ZWEMWATERPROFIEL DEN DONK

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL DEN DONK Vastgesteld door Waterschap Rivierenland 2008

2 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding Zwemwaterprofiel Kwaliteitsklassen en richtwaarden Routekaart zwemwaterprofiel Aanpak Gebiedsbeschrijving Den Donk Algemeen Hydromorfologie en ecologie Begrenzing Gezondheidsrisico s Doorzicht ph Historische data Jaartrends van de indicatororganismen Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Potentiële bronnen van fecale verontreiniging ZWEMPROF Zwemmers Agrarisch achterland Watervogels Conclusie Evaluatie en conclusie Maatregelen en aanbevelingen Literatuur Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage

3 1. Inleiding De nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van de zwemmers in oppervlaktewateren. In de nieuwe richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaarbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie zal moeten worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Het opstellen van een zwemwaterprofiel is ook een verplichting volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico van besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van expert judgement geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie naar de maatschappij/burger over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en -routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (intestinale enterococcen en Escherichia coli). In deze zwemwaterprofielen worden echter ook overige gezondheidsrisico s meegenomen, zoals cyanobacteriën, zwemmersjeuk en botulisme. 1.2 Kwaliteitsklassen en richtwaarden In de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. De indeling en de richtwaarden hierbij zijn weergegeven in tabel 1. Tabel 1. Parameter Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) Richtwaarden voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel Uitstekende Goede kwaliteit * kwaliteit * Bevredigende/aanvaardbare kwaliteit ** Referentiemethoden voor de analyse ISO of ISO ISO of ISO

4 Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de microbiologische kwaliteit van het zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstromend zwemwater. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Het RIZA heeft een aantal pilot-onderzoeken laten uitvoeren en is gekomen tot een algemeen protocol voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. Dit heeft geleid tot een routekaart (Fig. 1) welke voor het opstellen van de zwemwaterprofielen gebruikt is. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van de bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemlocatie. Figuur 1. Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel Waterschap Rivierenland heeft een zwemwaterprofiel opgesteld voor Den Donk en heeft daarbij gebruik gemaakt van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA 21 juni 2005). 3

5 2. Aanpak Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de in hoofdstuk 1 genoemde handreikingen, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze terug zijn te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 3. Gebiedsbeschrijving Den Donk Algemeen Hierin wordt de locatie beschreven. In het kort wordt aangegeven waar de locatie zich bevindt, wat de voorzieningen en bezigheden in en rond de plas zijn, waar de zwemzone en het monsterpunt zich bevinden en hoeveel bezoekers te verwachten zijn. Hydromorfologie en ecologie In deze paragraaf wordt, zover mogelijk, informatie gegeven over waterstromingen in het gebied en invloeden door kwel genoemd. Ook wordt het landgebruik rond de plas nader toegelicht en wordt de ecologie in de plas besproken. Begrenzing Hierin wordt de begrenzing van de zwemzone vastgesteld aan de hand van de richtlijnen in het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie V&W/RWS/RIZA (DHV, 2005). Gezondheidsrisico s In deze paragraaf worden de door de Provincie Zuid-Holland ontvangen gezondheidsklachten genoemd en worden de parameters doorzicht en ph genoemd. Hoofdstuk 4. Historische data Jaartrends van de indicatororganismen Hierin worden voor de indicatororganismen voor fecale verontreiniging intestinale enterococcen, Escherichia coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep de jaartrends uitgezet. Kort worden, indien aanwezig, de overschrijdingen van de richtwaarden genoemd. Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Hierin worden grafieken neergezet die de relatie tussen weersomstandigheden en de concentraties van de indicatororganismen voor fecale verontreiniging laten zien. Gekeken wordt of de overschrijdingen die eventueel in de jaartrends zijn aangetroffen gekoppeld kunnen worden aan weersomstandigheden zonne-uren, maximale luchttemperatuur, windrichting en neerslag. Ook kan hierbij gekeken worden naar de invloed van bepaalde bronnen, zoals recreanten. Hoofdstuk 5 Potentiële bronnen van fecale verontreiniging In dit hoofdstuk wordt een opsomming gegeven van alle mogelijke bronnen en routes van fecale verontreiniging. Ook bronnen die geen invloed lijken te hebben worden genoemd, omdat wellicht in combinatie met andere bronnen wel een invloed op de waterkwaliteit uitgeoefend wordt. Deze opsomming is tot stand gekomen door middel van de data-analyse, literatuuronderzoek en het veldbezoek. Bij elke bron wordt een korte beschrijving gegeven. Hoofdstuk 6. ZWEMPROF Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van fecale bronnen op de waterkwaliteit geschat. Hierbij wordt zowel naar de individuele invloed van bronnen als naar de gezamenlijke invloed van bronnen op de waterkwaliteit gekeken. 4

6 Door te variëren met de waarden voor de bronnen kan bekeken worden wanneer bronnen een invloed op de waterkwaliteit kunnen hebben. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed ondervonden wordt door de belangrijkste fecale verontreinigingsbronnen. Hoofdstuk 7. Evaluatie en conclusie Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar neergelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een rangschikking van belangrijke fecale bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. Hoofdstuk 8. Maatregelen en aanbevelingen Indien er geen problemen zijn geconstateerd bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in deze paragraaf een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen. 5

