Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de gemeente Arnhem

Transcriptie

1 Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de gemeente Arnhem Verslag van een onderzoek onder schoolgaande jeugd, E-MOVO, najaar 2003 Arnhem, januari 2005 Hulpverlening Gelderland Midden/ GGD Afdeling Regie en Beleid N.E.H.M de Jong-Mares, epidemioloog J.A.M. Mureau, epidemioloog H. Rexwinkel, epidemioloog Gemeente Arnhem, Facilitaire Dienst Afdeling Informatie en Burgeronderzoek C.E. van Kampen, onderzoeker

2

3 Samenvatting In het schooljaar 2003/2004 is door de GGD-en in Gelderland en Overijssel het project E-MOVO (Elektronisch MOnitor en VOorlichting) uitgevoerd; een grootschalig en vernieuwend project. Leerlingen van de tweede en vierde klas van het voortgezet onderwijs hebben op school via internet een vragenlijst ingevuld over hun gezondheid, welzijn en leefstijl. De leerlingen konden daarna op de website hun persoonlijk gezondheidsprofiel bekijken en doorlinken naar websites met meer informatie over de diverse onderwerpen. Resultaten van leerlingen uit de gemeente Arnhem In totaal zijn er 1146 in Arnhem wonende leerlingen van scholen voor voortgezet onderwijs ondervraagd. Deze leerlingen gaan voor het grootste deel (82%) in Arnhem naar school. Een deel (18%) bezoekt een school elders. Sociale omgeving Op de vraag hoe vind je het bij jou thuis? zeggen verreweg de meeste jongeren (93%) het thuis naar de zin te hebben. Bijna driekwart van de jongeren (73%) kan goed praten met hun ouders of verzorgers. Het grootste deel van de jongeren (85%) vindt het aantal vrienden en vriendinnen voldoende. Pesten Een derde van de jongeren zegt het afgelopen jaar gepest te zijn, 6% wordt wekelijks gepest. Ruim de helft (53%) van de jongeren geeft aan zelf het afgelopen jaar te hebben meegedaan aan pesterijen. 8% van de jongeren pest wekelijks. Ervaren gezondheid De meeste jongeren (89%) ervaren hun gezondheid als goed tot uitstekend. Van de jongeren geeft 30% aan dat ze één of meerdere ziekten/aandoeningen hebben en 29% van de jongeren gebruikte de voorafgaande twee weken medicijnen op doktersvoorschrift. Met de psychische gezondheid is het minder rooskleurig gesteld: bij 20% van de leerlingen blijkt sprake te zijn van psychisch onwelbevinden. Overgewicht, voeding en beweging Het voedingspatroon vertoont tekortkomingen. 35% van de leerlingen gaat geregeld zonder ontbijt naar school, 68% eet niet elke dag groenten en slechts 28% van de leerlingen eet dagelijks fruit. 35% van de Arnhemse jongeren krijgt te weinig beweging. Het ongunstige voedingsgedrag gecombineerd met lichamelijke inactiviteit resulteert, zoals we weten, in (ernstig) overgewicht. Uit de berekening van lengte en gewicht blijkt dat 10% van de jongeren in Arnhem te zwaar is. Dit percentage is niet helemaal betrouwbaar, omdat relatief veel leerlingen (31%) de vragen naar lengte en gewicht niet hebben ingevuld, waarschijnlijk omdat ze tijdens het beantwoorden van de vragenlijst niet wisten hoe lang of hoe zwaar ze waren. Genotmiddelen Ruim een tiende van de Arnhemse jongeren rookt dagelijks. Bijna tweederde gebruikt wel eens alcohol. Bijna een kwart van de groep jongeren die wel eens alcohol drinkt gebruikt wekelijks alcohol. Acht procent van de jongeren heeft in de afgelopen maand hasj of wiet gebruikt en 3% harddrugs. Seksualiteit 20% van de leerlingen is ooit met iemand naar bed geweest. Van de seksueel actieve leerlingen vrijt 55% wel eens zonder condoom.

4 Vrijetijdsbesteding De jongeren besteden een groot deel van hun vrije tijd aan en of chatten, surfen op internet en vrienden bezoeken. Bijna de helft van de jongeren is lid van een sportclub of vereniging en tien procent is lid van een andere vereniging. Zeven procent van de jongeren zegt zich heel vaak te vervelen. Van de jongeren uit de gemeente Arnhem mist 61% een (extra) plek. De jongeren missen vooral hangplekken, pleintjes en voetbalvelden. Ruim de helft van de jongeren (53%) vindt dat er niet genoeg leuke dingen worden georganiseerd. Suggesties als het houden van feesten, worden vaak gegeven, maar ook sportactiviteiten worden genoemd. Criminaliteit en veiligheid 57% van de jongeren heeft één of meerdere strafbare feiten gepleegd. Meest voorkomende delicten zijn: dingen bekladden met stiften of met een spuitbus en zwartrijden. Negen procent van de jongeren is het afgelopen jaar aangehouden en voor verhoor op het politiebureau geweest. Bijna een kwart van de jongeren (23%) voelt zich wel eens onveilig. Schoolsituatie van leerlingen van Arnhemse scholen Onderstaande resultaten hebben betrekking op de groep leerlingen van Arnhemse scholen, dat wil zeggen zowel leerlingen die in Arnhem wonen als leerlingen die elders wonen. In totaal zijn dit 1516 jongeren, waarvan 61% in Arnhem woont en 39% elders. Schoolplezier en spijbelen De helft van de leerlingen heeft het goed naar zijn zin op school. Tien procent van de jongeren vindt het niet leuk op school, meestal omdat de vakken of de manier van lesgeven niet leuk gevonden worden. Negentien procent van de jongeren heeft de voorafgaande vier weken wel eens gespijbeld. Behalve gebrek aan schoolplezier zijn tussenuren een belangrijke oorzaak van spijbelgedrag. Genotmiddelen op school Wat betreft het gebruik van genotmiddelen blijkt dat de school als locatie ook een rol speelt. 15% van de scholieren rookt tussen de lessen door. School is ook de plek waar het meest wordt gerookt. 9% van de leerlingen drinkt alcohol tijdens schoolfeesten. School speelt ook een rol als locatie voor dealen. Gevoelens van onveiligheid 7% van de leerlingen voelt zich wel eens onveilig op school. Ontwikkelingen sinds 1998 In 1998 is er door de afdeling Informatie en Burgeronderzoek ook een scholierenenquête uitgevoerd onder leerlingen van Arnhemse scholen. De huidige resultaten zijn op een aantal punten vergeleken met de cijfers uit 1998 van de in Arnhem wonende leerlingen. Genotmiddelen Het aantal rokende scholieren is sinds 1998 afgenomen. Wel zijn er nu relatief meer scholieren die wel eens alcohol drinken. Wat betreft het drugsgebruik lijken er geen veranderingen te zijn opgetreden. Seksualiteit Er zijn geen veranderingen opgetreden in het seksueel actief zijn van de leerlingen. Wel is het onveilig vrijen toegenomen.

