer 200 meter. De invloed op de waterkwaliteit door afstromend wegwater is volgens ZWEMPROF verwaarloosbaar. Omdat de invloed van deze bron niet variabel is, zal met deze bron niet gevarieerd worden. 6.3 Watervogels Tijdens het veldbezoek zijn, ondanks de omvang van de plas, weinig watervogels gezien. Een schatting geeft ongeveer 50 watervogels. Door de grootte van de plas en de onoverzichtelijke plekken zullen een aantal vogels tijdens het veldbezoek niet gezien zijn. Een schatting van ongeveer 70 watervogels zal daarom wellicht realistischer zijn. De gemiddelde afstand van de watervogels tot de zwemlocatie bedraagt ongeveer 500 meter. In het model zijn eerst bovenstaande gegevens ingevuld. Daarna is gevarieerd met zowel de aantallen watervogels als de gemiddelde afstand tot de zwemzone. 19

21 Watervogels kunnen zowel als puntbron als diffuse bron gezien worden. Voor de analyse zijn watervogels in het model opgenomen als puntbron. Voor watervogels geldt dat door de fecessamenstelling een overschrijding van de richtwaarde voor intestinale enterococcen eerder gemeten zal worden dan een overschrijding voor E coli. Wanneer alleen watervogels als bron gezien worden, is er volgens ZWEMPROF een verwaarloosbare invloed op de waterkwaliteit. Om duidelijkheid over de invloed van watervogels op de waterkwaliteit te krijgen, is met het aantal watervogels en de gemiddelde afstand gevarieerd. Wanneer het aantal watervogels toeneemt, zal de invloed op de waterkwaliteit toenemen. Wanneer in de plas 666 watervogels aanwezig zijn, kan de invloed op de waterkwaliteit volgens ZWEMPROF door intestinale enterococcen gering zijn. Wanneer het aantal watervogels op 500 meter afstand oploopt tot watervogels, dan kan de invloed door intestinale enterococcen groot en door E coli gering zijn. Maatregelen zullen dan noodzakelijk zijn. De gemiddelde afstand tot de zwemzone is ook bepalend voor de invloed op de waterkwaliteit. Bij een kleinere gemiddelde afstand tot de zwemzone kan een grotere invloed op de waterkwaliteit verwacht worden. Wanneer de afstand tot de zwemzone afneemt tot ongeveer 76 meter, kan de invloed op de waterkwaliteit door intestinale enterococcen gering zijn. Wanneer de gemiddelde afstand verder afneemt tot 28 meter, dan kan de invloed door intestinale enterococcen groot en door E coli gering zijn en zijn maatregelen noodzakelijk. In Bijlage 5 is een tabel weergegeven waarin de invloed op de waterkwaliteit wordt gegeven bij variaties van het aantal watervogels en de gemiddelde afstand tot de zwemzone. Uit de tabel is op te maken dat een combinatie van toename van het aantal watervogels en een afname van de gemiddelde afstand tot de zwemzone een invloed op de waterkwaliteit kan hebben. Eén van beiden apart zal niet snel van invloed zijn op de waterkwaliteit. 6.4 Dieren op het zandstrand Rond de gehele plas loopt een ruiterpad. Dit pad ligt op de westelijke oever vlak langs het water, maar paarden kunnen nauwelijks bij het water komen. Het is daarnaast voor ruiters ook niet toegestaan om buiten de paden te gaan of bij het strand en de ligweiden te komen. Uitgegaan wordt van ongeveer drie paarden per dag rond de plas. Ook wordt er in het gebied regelmatig met honden gelopen, waarbij honden ook het water ingaan. Een schatting geeft ongeveer tien honden per dag. In het gebied is een dassenburcht aanwezig, maar het is onbekend hoe groot deze burcht is. De dassenburcht bevindt zich op de westelijke oever, ten zuiden van het beheerskantoor. Voor de analyse is uitgegaan van een populatie van ongeveer zeven dassen. Omdat voor paarden, honden en dassen geen richtgetallen voor de biologische samenstelling van de feces beschikbaar zijn, is op basis van expert judgement de invloed vergeleken met de invloed van watervogels. De invloed van een paard is hierbij gelijk gesteld aan tien watervogels en de invloed van zowel de hond als de das aan vijf watervogels. Omdat dassen niet als aparte bron in het model opgenomen is, zal de das als hond beschouwd worden, waardoor het aantal honden op 17 komt. Alle dieren samen worden hierdoor gelijk gesteld aan 115 watervogels. Door de grootte van de plas is de afstand tot de zwemzone gesteld op ongeveer 650 meter. Net als bij watervogels is met paarden, honden en dassen in het model zowel met aantallen als met de gemiddelde afstand tot de zwemzone gevarieerd. Wanneer drie paarden, tien honden en zeven dassen rond de plas aanwezig zijn op een gemiddelde afstand van 650 meter zal de invloed op de waterkwaliteit volgens ZWEMPROF verwaarloosbaar zijn. 20