7 3. Gebiedsbeschrijving Den Donk 3.1 Algemeen Den Donk is een recreatieplas van ongeveer 2,4 ha groot en ligt net buiten de plaats Hoornaar in de Alblasserwaard. In het gebied is enige bebouwing aanwezig, het gebied wordt echter grotendeels gekenmerkt door graslanden waarop extensieve veeteelt bedreven wordt. Aan de noordoostzijde ligt de plaats Hoornaar, aan de westzijde stroomt de rivier De Giessen en aan de westelijke en zuidelijke zijde liggen landbouwgronden tegen de plas aan (Fig. 2). Ten oosten loopt een doodlopende weg die vlak voor de plas bij een parkeerplaats eindigt. De locatie is opgedeeld in twee delen. Het oostelijke deel is bedoeld voor recreatieve doeleinden, terwijl het westelijke deel van de plas privéterrein is. Het privéterrein neemt het grootste deel van de oever in beslag. Het privéterrein is voornamelijk grasland en wordt voor zover bekend is bij de gemeente Giessenlanden niet gebruikt. Zwemvereniging De Donk is de beheerder van de plas. In de plas wordt gezwommen en bij de plas wordt gespeeld. Verder wordt de plas gebruikt om in te vissen. In het deel van de zwemvereniging is dit tussen 1 mei en 15 september tussen zonsopgang en zonsondergang niet toegestaan. Honden zijn op het terrein niet welkom. Ten noordwesten van de plas ligt een manege. De paarden van deze manege kunnen bij het water komen. Hiervoor moeten ze wel over het privéterrein. Figuur 2. Locatie Den Donk (rood omcirkeld; bron: 6

8 Aan de zuidoostzijde van de plas ligt een klein zandstrandje. Naast het zandstrandje, liggen lig- en speelweiden aan het water. Vanaf deze lig- en speelweiden is het mogelijk om via metalen trappetjes het water in te komen. In het water ligt voor het strandje een houten afscheiding tussen het diepe en ondiepe deel van het water (Fig. 3). Het ondiepe deel is weer opgesplitst in twee delen, waarbij het zuidelijke deel ondieper is dan het noordelijke deel. Deze houten beschoeiing is geplaatst omdat de vorige afscheiding (een net) vaak kapot ging. Bij de plas hebben in het verleden een aantal speeltoestellen gestaan, maar door strengere veiligheidsmaatregelen is de zwemvereniging genoodzaakt geweest om deze te verwijderen. Het aantal toezichthouders die nodig waren, waren voor de zwemvereniging financieel niet op te brengen. Er is nog wel een volleybalnet aanwezig. Van een aantal voorzieningen, zoals kleedkamers, douches en toiletten kan nog wel gebruik gemaakt worden. Het bestuur van de zwemvereniging ziet er op toe dat op mooie dagen de toiletten en kleedhokjes beschikbaar zijn voor gebruik. Verder zijn er op het terrein afvalbakken en bankjes aanwezig. Parkeerplaatsen voor zowel auto s als fietsen liggen aan de oostzijde van de plas. Langs de oever bij de ligweiden is beschoeiing in het water geplaatst, om te voorkomen dat de oevers van de ligweiden afkalven. Deze beschoeiing stopt bij het privéterrein, waar de oever een meer natuurlijk uiterlijk heeft. Figuur 3. Zwemzone Den Donk 7

9 In de plas is één monsterpunt aanwezig, met de coördinaten x= en y= De monstercode van het punt is OOP1503 en het punt ligt net buiten de afscheiding, maar binnen de zwemzone (Fig. 4). Bij dit punt worden microbiologisch/biologische/fysische/chemische metingen verricht. In Bijlage 1 worden de gemeten parameters genoemd. Figuur 4. Locatie monsterpunt OOP1503 (wit kruis) Het aantal bezoekers van de plas is onbekend. De plas zal niet door veel mensen bezocht worden. Deze aanname is gebaseerd op de afgelegen ligging van de plas en het lage aantal bewoners in de omgeving. Een schatting geeft dat op een topdag ongeveer 250 bezoekers bij de plas aanwezig kunnen zijn, terwijl dit er op een mooie dag ongeveer 100 kunnen zijn. Hierbij is ook rekening gehouden met de grootte van de ligweiden. 8

10 3.2 Hydromorfologie en ecologie Den Donk is een hydrologisch geïsoleerde plas. Sloten die vlak langs de plas liggen, zijn niet op de plas aangesloten. Er is een overlaat aan de noordoostelijke zijde van de plas aanwezig (Fig. 5). Via deze overlaat wordt overtollig water vanuit de plas in de aangrenzende sloot afgewaterd. Het is niet mogelijk om water vanuit de sloot de plas in te laten. Rond de plas liggen voornamelijk private graslanden waar extensieve veeteelt bedreven wordt. Figuur 5. Locatie van de overlaat 9

11 3.3 Begrenzing De begrenzing van de zwemzone is voorgesteld aan de hand van de richtlijnen in het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie V&W/RWS/RIZA (DHV, 2005). In de plas ligt een afscheiding tussen het diepe en ondiepe gedeelte van de plas. De diepte bij deze afscheiding is onbekend, maar deze ligt onder de 1,5 meter. Bij 1,5 meter kan aangenomen worden dat ongeveer 95% van de zwemmers zich binnen deze afscheiding bevinden. Hierdoor kan de afscheiding niet kan gezien worden als begrenzing van de zwemzone. Volgens het protocol moet bij het ontbreken van een afscheiding op 1,5 meter diepte een denkbeeldige afscheiding getrokken worden die wel bij een diepte van 1,5 meter ligt. Bij Den Donk loopt de waterbodem vanaf de oever echter erg snel af. Bij een snel aflopende oever moet volgens het protocol een zwemgebied gelijk aan 25 meter vanaf de oever genomen worden (Fig. 6). Figuur 6. Zwemzone Den Donk (rood vlak) 3.4 Gezondheidsrisico s Bij de Provincie Zuid-Holland worden gezondheidsklachten en algemene klachten ontvangen die mogelijk een oorzaak zouden kunnen hebben in de waterkwaliteit. In de periode zijn geen gezondheidsklachten binnengekomen. Ook zijn er geen algemene klachten of opmerkingen gemeld. 10