5 Spijbelen Er is weinig veranderd wat betreft het percentage scholieren dat wel eens spijbelt. Het aantal uren dat men spijbelt is echter toegenomen. Agressie en criminaliteit Opvallend is de afname van het percentage scholieren dat betrokken is geweest bij een gevecht (of onenigheid). Daarnaast is positief, dat het aandeel jongeren dat betrokken is bij heling, licht is afgenomen. Minder positief is de stijging van het percentage scholieren dat zich met graffiti bezig houdt. Wat betreft de overige strafbare feiten zijn er geen veranderingen opgetreden. Arnhemse jongeren vergeleken met leerlingen uit de omgeving In de regio van Hulpverlening Gelderland Midden hebben ruim 6300 leerlingen deelgenomen, waarvan 1146 woonachtig in Arnhem. De resultaten van de Arnhemse leerlingen zijn vergeleken met die van de leerlingen uit de rest van de regio en met die van Oost-Nederland als totaal (dit zijn alle leerlingen die aan EMOVO hebben deelgenomen). Zoals bekend is het aandeel allochtonen in de gemeente Arnhem relatief groot. Op een aantal onderwerpen scoren allochtonen afwijkend, zowel in gunstige als in ongunstige zin. Zij drinken bijvoorbeeld minder alcohol, maar sporten en bewegen ook minder dan autochtonen. Op de onderstaande onderwerpen wijken Arnhemse leerlingen, die aan E-MOVO hebben meegedaan in positieve zin af van leerlingen uit de omgeving: -Minder jongeren missen een (extra) activiteit in de buurt in vergelijking met Oost-Nederland; -Minder jongeren vinden dat de gemeente onvoldoende naar ze luistert; -Minder jongeren drinken alcohol; -Minder jongeren voelen zich wel eens onveilig. Op de onderstaande onderwerpen wijken leerlingen van de gemeente Arnhem, die aan E-MOVO hebben meegedaan, in negatieve zin af van alle leerlingen die aan E-MOVO hebben deelgenomen: -Meer jongeren zijn psychisch ongezond; -Meer jongeren bewegen weinig; -Meer jongeren ontbijten te weinig; -Meer jongeren vrijen zonder condoom; -Meer jongeren zijn geen lid van een club of vereniging; -Meer jongeren hebben een strafbaar feit gepleegd. Vergelijking groepen op basis van achtergrondkenmerken Geslacht Jongens blijken vaker last te hebben van overgewicht, drinken meer en blijken vaker een strafbaar feit gepleegd te hebben. Meisjes vinden hun eigen gezondheid vaker slecht en doen minder aan sport en andere vormen van beweging. Schoolklas Over het algemeen is er onder vierdeklassers meer risico- en probleemgedrag dan onder tweedeklassers. Dit geldt op bijna alle gebieden, maar vooral wat betreft spijbelen, het gebruiken van genotmiddelen en crimineel gedrag.

6 Onderwijstype Over het algemeen vertonen VMBO-leerlingen meer risicogedrag dan HAVO/VWO-leerlingen. Dit geldt op alle terreinen, maar met name wat betreft spijbelen, gezondheid, sporten en het gebruiken van genotmiddelen. Etniciteit Wat betreft het gebruiken van genotmiddelen gaat het bij met name Turken en Marokkanen beter dan bij autochtone leerlingen. Op het gebied van sporten gaat het bij allochtone leerlingen minder goed dan bij autochtone leerlingen. Stadsdeel De Gemeente Arnhem heeft, in het kader van het wijkgericht werken, de stad ingedeeld in verschillende deelgebieden met een eigen wijkmanager. Daarnaast wordt er bij de toekenning van wijkbudgetten onderscheid gemaakt tussen beheerwijken, intensief beheerwijken en ontwikkelingswijken. Dit onderscheid is gebaseerd op de mate waarin sprake is van achterstandssituaties in de wijken. Bij beheerwijken gaat het om behoud van de basiskwaliteit van de wijk. Intensief beheer is in feite een inhaalslag om de wijk op basisniveau te brengen. Bij de ontwikkelingswijken streeft men naar vergaande en ingrijpende veranderingen van de fysieke en sociale structuur. In het beheergebied Noord Oost zijn weinig leerlingen te vinden die sporten in clubverband; daarentegen is het alcoholgebruik er het laagst. Dit geldt ook voor de zogenaamde ontwikkelingswijken. Hierbij is wel sprake van enig overlap. Ook moet er worden opgemerkt dat in de ontwikkelingswijken veel Turken en Marokkanen wonen; groepen waaronder relatief weinig alcoholgebruik voorkomt. In Noord West wonen het minste aantal rokers, maar het aantal alcoholgebruikers is er het hoogst. In het Centrum en Noord Midden zijn de meeste rokers te vinden.

7 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 1 Inleiding Aanleiding Leeswijzer 4 2 Doel, werkwijze en onderzoeksgroep Doel en werkwijze Analyse Respons en onderzoeksgroep 5 3 Achtergrond van de jongeren Gezinssamenstelling Etniciteit en integratie Religie Vergelijking met elders 11 4 De buurt en de gemeente De buurt De gemeente Vergelijking met elders 14 5 Lichamelijke gezondheid Ervaren gezondheid Ziekten, aandoeningen en medicijngebruik Vergelijking met elders 16 6 Welzijn Psychische gezondheid Sociaal welzijn Pesten Specifieke problemen Vergelijking met elders 21 7 Beweging, voeding en overgewicht Beweging en sport Voeding Overgewicht Vergelijking met elders 28 8 Genotmiddelen Roken Alcohol Drugs Vergelijking met elders 33 9 Seksualiteit Seksuele ervaringen Veilig vrijen Homoseksualiteit Vergelijking met elders Vrijetijdsbesteding Activiteiten Vergelijking met elders 41 1

8 11 Agressie, criminaliteit, en veiligheid Strafbare feiten Slachtofferschap en onveiligheidsgevoelens Oordeel over strafbare feiten Vergelijking met elders Schoolsituatie van leerlingen van Arnhemse scholen Schoolplezier Spijbelen Huiswerk Hulp bij problemen Genotmiddelen op school Mishandeling Veiligheid Ontwikkelingen sinds Roken Alcohol Drugsgebruik Seksualiteit Vervelen Spijbelen Agressie en criminaliteit Arnhemse scholieren vergeleken met leerlingen uit de omgeving Allochtonen Schoolplezier Gezondheid Vrijetijdsbesteding Criminaliteit Vergelijking op basis van achtergrondkenmerken - totaaloverzicht Verschillen tussen jongens en meisjes Verschillen tussen klas 2 en Verschillen naar onderwijstype Verschillen op basis van etniciteit Verschillen naar gebieden 67 Geraadpleegde bronnen 68 Bijlagen 69 Bijlage 1: Vragenlijst 71 Bijlage 2: Werkgebied regio Hulpverlening Gelderland Midden (18 gemeenten) 98 Bijlage 3: Overzicht van door Arnhemse scholieren bezochte schoollocaties 99 Bijlage 4: Deelname schoollocaties in Arnhem 100 Bijlage 5: Etniciteit volgens de VNG/BiZa-definitie 101 Bijlage 6: indeling wijken in gebieden en wijketiketten 102 Bijlage 7: Steekproefomvang en percentages 103 2

