ZWEMWATERPROFIEL HARLINGER STRAND

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL HARLINGER STRAND

2 Colofon Titel: Uitgegeven door: Opgesteld door: Betrokken provincie: Dagelijks beheerder / Exploitant zwemwaterlocatie: Status: Harlinger Strand Rijkswaterstaat Noord-Nederland ARCADIS/H2Oké Water & Gezondheid Advies Provincie Friesland Gemeente Harlingen Definitief Datum: 29 februari 2016 BWID-code: Donar-code: NLBW81_HARLGSBSD HARLGSBSD Disclaimer Aan de inhoud van dit zwemwaterprofiel kunnen geen rechten worden ontleend. De in dit zwemwaterprofiel opgenomen informatie is met de grootst mogelijke zorg samengesteld, de volledigheid en actualiteit kan echter niet worden gegarandeerd. Let hiervoor ook op de datum van het opstellen of actualiseren van het zwemwaterprofiel. Rijkswaterstaat aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor schade als gevolg van onjuistheden in en/of onvolledigheid van de aangeboden informatie noch voor schade die geleden wordt als gevolg van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de aangeboden informatie in dit zwemwaterprofiel. Het zwemwaterprofiel heeft de status van een onderzoek. Rijkswaterstaat aanvaardt geen verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de in dit rapport voorgestelde maatregelen. 2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Beschrijving zwemwaterlocatie Kenmerken Zwemzone Beheer Potentiële bronnen van verontreiniging Kans op bloei blauwalgen Gezondheidsrisico s Beoordeling Zwemwaterkwaliteit Aanbevelingen voor maatregelen

4 1 Inleiding Voor elke zwemwaterlocatie wordt op grond van de Zwemwaterrichtlijn een zwemwaterprofiel opgesteld. Voor u ligt het zwemwaterprofiel van de zwemwaterlocatie Harlinger Strand. De Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is in 2006 vastgesteld met als doel het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. De richtlijn bevat bepalingen met betrekking tot de monitoring, de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) en het informeren van zwemmerspubliek en de Europese Commissie over de zwemwaterkwaliteit. Voor elke zwemwaterlocatie moet een zwemwaterprofiel worden opgesteld. Het beheer moet erop gericht zijn om minimaal een aanvaardbare zwemwaterkwaliteit te bereiken en om te streven naar een goede zwemwaterkwaliteit. In het zwemwaterprofiel worden de kenmerken van de zwemwaterlocatie beschreven. Er wordt ingegaan op mogelijke gezondheidsrisico s voor de zwemmers en de oorzaken daarvan. Het zwemwaterprofiel vormt de basis voor communicatie tussen de betrokken partijen over te treffen beheersmaatregelen. Uit het zwemwaterprofiel kan blijken dat aanvullend onderzoek nodig is om adequate beheersmaatregelen te kunnen treffen. Het zwemwaterprofiel is tevens bedoeld voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwaterlocatie en de genomen beheersmaatregelen naar de geïnteresseerde burger. 2 Beschrijving zwemwaterlocatie 2.1 Kenmerken Zwemlocatie Harlinger Strand ligt aan de Waddenzee, ten zuiden van de haven van Harlingen tegen de Westerzeedijk aan. Op de luchtfoto (Figuur 2.1) zijn de belangrijkste kenmerken en mogelijke bronnen van verontreiniging van de locatie weergegeven. Pier Haven Station Parkeerplaats Harlingen Strand Waddenzee Strandpaviljoen Westerzeedijk Camping De Zeehoeve Figuur 2.1. Overzicht zwemwaterlocatie Harlinger Strand 4