12 3.4.1 Doorzicht Het doorzicht in de plas is van belang voor de veiligheid van de zwemmers. Wanneer het doorzicht te laag is, kan de zwemmer mogelijke kuilen, stenen en scherpe voorwerpen op de bodem niet zien en zich hieraan verwonden. De norm ligt op één meter. Er is een grote variatie in het doorzicht door de jaren heen (Fig. 7). In 2001 en 2002 ligt het gemiddelde doorzicht net onder de meter, waarna het in 2003 en 2004 sterk daalt. In de jaren daarna stijgt het gemiddelde doorzicht sterk en in 2006 en 2007 is het gemiddelde doorzicht minstens één meter. De metingen van het doorzicht in de periode zijn mogelijk niet geheel betrouwbaar. Deze metingen zijn door Zuiveringschap Hollandse Eilanden en Waarden uitgevoerd waarvan de medewerkers niet altijd het water in wilden om metingen te verrichten. 150 Jaartrends van het doorzicht Norm Doorzicht (cm) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 7. Jaartrends van het doorzicht op monsterpunt OOP

13 3.4.2 ph ph-waarden hoger dan ph 9 kunnen de zuurgraad van de huid aantasten en daarmee huidirritaties veroorzaken. ph-waarden zijn gedurende de periode gemeten. In de periode zijn naast de metingen gedurende het zwemseizoen ook metingen in de maanden buiten het zwemseizoen om verricht. In de periode is twee maal een ph-waarde hoger dan ph 9 gemeten en twee maal een ph-waarde gelijk aan ph 9 (Fig. 8). Variatie in de ph is aanwezig, de laagst gemeten waarde is ph 7,5, terwijl de hoogst gemeten waarde ph 9,4 is. De gemiddelde ph varieert gedurende de periode tussen ph 8,2 en ph 8,5. Opvallend is dat in de maand juni de ph-waarden plotseling stijgen en kort daarna weer dalen. Een oorzaak hiervan is onbekend. 10 Jaartrends van de ph Norm 9 ph jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 8. Jaartrends van de ph op monsterpunt OOP

14 4. Historische data De analyse van de historische data is opgebouwd uit twee delen. Ten eerste is gekeken naar de jaartrends van de indicatororganismen voor fecale verontreiniging van de afgelopen jaren. Hierbij is gekeken naar drie indicatororganismen, namelijk intestinale enterococcen, E coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep. Ten tweede is een historische data-analyse uitgevoerd met deze data uit de periode , in vergelijking met de weersgegevens uit die periode. 4.1 Jaartrends van de indicatororganismen Den Donk wordt gedurende het zwemseizoen elke twee weken of vaker op monsterpunt OOP1503 bemonsterd. In Bijlage 2 worden de meetdata en de gemeten concentraties van de indicatororganismen weergegeven. In onderstaande figuren zijn de jaartrends van intestinale enterococcen (Fig. 9A) en E coli (Fig. 9B) weergegeven voor 2004 en voor de periode en van thermotolerante bacteriën van de coligroep (Fig. 9C) voor de periode A Jaartrends van intestinale enterococcen Richtwaarde 600 Intestinale enterococcen (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep 13

15 B Jaartrends van E coli Richtwaarde 1500 E coli (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep C Jaartrends van thermotolerante bacteriën van de coligroep Richtwaarde 3000 Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100ml) apr mei jun jul aug sep Figuur 9. Jaartrends van intestinale enterococcen (A), E coli (B) en thermotolerante bacteriën van de coligroep (C) op monsterpunt OOP1503 In bovenstaande grafieken is te zien dat voor geen van de gemeten parameters een overschrijding van de richtwaarde is geconstateerd. Slechts één maal, op 17 juli 2006 is er een flinke verhoging gemeten voor E coli, maar deze is incidenteel te noemen. 14

16 Een indeling in een kwaliteitsklasse mag nog niet, omdat daarvoor metingen uit minstens drie opeenvolgende jaren nodig zijn. Wanneer een indicatie van de kwaliteitsklasse gegeven zou moeten worden, dan zou Den Donk op basis van de gemeten concentraties ingedeeld worden in de kwaliteitsklasse uitstekend. De waarden voor intestinale enterococcen hebben een 95- percentiel van 64 kve/100ml, wat ruim onder de richtwaarde voor uitstekend zwemwater van 200 kve/100ml ligt. Ook de waarden voor E coli hebben een 95-percentiel dat ruim onder de richtwaarde voor uitstekend zwemwater ligt. De waarden hebben een 95-percentiel van 167 kve/100ml, waar de richtwaarde voor E coli op 500 kve/100ml ligt. 4.2 Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Om een beeld te krijgen van mogelijke verontreinigingsbronnen en -routes voor de zwemplas is een historische data-analyse uitgevoerd voor de periode Om de weersinvloed te bepalen zijn microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van het KNMI in De Bilt. Neerslaggegevens zijn afkomstig van het neerslagstation van het KNMI in Gorinchem. Daarnaast is gekeken of een jaarlijks terugkerende gebeurtenis in een bepaald gedeelte van het seizoen invloed heeft op de waterkwaliteit. In deze analyse zijn de meetresultaten van intestinale enterococcen en E coli uit 2004 en de periode en de resultaten van de thermotolerante bacteriën van de coligroep uit de periode meegenomen. Voor het monsterpunt is de data-analyse uitgevoerd en de resultaten daarvan staan hieronder beschreven. Voor Den Donk zijn geen relaties tot de weersomstandigheden aangetroffen, omdat de gevonden concentraties te laag zijn en geen schommelingen laten zien die gekoppeld kunnen worden aan de weersomstandigheden. De verhoogde waarde van E coli valt wel samen met hoge maximum luchttemperaturen (Fig. 10A) en hoge aantallen zonne-uren (Fig. 10B). Maar omdat deze verhoging als incident gezien, is een relatie moeilijk aan te tonen. In Fig. 10B en Fig. 11A staan 3, 2 en 1 voor het aantal dagen voorafgaande aan de dag van de meting A Maximale luchttemperatuur en E coli 2006 Richtwaarde E coli Max Luchttemperatuur E coli (kve/100 ml) Luchttemperatuur ( C) 0 apr mei jun jul aug sep 0 15