9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Jeugdbeleid is een onderwerp dat de laatste jaren bij de lokale, regionale en landelijke overheid een sterke groei in aandacht heeft doorgemaakt. Om dit beleid goed vorm en inhoud te kunnen geven, hebben diverse betrokken partijen behoefte aan informatie over de leefwereld van de jongeren. Gemeenten willen graag weten wat jongeren vinden van de gemeente en de woonbuurt. Daarnaast zijn voor gemeenten de onderwerpen vrijetijdsbesteding, criminaliteit en veiligheid, leefstijl (met name alcohol- en drugsgebruik) en welbevinden van belang. Een van de taken van een GGD is om de gezondheid en daarmee samenhangende factoren van de bevolking in beeld te brengen (epidemiologie) en om op basis van die informatie plannen te maken en adviezen te geven op het vlak van (collectieve) preventie. De jeugd is in dit kader een belangrijke doelgroep. Onderwerpen die voor de GGD van belang zijn, zijn: leefstijl (beweging, roken, alcoholgebruik, drugsgebruik, voeding), lichamelijke gezondheid, psychisch en sociaal welbevinden. Dergelijke informatie is tevens van belang voor andere regionale instellingen zoals het Maatschappelijk Werk, de GGZ-instellingen en bijvoorbeeld de verslavingszorg. Als afsluiting wordt de informatiebehoefte van de scholen genoemd. Naast het onderwijzen van de primaire vakken krijgen scholen in toenemende mate te maken met taken op het terrein van onderwijs en begeleiding voor wat betreft gezondheid, psychisch welbevinden en sociaal gedrag. Vanuit die taken hebben scholen behoefte aan informatie over de jeugd en bij voorkeur over de jongeren op hun school. Onderwerpen die van belang zijn, zijn: psychisch en sociaal welbevinden, schoolbeleving, leefstijl, criminaliteit en veiligheid. De bovengeschetste behoefte aan informatie bij de diverse partijen en de toenemende mogelijkheden van het internet, hebben geleid tot de ontwikkeling van het project: E-MOVO ofwel Elektronische Monitor en Voorlichting. E-MOVO is tot stand gekomen met financiële steun van het Fonds OGZ (stimuleringsfonds Openbare Gezondheidszorg) en is uitgevoerd in samenwerking met GGD'en in Gelderland en Overijssel en de capaciteitsgroep Gezondheidsvoorlichting Universiteit Maastricht. De E-MOVO werkwijze houdt in dat de leerlingen op school tijdens een les, via internet een vragenlijst invullen met betrekking tot hun gezondheid, welzijn en leefwijze. De ingevulde gegevens worden gebruikt voor onderzoek maar daarnaast kan de jongere wederom via internet zijn/haar persoonlijk gezondheidsprofiel bekijken en een gezondheidsadvies op maat ontvangen, gebaseerd op de individueel ingevulde gegevens. Ook in Arnhem is in 2003 E-MOVO uitgevoerd. Vijf jaar eerder, in 1998, werd er door de afdeling Informatie en Burgeronderzoek van de Facilitaire Dienst Gemeente Arnhem een scholierenenquête uitgevoerd onder leerlingen van het voortgezet onderwijs. In 2003 is door de Dienst MO een nieuw Raamplan Integraal Jeugdbeleid geformuleerd gericht op alle jeugd tot en met 25 jaar in de stad. Dit plan borduurt voort op het (eerste) Raamplan van de voorgaande periode. Uit de evaluatie van de eerste periode is gebleken dat de meeste projecten vanuit het Integraal Jeugdbeleid positief beoordeeld worden, maar dat het uiteindelijke effect van het beleid op de ontwikkeling en ontplooiing van de Arnhemse jeugd nog altijd moeilijk aantoonbaar is. Daarom wil MO de effectiviteit van het beleid onderzoeken door de ontwikkeling van kinderen, tieners en jongeren in Arnhem op verschillende manieren te volgen. Men wil in de toekomst een brede jeugdmonitor laten ontwikkelen, waarbij gebruik gemaakt wordt van bestaande monitoren, gegevens van scholierenenquêtes en landelijke onderzoeksgegevens. Vooralsnog richt MO zich alleen op onderzoek onder de groep jarigen. Wat betreft 2004 heeft men besloten om aan te sluiten bij het E-MOVO onderzoek. 3

10 Aan de afdeling Informatie en Burgeronderzoek is gevraagd om de resultaten in samenwerking met de Hulpverlening Gelderland Midden (HGM) te analyseren en voor zover mogelijk te vergelijken met die resultaten van Hoofddoel is voor MO het verkrijgen van inzicht in de ontwikkelingsstaat van Arnhemse leerlingen. Nevendoelstelling is het verkrijgen van inzicht in de schoolsituatie van leerlingen van Arnhemse scholen (zowel Arnhemmers als niet-arnhemmers). 1.2 Leeswijzer Dit verslag bevat de belangrijkste resultaten van het onderzoek E-MOVO met betrekking tot de Gemeente Arnhem. Het doel en de werkwijze van E-MOVO staan beschreven in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 staan wat achtergrondgegevens van de jongeren beschreven. In de hoofdstukken 4 tot en met 11 worden de resultaten beschreven. Achtereenvolgens komen aan de orde: buurt en gemeente, lichamelijke gezondheid, welzijn, beweging, voeding en overgewicht, genotmiddelengebruik, seksualiteit, vrije tijd en criminaliteit. Elk van deze inhoudelijke hoofdstukken wordt ingeleid met een korte uiteenzetting over het belang van het onderwerp. In hoofdstuk 12 wordt de schoolsituatie van de leerlingen van Arnhemse scholen besproken. Vervolgens worden in hoofdstuk 13 de ontwikkelingen sinds 1998 besproken. Aan het eind van de hoofdstukken 4 tot en met 11 is een vergelijking gemaakt tussen de uitkomsten van de gemeenten, de rest van de GGD-regio en Oost-Nederland. In hoofdstuk 14 worden deze slotparagrafen samengevat. Daarna worden in hoofdstuk 15 een aantal verschillen tussen klas, geslacht, onderwijstype, etnische achtergrond en stadsdeel belicht. Na hoofdstuk 15 volgt een overzicht van de gebruikte bronnen (literatuur, etc.). Bijlage 1 bestaat uit de bij het onderzoek gebruikte de vragenlijst. Bijlage 2 bevat een overzichtskaartje van de regio Hulpverlening Gelderland Midden. Bijlage 3 is een overzicht van door Arnhemse scholieren bezochte schoollocaties. Bijlage 4 is een lijst van de schoollocaties die in Arnhem hebben deelgenomen. Bijlage 5 beschrijft de wijze waarop volgens de VNG/BiZa-definitie de etniciteit van de scholieren is bepaald. Bijlage bevat een overzicht van de indeling van de Arnhemse wijken naar gebieden (stadsdelen). Bijlage 7, ten slotte, bevat een uitleg over het gebruik van percentages in het rapport. 4