5 Het strand is in 1997 aangelegd voor recreatieve activiteiten. Het zand was afkomstig uit het, toen verdiepte, kanaal naar de zoutindustrie. Omdat er in de Waddenzee sprake is van getijdewerking, zijn de afmetingen het strand afhankelijk van het getijde. Bij eb is het strand gemiddeld ongeveer 50 m breed en heeft een lengte van ongeveer 375 meter. Het zwemstrand heeft daardoor een oppervlakte van ongeveer 2 hectare. De Waddenzee en de haven worden gebruikt door recreatievaart en beroepsvaart. Ten noorden van het strand bevindt zich de haven van Harlingen, van waaruit onder meer de veerdiensten naar Vlieland en Terschelling varen. Tevens is de hoofdvaarroute van Harlingen naar Den Helder nabij de zwemzone. De vaargeul ligt op ca m van het strand. Het strand wordt van de haven afgeschermd door een pier, met een lengte van bijna 1200 m. Ten oosten van het strand, halverwege het dijklichaam ligt een fietspad en boulevard. Ten zuiden van het strand is de dijk beschermd met basalt. Binnendijks ligt camping De Zeehoeve met een honderdtal campingplaatsen, trekkershutten en stacaravans. Station Harlingen en de haven en binnenstad van Harlingen zijn op loopafstand van het strand. Er zijn 3 toegangswegen over de dijk naar de boulevard. Bij deze opgangen staan informatieborden. Vanaf de boulevard zijn er geen toegangswegen naar het strand. Het strand is dan ook moeilijk te bereiken voor rolstoelgebruikers. Op het Harlinger Strand wordt geen toezicht op zwemmers gehouden. Er is een permanent strandpaviljoen aanwezig met buiten en binnen zitmogelijkheden. In het paviljoen zijn toiletten aanwezig, die ook toegankelijk zijn voor strandgangers. Onder het paviljoen, aan de rand van het strand, bevindt zich één buitendouche. De schoonmaak wordt verzorgd door de uitbaatster van het paviljoen. Het paviljoen is de hele week geopend van 10 uur s morgens tot zonsondergang. Zowel langs de boulevard als aan de rand van het strand zijn in ruime mate containers en afvalbakken geplaatst. Op initiatief van bewoners staat er ook een grote houten afvalbak voor grof, veelal aangespoeld afval. Honden zijn toegestaan op het strand. De gemeente verstrekt sindskort afvalzakjes voor hondenpoep. Het strand vormt jaarlijks het decor voor de finish van de beroemde zeezwemwedstrijd van de Harlinger haven naar het strand. Daarnaast worden slechts incidenteel andere evenementen op en om het strand georganiseerd. Bij grote evenementen worden mobiele toiletvoorzieningen geplaatst. De zwemwaterlocatie ligt in het Natura 2000 gebied Waddenzee. In een Natura 2000 gebied zijn aangewezen (vogel)soorten en/of habitattypen beschermd, voortvloeiend uit de Vogel- en Habitatrichtlijn. In bijlage 1 zijn foto s van de locatie en een verslag van het veldbezoek in zwemseizoen 2015 opgenomen. 2.2 Zwemzone De zwemzone is weergegeven in Figuur 2.2. De zwemzone is afgebakend volgens de Handreiking KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water. De zwemzone is niet fysiek afgeschermd. De waterdiepte, die afhankelijk is van het getij, neemt maar zeer geleidelijk toe. Aan de zuidkant van de zwemzone is een stuk zee beschikbaar voor kitesurfers. Dit is gemarkeerd met gele boeien, waarvan er tijdens het veldbezoek echter maar één kon worden waargenomen. Soms zijn er ook windsurfers actief en incidenteel gaat er bij hoog water een speedbootje voor anker. Verder zijn er nauwelijks watersporters actief. 5