17 B Zonne-uren en E coli E coli Richtwaarde Zonne-uren (uren) E coli (kve/100 ml) apr 8-mei 22-mei 6-jun 19-jun 3-jul 17-jul 7-aug 21-aug 6-sep 19-sep Figuur 10. Concentratie E coli in relatie tot de maximale luchttemperatuur (A) en zonne-uren (B) in 2006 Voor de overige weersomstandigheden en indicatororganismen zijn geen relaties aangetroffen. Onderstaande figuren laten dit zien (Fig. 11 Fig. 12). A Zonne-uren en intestinale enterococcen Intestinale enterococcen Richtwaarde Zonne-uren (uren) apr 1-mei 22-mei 5-jun 19-jun 9-jul 17-jul 31-jul 14-aug 28-aug 12-sep 24-sep 200 Intestinale enterococcen (kve/100 ml) 0 16

18 B Neerslag en intestinale enterococcen 2006 Richtwaarde Intestinal enterococcen Neerslag Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Neerslag (mm/d) 0 apr mei jun jul aug sep Figuur 11. Concentratie intestinale enterococcen in relatie tot zonne-uren in 2007 (A) en neerslag in 2006 (B) 0 A Maximale luchttemperatuur en thermotolerante bacteriën v.d. coli-groep 2005 Richtwaarde TT coli Max Luchttemperatuur Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100 ml) Luchttemperatuur ( C) 0 apr mei jun jul aug sep 0 17

19 B Neerslag en thermotolerante bacteriën v.d. coli-groep 2006 Richtwaarde TT coli Neerslag Thermotolerante bact. v.d. coligr. (kve/100 ml) Neerslag (mm/d) 0 apr mei jun jul aug sep Figuur 12. Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep in relatie tot de maximale luchttemperatuur in 2005 (A) en neerslag in 2006 (B) 0 18

20 5. Potentiële bronnen van fecale verontreiniging Op basis van de beschikbare informatie over de plas en de directe omgeving, door middel van data-analyse, literatuuronderzoek en veldbezoek zijn een aantal potentiële verontreinigingsbronnen naar voren gekomen. Dit zijn: Zwemmers Een schatting geeft ongeveer 190 zwemmers op een topdag en ongeveer 115 zwemmers op een mooie dag. Agrarisch achterland Door verwaaiing van meststoffen van graslanden ten westen en zuidwesten van de plas kan invloed uitgeoefend worden op waterkwaliteit. Watervogels In het gebied zijn ongeveer 30 watervogels aanwezig. 19

21 6. ZWEMPROF Met behulp van ZWEMPROF is een schatting gemaakt van de invloed die verschillende bronnen kunnen hebben op de kwaliteit van het zwemwater. Hierbij is gekeken naar de invloed van de verschillende theoretische bronnen apart van elkaar, maar ook naar combinaties van bronnen. Met de gebruikte waarden zal in het model gevarieerd worden, zodat de invloed van de bronnen op de zwemwaterkwaliteit verduidelijkt wordt. De nieuwe zwemwaterrichtlijn wordt gebruikt als uitgangspunt, waarbij de nieuwe richtwaarden voor de verschillende kwaliteitsklassen gelden. Deze kwaliteitsklassen staan reeds in tabel 1 vermeld. Het model kijkt alleen naar de invloed van intestinale enterococcen en E coli, de parameters uit de nieuwe richtlijn en niet naar de invloed van thermotolerante bacteriën van de coligroep op de kwaliteit van het water. In Bijlage 3 wordt het invulblad van ZWEMPROF volledig ingevuld weergegeven. 6.1 Zwemmers Bezoekersaantallen zijn niet bekend. Een schatting geeft op een topdag ongeveer 250 bezoeker en op een mooie dag ongeveer 150 bezoekers. Aangenomen wordt dat van deze bezoekers ¾ deel zwemt, wat op een topdag ongeveer 190 zwemmers en op een mooie dag ongeveer 115 zwemmers betekent. Wanneer alleen zwemmers als bron van fecale verontreiniging gezien worden, hebben zwemmers volgens ZWEMPROF een verwaarloosbare invloed op de waterkwaliteit. Wanneer het aantal zwemmers per dag zou toenemen tot ongeveer zwemmers, dan zou de invloed op de waterkwaliteit gering zijn. Deze aantallen zijn gezien de grootte van de zwemzone en de ligweide onrealistisch te noemen. 6.2 Agrarisch achterland Hoewel het vee dat in de omringende graslanden graast niet direct bij het water kan komen, kan door verwaaiing wel invloed op de waterkwaliteit uitgeoefend worden. Het gebied dat invloed uit kan oefenen op de plas wordt geschat op ongeveer 18 hectare. De gemiddelde afstand tot de zwemzone is ongeveer 250 meter en de fractie is op 0,2 gezet. Het agrarische achterland heeft een verwaarloosbare invloed op de waterkwaliteit. Ook al zouden de fractie dat het zwemwater bereikt op 1 gesteld worden, zou de invloed op de waterkwaliteit verwaarloosbaar zijn. 6.3 Watervogels Tijdens het veldwerk zijn enkele watervogels gezien. Een groep van ongeveer 30 watervogels was aanwezig in de plas, bestaande uit wilde eenden, meerkoeten en futen. De gemiddelde afstand van deze watervogels tot de zwemzone is ongeveer 150 meter. In het model zijn eerst bovenstaande waarden ingevuld. Daarna is gevarieerd met zowel de aantallen watervogels als de gemiddelde afstand tot de zwemzone. Watervogels kunnen zowel als puntbron als diffuse bron gezien worden. Voor de analyse zijn watervogels in het model opgenomen als puntbron. Voor watervogels geldt dat door de fecessamenstelling een overschrijding van de richtwaarde van intestinale enterococcen eerder gemeten zal worden dan een overschrijding van E coli. Wanneer in het model alleen watervogels als bron gezien worden en bovenstaande getallen ingevuld worden, is volgens ZWEMPROF de invloed op de waterkwaliteit verwaarloosbaar. Om duidelijkheid over de invloed van watervogels op de waterkwaliteit te krijgen, is met het aantal watervogels en de gemiddelde afstand tot de zwemzone gevarieerd. 20