11 2 Doel, werkwijze en onderzoeksgroep 2.1 Doel en werkwijze In het schooljaar 2003/2004 is door de GGD en in Gelderland en Overijssel een grootschalig vernieuwend onderzoek uitgevoerd naar de gezondheidstoestand en leefstijl van jongeren uit klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs. De jongeren hebben via de computer een uitgebreide vragenlijst ingevuld (zie bijlage 1). Dit invullen heeft klassikaal plaatsgevonden in de periode oktober - december Ouders en leerlingen zijn van te voren schriftelijk geïnformeerd over het onderzoek. De mentor of leraar heeft de leerlingen tijdens het lesuur geïnstrueerd en de leerlingen hebben zelfstandig de vragen op de computer beantwoord. Het doel van het onderzoek is om informatie te leveren over diverse gezondheids- en welzijnsaspecten van de jeugd. Deze informatie wordt op diverse manieren aangeboden: Voor scholen zijn schoolrapportages opgesteld waarmee de school aan de slag kan om het beleid met betrekking tot gezondheid en welzijn van hun leerlingen nader vorm te geven. De GGD'en geven daarbij ondersteuning. Voor gemeenten zijn er de rapportages per gemeente gemaakt. Dit is voor hen van belang voor het gezondheids- en jeugdbeleid. Tot slot zijn er rapportages op regionaal niveau. Deze dienen als informatiebron voor zorgaanbieders welke een regionale rol vervullen, waaronder de GGD zelf en ook de provincie. De E-MOVO-werkwijze levert niet alleen onderzoeksinformatie. De jongeren die de vragenlijst hebben ingevuld, konden enkele dagen later op de website van E-MOVO hun persoonlijk gezondheidsprofiel bekijken. Tevens konden zij doorklikken naar persoonlijke voorlichting en linken naar websites met betrouwbare informatie over de onderwerpen die in het gezondheidsprofiel aan de orde komen, 52% van de jongeren in Oost-Nederland heeft van deze ''voorlichting op maat' gebruik gemaakt. 2.2 Analyse Er is gekeken naar eventuele verschillen tussen groepen scholieren op basis van geslacht, klas, schoolopleiding, etnische achtergrond en stadsdeel. De gevonden verschillen zijn alleen genoemd indien deze statistisch significant zijn. Een getal is statistisch significant afwijkend als men aanneemt dat het getal niet door toeval te verklaren is. In dit onderzoek is een 5% onzekerheid aangehouden. Dit betekent dat een verschil met 95% zekerheid een werkelijk verschil is en dat dit niet op toeval berust (zie ook bijlage 5). Aan het eind van elk hoofdstuk wordt de gemeente Arnhem vergeleken met de rest van de regio (zie voor een overzicht: bijlage 2) en met Oost-Nederland. Als de verschillen significant zijn, dan zijn de cijfers vetgedrukt. Al naar gelang het type van de vraag zijn de volgende statistische toetsen gebruikt: Chi-kwadraat, Mann-Witney-U en Kruskall-Wallis. De analyse is verricht met behulp van het computerprogramma SPSS. 2.3 Respons en onderzoeksgroep Respons De doelgroep voor E-MOVO betreft de jongeren uit klas 2 en klas 4 van het Voortgezet Onderwijs (VO). Alle VO-scholen in de regio van de deelnemende GGD'en zijn benaderd om mee te doen. In de regio Oost-Nederland hebben ruim jongeren meegedaan. In de regio van Hulpverlening Gelderland Midden hebben 33 van de 50 schoollocaties voor voortgezet onderwijs meegedaan met in totaal 6541 jongeren. 5

12 In Arnhem wonen 8539 jongeren in de leeftijd van 12 t/m 17 jaar. Een deel van de jongeren zit op een school voor Voortgezet Speciaal Onderwijs (VSO). Voor deze scholen is in overleg besloten om niet aan E-MOVO mee te doen omdat de werkwijze via vragenlijsten en internet te ingewikkeld werd geacht voor deze leerlingen. Deze leerlingen vallen dus niet in de E-MOVO doelgroep; alsmede de leerlingen die op de wachtlijst staan voor het VSO. Ongeveer 2680 Arnhemse jongeren vallen qua leeftijd/klas in de E-MOVO doelgroep. Hiervan hebben 1146 jongeren (43%) deelgenomen aan het E- MOVO onderzoek. De redenen dat deze deelname geen 100% is, zijn divers: 1. In de gemeente Arnhem hebben negen van de veertien scholen meegedaan aan E-MOVO. Een deel van de leerlingen zit dus op een school die niet heeft deelgenomen. 2. Sommige scholen met een LWOO-afdeling, hebben deze leerlingen niet aan E-MOVO laten deelnemen omdat men vond dat deelname voor hen te complex zou zijn. Andere scholen hebben dat opgelost door meer tijd en begeleiding vrij te maken. 3. Sommige scholen lieten maar een deel van hun leerlingen deelnemen aan E-MOVO. Meestal was dat door organisatorische problemen en/of gebrek aan computerruimte. 4. Sommige leerlingen waren tijdens de afname afwezig (weigeraars, zieken en spijbelaars) 5. Van de deelnemende leerlingen die op school zitten in de regio van Hulpverlening Gelderland midden heeft 1,4% hun postcode niet ingevuld. De gegevens van deze jongeren zijn wel gebruikt in de schoolrapporten, maar ze kunnen niet worden toegeschreven aan een bepaalde gemeente. 6. Een enkele keer waren er technische problemen waardoor de gegevens van een leerling niet goed zijn verwerkt. Onderzoeksgroep Gemeente Arnhem De onderzoeksgroep van de gemeente Arnhem bestaat uit 1146 in Arnhem wonende jongeren. Het grootste deel hiervan (82%) zit in Arnhem op school; een deel (18%) gaat elders in de regio naar school. Het zijn ongeveer evenveel jongens als meisjes en iets meer jongeren uit klas 2 dan uit klas 4 (56% versus 44%). In figuur 1 is de leeftijdsverdeling weergegeven. Figuur1: leeftijdsverdeling onderzoeksgroep Gemeente Arnhem aantal leeftijd 6

13 Van de jongeren zit 56% op het VMBO (inclusief het LWOO) en 44% op het HAVO/VWO. Nader uitgesplitst: 2% zit op het LWOO, 54% op het VMBO, 17% op de HAVO en 14% op het VWO. Verder zit 3% van de jongeren in een brugklas HAVO/VWO en 10% in een brugklas VMBO/HAVO. Zie ook figuur 2. Figuur 2: opleidingsniveau van de onderzoeksgroep VM BO 54% brugklas VM BO /HAVO 10% HAVO 17% LW O O 2% VW O 14% brugklas HAVO /VW O 3% De Gemeente Arnhem heeft, in het kader van het wijkgericht werken, de stad ingedeeld in verschillende deelgebieden met een eigen wijkmanager (zie voor een overzicht: bijlage 5). In figuur 3 is de herkomst van de leerlingen naar gebied weergegeven. Figuur 3: Herkomst onderzoeksgroep Gemeente Arnhem % Centrum Broek/Presikhaaf Arnhem N-O Arnhem N-W Schaarsbergen stadsdeel Oud Zuid Elderv/De Laar Vredenb/Rijkersw. Onderzoeksgroep Arnhemse scholen De onderzoeksgroep van leerlingen van Arnhemse scholen (zie hoofdstuk 12 over de schoolsituatie van deze leerlingen) betreft een andere dan de hiervoor genoemde. Het betreft hier de selectie van alle ondervraagde leerlingen van Arnhemse scholen voor voortgezet onderwijs en bestaat dus zowel uit in Arnhem wonende scholieren als leerlingen uit andere gemeenten in de omgeving die in Arnhem naar school gaan. Deze onderzoeksgroep bestaat uit 1516 jongeren, waarvan 61% in Arnhem woont en 39% uit woonplaatsen in de omgeving komt. Ongeveer 52% bestaat uit jongens en ongeveer 49% uit meisjes. 51% van de leerlingen zit in klas 2 en 49% in klas 4. 7