6 Figuur 2.2. Zwemzone en ligging meetpunt 2.3 Beheer Het Harlinger Strand behoort tot de gemeente Harlingen en bevindt zich in de provincie Friesland. De provincie is verantwoordelijk voor de aanwijzing van zwemwaterlocaties. Op de zwemwaterlocaties draagt de provincie zorg voor de veiligheid en gezondheid van de zwemmers. De provincie voert hiertoe periodiek het onderzoek naar de fysieke veiligheid uit. De Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing voert deze taken namens de provincie uit. Rijkswaterstaat Noord-Nederland is waterbeheerder van de zwemwaterlocatie Harlinger Strand. Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het zwemwaterprofiel. Rijkswaterstaat controleert de zwemwaterkwaliteit, licht de provincie hierover in en adviseert, zodat de provincie het publiek kan informeren over eventuele gezondheidsrisico s. De provincie kan een waarschuwing of een negatief zwemadvies afgeven of zelfs een zwemverbod instellen. Indien de zwemwaterkwaliteit niet aan de vereisten van de Zwemwaterrichtlijn voldoet, neemt Rijkswaterstaat het initiatief om samen met de andere betrokken partijen na te gaan hoe de zwemwaterkwaliteit verbeterd kan worden. De gemeente Harlingen zorgt voor het dagelijks beheer van de zwemwaterlocatie. De afvalbakken worden dagelijks geleegd. Het sanitair wordt gereinigd door de uitbaatster van het strandpaviljoen. Eenmaal per twee jaar laat de gemeente extra zand opspuiten, om het strand in stand te houden. Vooral bij zuidwestenwind blijft er aan de vloedlijn vaak een laag zwarte smurrie achter. Dit bestaat uit afbraakmateriaal van algen, mosselen etc. en is vooral hinderlijk voor badgasten. Bij gunstige wind spoelt de zwarte smurrie ook weer weg. Er vindt geen beheer op plaats. 2.4 Potentiële bronnen van verontreiniging De Zwemwaterrichtlijn schrijft voor dat het zwemwater gecontroleerd dient te worden op de aanwezigheid van bacteriën die afkomstig zijn van feces (uitwerpselen) van mens en dier. Op basis van de gebiedsbeschrijving, het veldbezoek, de analyse van historische data, kaartmateriaal en de informatie van de waterkwaliteitsbeheerder en locatiebeheerder is de volgende lijst met alle 6

7 potentiële verontreinigingsbronnen en -routes voor fecale verontreiniging op de locatie Harlinger Strand opgesteld. Tabel 2.1. Potentiële bron Potentiële bronnen Harlinger Strand Beschrijving Bezoekers Op mooie dagen bezoeken enkele honderden bezoekers per dag de zwemwaterlocatie, op drukke dagen in de vakantieperiode kan dit aantal oplopen tot meer dan In het Strandpaviljoen zijn toiletten aanwezig waar bezoekers gebruik van kunnen maken. Huisdieren Honden zijn toegestaan op het Harlinger Strand. Vooral s morgens worden hier regelmatig honden uitgelaten. Daarnaast nemen badgasten regelmatig honden mee. Er is tijdens het veldbezoek geen hondenpoep op het strand aangetroffen. De gemeente verstrekt afvalzakjes voor hondenpoep, welke inde aanwezige afvalcontainers kunnen worden gegooid. Schapen Op de dijk ten zuiden van het strand grazen er schapen. De schapen kunnen tot op ongeveer 500 meter van het zwemstrand komen. Watervogels Bij eb foerageren diverse steltlopers en meeuwen op de slikplaten bij het Harlingerstrand. Ook op het strand kunnen diverse (water)vogels aanwezig zijn. Er is tijdens het veldbezoek geen verontreiniging door (water)vogels waargenomen. Recreatievaart Op de Waddenzee is veel recreatievaart. Deze maakt gebruik van de vaarroutes op ruime afstand van het zwemstrand. Door het ondiepe water komen recreatievaartuigen, uitgezonderd een enkele speedboot, niet dichtbij het strand. Beroepsvaart Ook de beroepsvaart op de Waddenzee bevindt zich op geruime afstand van het strand. Haven De haven van Harlingen bevindt zich direct ten noorden van het strand, maar is hier door middel van een 1200 m lange pier van afgeschermd. 2.5 Kans op bloei blauwalgen Behalve een controle op fecale verontreinigingen schrijft de Zwemwaterrichtlijn ook voor dat in het zwemwaterprofiel een beoordeling plaatsvindt van de mogelijke bloei van blauwalgen. Harlinger Strand is een zoutwaterlocatie langs de Nederlandse kust. Blauwalgen komen in de Nederlandse kustwateren niet tot overmatige bloei en vormen daarom geen gezondheidsrisico. 3 Gezondheidsrisico s Beoordeling Volgens de Zwemwaterrichtlijn wordt de kwaliteit van het zwemwater gecontroleerd aan de hand van de parameters Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterococcen. Beide typen bacteriën zijn afkomstig van feces (uitwerpselen) van mens en dier en worden daarom fecale bacteriën genoemd. Deze typen bacteriën zijn indicatorsoorten voor de aanwezigheid van ziekteverwekkende bacteriën en virussen die voornamelijk maag- en darmklachten kunnen veroorzaken. Op basis van de (langdurige) concentraties fecale bacteriën wordt volgens de Zwemwaterrichtlijn onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. In tabel 3.1 zijn de indeling en de bijbehorende grenzen voor uitstekende, goede en aanvaardbare kwaliteit weergegeven. Als een zwemwaterlocatie niet in deze 3 klassen zit, wordt deze beoordeeld als slecht. Daarnaast wordt de zwemwaterkwaliteit ook gedurende het badseizoen beoordeeld. Na elke afzonderlijke meting wordt getoetst aan de signaalwaarden (tabel 3.1). Een overschrijding van een signaalwaarde is aanleiding 7