22 Een toename van het aantal watervogels kan voor een grotere invloed op de waterkwaliteit zorgen. Wanneer het aantal watervogels toeneemt tot 107 watervogels, kan volgens ZWEMPROF de invloed op de waterkwaliteit door intestinale enterococcen gering zijn. Wanneer het aantal oploopt tot 350 watervogels, dan kan de invloed op de waterkwaliteit door intestinale enterococcen groot en door E coli gering zijn. Maatregelen zullen bij deze aantallen noodzakelijk zijn. Een kleinere afstand tot de zwemzone kan ook de invloed op de waterkwaliteit vergroten. Wanneer de gemiddelde afstand bij 30 watervogels afneemt tot 52 meter, dan kan de invloed door intestinale enterococcen volgens ZWEMPROF gering zijn. Neemt de afstand nog verder af tot 19 meter, dan kan de invloed op de waterkwaliteit door intestinale enterococcen groot en door E coli gering zijn. Maatregelen zullen noodzakelijk zijn. In Bijlage 3 is een tabel weergegeven waarin de invloed op de waterkwaliteit wordt gegeven bij variaties van het aantal watervogels en de gemiddelde afstand tot de zwemzone. 6.4 Conclusie Alle bronnen hebben een verwaarloosbare invloed op de waterkwaliteit, zowel individueel als gezamenlijk (Fig. 13). Dit geldt wanneer de waarden die tijdens het veldwerk bepaald zijn in het model ingevuld worden. Wanneer echter gevarieerd wordt met het aantal bezoekers en watervogels of met de gemiddelde afstand van de watervogels tot de zwemzone, kan de invloed op de waterkwaliteit groter worden. Het aantal zwemmers dat aanwezig moet zijn om een geringe invloed op de waterkwaliteit te kunnen veroorzaken, is zwemmers. Dit aantal zwemmers is gezien de grootte van de zwemzone en de ligweide en de afgelegen ligging van de zwemplas onrealistisch. Wanneer grote getallen watervogels aanwezig zijn of de watervogels gemiddeld op korte afstand van de zwemzone zijn, kan de invloed op de waterkwaliteit groter zijn. Het aantal watervogels dat volgens het model aanwezig moet zijn om een invloed op de waterkwaliteit te kunnen veroorzaken, is onrealistisch hoog. 107 watervogels zullen niet in de plas voor komen. Een afname van de gemiddelde afstand tot de zwemzone is daarentegen wel realistisch te noemen. Ook een combinatie van een toename van het aantal watervogels en een afname van de gemiddelde afstand tot de zwemzone kan op een realistische wijze een grotere invloed op de waterkwaliteit veroorzaken. Bijdrage bronnen legenda EC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (E.c <200KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (E.c tussen 200 en 500KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (E.c tussen 500 en 900KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (E.c >900KVE/100ml) Naam locatie: Den Donk Datum beoordeling: legenda IC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (IE <100KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (IE tussen 100 en 200KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (IE tussen 200 en 330KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (IE >330KVE/100ml) gemiddeld EC zeer druk EC gemiddeld IE zeer druk IE eindoordeel EC eindoordeel EC Zwemmers gemiddeld zeer druk Recreatievaart RWZI 0 0 eindscore IC eindscore IC Agrarisch achterland 29 6 gemiddeld zeer druk RioolOverstort 6 6 gemengd stelsel 0 0 gescheiden stelsel 0 0 Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf 0 0 Ongezuiverde lozingen 0 0 Afstromend wegwater 0 0 Beroepsvaart 0 0 Jachthavens 0 0 Watervogels 0 0 Dieren op het strand 0 0 Lokale bron (Incidenteel) 0 0 Lokale bron (continue belasting) 0 0 Figuur 13. Uitslagensheet ZWEMPROF 21