14 In figuur 4 is de leeftijdsverdeling weergegeven Figuur 4: leeftijdsverdeling onderzoeksgroep Arnhemse scholen aantal en ouder leeftijd De helft (50%) van de leerlingen zit op het VMBO en de andere helft (50%) op het HAVO/VWO. In figuur 5 is de precieze indeling naar schooltype weergegeven. Figuur 5: Opleidingsniveau van de onderzoeksgroep Arnhemse scholen brugklas VMBO/HAVO 14% VMBO 42% HAVO 19% LWOO 2% VWO 19% brugklas HAVO/VWO 4% 8

15 3 Achtergrond van de jongeren Er zijn in de levensfase van opgroeiende jongeren een paar die een belangrijke rol spelen: thuis, school en vrienden. In dit rapport komen al deze factoren aan de orde te beginnen met de thuissituatie en wel de gezinssamenstelling, etniciteit en religie. Deze genoemde factoren zijn weliswaar niet of nauwelijks door overheidsbeleid beïnvloedbaar, maar het is wel goed om enig inzicht hierin te hebben omdat ze mede het beeld schetsen van de jeugd in de gemeente en omdat deze factoren een rol kunnen spelen bij de keuze van doelgroepen voor beleid. 3.1 Gezinssamenstelling Ruim een derde woont bij twee ouders Aan de jongeren is gevraagd wie er bij hen in huis wonen. Van de jongeren woont 14% bij één ouder. Bij 4% is er sprake van co-ouderschap 1. De overige jongeren wonen vrijwel allemaal bij twee ouders. Wel is er dan soms sprake van dat één van de twee ouders een stiefouder is. Van de jongeren woont 2% in een tehuis. De gezinssamenstelling is weergegeven in tabel 1. Tabel 1: gezinssamenstelling twee ouders (beide eigen ouders) 71% twee ouders (waarvan 1 stiefouder) 6% één ouder 14% co-ouders 4% tehuis 2% anders/onbekend 3% totaal 100% 3.2 Etniciteit en integratie Ruim een derde is allochtoon Voor het benoemen van de etnische herkomst zijn aan de jongeren vragen gesteld over het geboorteland van zichzelf en dat van hun vader en moeder. Voor de indeling naar etnische herkomst is gebruik gemaakt van de zogenaamde VNG/BiZa definitie welke door de gemeente Arnhem gehanteerd wordt 2. In Arnhem is het percentage jongeren van niet-nederlandse herkomst relatief groot, 38% van de jongeren is van allochtone herkomst. De grootste groep betreft de jongeren met een Turkse herkomst. Zie figuur 6. 1 De jongere woont ongeveer de helft van de tijd bij de vader en de andere helft bij de moeder. 2 Voor uitleg vaststelling etniciteit zie bijlage 5 9

16 Figuur 6: Etnische herkomst Surinaams/Antilliaans 6% Marokkaans 3% Turks 10% overig 8% Nederlands 63% Het indelen van etniciteit op basis van geboortelanden zegt niets over de mate waarin jongeren zichzelf Nederlander of buitenlander voelen. Daarom is nog een vraag toegevoegd waarin de jongeren kunnen aangeven tot welke bevolkingsgroep zij zichzelf rekenen. Daaruit blijkt dat bijna eenderde van de jongeren (31%) die volgens de VNG/BiZa-definitie Surinaams zijn, zichzelf vooral als Nederlander beschouwen. Bij de jongeren met een Antilliaanse of Arubaanse herkomst is dit zelfs iets meer dan de helft (54%). De meeste jongeren met Turkse of Marokkaanse etniciteit beschouwen zichzelf als Turks respectievelijk Marokkaans, evenwel eenvijfde van zowel de jongeren van Turkse herkomst (20%) als van de jongeren van Marokkaanse herkomst (19%) voelt zich vooral Nederlander. Jongeren met een niet-nederlandse etniciteit welke zich wel als Nederlander beschouwen, zou je goed geïntegreerd kunnen noemen. Het is echter niet zo dat jongeren die zichzelf (nog) tot hun etnische bevolkingsgroep rekenen niet geïntegreerd zouden zijn in de Nederlandse samenleving. 3.3 Religie Een vijfde is Islamitisch De helft van de Arnhemse jongeren geeft aan een geloof te hebben. Islamitisch is het meeste genoemd, 19% van de jongeren is Islamitisch. Van de jongeren is 13% Rooms Katholiek, 8% is Protestants Christelijk en 6% heeft een ander geloof. Van de jongeren die aangeven een geloof te hebben, meldt 44% dat het geloof voor hen veel betekent, voor 26% betekent het wel wat, voor 22% betekent het weinig en voor 7% niets. Dit percentage ligt het hoogst bij de Islamitische gelovigen (81%) en het laagst bij de Rooms Katholieken (7%). 10

17 Figuur 7: religie anders 6% Rooms Katholiek 13% Protestants Christelijk 8% Islamitisch 19% geen geloof 54% 3.4 Vergelijking met elders In Arnhem veel meer allochtonen Het blijkt dat er in Arnhem meer leerlingen uit eenoudergezinnen, meer jongeren van niet-nederlandse herkomst en meer jongeren voor wie het geloof geen betekenis heeft wonen dan in de rest van de regio en in Oost-Nederland. Tabel 2: achtergrondkenmerken, vergelijking met elders Arnhem rest Oost NL regio eenoudergezinnen 14% 8% 8% aandeel jongeren van niet-nederlandse herkomst 38% 12% 15% jongeren voor wie het geloof geen betekenis heeft 57% 52% 53% 11

18 12

19 4 De buurt en de gemeente Behalve thuis speelt ook een deel van het leven van jongeren zich af in de eigen woonbuurt. Wat vinden de jongeren eigenlijk van hun buurt en gemeente? Wordt er naar hen geluisterd en hebben ze nog wensen? 4.1 De buurt Ruim de helft vindt dat er te weinig wordt georganiseerd De jongeren konden aangeven wat voor plekken zij missen in hun buurt. Van de jongeren gaf 39% aan helemaal niets te missen, 29% mist een hangplek, gevolgd door pleintjes (22%) en een voetbalveld (22%). In figuur 8 staan de genoemde plekken weergegeven. Figuur 8: Gewenste plekken in de buurt iets anders grasveld jeugdhonk skatebaan buurthuis voetbalveld pleintjes hangplekken ik mis niets 0% 10% 20% 30% 40% Jongens missen vaker een (extra) plek dan meisjes (64% versus 58%) en tweedeklassers missen vaker zo n plek dan vierdeklassers (64% versus 58%). Jongens hebben meer behoefte aan een voetbalveld en meisjes missen vooral een hangplek. Ruim een kwart (27%) van de jongeren vindt dat er voldoende leuke dingen georganiseerd worden. 20% heeft hier geen mening over en een meerderheid van 53% vindt dat er te weinig wordt georganiseerd. Suggesties die de jongeren geven om te organiseren, zijn vooral feesten, maar ook sportactiviteiten worden genoemd. Aan de jongeren is ook specifiek gevraagd hoe vaak ze in het afgelopen jaar naar een club- of buurthuis zijn geweest. De helft van de jongeren (49%) geeft aan daar (bijna) nooit te komen. Van de jongeren komt 22% er minstens 1 keer per week en 11% komt er enkele keren per maand. Jongens bezoeken wat vaker een club- of buurthuis dan meisjes. VMBO-leerlingen bezoeken vaker een buurt of clubhuis dan HAVO/VWO-leerlingen. 4.2 De gemeente Een derde vindt dat de gemeente niet goed luistert Op de vraag of de gemeente Arnhem voldoende naar de jongeren luistert bij beslissingen die de jeugd aangaan, blijven veel jongeren (48%) het antwoord schuldig. Van de jongeren vindt 18% dat de gemeente voldoende naar hen luistert en 34% vindt van niet (figuur 9). 13