22 Om duidelijkheid over de invloed van paarden, honden en dassen op de waterkwaliteit te krijgen, is met het aantal dieren en de gemiddelde afstand tot de zwemzone gevarieerd. Wanneer het aantal paarden/honden/dassen toeneemt, zal de invloed op de waterkwaliteit toenemen. Bij een toename tot 275 honden/dassen en 100 paarden zal de invloed op de waterkwaliteit door intestinale enterococcen gering zijn. Bij een toename tot honden en 556 paarden kan de invloed op de waterkwaliteit door intestinale enterococcen groot en door E coli gering zijn. Bij deze aantallen zijn maatregelen noodzakelijk. Uiteraard zijn deze aantallen erg onrealistisch, ook om een geringe invloed op de waterkwaliteit te kunnen verwachten. Een kleinere gemiddelde afstand tot de zwemzone kan ook voor een grotere invloed op de waterkwaliteit zorgen. Wanneer de afstand bij 17 honden/dassen en drie paarden afneemt tot gemiddeld 64 meter, kan de invloed op de waterkwaliteit gering zijn. Bij een verdere afname tot 23 meter kan de invloed door intestinale enterococcen groot en door E coli gering zijn, waarna maatregelen noodzakelijk zijn. Voor afstand geldt dat de gemiddelde afstand tot de zwemzone waarschijnlijk niet zo klein kan zijn, omdat dassen ver van het strand blijven en honden en paarden niet bij het water mogen komen. In Bijlage 5 is een tabel weergegeven waarin de invloed op de waterkwaliteit wordt gegeven bij variaties van het aantal paarden en honden/dassen en de gemiddelde afstand tot de zwemzone. Uit de tabel is op te maken dat de kans dat de waterkwaliteit beïnvloed zal worden eerder zal plaatsvinden door een afname van de gemiddelde afstand tot de zwemzone dan door een toename van het aantal paarden/honden/dassen. 6.5 Conclusie Geen van de bronnen heeft een invloed op de waterkwaliteit, zowel individueel als gezamenlijk. Dit geldt wanneer de gegevens ingevuld worden die tijdens het veldwerk verzameld zijn (Fig. 14). Wanneer echter gevarieerd wordt met het aantal zwemmers, honden, dassen en paarden of met de gemiddelde afstand van honden, dassen en paarden tot de zwemzone, kan de invloed op de waterkwaliteit veranderen. De variaties zijn echter niet realistisch. Voor zwemmers moeten 2,5 keer meer bezoekers dan de maximale capaciteit van het gehele gebied aanwezig zijn om een geringe invloed te hebben. Ook de aantallen vogels, honden, dassen en paarden moeten hoog oplopen om een invloed op de waterkwaliteit te kunnen veroorzaken. Een afname van de gemiddelde afstand van de watervogels, honden, dassen en paarden tot de zwemzone is een realistische situatie waarop een invloed op de waterkwaliteit uitgeoefend kan worden. 21