23 7. Evaluatie en conclusie Algemene beschrijving Den Donk is een zwemplas in de Alblasserwaard vlak bij de plaats Hoornaar. Het water ligt aan een doodlopende weg net buiten het dorp. Bij de plas zijn de afgelopen jaren meerdere voorzieningen en speelattributen verwijderd, omdat voldoende toezicht niet meer mogelijk was. De plas is opgedeeld in twee delen, een oostelijk en een westelijk deel. Het westelijke deel van de plas is privé-eigendom en het oostelijke deel is ingericht voor dagrecreatie. Hier is een smal strand aanwezig en is langs de oever beschoeiing geplaatst. De Provincie Zuid-Holland verzamelt gezondheidsklachten die mogelijk gerelateerd kunnen zijn aan de waterkwaliteit. Voor Den Donk zijn in de periode geen gezondheidsklachten bekend. Het doorzicht is goed. In 2006 en 2007 is het gemiddelde doorzicht minstens één meter. Metingen uit de periode zijn mogelijk onbetrouwbaar. De ph-waarden zijn variabel, de gemiddelde ph ligt tussen ph 8,2 en ph 8,5. Twee maal is een ph hoger dan ph 9 gemeten. Indicatororganismen voor fecale verontreiniging Voor dit profiel is gebruik gemaakt van de metingen van drie indicatororganismen voor fecale verontreiniging, namelijk intestinale enterococcen, Escherichia coli en thermotolerante bacteriën van de coligroep. De eerste twee indicatororganismen zijn in de nieuwe zwemwaterrichtlijn opgenomen en zijn in 2004 en in de periode gemeten, het derde indicatororganisme komt voort uit de oude zwemwaterrichtlijn en is in de periode gemeten. Gedurende het zwemseizoen (mei september) wordt één- tot tweewekelijks bemonsterd op monsterpunt OOP1503. Op monsterpunt OOP1503 is in 2004 en gedurende de periode geen overschrijding gemeten. Eén maal is een verhoogde waarde gemeten. Op 17 juli 2006 is voor E coli een concentratie gemeten van 730 kve/100ml, waar de richtwaarde voor goed zwemwater op 1000 kve/100ml ligt. De overige metingen zijn voor alle drie de indicatororganismen laag en benaderen de richtwaarde voor goed zwemwater niet. Er zijn geen duidelijke relaties tot de weersomstandigheden aangetroffen. Bij de verhoogde waarde voor E coli zijn ook hoge aantallen zonne-uren en een hoge maximale luchttemperatuur gemeten. Deze verhoging wordt echter gezien als incidenten, waardoor een relatie tot de weersomstandigheden moeilijk aan te tonen is. Voor intestinale enterococcen en thermotolerante bacteriën van de coligroep zijn geen relaties tot de weersomstandigheden aangetroffen. Een indeling in een kwaliteitsklasse mag nog niet, omdat daarvoor metingen uit minstens drie opeenvolgende jaren nodig zijn. Wanneer een indicatie van de kwaliteitsklasse gegeven zou moeten worden, dan zou Den Donk op basis van de gemeten concentraties ingedeeld worden in de kwaliteitsklasse uitstekend. De waarden voor intestinale enterococcen hebben een 95- percentiel van 64 kve/100ml, wat ruim onder de richtwaarde voor uitstekend zwemwater van 200 kve/100ml ligt. Ook voor E coli hebben de waarden een 95-percentiel dat ruim onder de richtwaarde voor uitstekend zwemwater ligt. De waarden hebben een 95-percentiel van 167 kve/100ml, waar de richtwaarde voor E coli op 500 kve/100ml ligt. 22

24 ZWEMPROF Op basis van de beschikbare informatie over de plas en de directe omgeving, door middel van data-analyse, literatuuronderzoek en veldbezoek zijn een aantal potentiële verontreinigingsbronnen naar voren gekomen. Dit zijn: Zwemmers Agrarisch achterland Watervogels In het spreadsheetmodel ZWEMPROF kan data ingevoerd worden, waarna het model aangeeft of bepaalde bronnen of combinaties van bronnen verantwoordelijk kunnen zijn voor een slechtere kwaliteit van het zwemwater. Voor Den Donk geldt dat alle bronnen, zowel individueel als gezamenlijk een verwaarloosbare invloed hebben op de waterkwaliteit. Alleen een toename van het aantal zwemmers en watervogels of een afname van de gemiddelde afstand van de watervogels tot de zwemzone kan zorgen voor een verhoogde invloed op de waterkwaliteit. Het aantal zwemmers dat volgens het model nodig is voor een geringe invloed op de waterkwaliteit is ruim zwemmers. Dit aantal is gezien de grootte van de zwemzone en de ligweide onrealistisch te noemen. Het aantal watervogels dat voor een geringe invloed aanwezig moet zijn, zal niet snel aanwezig zijn. Een gezamenlijk effect van hogere aantallen watervogels en een kleinere gemiddelde afstand tot de zwemzone kan een realistisch hogere invloed op de waterkwaliteit hebben. 23

25 8. Maatregelen en aanbevelingen Den Donk kent geen problemen op het gebied van blauwalgen of indicatororganismen. De plas valt in de kwaliteitsklasse uitstekend. Voor de plas zijn op dit gebied geen verbeteringen nodig. Wat mogelijk wel verbeterd zou kunnen worden zijn de voorzieningen rond de plas. De omkleedhokjes en de toiletten zien er niet heel erg nieuw uit en ook de voorzieningen als bankjes en bloembakken zijn verouderd. Ook liggen naast het gebouw met de omkleedhokjes en toiletten grote stapels stenen en ander afval. Als dit opgeruimd zou worden, zou het bijdragen aan de aantrekkelijkheid van de plas. 24

26 9. Literatuur DHV (2005): Rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, Ministerie V&W/RWS/RIZA 25

27 Bijlage 1. Gemeten parameters op monsterpunt OOP1503 in 2007 Parameter Eenheid Parameter Eenheid Ammonium (NH4-N) mg/l Kleur - Bezoekersaantal - Kroosbedekking - Bicarbonaat (HCO3) mmol/l Magnesium (Mg) mg/l Bromide (Br) mg/l Monstern Oppvlw - BZV-05 mg/l Monstern Zwemw - Calcium (Ca) mg/l Natrium (Na) mg/l Carbonaat (CO3) mmol/l Nitraat (NO3-N) mg/l Chloride (Cl) mg/l Nitriet (NO2-N) mg/l Chlorofyl-a - Olie - Coli E. (TP) per 100 ml Onderhoud strand - Coli Thermotoler. per 100 ml ph-veld - Coli Totaal per 100 ml Regen - Diepte m Schoning - Dode watervogels - Schuim - Doorzicht m Stroomrichting - Drijflaag - Stroomsnelheid cm/s Droge stof OB mg/l Sulfaat (SO4) mg/l EGV-veld ms/m Temperatuur lucht oc Enterococcen Int. per 100 ml Temperatuur water oc Faeofytine - Tot. Stikstof (N) mg/l Fauna - Vee - Fosfaat (PO4) mg/l Vuil - Fosfor (P) mg/l Windrichting - Geur - Zichtbare verontr - Gloeirest OB % (m/m) Zon - Huisdieren - Zuurstof mg/l Kalium (K) mg/l Zuurstofpercentage % KjN-aa (N) mg/l Zwerfvuil - 26