20 Figuur 9: Luistert de gemeente voldoende naar de jongeren? ja 18% weet ik niet 48% nee 34% Jongens oordelen wat negatiever dan meisjes (37% versus 31% vindt dat de gemeente onvoldoende naar hen luistert) en VMBO-leerlingen oordelen wat negatiever dan HAVO/VWO-leerlingen (38% versus 29%). 4.3 Vergelijking met elders In Arnhem relatief veel jongeren die een (extra) jongerenplek missen In Arnhem zijn er meer jongeren die een (extra) plek missen dan in de rest van de regio. Er zijn minder jongeren die een (extra) activiteit in de buurt missen dan in Oost-Nederland. De Arnhemse jongeren oordelen vaker dat de gemeente voldoende naar hen luistert dan de jongeren in Oost-Nederland. Tabel 3: buurt en gemeente, vergelijking met elders Arnhem rest regio Oost NL gemis aan (extra) jongerenplek in de buurt 61% 57% 59% gemis aan (extra) activiteit in de buurt 53% 56% 57% oordeel: gemeente luistert niet voldoende naar jongeren 34% 37% 38% 14

21 5 Lichamelijke gezondheid In een welvarend land zoals Nederland is het met de lichamelijke gezondheid van jongeren meestal vrij goed gesteld. Er is een goede preventieve en medische zorg waardoor eventuele gezondheidsproblemen tijdig opgespoord en behandeld kunnen worden. De kenmerkende welvaartsziekten doen zich meestal pas voor op latere leeftijd. De beperkingen van de lichamelijke gezondheid betreffen bij de jeugd vooral bepaalde chronische aandoeningen. Bij gezondheid gaat het echter niet alleen om de lichamelijke gezondheid. Volgens de definitie van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) is gezondheid niet alleen de afwezigheid van ziekte of handicap, maar gaat het om een situatie van lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden. In dit hoofdstuk gaat het vooral om de lichamelijke aspecten van gezondheid. Het geestelijk en sociaal welbevinden komt in het volgende hoofdstuk aan de orde. 5.1 Ervaren gezondheid Over het algemeen is men zelf tevreden De jongeren in Arnhem zijn over het algemeen tevreden met hun gezondheid. Van de leerlingen noemt 39% zijn/haar gezondheid 'uitstekend' of 'zeer goed'. De helft noemt de gezondheid 'goed' en 11% noemt zijn of haar gezondheid 'matig' of 'slecht'. Figuur 10: Wat vind je van je eigen gezondheid? goed 50% matig 10% slecht 0,5% zeer goed 21% uitstekend 18% Meisjes beoordelen hun gezondheid vaker als matig of slecht dan jongens (13% versus 8%) en VMBO-leerlingen zijn vaker ontevreden dan HAVO/VWO-leerlingen (12% versus 8%). 5.2 Ziekten, aandoeningen en medicijngebruik Bijna een derde heeft ziekten of aandoeningen Ziekten en aandoeningen Aan de jongeren is een lijstje voorgelegd met zes (chronische) ziekten of aandoeningen die bij jongeren kunnen voorkomen. Aan hen is per ziekte/aandoening gevraagd of deze bij hen door een arts is vastgesteld. Van de jongeren geeft 30% aan dat zij één of meer van deze ziekten/ aandoeningen hebben. Meisjes hebben vaker zo n aandoening dan jongens (34% versus 25%). Allergieën worden door de jongeren het meest genoemd (17%), gevolgd door astma (9%) en eczeem (5%). Slechts een klein deel van de jongeren (9%) vindt dat hij/zij door deze aandoening(en) in sterke mate wordt belemmerd in het dagelijks leven. 15

22 Medicijngebruik (inclusief anticonceptiepil en zelfmedicatie) Ruim de helft van de jongeren (51%) geeft aan in de voorafgaande twee weken pijnstillers (zoals paracetamol en aspirine) te hebben gebruikt. Vrijwel allemaal betreft dat middelen die zonder huisartsrecept zijn gekocht. Meisjes hebben veel vaker pijnstillers gebruikt dan jongens (66% versus 35%). Ook het gebruik van middelen tegen hoest of keelpijn ligt vrij hoog (22%). Het gebruik van medicijnen op doktersvoorschrift ligt een stuk lager. Het meest genoemd hierbij is de anticonceptiepil (9%) en middelen tegen acne of eczeem (6%). 5.3 Vergelijking met elders In Arnhem voelen iets meer scholieren zich niet gezond In de gemeente Arnhem oordelen de jongeren iets slechter over hun eigen gezondheid dan in Oost- Nederland. Tabel 4: gezondheid en geneesmiddelengebruik, vergelijking met elders Arnhem rest regio Oost NL eigen oordeel over gezondheid: matig/slecht 11% 9% 8% heeft 1 of meer van de 6 genoemde ziekten/aandoeningen 30% 28% 29% gebruik pijnstillers (in laatste 2 weken) 51% 51% 50% gebruik geneesmiddelen op doktersvoorschrift (in laatste 2 wkn) 29% 29% 30% 16

23 6 Welzijn Zoals in het vorige hoofdstuk al stond aangegeven, zijn het psychisch en het sociaal welzijn van jongeren belangrijke aspecten van hun gezondheid. Lichamelijk gaat het met de meeste jongeren goed, maar er is sprake van een toename van psychische en psychosociale problemen. Een zekere mate van psychische en sociale onbalans past in de periode van de puberteit en dat hoeft niet allemaal zondermeer als problematisch beschouwd te worden. Het is echter ook niet correct om alle psychosociale problemen bij jongeren af te doen als van tijdelijke puberale aard. Indien problemen ernstig zijn en langer aanhouden kan het leiden tot slecht sociaal functioneren, verminderde schoolprestaties en schooluitval. Het spreekt voor zich dat dit gevolgen kan hebben tot in de volwassen leeftijd. Bij psychische ongezondheid kan er sprake zijn van psychosociale klachten of psychische stoornissen. Psychosociale klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring zoals gevoelens van angst, depressie, slaapverstoring en stress. Psychische stoornissen worden gekarakteriseerd door een combinatie van abnormale gedachten en emoties en/of van antisociale stoornissen. In dit hoofdstuk wordt eerst in de brede zin gesproken over de psychische gezondheid en het sociaal welzijn. Vervolgens komen enkele specifieke problemen aan de orde. 6.1 Psychische gezondheid Bij een vijfde is er sprake van een gebrek aan psychische gezondheid Het psychisch welbevinden is vastgesteld door gebruik te maken van een vaststaand meetinstrument. Dit instrument (MHI-5) betreft een vragenset bestaande uit vijf vragen met betrekking tot zenuwachtigheid, rustig voelen, neerslachtigheid, gelukkig voelen en in de put zitten. Het instrument maakt een onderscheid tussen psychische gezondheid en psychische ongezondheid, wat weer is opgesplitst in ernstig, matig en licht ongezond. Bij 20% van de jongeren is er sprake van psychische ongezondheid (gebaseerd op de MHI-5). Een nadere onderverdeling geeft aan dat bij 1,5% van de jongeren sprake lijkt van ernstige psychische ongezondheid, 3,1% is psychisch matig ongezond en de overige 15,7% is te beschouwen als licht psychisch ongezond. Deze psychische ongezondheid komt meer voor in klas 4 dan in klas 2 (24% versus 18%) en beduidend meer bij meisjes dan bij jongens (24% versus 16%) (zie figuur 11). Figuur 11: Psychische ongezondheid 30% 25% 20% 15% 10% ernstig ongezond matig ongezond licht ongezond 5% 0% jongens meisjes klas 2 klas 4 17