23 Bijdrage bronnen legenda EC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (E.c <200KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (E.c tussen 200 en 500KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (E.c tussen 500 en 900KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (E.c >900KVE/100ml) Naam locatie: De Berendonck Datum beoordeling: legenda IC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (IE <100KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (IE tussen 100 en 200KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (IE tussen 200 en 330KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (IE >330KVE/100ml) gemiddeld EC zeer druk EC gemiddeld IE zeer druk IE eindoordeel EC eindoordeel EC Zwemmers gemiddeld zeer druk Recreatievaart RWZI 0 0 eindscore IC eindscore IC Agrarisch achterland 0 0 gemiddeld zeer druk RioolOverstort gemengd stelsel 0 0 gescheiden stelsel 0 0 Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf 0 0 Ongezuiverde lozingen 0 0 Afstromend wegwater 4 1 Beroepsvaart 0 0 Jachthavens 0 0 Watervogels 0 0 Dieren op het strand 0 0 Lokale bron (Incidenteel) 0 0 Lokale bron (continue belasting) 0 0 Figuur 14. Uitslagensheet ZWEMPROF 6.6 Alternatieve analyse ZWEMPROF Hoewel de drie grote delen van De Berendonck met elkaar verbonden zijn, is de uitwisseling tussen deze drie delen minimaal. Dit komt, zoals al eerder vermeldt, door de smalle en ondiepe verbindingen tussen de delen. Het is hierdoor ook mogelijk om de drie delen als aparte plassen te zien. Door elk deel als aparte plas te zien, wordt het watervolume kleiner, waardoor de verontreinigingsbronnen een grotere invloed op de waterkwaliteit kunnen hebben. Vanwege deze reden is een alternatieve analyse met ZWEMPROF uitgevoerd, waarbij de noordelijke plas als totaal wateroppervlak genomen wordt (Fig. 15). Alle gegevens blijven hierbij gelijk, alleen het oppervlak van de plas zal tot 21 ha aangepast worden. 22

24 Figuur 15. Totaaloppervlak voor alternatieve analyse ZWEMPROF Uit de alternatieve analyse blijkt dat wanneer alleen de noordelijke plas van 21 ha als totaaloppervlak meegenomen wordt in het model, de resultaten anders zijn. Het is echter niet zo dat het aantal zwemmers, honden, paarden of dassen die nodig zijn om van invloed te kunnen zijn op de waterkwaliteit nu wel realistisch zijn. Het aantal zwemmers moet oplopen tot ongeveer , ongeveer 1,75 maal de maximale capaciteit van het recreatiegebied. Het aantal watervogels moet oplopen tot 563 om een geringe invloed op de waterkwaliteit te kunnen hebben. Het aantal honden/dassen moet volgens ZWEMPROF tot 209 en het aantal paarden tot 52 oplopen om van invloed te kunnen zijn op de waterkwaliteit. Ondanks dus dat de aantallen lager zijn, zijn de resultaten nog steeds onrealistisch. 23

25 7. Evaluatie en conclusie Algemene beschrijving De Berendonck is een groot recreatiegebied dat ingeklemd ligt tussen Nijmegen en Wijchen. Het water met een oppervlak van 40 ha is opgedeeld in drie delen die met elkaar verbonden zijn door smalle en ondiepe doorgangen, waardoor uitwisseling tussen de drie delen niet groot is. Op de westelijke oever ligt een golfbaan waarvoor uitbreidingsplannen zijn. Op de noordelijke oever is een groot en uitgerekt zandstrand aangelegd met een grote ligweide er tegenaan. Op de oostelijke oever ligt een kinderdorp met een stenen kasteel waar, via een waterglijbaan, in de zomer water ingepompt wordt en dat geschikt is voor gezinnen met kleine kinderen. In de periode zijn meerdere klachten binnengekomen, zowel aangaande algemene zaken als klachten over de gezondheid. Er waren meerdere klachten die gerelateerd leken aan zwemmersjeuk. Het doorzicht in de plas is goed. De ph-waarden zijn gemiddeld ph 8,4 of ph 8,5 en zijn gedurende het tweede deel van het zwemseizoen (juli september) hoger dan gedurende het eerste deel van het zwemseizoen (april juni). Indicatororganismen voor fecale verontreiniging Voor dit profiel is gebruik gemaakt van de metingen van drie indicatororganismen voor fecale verontreiniging, namelijk intestinale enterococcen, Escherichia coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep. De eerste twee indicatororganismen zijn in de nieuwe zwemwaterrichtlijn opgenomen en zijn in de periode gemeten, het derde indicatororganisme komt voort uit de oude zwemwaterrichtlijn en is in de periode gemeten. Gedurende het zwemseizoen (mei september) wordt één- tot tweewekelijks bemonsterd op monsterpunt 0100A. Op monsterpunt 0100A is voor geen van de drie indicatororganismen een overschrijding gemeten. Ook worden de richtwaarden voor goed zwemwater bij geen van de organismen benaderd. Op een enkele verhoging na zijn alle gemeten concentraties laag. Het is hierdoor moeilijk om relaties met weersomstandigheden te kunnen vinden. Een indeling in een kwaliteitsklasse mag nog niet, omdat daarvoor metingen uit minstens drie opeenvolgende jaren nodig zijn. Wanneer een indicatie van de kwaliteitsklasse gegeven zou moeten worden, dan zou De Berendonck op basis van de gemeten concentraties ingedeeld worden in de kwaliteitsklasse uitstekend. Het 95-percentiel voor de waarde van intestinale enterococcen ligt op 39 kve/100ml, wat ruim onder de richtwaarde van 200 kve/100ml is. Het 95-percentiel voor de waarden van E coli ligt op 229 kve/100ml, wat ruim onder de richtwaarde van 500 kve/100ml is. 24