28 Bijlage 2. Gemeten concentraties van de indicatororganismen in kve/100ml Datum Intestinale E coli Thermotolerante enterococcen bacteriën van de coligroep

29 Datum Intestinale E coli Thermotolerante enterococcen bacteriën van de coligroep

30 Bijlage 3. Invulblad ZWEMPROF ZWEMPROF ZWEMwaterPROFielen Naam locatie: Den Donk Datum beoordeling: Type systeem plas 1 Overstort gemengd stelsel (incidenteel) Jachthavens (continue belasting) breedte plas (m) 73 afstand overstort gemengd stelsel (m) 0 Uitwisselingsdebiet met overig water (m3/sec) 0 lengte plas (m) 330 Overstortvolume (m3) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 gemiddelde diepte plas (m) 7 Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0 1 oppervlak zwemzone (m2) 5750 Overstort gescheiden stelsel (incidenteel) Watervogels (continue belasting) oeverlengte zwemstrand (m) 260 afstand overstort gescheiden stelsel 0 Aantal 30 Overstortvolume 0 afstand tot zwemplek (m) 150 Zwemmers Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 1 gemiddeld aantal per dag 115 aantal bij extreme drukte 190 Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf Lokale bron (incidenteel) Debiet lozing (m3/sec) 0 concentratie E. coli (KVE/l) 0 Recreatievaart afstant tot zwemplek (m) 0 concentratie enterokokken (KVE/l) 0 aantal boten per dag 0 Fractie naar zwemwater 0 volume (m3) 0 aantal; bij extreme drukte 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Afstand tot zwemplek (m) 0 Ongezuiverde lozingen (incidenteel) Fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0 Volume lozing (m3) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Lokale bron (continu) RWZI Fractie naar zwemwater 0 belasting E. coli (KVE/halfjaar) 0 Debiet (m3/sec) 0 belasting enterokokken (KVE/halfjaar) 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Afstromend wegwater (incidenteel) afstand tot zwemplek (m) 0 Fractie naar zwemwater 0 Volume lozing (m3) 0 Fractie naar zwemwater 0 afstand tot zwemplek (m) 0 Agrarisch achterland Fractie naar zwemwater 0 Dieren op het zwemstrand Bodemtype klei 1 aantal honden/dag 0 aantal hectare 18 Beroepsvaart (continue belasting) aantal paarden/dag 0 mestsoort Melkkoeien 3 Aantal boten per dag 0 afstand tot zwemplek 0 afstand tot zwemplek (m) 250 afstand tot zwemplek (m) 0 fractie naar zwemwater 0 Fractie naar zwemwater 0,2 Fractie naar zwemwater 0 30

31 Bijlage 4. Invloed op de waterkwaliteit bij variatie in aantallen watervogels en de gemiddelde afstand tot de zwemzone Aantal watervogels Gemiddelde afstand Invloed op waterkwaliteit Invloed op waterkwaliteit tot zwemzone (Intestinale enterococcen) (E coli ) Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk 30 8 Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering 15 7 Groot Wezenlijk 15 4 Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot Gering Verwaarloosbaar Wezenlijk Gering Groot Gering Groot Wezenlijk Groot Groot 31

32 Bijlage 5. Veldbezoek De Donk Bezoektijd: Donderdag 21 juni 2007, 9.30u 10.15u Aanwezig: Jeroen Pelser, Karlijn Holthaus (Grontmij) Weer: Half bewolkt, temperatuur rond 18 C Om bij de plas te komen moest over een lange, smalle, doodlopende weg tot het einde gereden worden. Hier was een kleine parkeerplaats voor auto s met een aantal rekken voor fietsers. Hier startte het veldbezoek dan ook. Tussen de parkeerplaatsen en de plas lag een gebouwtje (Fig. 1A). Dit bestond uit een hok waar eventueel een beheerder kon zitten (Fig. 1B) in het midden en dames- en herenomkleedhokjes zowel links als rechts van het hok. In het beheerdershokje hing een informatiebord (Fig. 1C) over dat toegang tot de plas gratis was en een vel papier met het reglement van vereniging De Donk (Fig. 2A). Aan de kant van de plas hing een provinciaal informatiebord over de plas aan het gebouwtje (Fig. 2B). Figuur 1. Het gebouw tussen de parkeerplaatsen en de zwemplas (A), het beheerdershok (B) en de huisregels van zwemvereniging "De Donk" (C) 31

33 Figuur 2. Reglement van vereniging "De Donk" (A) en een provinciaal informatiebord (B) Via de omkleedhokjes was het mogelijk om het terrein op te komen. Naast het gebouw was een poort, maar die was gesloten en zal waarschijnlijk alleen geopend zijn wanneer nodig, bijvoorbeeld voor onderhoud. Bij de ingang lagen veel losse stoeptegels die waarschijnlijk nog gebruikt gaan worden voor de aanleg van een terras. Aan de kant van de plas waren in het gebouw de toiletten te vinden (Fig. 3A). Heren- en damestoiletten waren gescheiden. Tijdens het bezoek waren de herentoiletten geopend, maar de damestoiletten gesloten. Het herentoilet, twee wc-potten en een wastafel (Fig. 3B) zagen er niet erg nieuw uit, maar waren wel schoon en netjes. Er waren twee buitendouches op de locatie die voor het gebouwtje staan (Fig. 3C). Beide douches waren tijdens het veldbezoek werkzaam. 32