24 6.2 Sociaal welzijn De meesten zijn tevreden Het sociale welzijn van de jongeren wordt in grote mate bepaald door de sfeer thuis en de omgang met leeftijdsgenoten/vrienden. De meeste jongeren hebben het thuis goed naar hun zin. Op de vraag "Hoe vind je het bij jou thuis", antwoordt een klein deel (7%) dat ze het thuis niet leuk vinden (zie figuur 12). Figuur 12: Hoe vind je het bij jou thuis? leuk 50% niet zo leuk 6% helemaal niet leuk 1% heel leuk 43% Meisjes zijn wat negatiever dan jongens (10% vind het niet leuk versus 6%) en VMBO-leerlingen zijn negatiever dan HAVO/VWO-leerlingen (10% vind het niet leuk versus 6%). De meerderheid van de jongeren (73%) vindt dat ze goed met hun ouders kunnen praten. Vijf procent vindt van niet en de overige 23% zit het er tussenin. Hier is te zien dat jongeren uit klas 2 wat positiever zijn dan jongeren uit klas 4. Ook vinden de meeste jongeren (85%) dat ze genoeg vrienden of vriendinnen hebben. Twee procent vindt van niet en 13% beantwoord deze vraag met 'gaat wel'. Tweedeklassers vinden vaker dat ze genoeg vrienden of vriendinnen hebben dan vierdeklassers. Aan de jongeren is ook gevraagd waar ze meestal heen gaan als ze uit school komen. Van de jongeren gaat 12% uit school naar een vriend of vriendin. De meeste jongeren gaan uit school naar huis, maar niet bij iedereen is dan iemand anders thuis. Veertien procent van de jongeren geeft aan uit school meestal alleen thuis te zijn. Bij het alleen thuis komen is er geen verschil tussen jongens en meisjes. 6.3 Pesten Een derde van de scholieren wordt gepest Eenderde van de jongeren is het afgelopen jaar één- of meermalen gepest. Bij het grootste deel is het één of twee keer gebeurd. Zes procent wordt een paar keer per maand gepest en eveneens zes procent zelfs wekelijks. In klas 4 worden minder leerlingen gepest dan in klas 2. 18

25 Ruim de helft van de jongeren (53%) heeft het afgelopen jaar meegedaan aan het pesten van anderen. Acht procent pest wekelijks. Jongens zijn vaker dader van pesten dan meisjes en tweedeklassers pesten vaker dan vierdeklassers. 6.4 Specifieke problemen Een vijfde heeft problemen waar men wakker van ligt Problemen die je dag en nacht bezig houden In zekere mate zullen veel jongeren wel eens problemen hebben als het gaat om zaken zoals: schoolprestaties, situatie thuis, relaties, faalangst en dergelijke. Om de lichte problemen te scheiden van de serieuzere problemen, is aan de jongeren gevraagd of ze een probleem hebben dat hen dag en nacht bezig houdt. Negentien procent van de jongeren geeft aan dat ze zo'n probleem hebben. Dit zijn vaker meisjes dan jongens (23% versus 15%) en vaker jongeren uit klas 4 dan uit klas 2 (24% versus 15%). De meest genoemde problemen hebben betrekking op schoolprestaties/cijfers, de situatie thuis en verkering of relaties. Mishandeling In de vragenlijst is gevraagd naar een aantal specifieke problemen zoals mishandeling en ongewenste seksuele ervaringen. Dit zijn moeilijke onderwerpen om via een vragenlijst een betrouwbaar beeld van te krijgen. Zo hebben een aantal jongeren op één of meer van deze vragen geen antwoord willen geven. Bij geestelijke mishandeling ging dit om twee procent, bij lichamelijke mishandeling en ongewenste seksuele ervaringen om drie procent en bij suïcidegedachten zelfs om zeven procent. De onderstaande gegevens moeten dan ook beschouwd worden als een indicatie. Twee procent van de jongeren heeft geantwoord dat zij wel eens lichamelijk mishandeld worden. Vier procent zegt dat dit vroeger wel gebeurde, maar nu niet meer. Vervolgens is aan hen gevraagd waar die mishandeling plaats vond. Het meest genoemd werden: 'door een volwassene thuis' en 'door een jongere op school'. Geestelijke mishandeling (vaak gekleineerd, getreiterd of uitgescholden worden) wordt veel vaker genoemd: 7% geeft aan wel eens geestelijk mishandeld te worden en 11% zegt dat dit nu niet meer gebeurt, maar vroeger wel. Deze geestelijke mishandeling vindt hoofdzakelijk door jongeren plaats. Ongewenste seksuele ervaringen In de vragenlijst is de vraag over ongewenste seksuele ervaringen vrij breed geformuleerd: "Heb je wel eens tegen je zin in seksuele ervaring met iemand gehad? Met seksuele ervaring bedoelen we alles van zoenen, intiem betasten tot naar bed gaan toe". Zeven procent beantwoordt deze vraag met 'ja'. In de meeste gevallen (81%) betrof dit een seksuele ervaring met een leeftijdsgenoot, in 22% van de gevallen was er sprake van een ongewenste ervaring met een volwassene. De ongewenste seksuele ervaringen zijn door VMBO-leerlingen beduidend vaker gemeld dan door HAVO/VWO-leerlingen (10% versus 3%). Logischerwijze hebben jongeren uit klas 4 wat vaker ongewenste ervaringen gehad dan jongeren uit klas 2 (9% versus 5%). Ze hebben immers al meer jaren achter de rug om dergelijke ervaringen op te doen. 19

26 Suïcidegedachten Daadwerkelijk suïcide (zelfdoding) komt bij jongeren in de leeftijd van 12 t/m 17 jaar erg weinig voor. Dat neemt niet weg dat ze er wel eens over nadenken. In totaal 18% van de jongeren geeft aan dat ze er in het afgelopen jaar wel eens serieus over hebben gedacht een eind aan hun leven te maken, 3% geeft aan daar zelfs 'heel vaak' over gedacht te hebben. Opvallend is dat 10% de betreffende vraag niet wilde beantwoorden. De vraag of men ooit een poging heeft ondernomen om een eind aan het leven te maken is door 7% van de jongeren met 'ja' beantwoord. 9% wilde deze vraag niet beantwoorden. Het is moeilijk te duiden hoe het relatief hoge percentage, dat zegt wel eens een poging gedaan te hebben, geïnterpreteerd moet worden. Feit is wel dat onderzoeken elders vergelijkbare uitkomsten geven. Bronnen van hulp en informatie Aan alle jongeren (met of zonder specifieke problemen), is gevraagd waar zij naar toe zouden gaan als ze met een probleem zouden zitten dat ze niet zelf kunnen oplossen. Het meest genoemd zijn ouders en vrienden. Zeven procent zegt geen hulp of informatie te zoeken. De meest genoemde bronnen voor informatie en hulp staan in figuur 13. Figuur 13: Meest genoemde bronnen van informatie en hulp bij problemen O ve rig niemand, ik zoek nooit informatie of hulp in tern et leraar of docent lee rlin gb eg eleid er, m en tor andere familieleden vaste vriend(in) / partner b roe r o f zu s andere vriend(in) ou de r(s) / verzo rg er(s) 0% 20 % 4 0% 6 0% 8 0% 20

27 6.5 Vergelijking met elders In Arnhem relatief meer jongeren last van psychische problemen In de gemeente Arnhem zijn meer jongeren psychisch ongezond dan in de rest van de regio en Oost- Nederland. Er zijn ook meer leerlingen die een probleem hebben dat hun dag en nacht bezighoud dan de rest van de regio en Oost-Nederland. Tabel 5: welzijn, vergelijking met elders Arnhem rest regio Oost NL psychisch ongezond (licht t/m ernstig) 20% 16% 16% ernstig psychisch ongezond 2% 2% 2% het thuis niet leuk vinden 8% 8% 8% wekelijks gepest worden 6% 5% 5% een probleem hebben dat je dag en nacht bezig houdtt 19% 16% 17% lichamelijke mishandeling (actueel) 2% 2% 3% geestelijke mishandeling (actueel) 7% 8% 7% ongewenste seksuele ervaring 7% 6% 6% suïcidegedachten (in laatste 12 mnd)(enkele keer t/m heel vaak) 3 20% 17% 18% heel vaak suïcidegedachten (in laatste 12 mnd) 4 4% 3% 3% 3,4 percentage van degenen die de vraag hebben beantwoord 21

28 22

29 7 Beweging, voeding en overgewicht Lichamelijke activiteit is een hele belangrijke preventieve factor voor diverse gezondheidsproblemen die met name later in het leven kunnen ontstaan zoals hart-/vaatziekten en gewrichtsproblemen. Voldoende beweging voorkomt het ontstaan van overgewicht. Bovendien houdt voldoende beweging de conditie op peil, verstevigt de botten en verhoogt de weerstand. Vandaar dat er in de vragenlijst veel aandacht is besteed aan bewegen. Landelijk is er een duidelijke afname van de lichamelijke activiteit waarneembaar. Deze afname zit niet zozeer in de afname van het sporten, maar vooral in een afname van de dagelijkse beweging. Naar school, naar vrienden, familie en naar clubs wordt steeds vaker de (achterbank van de) auto of het openbaar vervoer gebruikt en steeds minder vaak de fiets. Ook in overige vormen van vrijetijdsbesteding winnen de passieve activiteiten (zoals TV- kijken en bezigheden met de computer) steeds meer terrein van de actievere vormen zoals buiten spelen, sporten of bezig zijn met een actieve hobby. Om een maatstaf te hebben voor het beoordelen van de hoeveelheid lichaamsbeweging is in 1998 de Nederlandse Norm Gezond Bewegen opgesteld. Deze norm geeft aan dat jongeren voor een goede fysieke fitheid en het onderhouden van de gezondheid, dagelijks een uur matig intensief moeten bewegen. 7.1 Beweging en sport De helft heeft te weinig beweging Vervoer naar school Veruit de meeste jongeren gaan met de fiets naar school (70%). Zie figuur 14. Zij fietsen er gemiddeld zestien minuten over. Figuur 14: Vervoer naar school. m e t de s c o oter o f b rom m e r 6 % fie ts e nd 70 % a nd ers 17 % lo pe nd 7% Sporten bij een vereniging of club Uit de resultaten blijkt dat 63% van de jongeren aan sport doet via een club of vereniging 5. Dat is bij de jongens duidelijk vaker dan bij meisjes (70% versus 54%), bij tweedeklassers vaker dan bij vierdeklassers (65% versus 59%) en bij HAVO/VWO-leerlingen vaker dan bij VMBO-leerlingen (68% versus 58%). (zie figuur 15) 5 In hoofdstuk 10 is te zien dat maar 49% van de jongeren zegt daadwerkelijk lid te zijn van een sportclub of - vereniging. Wellicht wordt dit verschil verklaard door het sporten bij sportscholen. Het kan zijn dat jongeren dat hebben beschouwd als sporten bij een club zonder dat je er lid van bent. 23

30 Figuur 15: sporten bij een vereniging of club 1 00% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% jongens meisjes klas 2 klas 4 VMBO HA/VWO Bij allochtone jongeren wordt minder gesport bij een vereniging dan bij autochtonen: van de eerste groep sport 56% bij een vereniging, van de laatste is 67% lid bij een sportclub. Het percentage is vooral laag onder Marokkaanse jongeren (46%). Ook onder scholieren van Surinaamse of Antilliaanse afkomst wordt relatief weinig in clubverband gesport (56% van deze groep). De Gemeente Arnhem heeft, in het kader van het wijkgericht werken, de stad ingedeeld in verschillende deelgebieden met een eigen wijkmanager (zie ook hoofdstuk 2, paragraaf 2.3). Daarnaast wordt er bij de toekenning van wijkbudgetten onderscheid gemaakt tussen beheerwijken, intensief beheerwijken en ontwikkelingswijken. Dit onderscheid is gebaseerd op de mate waarin sprake is van achterstandssituaties in de wijken. Bij beheerwijken gaat het om behoud van de basiskwaliteit van de wijk. Intensief beheer is in feite een inhaalslag om de wijk op basisniveau te brengen. Bij de ontwikkelingswijken streeft men naar vergaande en ingrijpende veranderingen van de fysieke en sociale structuur (voor een overzicht van de gebruikte indelingen: zie bijlage 6). Als we kijken naar het sporten in clubverband dan blijken er aanzienlijke verschillen te zijn tussen de deelgebieden. In het gebied Noord West wordt het meest gesport bij een vereniging, namelijk door 72% van de scholieren. Dit gebied bestaat uit de wijken Burgemeesterswijk/Hoogkamp, Schaarsbergen, Heijenoord/Lombok en Klingelbeek. In het gebied Noord Oost zijn juist weinig clubsporters te vinden, namelijk 55%. Dit stadsdeel bestaat uit de wijken Spijkerkwartier, Het Broek, Presikhaaf-West en Presikhaaf-Oost. In de ontwikkelingswijken wonen de minste aantal sporters in verenigingsverband (58%) en in de beheerwijken de meeste (70%). Hierbij is er sprake van enige overlap: een deel van de wijken van Noord Oost worden gerekend tot ontwikkelingswijk. Verder moet worden opgemerkt dat in de ontwikkelingswijken naar verhouding veel jongeren van Marokkaanse herkomst wonen. Zoals hiervoor al gezegd, sporten deze jongeren relatief weinig in verenigingsverband. Van de jongeren sport 42% minder dan een uur per week. Achttien procent van deze jongeren sport 1 of 2 uur per week bij een sportvereniging. Twintig procent sport per week drie of vier uur en 19% sport meer dan vier uur. Naast het genoemde vervoer naar school en georganiseerd sporten, zijn er ook nog andere vormen van beweging zoals schoolgym, een balletje trappen op een veldje, bijbaantje met (zwaar) lichamelijk werk, op de fiets naar vrienden en dergelijke. Als alle lichamelijke activiteiten gedurende een week bij elkaar worden opgeteld, blijkt dat 35% van de jongeren per week minder dan 7 uur lichamelijk actief is. In figuur 16a is te zien dat meisjes minder bewegen dan jongens en jongeren uit klas 4 minder dan uit klas 2. VMBO-leerlingen bewegen minder dan HAVO/VWO-leerlingen. 24