26 ZWEMPROF Op basis van de beschikbare informatie over de plas en de directe omgeving, door middel van data-analyse, literatuuronderzoek en veldbezoek zijn een aantal potentiële verontreinigingsbronnen naar voren gekomen. Dit zijn: Zwemmers Afstromend water Watervogels Dieren op het zandstrand In het spreadsheetmodel ZWEMPROF kan data ingevoerd worden, waarna het model aangeeft of bepaalde bronnen of combinaties van bronnen verantwoordelijk kunnen zijn voor een slechtere kwaliteit van het zwemwater. Voor De Berendonck zijn twee analyses met behulp van ZWEMPROF uitgevoerd. De reguliere analyse is uitgevoerd op basis van de gehele plas, terwijl de alternatieve analyse uitgevoerd is op basis van de noordelijke plas, omdat uitwisseling met de andere plassen bemoeilijkt wordt door de smalle en ondiepe verbindingen tussen de plassen. Bij zowel de reguliere als de alternatieve analyse is naar voren gekomen dat geen van de bronnen, zowel individueel als gezamenlijk voor een invloed op de waterkwaliteit zorgen. Bij een enorme toename van het aantal zwemmers, vogels of honden/dassen/paarden kan de invloed gering zijn, maar zulke aantallen zijn onrealistisch. Een voorbeeld hiervan is dat het aantal zwemmers bij de reguliere analyse op moet lopen tot en bij de alternatieve analyse tot voordat volgens ZWEMPROF de waterkwaliteit beïnvloed kan worden. Dit is respectievelijk 2,5 en 1,75 maal de maximale capaciteit van het gehele recreatiegebied. 25

27 8. Maatregelen en aanbevelingen De Berendonck kent geen problemen op het gebied van de indicatororganismen of met blauwalg. Het gebied en de voorzieningen zien er redelijk goed uit, zeker de voorzieningen bij de golfbaan. Gezien de plannen die voor het gebied klaar liggen zullen de komende jaren een aantal zaken aangepakt worden. Het enige wat op dit moment mogelijk verbeterd kan worden zijn de kiosken en toiletgebouwen. Deze gebouwen zijn van buiten niet bepaald aantrekkelijk en zijn wat grauw. Mogelijk dat door renovatie deze gebouwen een frisser uiterlijk krijgen en zo weer goed in het gebied passen. Deze maatregelen zijn inmiddels opgenomen in de plannen die RGV voor het gebied opgesteld heeft. 26

28 9. Literatuur DHV (2005): Rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie V&W/RWS/RIZA 27