34 Figuur 3. Eén van de toiletten (A), een wastafel (B) en de douches (C) Het strandje was klein en ongeveer even breed als lang (Fig. 4A). Het zandstrandje was grotendeels kaal, maar bij het water stonden aan de zijkant wat riet en gras in het zand. Wanneer we in het water keken zagen we erg veel groene bolletjes (Fig. 4B), het ondiepe gedeelte van de plas lag er vol mee. Tussen de groene bolletjes zwommen grote scholen juveniele vis rond. Ook werd er op de juveniele vis gejaagd door een baars. In het water lag een houten afscheiding (Fig. 4C). Deze afscheiding zorgde voor een ondiep gedeelte aan het begin van de plas. Er lag ook een dwarse houten afscheiding (Fig. 4D), waardoor er twee aparte ondiepe delen ontstonden. Hierbij was het linker gedeelte erg ondiep en het rechte gedeelte wat dieper. Het was goed te zien dat voornamelijk in het ondiepere deel de groene bolletjes erg talrijk waren. De groene bolletjes waren door de wind in een hoek geblazen. In het iets diepere gedeelte waren ook nog groene bolletjes aanwezig, maar minder talrijk en in de rest van de plas waren geen groene bolletjes te zien. De bodem van de plas was verder kaal en het water was niet heel erg helder, vooral achter de afscheiding in het diepere deel van de plas. 33

35 Figuur 4. Het zandstrandje (A), de groene bolletjes in het water (B) en de houten afscheidingen (C D) Langs de kant van de plas was beschoeiing geplaatst. Dit was alleen bij het deel van de plas dat voor recreatie bestemd was. Verder langs de plas, dat privéterrein was, stond voornamelijk riet langs de oever. Langs de plas stonden meerdere metalen trapjes het water in, zowel voor als na de afscheiding (Fig. 5A). Bij deze trapjes waren stoeptegels neergelegd en bij enkele stond op de stoeptegels de tekst niet duiken geschreven. Het gras, dat aan de zijkanten van de plas lag, was kortgemaaid. Op het terrein stonden meerdere afvalbakken tegen de boomrand aan (Fig. 5B). Aan de rechterkant van de plas lag redelijk wat zwerfafval. Aan de linkerkant lag een volleybalveld. Er waren redelijk wat bankjes, zowel betonnen die vlak bij de ingang staan (Fig. 5C) als houten die wat meer aan de zijkant stonden. 34

36 Figuur 5. Een foto waar de beschoeiing aan de overkant, riet langs het privédeel van de plas en een metalen trappetje op staan (A), Een afvalbak (B) en de betonnen bank bij de ingang van het terrein (C) Ten zuiden van de plas stond een grote afscheiding naar privéterrein. Hier stond een grote houten schutting met bordjes (Fig. 6A). Hier liep een sloot richting de plas, die net achter de schutting liep (Fig. 6B). Zeer waarschijnlijk liep deze sloot hier dood, omdat de sloot vol lag met kroos en dit in de plas niet te zien was. Aan deze kant van het privéterrein stonden ook meerdere steigertjes langs het water. Met de verrekijker was duidelijk te zien dat deze steigertjes niet nieuw waren. Aan de noordzijde van de plas was ook een afscheiding, maar dit was slechts een laag hekwerk met prikkeldraad. Aan de noordzijde van de plas stond een klein kastje op de kant (Fig. 6C). Vanuit dit kastje ging een buis het water in (Fig. 6D). Het was niet duidelijk waar dit kastje voor was. Ook aan de noordzijde liep een sloot langs de plas. Deze stond in verbinding met de plas door een overlaat vanuit de plas de sloot in. In de plas lag een buis net onder het wateroppervlak (Fig. 7A) die bij deze overlaat uitkwam (Fig. 7B). 35

37 Figuur 6. De afscheiding naar het privéterrein (A), de sloot aan de zuidelijke kant van de plas (B), het kastje op de noordelijke oever (C) en de buis die vanuit het kastje het water in loopt (D) Figuur 7. De buis die uit de oever steekt (A) en naar de overlaat loopt (B) Aan de andere kant van de plas lag een manege en waren paarden te zien. Het was voor de paarden niet mogelijk om bij de plas te komen, omdat er een hek tussen de paarden en de plas stond, maar ook omdat de oever er redelijk steil was. Hoever de paarden van de plas af stonden was vanaf onze plek niet te zien. Op de luchtfoto leek dit ongeveer 20 meter te zijn. Hier stonden ongeveer 10 paarden. Verder waren er vogels bij de plas aanwezig, maar niet veel. 36

38 Er zwommen wat fuutjes en meerkoetjes in het water, op de steigers lagen ongeveer 15 tot 20 wilde eenden en boven de plas vlogen een aantal visdiefjes. In het gras was nog wel wat vogelfeces te vinden (Fig. 8), maar dit was niet zo heel erg veel. Figuur 8. De kleine hoeveelheid vogelfeces dat is aangetroffen in het gras 37

39 Bijlage 6. Betrokken instanties Terreinbeheerder Gemeente Giessenlanden Groeneweg ME Hoornaar Telefoon: Fax: Vereniging De Donk Dorpsweg ND Hoornaar Waterbeheerder Waterschap Rivierenland De Blomboogerd BX Tiel Telefoon: Fax: Provincie Provincie Zuid-Holland Zuid-Hollandplein AW Den Haag Telefoon: