E-MOVO: Regiorapport

Transcriptie

1 E-MOVO: Regiorapport

2 Colofon Titel: E-MOVO: regiorapport Auteur: Mw. Drs. J.E. de Leeuw den Bouter Epidemioloog Contactadres: GGD Kop van Noord-Holland Postbus AH juni

3 Voorwoord Jeugdbeleid is een onderwerp dat de laatste jaren bij de lokale, regionale en landelijke overheid een sterke groei in aandacht heeft doorgemaakt. Om dit beleid goed vorm en inhoud te kunnen geven, hebben diverse partijen behoefte aan informatie over de leefwereld van de jongeren. Gemeenten willen graag weten wat jongeren vinden van de gemeente en de woonbuurt. Daarnaast zijn voor gemeenten de onderwerpen vrijetijdsbesteding, criminaliteit en veiligheid, leefstijl (met name alcohol- en druggebruik) en welbevinden van belang. Een van de taken van de GGD is om de gezondheid en daarmee samenhangende factoren van de bevolking in beeld te brengen en om op basis van die informatie plannen te maken en adviezen te geven op het vlak van (collectieve) preventie. De jeugd is in dit kader een belangrijke doelgroep. Periodiek wordt onderzoek verricht naar leefstijl en welbevinden van jongeren. In voorgaande jaren werd aangesloten bij het landelijke Trimbos onderzoek. Dit jaar heeft de GGD Kop van Noord-Holland er voor gekozen om door middel van een enquête op internet (E-MOVO) onderzoek te doen. Rick van de Ven Manager a.i. afd. JGZ GGD Kop van Noord-Holland 3

4 Inhoud Voorwoord 3 Inleiding 6 Leeswijzer 6 1 Doel, werkwijze en onderzoeksgroep Doel en werkwijze Analyse Respons en onderzoeksgroep 7 2 Achtergrond van de jongeren Gezinssamenstelling Etniciteit en integratie Religie 10 3 Buurt en gemeente De buurt De gemeente 11 4 School Schoolplezier Spijbelen 13 5 Lichamelijke gezondheid Ervaren gezondheid Ziekten, aandoeningen en medicijngebruik 14 6 Welzijn Psychische gezondheid Sociaal welzijn Pesten Specifieke problemen Problemen die je dag en nacht bezig houden Mishandeling Ongewenste seksuele ervaringen Suïcidegedachten Bronnen van hulp en informatie 19 7 Beweging, voeding en overgewicht Beweging en sport Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen Voeding Overgewicht 21 8 Genotmiddelen Roken Alcohol Drugs Hasj of wiet (cannabis) Harddrugs 25 9 Seksualiteit 26 4

5 9.1 Seksuele ervaringen Veilig vrijen Homoseksualiteit Vrijetijdsbesteding Activiteiten Lid van club of vereniging Ontmoeting met vrienden en uitgaan Vervelen Agressie, criminaliteit, en veiligheid Strafbare feiten Contact met politie en bureau HALT Slachtofferschap en onveiligheidsgevoelens Oordeel over strafbare feiten 32 Samenvatting 33 Aanbevelingen 39 Bijlage 1 Deelnemende scholen 41 Bijlage 2 Resultaten per gemeente 42 5

6 Inleiding In navolging van GGD en in Gelderland en Overijssel hebben zes Noord-Hollandse GGD en 1 het project E-MOVO (Elektronische Monitor en voorlichting) uitgevoerd. Tussen oktober 2005 en januari 2006 hebben tweede- en vierdeklassers in het voortgezet onderwijs deelgenomen aan dit project. De E-MOVO werkwijze houdt in dat de leerlingen op school in een lesuur, via internet een vragenlijst invullen met betrekking tot hun gezondheid, welzijn en leefwijze ( Met een persoonlijke inlogcode en wachtwoord kunnen leerlingen op de site komen. De ingevulde gegevens worden gebruikt voor onderzoek maar daarnaast kan de jongere via internet zijn/haar persoonlijk gezondheidsprofiel bekijken en een gezondheidsadvies op maat ontvangen, gebaseerd op de individuele ingevulde gegevens. Deze individuele voorlichting bestaat uit feedback over het huidige gedrag, een vergelijking met de Nederlandse norm en de relatie tussen het gedrag en mogelijke risico s. Verder worden er links naar websites gegeven en wordt het gedrag ten opzichte van de norm door kleuren gevisualiseerd; rood: je voldoet niet aan de norm, oranje: je voldoet net niet aan de norm, groen: je voldoet aan de huidige Nederlandse norm. Ruim 90% van de ingevulde vragenlijsten zijn opgenomen in de analyse. De overige lijsten zijn ingevuld door jongeren die hetzij buiten de betreffende GGD-regio s wonen, hetzij onbetrouwbare antwoorden hebben gegeven. Leeswijzer Het doel en de werkwijze van E-MOVO staan beschreven in het volgende hoofdstuk. In hoofdstuk 2 staan achtergrondgegevens van de jongeren beschreven. In de hoofdstukken 3 tot en met 11 worden de resultaten beschreven. Achtereenvolgens komen aan de orde: buurt en gemeente, schoolaspecten, lichamelijke gezondheid, welzijn, beweging, voeding en overgewicht, genotmiddelengebruik, seksualiteit, vrije tijd en criminaliteit. Elk van deze inhoudelijke hoofdstukken wordt ingeleid met een korte uiteenzetting over het belang van het onderwerp. In de bijlage wordt een overzicht van de belangrijkste gegevens per gemeente gegeven. 1 GGD Amstelland de Meerlanden, GGD Gooi & Vechtstreek, GGD Kop van Noord-Holland, GGD Noord-Kennemerland, GGD Westfriesland en Hulpverleningsdienst Kennemerland/GGD 6