29 Bijlage 1. Gemeten parameters op de monsterpunten in 2007 Parameter Eenheid Parameter Eenheid Ammonium (NH4-N) mg/l Kleur - Bezoekersaantal - Kroosbedekking - Bicarbonaat (HCO3) mmol/l Magnesium (Mg) mg/l Bromide (Br) mg/l Monstern Oppvlw - BZV-05 mg/l Monstern Zwemw - Calcium (Ca) mg/l Natrium (Na) mg/l Carbonaat (CO3) mmol/l Nitraat (NO3-N) mg/l Chloride (Cl) mg/l Nitriet (NO2-N) mg/l Chlorofyl-a - Olie - Coli E. (TP) per 100 ml Onderhoud strand - Coli Thermotoler. per 100 ml ph-veld - Coli Totaal per 100 ml Regen - Diepte m Schoning - Dode watervogels - Schuim - Doorzicht m Stroomrichting - Drijflaag - Stroomsnelheid cm/s Droge stof OB mg/l Sulfaat (SO4) mg/l EGV-veld ms/m Temperatuur lucht oc Enterococcen Int. per 100 ml Temperatuur water oc Faeofytine - Tot. Stikstof (N) mg/l Fauna - Vee - Fosfaat (PO4) mg/l Vuil - Fosfor (P) mg/l Windrichting - Geur - Zichtbare verontr - Gloeirest OB % (m/m) Zon - Huisdieren - Zuurstof mg/l Kalium (K) mg/l Zuurstofpercentage % KjN-aa (N) mg/l Zwerfvuil - 28

30 Bijlage 2. Gezondheidsklachten Op 24 juli 2002 is een klacht binnengekomen van een man die na het zwemmen last had van een jeukende, rode, geïrriteerde huid. Hij vroeg zich af of dat te maken kon hebben met een waterparasiet. De man had voor het zwemmen echter al last van huidklachten en gebruikte hiervoor een zalf. Er is dus zeer waarschijnlijk geen relatie met het zwemwater. Er is op 30 juli 2002 een klacht binnengekomen betreft een meisje van acht jaar. Zij was enkele uren na het zwemmen ziek geworden en had last van buikpijn, rode bulten, uitslag en overgeven. Het zusje van het meisje heeft ook gezwommen, maar niet bij het riet en heeft er geen klachten aan overgehouden. Volgens de beheerder zijn er geen bijzonderheden aangetroffen op de plek waar het meisje gezwommen heeft. Een klacht op 5 augustus 2002 van een man die op 29 juli 2002 gezwommen had en op 4 augustus 2002 last van rode bulten en jeuk kreeg, lijkt niet gerelateerd aan het zwemwater. De klacht past niet in het beeld van zwemmersjeuk. Op dezelfde dag is een klacht binnengekomen van een jongen die op 30 juli 2002 gezwommen had en daarna enkele dagen last had van hoofdpijn en uitslag op de benen. Volgens de jongen zag het water er vies uit, maar de relatie tot het zwemwater is niet duidelijk gebleken. Op 19 augustus 2002 is een klacht binnengekomen van een jongen die tot zijn knieën in het water had gestaan en ook tot zijn knieën uitslag op de benen heeft. Na overleg met de beheerder en de GGD kon geen duidelijke relatie met het zwemwater gelegd worden. De klacht van een meisje die op 22 augustus 2002 binnenkwam was zeer waarschijnlijk aan zwemmersjeuk te koppelen. Ze had last van rode jeukende bulten na het zwemmen. 26 augustus 2003 is een klacht binnengekomen dat na het zwemmen op 22 en 23 augustus 2003 flinke last van huiduitslag ondervonden werd. De persoon is meerdere malen teruggebeld, maar contact is er niet meer geweest, waardoor het onduidelijk is of de klacht aan het zwemwater gerelateerd is. Op 29 augustus 2005 is een melding binnengekomen van drie personen, twee kinderen en een volwassenen. De klachten hadden veel weg van symptomen die wijzen op zwemmersjeuk. Via de GGD is een persbericht uitgevaardigd. In 2006 is op het terrein van De Berendonck een groot dance-evenement gehouden. Op 6 juni 2006 is een klacht bij de provincie binnengekomen dat op het terrein veel rommel lag. Op 9 juni 2006 is een inspectie uitgevoerd. RGV was op het moment bezig met opruimwerkzaamheden die bemoeilijkt werden door het slechte weer. Na afloop is de grasmat opnieuw ingezaaid. Op 8 juli 2006 is een melding binnengekomen van een man die op 3 juli 2006 met drie kinderen gezwommen heeft. De volgende dag hadden ze allen last van bultjes. De huisarts is geraadpleegd en anti-histaminemiddel is voorgeschreven. Op de provinciale internetpagina is informatie gezet. Een dag later, op 9 juli 2006 is een melding binnengekomen van een vrouw die met een groep op 8 juli 2006 was gaan zwemmen. Twee kinderen zijn hierna ziek geworden, hadden koorts en maag/darmklachten. De overige personen uit de groep hadden geen klachten. Een relatie tot het zwemwater is onduidelijk gebleken. 29