8 tot extra onderzoek. Mede op basis van het extra onderzoek kan de provincie besluiten (tijdelijk) een negatief zwemadvies in te stellen. Tabel 3.1 Parameter intestinale enterococcen (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) Normen voor zwemwaterkwaliteitsklassen voor kust- en overgangswateren Uitstekende kwaliteit* Goede kwaliteit* Aanvaardbare kwaliteit** Signaalwaarde * gebaseerd op een 95-percentiel van de meetreeks over periode van 4 jaar ** gebaseerd op een 90-percentiel van de meetreeks over periode van 4 jaar Zwemwaterkwaliteit Rijkswaterstaat controleert de zwemwaterkwaliteit gedurende het badseizoen dat loopt van 1 mei tot 1 oktober. In het geval van slechte of aanvaardbare zwemwaterkwaliteit wordt tweewekelijks gemeten, in geval van goede of uitstekende zwemwaterkwaliteit vierwekelijks. Bij de controles worden de concentraties E. coli en intestinale enterococcen gemeten. Daarnaast worden bijzonderheden zoals schuimvorming, stank, de aanwezigheid van afval, dode vissen of vogels en het aantal dieren (honden, paarden) in het water genoteerd. De ligging van het meetpunt voor Harlinger Strand is weergegeven in figuur 2.2. Het meetpunt ligt op de locatie waar de meeste zwemmers zijn. Op basis van de metingen in de periode is de locatie beoordeeld als goed. Dit volgt uit afzonderlijke beoordelingen goed voor E. coli en voor intestinale enterococcen (tabel 3.2). Tabel 3.2 Kwaliteitsklasse Harlinger Strand Parameter intestinale enterococcen Escherichia coli Kwaliteitsklasse Goed Goed De concentraties van intestinale enterococcen en E. coli in de zwemseizoenen van zijn weergegeven in figuur 3.1 en figuur 3.2. Voor beide parameters zijn alleen in 2012 extreme overschrijdingen van de signaalwaarde waargenomen, op 9, 11 en 18 juli. De grootste piek deed zich voor op 9 juli. Hierna zakte de concentratie geleidelijk. Op 23 juli was het meetresultaat voor beide parameters weer ruim onder de signaalwaarde. In 2013, 2014 en 2015 hebben zich geen overschrijdingen van de signaalwaarden voorgedaan. Op of net voor de monsternamedagen waarop de overschrijdingen in 2012 zijn geconstateerd viel er gestage neerslag (maximaal 11 mm per dag; bron: KNMI, weerstation Leeuwarden). Tot 10 juli bedroeg de maximumtemperatuur vrijwel dagelijks meer dan 20 C en de zon scheen geregeld (2 tot meer dan 11 uur per dag). Na 10 juli werd het weer slechter. De wind kwam tijdens de monsternames uit zuidwestelijke richting. De neerslag duidt erop dat afspoeling van verontreinigingen op het strand, zoals vogel- of hondenpoep, een bron van vervuiling voor de zwemzone is. Bij zuidwestelijke wind blijven deze verontreinigingen daarnaast hangen, zodat er relatief weinig vervuiling nodig voor normoverschrijdingen van fecale bacteriën. Ook kunnen bij aanlandse wind andere vervuilingsbronnen, zoals vogelfeces vanaf het wad, in de zwemzone terecht komen. 8

9 Figuur 3.1 Resultaten analyse intestinale enterococcen voor de zwemseizoenen Figuur 3.2 Resultaten analyse E. coli voor de zwemseizoenen Bronnenanalyse Op basis van DNA-analyse in 2014 (rapport Bronopsporen fecale verontreiniging in zwemwater, KWR, 2014) en 2015 zijn mogelijke bronnen van fecale verontreinigingen bij het Harlinger Strand bepaald. In deze jaren hebben zich geen overschrijdingen van signaalwaarden voor intestinale enterococcen en E. coli voorgedaan. Uit de resultaten van de DNA-analyses blijkt dat in 2014 voornamelijk lage hoeveelheden markers van humaan DNA zijn aangetroffen. De hoogste waarde van 1000 kve/100 ml E.coli op 27 juli 2015 correspondeert met DNA-markers van mens, herkauwer, hond en vogel. Daarbij is de hoeveelheid van vogels beduidend groter dan de andere bronnen. Vogels zijn hier duidelijk de bron voor de verhoogde waarde. De weersomstandigheden waren op dit moment vergelijkbaar met die in de eerste helft van juli Afspoelen van voegelpoep van het strand door neerslag (15 mm op 27 juli 2015, ook voorafgegaan door enkele regenachtige dagen), in combinatie met een aanlandige wind lijkt de verhoogde waarde te verklaren. 9

10 4 Aanbevelingen voor maatregelen De zwemwaterkwaliteit is goed. In 2015 hebben zich, net als in 2014 en 2013, geen overschrijdingen van signaalwaarden voorgedaan. In 2012 zijn wel extreem hoge waarden intestinale enterococcen en E. coli gemeten. Verhoogde concentraties van fecale bacteriën doen zich vooral voor bij een combinatie van gestage neerslag (afspoeling van feces vanaf het strand) en aanlandige wind. DNA-onderzoek in 2014 en 2015 lijkt erop te duiden dat vogels de meest waarschijnlijke bron voor fecale verontreiniging zijn. Vogelwerende maatregelen lijken op deze locatie echter niet goed uitvoerbaar. Wel worden de volgende maatregelen aanbevolen gericht op goed (kwaliteits)beheer: - Door middel van bebording aangeven van aanlijnplicht voor honden en opruimplicht voor hondenpoep. Momenteel houdt niet iedereen zich hieraan, mogelijk door onwetendheid. Dit kan leiden tot fecale verontreiniging. - Handhaven op aanlijnplicht en opruimplicht. - Overwogen kan worden om een hondenverbod in te stellen (en hierop te handhaven). Gezien de resultaten van de DNA-analyses lijkt dit echter een zware en wellicht onnodige maatregel. - Nogmaals uitvoeren van een DNA-analyse als normoverschrijdingen voor fecale bacteriën worden aangetroffen. Hiermee kan het vermoeden worden geverifieerd dat vogels de belangrijkste verontreinigingsbron zijn. 10

11 BIJLAGE 1 Verslag veldbezoek Datum: 20 augustus 2015 Aanwezigen: John Walta (Gemeente Harlingen) Jan Roelof Witting (Rijkswaterstaat Noord-Nederland) Reijer Hoijtink (ARCADIS, verslag) De zwemlocatie Harlinger Strand bevindt zich aan de vastelansdskust van de Waddenzee, direct ten zuiden van de haven van Harlingen. Op donderdagmiddag 20 augustus 2015 is een veldbezoek uitgevoerd waarbij de zwemlocatie en het omliggende gebied zijn bekeken. Het was zonnig, met weinig wind en een temperatuur van ca. 25 C. Het strand bevindt zich ten westen van de Westerzeedijk. Het is van de haven afgeschermd door een ca m lange pier. Het strand is in 1997 aangelegd door zand op te spuiten. Om het strand in stand te houden suppleert de gemeente Harlingen iedere twee jaar opnieuw zand uit de nabijgelegen vaargeul. Tussen het strand en het dijklichaam ligt een fietspad en boulevard. Er zijn 3 toegangswegen over de dijk naar de boulevard. Bij deze opgangen staan informatieborden. Er is een permanent strandpaviljoen (Strandpaviljoen t Zilt) aanwezig met buiten en binnen zitmogelijkheden. In het paviljoen zijn toiletten aanwezig, die ook toegankelijk zijn voor strandgangers. De directe toegangsdeur naar de toiletten, aan de boulevardzijde van het gebouw, was tijdens het veldbezoek afgesloten. Volgens de uitbaatster is deze normaliter wel geopend. Via het strandpaviljoen zijn de toiletten wel bereikbaar. Onder het paviljoen, aan de rand van het strand, bevindt zich één buitendouche. Volgens de uitbaatster is dit in de praktijk eigenlijk te weinig. De schoonmaak van het sanitair wordt verzorgd door de uitbaatster van het paviljoen. Zowel langs de boulevard als aan de rand van het strand zijn in ruime mate containers en afvalbakken geplaatst. Op initiatief van bewoners staat er ook een grote houten afvalbak voor grof, veelal aangespoeld afval. Alle afvalbakken worden geleegd door de gemeente, in het zwemseizoen dagelijks. De zwemzone is niet fysiek afgeschermd. De waterdiepte neemt maar zeer geleidelijk toe. Aan de zuidkant van de zwemzone is een stuk zee beschikbaar voor kitesurfers. Dit is gemarkeerd met gele boeien, waarvan er tijdens het veldbezoek echter maar één kon worden waargenomen. Er werd tijdens het veldbezoek niet gekitesurft. Volgens de beheerder zijn er af en toe ook windsurfers actief en incidenteel gaat er bij hoog water een speedbootje voor anker. Verder zijn er nauwelijks watersporters actief. Recreatie- en beroepsvaart maakt gebruik van de vaargeulen die op ruime afstand (ca m) van het strand liggen. Tijdens het veldbezoek waren ca. 250 badgasten aanwezig en werd er door veel van hen ook pootje gebaad of gezwommen. Volgens de beheerder trekt het strand op warme dagen in de vakantieperiode vaak zeker 1000 bezoekers. Op het Harlinger Strand wordt geen toezicht op zwemmers gehouden. Honden zijn toegestaan op het strand. Vooral s morgens worden op het strand regelmatig honden uitgelaten. Daarnaast brengen badgasten honden mee. Tijdens het veldbezoek zijn ca. 10 honden waargenomen op het strand. De gemeente verstrekt sinds kort afvalzakjes voor hondenpoep. Hier wordt gebruik van gemaakt, er is geen hondenpoep aangetroffen. Er s geen sprake van overlast van vogels. Op de wadplaat voor het strand, die bij eb grotendeels droogvalt, foerageren wel regelmatig meeuwen en steltlopers. Tijdens het veldbezoek zijn geen vogels gezien, mogelijk door het grote aantal bezoekers. Ook uitwerpselen zijn niet gezien. Volgens de beheerder is het voornaamste aandachtspunt op de locatie de hinder die badgasten soms ondervinden van aangespoelde zwarte smurrie. Dit is een afzetting van afgestorven organisch materiaal (van bijv. algen en mosselen), dat bij zuidwestenwind aanspoelt op het strand. Na verloop van tijd, bij veranderde winrichting, spoelt dit vanzelf weer weg. 11

12 Het Harlinger Strand met op de achtergrond de pier en de haven De pier en de haven De boulevard met op de Westerzeedijk het kenmerkende standbeeld De Stenen Man Afvalbak voor grof (veelal aangespoeld) afval, geplaatst op initiatief van bewoners Strandpaviljoen Zilt, gezien vanaf de wadplaat Directe toegang naar de toiletten, gesloten tijdens het veldbezoek 12

13 Het smallere, zuidelijke deel van het strand Strand en strandpaviljoen vanaf de boulevard, in noordelijke richting Zwarte smurrie op het strand De enige zichtbare gele boei die de grens van de zone voor kitesurfers markeert Informatiebord bij de noordelijke opgang naar het strand Douche onder het strandpaviljoen 13