31 Op 3 juli 2007 is een klacht binnengekomen dat er op zowel de ligweiden als het zandstrand veel honden uitgelaten worden. Overdag wanneer er recreanten aanwezig zijn valt het mee, maar vooral in de avond worden veel honden uitgelaten. Het leek de melder niet goed voor de waterkwaliteit. De klacht is door de provincie doorgegeven aan RGV. RGV is hierop bij de locatie gaan kijken en heeft weinig hondenfeces aangetroffen. Wel zijn veel hondenpootafdrukken aangetroffen langs het zandstrand. RGV heeft hierbij aangegeven dat het toegestaan is om honden in het gebied rond de plas uit te laten en dat honden ook aangelijnd toegestaan zijn op de ligweiden. Op de zandstranden mogen echter geen honden komen, maar in de praktijk is dit beleid moeilijk te handhaven. De melder is hierna teruggebeld met deze mededeling. Op 17 augustus 2007 heeft een melder geklaagd over wanbeheer bij de zwemplas. Het ging hierbij om het niet tijdig legen van afvalbakken, het niet verwijderen van afval rond de afvalbakken en het moeilijk bereikbaar zijn van onverharde paden. Volgens RGV recreëert de melder in het naturistengebied. Dit zou geen officieel gedeelte van De Berendonck zijn, maar naturistenrecreatie zou er worden gedoogd. Het schoonhouden van dit terrein heeft daarbij geen prioriteit. 30

32 Bijlage 3. Gemeten concentraties van de indicatororganismen in kve/100ml Datum Intestinale E coli Thermotolerante enterococcen bacteriën van de coligroep

33 Datum Intestinale E coli Thermotolerante enterococcen bacteriën van de coligroep

34 Bijlage 4. Invulblad ZWEMPROF ZWEMPROF ZWEMwaterPROFielen Naam locatie: De Berendonck Datum beoordeling: Type systeem plas 1 Overstort gemengd stelsel (incidenteel) Jachthavens (continue belasting) breedte plas (m) 333 afstand overstort gemengd stelsel (m) 0 Uitwisselingsdebiet met overig water (m3/sec) 0 lengte plas (m) 1200 Overstortvolume (m3) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 gemiddelde diepte plas (m) 15 Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0 0,3 oppervlak zwemzone (m2) Overstort gescheiden stelsel (incidenteel) Watervogels (continue belasting) oeverlengte zwemstrand (m) 750 afstand overstort gescheiden stelsel 0 Aantal 70 Overstortvolume 0 afstand tot zwemplek (m) 500 Zwemmers Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 1 gemiddeld aantal per dag 7500 aantal bij extreme drukte Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf Lokale bron (incidenteel) Debiet lozing (m3/sec) 0 concentratie E. coli (KVE/l) 0 Recreatievaart afstant tot zwemplek (m) 0 concentratie enterokokken (KVE/l) 0 aantal boten per dag 0 Fractie naar zwemwater 0 volume (m3) 0 aantal; bij extreme drukte 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Afstand tot zwemplek (m) 0 Ongezuiverde lozingen (incidenteel) Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0 Volume lozing (m3) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Lokale bron (continu) RWZI Fractie naar zwemwater 0 belasting E. coli (KVE/halfjaar) 0 Debiet (m3/sec) 0 belasting enterokokken (KVE/halfjaar) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Afstromend wegwater (incidenteel) afstand tot zwemplek (m) 0 Fractie naar zwemwater 0 Volume lozing (m3) 2000 Fractie naar zwemwater 0 afstand tot zwemplek (m) 200 Agrarisch achterland Fractie naar zwemwater 0,5 Dieren op het zwemstrand Bodemtype klei 1 aantal honden/dag 17 aantal hectare 0 Beroepsvaart (continue belasting) aantal paarden/dag 3 mestsoort Kippen 2 Aantal boten per dag 0 afstand tot zwemplek 650 afstand tot zwemplek (m) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 fractie naar zwemwater 0,5 Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0 33

35 Bijlage 5. Invloed op de waterkwaliteit bij variatie in aantallen watervogels en de gemiddelde afstand tot de zwemzone Aantal watervogels Gemiddelde afstand Invloed op waterkwaliteit Invloed op waterkwaliteit tot zwemzone (Intestinale enterococcen) (E coli ) Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering 25 8 Groot Wezenlijk 25 5 Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot 34

36 Bijlage 6. Invloed op de waterkwaliteit bij variatie in aantallen honden/dassen en paarden en de gemiddelde afstand tot de zwemzone Aantal Aantal paarden Gemiddelde afstand Invloed op waterkwaliteit Invloed op waterkwaliteit honden/dassen tot zwemzone (Intestinale enterococcen) (E coli ) Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot 35

37 Bijlage 7. Veldbezoek Berendonck Bezoektijd: Maandag 4 juni 2007, 13.30u 16.00u Aanwezig: Jeroen Pelser, Karlijn Holthaus (Grontmij), Imke Leenen (Grontmij), Adriaan van der Linden (RGV) Weer: Zonnig, enkele wolk, temperatuur rond 22 C Het bezoek begon bij restaurant Magnolia s, waar we de kaart van het gebied hebben bekeken die Adriaan meegenomen had. Hierna zijn we langs een deel van de plas gelopen, de gehele plas is te groot om langs te lopen in de tijd die nog beschikbaar was. We zijn tegen de klok in om de plas gelopen. We zijn hierbij eerst langs het westelijke deel van de plas gelopen. Af en toe zijn we hierbij gestopt om naar het water te kijken. Het viel hierbij op dat het water erg helder was (Fig. 1A). Ook waren er veel waterplanten, zoals waterpest in het water aanwezig en zwommen er veel scholen juveniele vis rond. In deze waterpest lagen, naast verschillende golfballetjes ook twee dode rivierkreeften (Fig. 1B). Figuur 1. Helder water (A) en een dode rivierkreeft (B) Tijdens het wandelen langs de plas kwamen we verschillende wandelaars en fietsers tegen en hadden meerdere mensen een hond bij zich. Hierbij waren regelmatig honden in het water te zien. In de plas wordt ook gevist. Het is hierbij echter verboden om bij te voeren. Tijdens de wandeling was er echter een jongen op het water in een rubberbootje die duidelijk aan het bijvoeren was (Fig. 2A). Hij gooide hierbij balletjes in het water die dienen als lokvoer voor karpers. Verderop zat een visser met twee hengels te vissen (Fig. 2B). Hij zei dat er van alles aan vis in het water zit, maar dat zijn interesse toch uitging naar karper. Verder zei hij dat er geen echte problemen zijn rond de plas. Zo af en toe een vervelende hond, maar over het algemeen valt het mee. Het merendeel van de mensen bevindt zich toch rond het zandstrand en komen niet zo snel naar het andere deel van de plas. 36

38 Figuur 2. Visser die aan het bijvoeren was (A) en vishengels op de oever (B) De drie plassen zijn met elkaar verbonden door middel van smalle doorgangen. Door deze smalle doorgangen is uitwisseling tussen de verschillende plassen klein. Het water in de plas is niet stromend, maar op de brug is goed te merken en te zien dat de wind een invloed heeft op waterbeweging (Fig. 3A). Ook liet Adriaan op de kaart een overloop zien, maar hier zijn we tijdens de wandeling niet meer bij gekomen, omdat dit te ver van de route lag. Vlak bij het zandstrand kwamen we een pomp tegen (Fig. 3B). Deze pomp was voor het oppompen van water voor de waterglijbaan die bij het kinderdorp ligt. Hierbij komt het water boven uit een put in een betonnen constructie waarna het een weg vindt richting de glijbaan (Fig. 3C). Een tweede medewerker van RGV is hierbij langsgekomen en heeft uitleg gegeven over het gebied rond het kinderdorp. De betonnen constructie was nog hetzelfde als vroeger en de route naar de waterglijbaan ook. De waterglijbaan zelf is wel vervangen en onderaan de waterglijbaan ligt nu een rubberen mat waar er vroeger kiezelstenen lagen (Fig. 3D). Het gebied rond het kinderdorp is verder veel opener geworden door de kap van struiken en bomen. Dit is gedaan voor de sociale controle en de veiligheid van de kinderen. Het water dat onder aan de glijbaan het gebied in komt stroomt weg langs een stenen kasteeltje dat centraal in dit kleine gebied ligt (Fig. 4A). Vroeger hebben hier verschillende houten forten gestaan die één voor één afgebrand zijn. Hierna stroomt het water met een bocht weg en uiteindelijk weer de grote plas in (Fig. 4B). De waterglijbaan gaat in de ochtend aan en in de avond weer uit. In de winter is hier echter geen watertoevoer en valt dit gebied droog. In het voorjaar wordt de bodem bladvrij gemaakt en zorgt de pomp weer voor watertoevoer. 37

39 Figuur 3. Invloed van de wind op de stroming is duidelijk te zien (A), het pompsysteem van de waterglijbaan (B), de betonnen constructie die naar de glijbaan leidt (C) en de rubberen mat onder aan de waterglijbaan (D) Figuur 4. Het stenen speelkasteel is zichtbaar door de kap van bomen en struiken (A) en het verloop van het water richting de grote plas (B) Aangekomen op het zandstrand is er in grote lijnen niet veel veranderd in vergelijking met vroeger. Er zijn enkele speeltoestellen, waaronder een waterspeeltoestel bijgeplaatst en de twee ballenlijnen zijn door één ballenlijn vervangen (Fig. 5A), maar de toiletgebouwen en doucheruimtes zijn nog precies hetzelfde. In totaal zijn er zes toiletgebouwen, waarvan één bij het kinderdorp. 38

40 In twee van de vijf toiletgebouwen bij het zandstrand zitten naast de wc s ook een kiosk (Fig. 5B). Op het moment van bezoek is slechts één van de vijf toiletgebouwen bij het grote zandstrand open. Het toiletgebouw ziet er oud uit. Mannen- en vrouwentoiletten zijn gescheiden en bij de mannen zijn zowel urinoirs als toiletten te vinden (Fig. 5C). Bij de wc s zijn ook douches te vinden die vrij hangen en aan gaan door op een knop te drukken. Hoewel het gebouw er oud uitziet is het er wel schoon. Verder ligt er een volleybalveld, een basketballveld en zijn er twee voetbalveldjes te vinden langs het strand. Figuur 5. De ballenlijn (A), één van de kiosken met daarachter de toiletten (B) en de herentoiletten (C) Het zandstrand is breed en kaal (Fig. 6A). Het is zanderig met kiezelstenen ertussen. Ook hier is het water erg helder. In het zand zijn meerdere pootafdrukken van honden te vinden (Fig. 6B). Vogelpoep is er echter weinig. Door het gebied loopt ook nog een ruiterpad (Fig. 6C). We zijn tijdens de wandeling echter nergens een paard of sporen van paarden tegengekomen. Het aantal bezoekers is, ondanks het mooie weer beperkt. Op de golfbanen waren genoeg mensen te vinden en op de fiets- en wandelpaden waren ook genoeg mensen. Maar op de stranden waren weinig mensen. In het westelijke deel van de plas zijn een aantal nudisten gezien, bij het kinderdorp waren twee kinderen met moeder en opa aan het spelen en op het grote zandstrand waren ongeveer 20 mensen. In totaal zijn er drie mensen en twee honden in het water gezien. 39

41 Figuur 6. Een breed en kaal strand (A), pootafdrukken van een hond (B) en een paaltje dat het ruiterpad aangeeft (C) 40