7 1 Doel, werkwijze en onderzoeksgroep 1.1 Doel en werkwijze In het schooljaar 2005/2006 is door de GGD en in Noord-Holland een grootschalig onderzoek uitgevoerd naar de gezondheidstoestand van jongeren uit klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs. De jongeren hebben via de computer een uitgebreide vragenlijst ingevuld. Dit invullen heeft klassikaal plaatsgevonden in de periode oktober-december Het doel van het onderzoek is om informatie te leveren over diverse gezondheids- en welzijnsaspecten van de jeugd. Deze informatie wordt op diverse manieren aangeboden. Voor scholen zijn schoolrapportages opgesteld waarmee de school aan de slag kan om het beleid met betrekking tot gezondheid en welzijn van hun leerlingen nader vorm te geven. De GGD'en geven daarbij ondersteuning. Voor gemeenten is er de voorliggende rapportage gemaakt. De E-MOVO werkwijze levert niet alleen onderzoeksinformatie. De jongeren die de vragenlijst hebben ingevuld, konden enkele dagen later op de website van E-MOVO hun persoonlijk gezondheidsprofiel bekijken. Tevens konden zij doorklikken naar persoonlijke voorlichting en linken naar websites met betrouwbare informatie over de onderwerpen die in het gezondheidsprofiel aan de orde komen. 42% Van de jongeren in de Kop van Noord- Holland heeft van deze ''voorlichting op maat gebruik gemaakt. 1.2 Analyse De analyse is verricht met behulp van het computerprogramma SPSS. Bij de bespreking van de resultaten zijn verschillen tussen jongens en meisjes en verschil naar leeftijd alleen genoemd indien deze statistisch significant 2 zijn. 1.3 Respons en onderzoeksgroep De doelgroep voor E-MOVO betreft de jongeren uit klas 2 en klas 4 van het voortgezet onderwijs (VO). Alle scholen voor voortgezet onderwijs van de deelnemende GGD'en in Noord-Holland zijn benaderd om mee te doen. In de Kop van Noord-Holland hebben acht van de negen scholen meegewerkt aan E-MOVO. De lijst van deelnemende scholen in de Kop van Noord-Holland staat vermeld in bijlage 1. In de Kop van Noord-Holland hebben 1914 jongeren de vragenlijst ingevuld. Bijna 1% heeft de vragenlijst niet volledig of extreem ingevuld en is niet meegenomen in de verdere analyse. Het zijn iets minder jongens (48%) dan meisjes (52%) en meer jongeren uit klas 2 dan uit van klas 4 (59% versus 41%). In figuur 1 is de leeftijdsverdeling weergegeven. Hierin zijn logischerwijze pieken bij 13 en 15 jaar te zien (immers de enquête is afgenomen in de klassen 2 en 4). 2 Statistisch significant wil zeggen dat uit statistische analyse blijkt dat de kans klein is dat een gevonden verschil op toeval berust. 7

8 totaal jongen meisje Figuur 1: Leeftijdsverdeling naar geslacht (%) Van de jongeren in de onderzoeksgroep zit bijna tweederde op het vmbo (zie figuur 2). Klas 2 17% 7% 9% 13% 10% VWO HAVO VMBO brugklas HAVO/VWO brugklas VMBO LWOO 44% Klas 4 18% 15% 19% VWO HAVO VMBO LWOO 48% Figuur 2: Opleidingsniveau van de onderzoeksgroep 8

9 2 Achtergrond van de jongeren Er zijn in de levensfase van opgroeiende jongeren een paar omgevingsfactoren die een belangrijke rol spelen: thuis, school en vrienden. In dit rapport komen deze factoren aan de orde te beginnen met de thuissituatie en wel de gezinssamenstelling, etniciteit en religie. Deze genoemde factoren zijn weliswaar niet of nauwelijks door overheidsbeleid beïnvloedbaar, maar het is wel goed om enig inzicht hierin te hebben omdat ze mede het beeld schetsen van de jeugd in de gemeente en omdat deze factoren een rol kunnen spelen bij de keuze van doelgroepen voor beleid. 2.1 Gezinssamenstelling Aan de jongeren is gevraagd wie er bij hen in huis wonen. Eén op de tien jongeren woont bij één ouder. Bij 3% is er sprake van co-ouderschap 3. De overige jongeren wonen vrijwel allemaal bij twee ouders. Wel is er dan soms sprake van dat één van de twee ouders een stiefouder is. Minder dan 1% van de jongeren woont in een tehuis. De gezinssamenstelling is weergegeven in onderstaande tabel. Leerlingen van havo/vwo wonen het vaakst bij hun twee ouders. Tabel 1: Gezinssamenstelling (%) Twee ouders (beide eigen ouders) 75.9 Twee ouders (waarvan 1 stiefouder) 6.5 Één ouder 12.7 Co-ouders 3.1 Tehuis 0.4 Anders/onbekend Etniciteit en integratie Voor het benoemen van de etnische herkomst zijn aan de jongeren vragen gesteld over het geboorteland van zichzelf en dat van hun vader en moeder. Voor de indeling naar etnische herkomst is gebruik gemaakt van de standaarddefinitie welke ook door het CBS (Centraal Bureau voor Statistiek) gehanteerd wordt 4. In de Kop van Noord-Holland is het percentage jongeren van niet-nederlandse herkomst vrij klein. Het betreft dan met name jongeren met een Surinaams/Antilliaanse herkomst. Zie figuur 3. 3 De jongere woont ongeveer de helft van de tijd bij de vader en de andere helft bij de moeder. 4 Een jongere is van Nederlandse herkomst als beide ouders in Nederland zijn geboren. In andere gevallen wordt de jongere gerekend tot niet-nederlandse herkomst. Welke herkomst het dan is wordt bepaald door het geboorteland van het kind. Indien dat Nederlands is dan is het geboorteland van de moeder bepalend. Indien die ook Nederlands is (of onbekend), dan wordt de herkomst bepaald door het geboorteland van de vader. 9

10 0,5% 1,8% 8,5% 1,0% Nederlands Surinaams Antilliaans Turks Marokkaans overig Figuur 3: Etniciteit 87,9% Het indelen van etniciteit op basis van geboortelanden zegt niets over de mate waarin jongeren zichzelf Nederlander of buitenlander voelen. Daarom is nog een vraag toegevoegd waarin de jongeren kunnen aangeven tot welke bevolkingsgroep zij zichzelf rekenen. Daaruit blijkt dat ruim een derde (37%) van de jongeren die volgens de CBS-definitie Surinaams zijn, zichzelf vooral als Nederlander beschouwen. Bij de jongeren uit de Nederlandse Antillen of Aruba is dit zelfs 55%. Jongeren met een niet-nederlandse etniciteit welke zich wel als Nederlander beschouwen, zou je goed geïntegreerd kunnen noemen. Het is echter niet zo dat jongeren die zichzelf (nog) tot hun etnische bevolkingsgroep rekenen niet geïntegreerd zouden zijn in de Nederlandse samenleving. 2.3 Religie Bijna een derde van de jongeren in de Kop van Noord-Holland geeft aan een geloof te hebben. Rooms Katholiek is het meeste genoemd (13%) gevolgd door Protestants Christelijk (9%) en Islamitisch (2%) (zie figuur 4). In de tweede klas en op het vmbo geven meer leerlingen aan Islamitisch te zijn. Meer meisjes dan jongens geven aan te geloven. Echter van de jongeren die aangeven een geloof te hebben, meldt ruim een derde dat het geloof voor hen weinig tot geen betekenis heeft. Dit percentage ligt het hoogst bij de Rooms Katholieken. De Islamitische jongeren geven in overgrote meerderheid aan dat het geloof voor hen veel betekenis heeft (71%). 29% 46% Rooms Katholiek Protestants Christelijk Islamitisch Geen geloof 4% 21% Figuur 4: Religie 10

11 3 Buurt en gemeente Behalve thuis speelt ook een deel van het leven van jongeren zich af in de eigen woonbuurt. Wat vinden de jongeren eigenlijk van hun buurt en gemeente? Wordt er naar hen geluisterd en hebben ze nog wensen? 3.1 De buurt De jongeren konden aangeven wat voor plekken zij missen in hun buurt. Ruim de helft van de jongeren gaf aan helemaal niets te missen. Bij degenen die wel wat missen werd een hangplek het meest genoemd, gevolgd door pleintjes en een voetbalveld. De top drie is voor vmbo en havo/vwo leerlingen gelijk. Een kwart (26%) van de jongeren vindt dat er voldoende leuke dingen georganiseerd worden. Zeventien procent heeft hier geen mening over en een meerderheid van 58% vindt dat er te weinig wordt georganiseerd. Suggesties die de jongeren geven om te organiseren, zijn vooral feesten en concerten, maar ook sportactiviteiten worden genoemd. Aan de jongeren is ook specifiek gevraagd hoe vaak ze in het afgelopen jaar naar een clubhuis, buurthuis of wijkcentrum zijn geweest. Ruim de helft van de jongeren geeft aan daar (bijna) nooit te komen. Eén op de vijf jongeren komt er minstens 1 keer per week en 8% komt er enkele keren per maand. Jongens bezoeken ongeveer even een club- of buurthuis dan meisjes. Leerlingen uit klas 2 gaan vaker naar een club- of buurthuis dan leerlingen uit klas 4. anders buurthuis hangplek jeugdhonk voetbalveld skatebaan grasveld pleintje Figuur 5: Gewenste plekken in de buurt (%) Bij anders worden met name een basketbalveld, een bioscoop en winkels genoemd. 3.2 De gemeente Op de vraag of de gemeenten in de Kop van Noord-Holland voldoende naar de jongeren luistert bij beslissingen die de jeugd aangaan, blijven veel jongeren 43% het antwoord schuldig. Bijna een op de vijf jongeren vindt dat de gemeente voldoende naar de jongeren luistert en 39% vindt van niet. Jongens oordelen wat negatiever dan meisjes en jongeren uit klas 4 oordelen wat negatiever dan jongeren uit klas 2. 11

12 Tabel 2: Woonplaats (%) Gemeente De meeste leerlingen komen uit en zitten daar ook op school. 12

13 4 School Jongeren brengen veel tijd op school door. Ze volgen er niet alleen een opleiding, het is voor de meesten ook een belangrijke plek om sociale contacten op te doen en vrienden te maken. De uitkomsten van het E-MOVO onderzoek met betrekking tot school lijken wellicht vooral van belang voor de scholen zelf en in de schoolrapportages komt dit onderwerp dan ook uitgebreid aan de orde. Omdat uit diverse onderzoeken blijkt dat er een samenhang is tussen schoolplezier en spijbelen enerzijds en psychisch en sociaal welbevinden, genotmiddelengebruik en criminaliteit anderzijds, wordt in dit regiorapport toch ook kort ingegaan op deze twee relevante schoolaspecten. 4.1 Schoolplezier Op de vraag "Hoe vind je het op school" antwoordt bijna de helft van de jongeren: leuk of zelfs hartstikke leuk. Eén op de tien jongeren noemt het 'niet leuk' of zelfs 'vreselijk'. 38% 9% 43% gaat wel niet leuk vreselijk leuk hartstikke leuk 5% 5% Figuur 6: Schoolplezier (%) De jongeren die het niet altijd zo leuk vinden geven als voornaamste redenen: dat ze de vakken en de manier van lesgeven niet leuk vinden. Verder zegt een aantal dat ze de docenten niet aardig vinden of dat ze het nut er niet van inzien. Jongeren uit klas 2 hebben iets meer plezier op school dan leerlingen uit klas 4. Het schoolplezier bij meisjes is wat groter dan bij jongens. 4.2 Spijbelen Het percentage jongeren dat in de voorafgaande vier weken wel eens heeft gespijbeld, ligt op 16%. De meeste van deze spijbelaars spijbelde 1 of 2 lesuren. Als voornaamste reden om te spijbelen noemen ze het geen zin in school hebben. Het spijbelen ligt in klas 4 beduidend hoger dan in klas 2. 13

14 5 Lichamelijke gezondheid In een welvarend land zoals Nederland is het met de lichamelijke gezondheid van jongeren meestal vrij goed gesteld. Er is een goede preventieve en medische zorg waardoor eventuele gezondheidsproblemen tijdig opgespoord en behandeld kunnen worden. De kenmerkende welvaartsziekten doen zich meestal pas voor op latere leeftijd. De beperkingen van de lichamelijke gezondheid betreffen bij de jeugd vooral bepaalde chronische aandoeningen, zoals genoemd in paragraaf Bij gezondheid gaat het echter niet alleen om de lichamelijke gezondheid. Volgens de definitie van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) is gezondheid niet alleen de afwezigheid van ziekte of handicap, maar gaat het om een situatie van lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden. In dit hoofdstuk gaat het vooral om de lichamelijke aspecten van gezondheid. Het geestelijk en sociaal welbevinden komt in het volgende hoofdstuk aan de orde. 5.1 Ervaren gezondheid De jongeren in de Kop van Noord-Holland zijn over het algemeen tevreden met hun gezondheid. Ruim tweevijfde (42%) noemt zijn/haar gezondheid 'uitstekend' of 'zeer goed'. Bijna de helft noemt de gezondheid 'goed' en 9% noemt zijn of haar gezondheid 'matig' of 'slecht'. Het aantal jongeren dat aangeeft zijn of haar gezondheid 'matig' of 'slecht' te vinden is bij jongeren uit klas 4 even hoog als in klas 2. Meisjes en leerlingen op het vmbo zijn minder tevreden over hun eigen gezondheid dan jongens. Ze geven vaker aan dat hun gezondheid 'matig' of 'slecht' is. 8% 1% 18% uitstekend zeer goed goed matig slecht 24% 49% Figuur 7: Mening over gezondheid 5.2 Ziekten, aandoeningen en medicijngebruik Aan de jongeren is een lijstje voorgelegd met zes (chronische) ziekten of aandoeningen die bij jongeren voorkomen. Aan hen is per ziekte/aandoening gevraagd of deze bij hen door een arts is vastgesteld. Eén op de vijf jongeren geeft aan dat zij één of meer van deze ziekten/ aandoeningen hebben. Allergieën worden door de jongeren het meest genoemd (8%), gevolgd door astma (5%) en eczeem (3%). Slechts weinigen vinden dat ze door deze aandoening(en) in sterke mate belemmerd worden in hun dagelijks leven. Meisjes hebben meer aandoeningen dan jongens. 14

15 43% Van de leerlingen geeft aan in de afgelopen periode medicijnen te hebben gebruikt. Bijna een kwart van de jongeren geeft aan in de voorafgaande twee weken pijnstillers (zoals paracetamol en aspirine) te hebben gebruikt. Vrijwel allemaal betreft dat middelen die zonder huisartsrecept zijn gekocht. Op doktersvoorschrift worden de volgende geneesmiddelen genoemd: anticonceptie (3.7%), middelen tegen allergie (2.8%) en middelen tegen acne (2.5%). Meisjes en leerlingen op het vmbo hebben meer medicijnen gebruikt dan jongens en leerlingen op havo/vwo. Bijna de helft van de leerlingen is het afgelopen jaar minimaal een keer naar de tandarts geweest. De helft van de leerlingen poetst minimaal een keer per dag hun tanden. 15

16 6 Welzijn Zoals in het vorige hoofdstuk al stond aangegeven, zijn het psychisch en het sociaal welzijn van jongeren belangrijke aspecten van hun gezondheid. Daar waar het op het lichamelijke vlak met de meest jongeren heel goed gaat, is er sprake van een toename van psychische en psychosociale problemen. Een zekere mate van psychische en sociale onbalans past in de periode van de puberteit en dat hoeft niet allemaal zondermeer als problematisch beschouwd te worden. Het is echter ook niet correct om alle psychosociale problemen bij jongeren af te doen als van tijdelijke puberale aard. Indien problemen ernstig zijn en langer aanhouden kan het leiden tot slecht sociaal functioneren, verminderde schoolprestaties en schooluitval. Het spreekt voor zich dat dit gevolgen kan hebben tot in de volwassen leeftijd. Bij psychische ongezondheid kan er sprake zijn van psychosociale klachten of psychische stoornissen. Psychosociale klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring zoals gevoelens van angst, depressie, slaapverstoring en stress. Psychische stoornissen worden gekarakteriseerd door een combinatie van abnormale gedachten en emoties en/of van antisociale stoornissen. In dit hoofdstuk wordt eerst in de brede zin gesproken over de psychische gezondheid en het sociaal welzijn. Vervolgens komen enkele specifieke problemen aan de orde. 6.1 Psychische gezondheid Het psychisch welbevinden is vastgesteld door gebruik te maken van een vaststaand meetinstrument. Dit instrument (MHI-5) betreft een vragenset bestaande uit vijf vragen met betrekking tot zenuwachtigheid, rustig voelen, neerslachtigheid, gelukkig voelen en in de put zitten. Het instrument maakt een onderscheid tussen psychische gezondheid en psychische ongezondheid, hetgeen weer is opgesplitst in ernstig, matig en licht ongezond. Bij 17% van de jongeren is er sprake van psychische ongezondheid (gebaseerd op de MHI- 5). Een nadere onderverdeling geeft aan dat bij 1,9% van de jongeren sprake lijkt van ernstige psychische ongezondheid, 2,3% is psychisch matig ongezond en de overige 12,5% is te beschouwen als licht psychisch ongezond. Deze psychische ongezondheid komt ongeveer evenveel voor in klas 4 als in klas 2 en beduidend meer bij meisjes dan bij jongens. Tussen vmbo en havo/vwo leerlingen is er geen verschil. 100% 80% 60% 40% 20% gezond matig ongezond ernstig ongezond 0% jongen meisje klas 2 klas 4 Figuur 8: Psychische gezondheid naar geslacht en klas (%) 16

17 6.2 Sociaal welzijn Het sociale welzijn van de jongeren wordt in grote mate bepaald door de sfeer thuis en de omgang met leeftijdsgenoten/vrienden. De meeste jongeren hebben het thuis goed naar hun zin. Op de vraag "Hoe vind je het bij jou thuis", antwoordt een klein deel (8%) dat ze het thuis niet leuk vinden Jongens zijn positiever dan meisjes. De meerderheid van de jongeren (70%) vindt dat ze goed met hun ouders kunnen praten. Vijf procent vindt van niet en bij de overige 26% zit het er tussenin. Ook hier is weer te zien dat jongens wat positiever zijn dan meisjes. Ook vinden de meeste jongeren (86%) dat ze genoeg vrienden of vriendinnen hebben. Twee procent vindt van niet en 12% beantwoord deze vraag met 'gaat wel'. Bij dit onderwerp blijkt dat er geen verschil is tussen jongens en meisjes. Leerlingen van klas 2 geven vaker aan genoeg vrienden te hebben dan leerlingen van klas 4. Aan de jongeren is ook gevraagd waar ze meestal heen gaan als ze uit school komen. Elf procent gaat uit school naar een vriend of vriendin. De meeste jongeren gaan uit school naar huis, maar niet bij iedereen is dan iemand anders thuis. 13% Van de jongeren geeft aan uit school meestal alleen thuis te zijn. Jongens en meisjes verschillen qua plek waar ze heen gaan uit school. Jongens gaan vaker naar huis waar iemand is of naar familie. Jongeren uit klas 4 zijn iets vaker alleen thuis dan jongeren uit klas 2, maar het verschil is niet groot (12% versus 15%). 6.3 Pesten Ruim eenderde van de jongeren is het afgelopen jaar één- of meermalen gepest. Bij het grootste deel is het één of twee keer gebeurd. Vijf procent wordt een paar keer per maand gepest en 3% zelfs wekelijks. Pesten gebeurt in klas 4 minder dan in klas 2 (29% versus 45%). Op het vmbo wordt meer gepest dan op havo/vwo. Jongens en meisjes zijn even vaak slachtoffer van pesten. De helft van de jongeren heeft het afgelopen jaar meegedaan aan het pesten van anderen. Zeven procent pest wekelijks. Jongens, leerlingen uit klas twee en leerlingen van het vmbo zijn vaker dader van pesten dan meisjes, leerlingen uit klas vier en leerlingen van havo/vwo. 6.4 Specifieke problemen Problemen die je dag en nacht bezig houden Veel jongeren hebben wel eens problemen als het gaat om zaken als: schoolprestaties, situatie thuis, relaties, faalangst en dergelijke. Om de lichte problemen te scheiden van de serieuzere problemen, is aan de jongeren gevraagd of ze een probleem hebben dat hen dag en nacht bezig houdt. Eén op de vijf jongeren geeft aan dat ze zo'n probleem hebben. Dit zijn vaker meisjes dan jongens (26% versus 15%) en vaker vmbo leerlingen dan havo/vwo leerlingen (22% versus 17%). Er is geen verschil tussen jongeren uit klas 4 en klas 2. De meest genoemde problemen hebben betrekking tot de situatie thuis, verkering/relaties schoolprestaties en mezelf (hoe ik ben). 17

18 6.4.2 Mishandeling In de vragenlijst is gevraagd naar een aantal specifieke problemen zoals mishandeling en ongewenste seksuele ervaringen. Dit zijn moeilijke onderwerpen om via een vragenlijst een betrouwbaar beeld van te krijgen. Zo heeft ongeveer 2% van de jongeren op één of meer van deze vragen geen antwoord willen geven. De onderstaande gegevens moeten dan ook beschouwd worden als een indicatie. 3% Van de jongeren heeft geantwoord dat zij wel eens lichamelijk mishandeld worden. 4% Zegt dat dit vroeger wel gebeurde, maar nu niet meer. Jongens worden iets vaker lichamelijk mishandeld als meisjes. Vervolgens is aan hen gevraagd waar die mishandeling plaats vond. Het meest genoemd werden: 'door een jongere op school' en 'door een volwassene thuis'. Geestelijke mishandeling (vaak gekleineerd, getreiterd of uitgescholden worden) wordt veel vaker genoemd: 9% geeft aan wel eens geestelijk mishandeld te worden en 11% zegt dat dit nu niet meer gebeurt, maar vroeger wel. Leerlingen op het vmbo worden vaker geestelijk mishandeld dan leerlingen op havo/vwo. Deze geestelijke mishandeling vindt hoofdzakelijk door jongeren plaats Ongewenste seksuele ervaringen In de vragenlijst is de vraag over ongewenste seksuele ervaringen vrij breed geformuleerd: "Heb je wel eens tegen je zin in seksuele ervaring met iemand gehad? Met seksuele ervaring bedoelen we alles van zoenen, intiem betasten tot naar bed gaan toe". 7% Beantwoordt deze vraag met 'ja'. In de meeste gevallen (4%) betrof dit een seksuele ervaring met een leeftijdsgenoot, in 2% was er sprake van een ongewenste ervaring met een volwassene. De ongewenste seksuele ervaringen zijn door meisjes beduidend vaker gemeld dan door jongens (10% versus 4%). Logischerwijze hebben jongeren uit klas 4 wat vaker ongewenste ervaringen gehad dan jongeren uit klas 2. Ze hebben immers al meer jaren achter de rug om dergelijke ervaringen op te doen. 1 % Van de jongeren heeft bij de eerder genoemde vraag naar problemen die hen dag en nacht bezig houden, aangegeven dat zij een probleem hebben met betrekking tot seksueel misbruik Suïcidegedachten Daadwerkelijk suïcide (zelfdoding) komt bij jongeren in de leeftijd van 12 t/m 17 jaar erg weinig voor. Dat neemt niet weg dat ze er wel eens over nadenken. 20% Van de jongeren geeft aan dat ze er in het afgelopen jaar wel eens serieus over hebben gedacht een eind aan hun leven te maken. 3% Heeft daar zelfs 'heel vaak' over gedacht. Meisjes en leerlingen op het vmbo hebben vaker gedacht aan suïcide dan jongens en leerlingen op havo/vwo. De vraag of men ooit een poging heeft ondernomen om een eind aan het leven te maken is door 3% van de jongeren met 'ja' beantwoord. Meisjes en leerlingen op het vmbo hebben vaker een poging gedaan dan jongens en leerlingen op havo/vwo. Het is moeilijk te duiden hoe dit relatief hoge percentage geïnterpreteerd moet worden. Feit is wel dat onderzoeken elders vergelijkbare uitkomsten geven. 18

19 6.4.5 Bronnen van hulp en informatie Aan alle jongeren (met of zonder specifieke problemen), is gevraagd waar zij naar toe zouden gaan als ze met een probleem zouden zitten dat ze niet zelf kunnen oplossen. Het meest genoemd zijn ouders en vrienden. 8% Zegt geen hulp of informatie te zoeken ouder/verzorger broer/zus andere vriend(in) vaste vriend(in)/partner andere familie mentor leraar internet ik zoek nooit hulp Figuur 9: Meest genoemde bronnen van informatie en hulp (%) Meisjes gaan met problemen meer naar vrienden dan jongens. Leerlingen van het vmbo gaan vaker naar broertjes of zusjes en leerlingen uit klas twee gaan vaker naar docenten of mentoren. 19

20 7 Beweging, voeding en overgewicht 7.1 Beweging en sport Lichamelijke activiteit is een hele belangrijke preventieve factor voor diverse gezondheidsproblemen die met name later in het leven kunnen ontstaan zoals hart- /vaatziekten en gewrichtsproblemen. Voldoende beweging voorkomt het ontstaan van overgewicht. Bovendien houdt voldoende beweging de conditie op peil, verstevigt de botten en verhoogt de weerstand. Vandaar dat er in de vragenlijst veel aandacht is besteed aan bewegen. Landelijk is er een duidelijke afname van de lichamelijke activiteit waarneembaar. Deze afname zit niet zozeer in de afname van het sporten, maar vooral in een afname van de dagelijkse beweging. Naar school, naar vrienden, familie en naar clubs wordt steeds vaker de (achterbank van de) auto of het openbaar vervoer gebruikt en steeds minder vaak de fiets. Ook in overige vormen van vrijetijdsbesteding winnen de passieve activiteiten (zoals TV- kijken en bezigheden met de computer) steeds meer terrein van de actievere vormen zoals buiten spelen, sporten of bezig zijn met een actieve hobby. Om een maatstaf te hebben voor het beoordelen van de hoeveelheid lichaamsbeweging is in 1998 de Nederlandse Norm Gezond Bewegen opgesteld. Deze norm geeft aan dat jongeren voor een goede fysieke fitheid en het onderhouden van de gezondheid, dagelijks een uur matig intensief moeten bewegen. Bijna tweederde van de jongeren doet aan sport via een club of vereniging. Dat is bij de jongens duidelijk meer dan bij meisjes jongen meisje klas 2 klas 4 vmbo havo/vw o Figuur 10: Lidmaatschap sportclub, naar geslacht, klas en onderwijssoort (%) 7.2 Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen Naast vervoer naar school en georganiseerd sporten, zijn er ook nog andere vormen van beweging zoals schoolgym, een balletje trappen op een veldje, bijbaantje met (zwaar) lichamelijk werk, op de fiets naar vrienden en dergelijke. Als alle lichamelijke activiteiten gedurende een week bij elkaar worden opgeteld, blijkt dat 24% van de jongeren per week dagelijks 1 uur lichamelijk actief is. Door meisjes wordt even veel bewogen als door jongens en jongeren uit klas 4 bewegen evenveel als jongeren uit klas 2. De Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen geeft aan dat er dagelijks een uur matig intensief bewogen zou moeten worden. Een kwart van de jongeren voldoet geheel aan deze norm en 32% haalt deze norm vijf of zes dagen van de week. Ruim tweevijfde van de jongeren haalt deze beweegnorm dus helemaal niet. 20

21 Bij lichaamsbeweging wordt vaak vooral gedacht aan sporten. Uit de gegevens blijkt echter dat bij de jongeren in de onderzochte leeftijdsgroep het fietsen naar school, schoolgym en overige activiteiten evenzeer een belangrijke bijdrage leveren. 7.3 Voeding Bij een gezonde leefstijl, hoort ook gezonde voeding. Ontbijten is van belang omdat het energie moet leveren voor de start van de dag. Niet ontbijten vermindert het concentratievermogen hetgeen nadelig is voor de leerprestaties. Daarnaast voorkomt een goed ontbijt het ontstaan van 'lekkere trek' later op de ochtend. Het stillen van dergelijke lekkere trek met koek, snoep of snacks gaat weer gepaard met overgewicht. Het dagelijks gebruik van een warme maaltijd weerspiegelt een regelmatig voedingspatroon. Voldoende gebruik van groenten en fruit beschermt tegen diverse vormen van kanker en hart- en vaatziekten. Het landelijk advies is om per dag minimaal 2 stuks fruit en 200 gram groenten te gebruiken. De trend ten aanzien van groente- en fruitconsumptie is ongunstig: het voedingspatroon van de Nederlander bevat steeds minder groente en fruit. Viervijfde van de jongeren gebruikt minstens 5 keer per week een ontbijt en 97% gebruikt minstens vijf keer per week een warme maaltijd. Veel jongeren voldoen niet aan het advies van dagelijks gebruik van groente en fruit. Wat betreft groenten blijkt dat maar 30% van de jongeren dagelijks groente eet. De helft van de jongeren geeft aan vijf of zes keer per week groente te eten. Overigens is het dan ook nog de vraag of de jongeren de aanbevolen hoeveelheid van 200 gram zullen halen. Wat betreft het groentegebruik is er weinig verschil tussen jongens en meisjes en tussen klas 2 en klas 4. Het gebruik van fruit ligt nog lager dan dat van groente. Slechts 32% haalt de norm om dagelijks fruit te eten en 44% eet minder dan vijf keer per week fruit. Meisjes en leerlingen van havo/vwo eten vaker fruit dan jongens en leerlingen van het vmbo. Het fruitgebruik in klas 4 is lager dan in klas 2. In klas 4 eet 13% van de jongeren niet meer dan 1 keer per week fruit. 100% 80% 60% 40% 20% dagelijks 5-6 dagen 2-4 dagen 0-1 dagen 0% groenteconsumptie fruitconsumptie Figuur 11: Aantal keer dat leerlingen groente of fruit eten (%) 7.4 Overgewicht De belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van overgewicht is een verkeerde balans tussen voeding en beweging (oftewel meer eten dan het lichaam verbruikt). In Nederland zijn de ontwikkelingen op het gebied van overgewicht zorgwekkend. Landelijke gezien is ten opzichte van 20 jaar geleden het aantal kinderen met overgewicht verdubbeld; maar liefst één op de acht schoolkinderen is te zwaar en nog meer kinderen dreigen dat te worden. Overgewicht, met name tijdens de adolescentie, is een belangrijke voorspeller van overgewicht op volwassen leeftijd en heeft veel consequenties. Overgewicht kan voor 21

22 jongeren ook een psychische belasting vormen: ze kunnen een negatief zelfbeeld ontwikkelen. Zwaar overgewicht (obesitas) kan op latere leeftijd ernstige complicaties, zoals hart- en vaatziekten, kanker en gewrichtsproblemen veroorzaken. Indien iemand eenmaal overgewicht heeft, is het moeilijk om dat weer kwijt te raken. Daarom zal het streven moeten zijn om te voorkomen dat iemand overgewicht ontwikkelt. Dat kan enerzijds door de lichamelijke activiteit te stimuleren en anderzijds door aandacht te besteden aan gezonde voeding. Als maat voor overgewicht wordt de Body Mass Index (BMI) 5 gehanteerd. Deze is berekend op basis van de lengte en het gewicht zoals de jongeren deze zelf hebben ingevuld. Bij jongeren in de groei veranderen zowel lengte als gewicht snel, hierdoor weet lang niet iedereen nauwkeurig zijn of haar eigen gegevens. Het blijkt dan ook dat bij 24% van de jongeren de Body Mass Index niet kon worden uitgerekend omdat zij hun lengte en/of hun gewicht niet hadden ingevuld. Bovendien is bekend dat onderzoek waarbij mensen zelf hun gewicht moeten invullen veelal lagere uitkomsten geeft dan onderzoek waarbij mensen daadwerkelijk gewogen worden. De genoemde uitkomsten moeten dan ook beschouwd worden als een minimumindicatie. Volgens de hierboven beschreven methode is bij 6% van de jongeren sprake van (ernstig) overgewicht overgewicht obesitas 1 0 jongen meisje klas 2 klas 4 vmbo havo/vwo Figuur 12: (Ernstig) overgewicht (%) 5 De BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht te delen door het kwadraat van de lichaamslengte. Bij volwassenen spreekt men van overgewicht bij een BMI van 25 of hoger. Voor jongeren (in de groei) bestaan er aangepaste (lagere) grenzen welke afhankelijk zijn van de leeftijd en het geslacht. 22

23 8 Genotmiddelen Scholieren zitten in een levensfase waarin ze experimenteren met diverse genotmiddelen, zoals tabak, alcohol en drugs. Het experimenteren hoort bij de leeftijd, maar aan het gebruik van deze genotmiddelen zitten diverse gezondheidsrisico's. 8.1 Roken Roken is een belangrijke vermijdbare oorzaak van ziekte en sterfte in Nederland. Rokers lopen onder andere meer kans op longkanker, hart- en vaatziekten en chronische luchtwegaandoeningen. In het algemeen zijn dit geen aandoeningen die al bij de jeugd voorkomen. Toch is het juist ook bij jongeren van belang om inzicht te krijgen in het rookgedrag, omdat blijkt dat veruit de meeste volwassen rokers al in hun jeugd met roken begonnen zijn. Als mensen op hun twintigste nog niet roken, dan is de kans klein dat ze dat alsnog gaan doen. Van de onderzoeksgroep rookt 13% regelmatig (10% rookt dagelijks en 3% wekelijks). Aan de cijfers is te zien dat veel jongeren tussen klas 2 en klas 4 beginnen met roken want het percentage jongeren dat regelmatig rookt is in klas 4 veel hoger dan in klas 2 (20% versus 8%). Bij 10% van de dagelijks rokende leerlingen weten de ouders niet dat hun kind rookt, 13% van de ouders vindt het wel goed, 8% raadt het af of verbiedt het dagelijks roken wekelijks roken 5 0 jongen meisje klas 2 klas 4 vmbo havo/vwo Figuur 13: Regelmatig roken, naar geslacht, klas en onderwijssoort (%) 8.2 Alcohol Alcohol is het genotmiddel dat door jongeren het meest wordt gebruikt. Het alcoholgebruik stijgt sterk vanaf het dertiende jaar. Meisjes zijn de laatste jaren steeds meer gaan drinken en het verschil met de alcoholconsumptie van jongens is kleiner geworden. Jongeren zijn volop in de groei en de hersenen, maar ook andere organen, zijn extra vatbaar voor de schadelijke invloed van alcohol. Regelmatig alcoholgebruik kan letterlijk de groei vertragen. Ook heeft alcohol een verdovend effect. Prikkels die nodig zijn om bijvoorbeeld in het verkeer of sociaal goed te reageren, komen slechter door. De mogelijke gevolgen zijn divers zoals verkeersongelukken, agressie of ongeplande seks. Jongeren tot zestien jaar kunnen om deze redenen beter nog niet, of slechts mondjesmaat alcohol gebruiken. 23

24 In totaal heeft driekwart van de jongeren wel eens alcohol gebruikt. Tweederde van alle jongeren heeft ook in de afgelopen vier weken alcohol gedronken (klas 2: 53%; klas 4: 81%). Tweevijfde hiervan dronk minimaal 1 keer per week. Favoriete dranken zijn breezers en andere mixdrankjes en vooral bij jongens ook bier. De meeste jongeren drinken vooral in het weekend, 15% drinkt ook door de week. Er wordt zowel thuis als in uitgaansgelegenheden gedronken. De gemiddelde leeftijd dat ze zeggen te zijn begonnen met alcohol drinken is 12 jaar. Het aantal glazen dat de jongeren per gelegenheid drinken verschilt aanzienlijk tussen jongens en meisjes en tussen jongeren uit klas 2 en klas 4. Het meest wordt gedronken door de jongens uit klas 4, 44% drinkt op een weekenddag meer dan 5 glazen per keer. Bij de meisjes en bij de jongens uit klas 2 liggen deze percentages duidelijk lager. De helft van de jongeren geeft aan wel eens dronken of aangeschoten te zijn geweest, gemiddeld voor het eerst met 14 jaar. Ruim een kwart is ook in de afgelopen vier weken dronken/aangeschoten geweest. Er is wat dit betreft weinig verschil tussen jongens en meisjes. Er is wel een duidelijk verschil tussen klas 2 en klas 4 (in de afgelopen week dronken/aangeschoten geweest: klas 2: 14%, klas 4: 47%) en tussen vmbo en havo/vwo (in de afgelopen week dronken/aangeschoten geweest: vmbo: 31%, havo/vwo: 22%). Volgens de meeste jongeren staan hun ouders niet zo negatief tegenover het feit dat hun kind alcohol gebruikt. 21% Geeft aan dat hun ouders het goed vinden, 2% van de ouders vinden dat hun kind minder zou moeten drinken, 5% raden het af of verbieden het en 2% van de ouders weet niet dat hun kind wel eens alcohol drinkt jongen meisje klas 2 klas 4 vmbo havo/vwo dronken in voorgaande maand 5 of meer glazen drank per keer Figuur 14: Alcoholgebruik, naar geslacht, klas en onderwijssoort (%) 8.3 Drugs Door sommige jongeren wordt met drugs geëxperimenteerd. Een deel van deze jongeren gebruiken een middel maar één of een paar keer. Een andere deel blijft vaker gebruiken. Regelmatig gebruik van cannabisproducten (hasj/wiet), ook wel softdrugs genoemd, kan reactie-, concentratie- of geheugenproblemen veroorzaken, wat kan resulteren in slechtere leerprestaties. Harddrugs (zoals XTC, cocaïne, amfetaminen pep/speed)) hebben veel concretere en ernstigere gezondheidsrisico's. Deze middelen kunnen lichamelijk of geestelijk verslavend werken en/of lichamelijke schade veroorzaken. Het excessief of problematisch gebruik van drugs gaat vaak samen met gebruik van andere verslavende middelen en een risicozoekende leefstijl. Zeker het gecombineerd gebruik van alcohol met drugs versterkt de negatieve effecten van elkaar hetgeen kan leiden tot ontremming, overschatting en verminderd reactievermogen met risico's voor de sociale omgang en de (verkeers)veiligheid. 24

25 8.3.1 Hasj of wiet (cannabis) Bijna eenderde van de jongeren heeft wel eens hasj of wiet aangeboden gekregen. Het gebruik ligt een stuk lager: 9% van de jongeren heeft in de voorafgaande maand hasj of wiet gebruikt. Jongens gebruiken ongeveer even vaak als meisjes, ook tussen vmbo en havo/vwo zijn er geen verschillen. Het hasjgebruik ligt bij jongeren uit klas 4 hoger dan bij jongeren uit klas 2 (16 % versus 3 %). Met gemiddeld 14 jaar zeggen ze te zijn begonnen met het gebruik hiervan. Jongeren hebben hasj en wiet meestal aangeboden gekregen door vrienden. Jongens die gebruiken kopen meestal bij een huisdealer of kweken zelf. Jongeren gebruiken vooral op straat of bij vrienden Harddrugs Het aanbod van harddrugs ligt een stuk lager dan dat van hasj of wiet. 8% Van de jongeren geeft aan wel eens harddrugs aangeboden te hebben gekregen, vooral op straat en bij uitgaansgelegenheden. Bijna 2% van de jongeren heeft in de voorafgaande maand harddrugs gebruikt. De meest gebruikte middelen zijn: amfetaminen (1.0 %), XTC (0.7 %) en cocaïne (0.6 %). De jongeren die wel eens harddrugs hebben gebruikt deden dit voor het eerst toen ze gemiddeld 12 jaar waren. Ruim de helft van de jongeren (58 %) die drugs gebruiken geven aan dat hun ouders niet weten dat hun kind wel eens drugs (heeft) gebruikt. Van degenen waarvan de ouders het wel weten verbiedt een kwart het druggebruik. 1% Van de ouders vind het druggebruik goed of zegt er niets van aangeboden gebruikt in afgelopen maand 5 0 hasj harddrug Figuur 15: Hasj of harddrug aangeboden of gebruikt (%) 25

26 9 Seksualiteit 9.1 Seksuele ervaringen De puberteit is bij uitstek de leeftijdsfase waarin jongeren de eerste ervaringen opdoen op het liefdespad. Hierbij kan gedacht worden aan zoenen, strelen, knuffelen, maar ook aan vrijen of geslachtsgemeenschap. Het is belangrijk dat, als jongeren tot geslachtsgemeenschap komen, dit op een veilige manier gebeurt. Als er geen anticonceptie wordt gebruikt, is er kans op een ongewenste zwangerschap. Vrijen zonder condoom verhoogt het risico op een urineweginfectie, een HIV-besmetting of een andere seksueel overdraagbare aandoening (soa). Chlamydia is de meest voorkomende soa. Deze infectie, die vaak zonder merkbare symptomen verloopt, kan leiden tot onvruchtbaarheid. Recent is gebleken dat de soa s onder jongeren zijn toegenomen, evenals het aantal tienerzwangerschappen en abortussen bij jonge vrouwen. Om soa s en ongewenste zwangerschap te bestrijden, staat bij preventie het stimuleren van veilig vrijen centraal. Van de jongeren heeft 18% aangegeven ooit met iemand naar bed te zijn geweest. Evenveel jongens als meisjes zijn wel eens met iemand naar bed geweest. Logischerwijze is het percentage hoger in klas 4 dan in klas 2 (33% resp. 7%) jongen meisje klas 2 klas 4 vmbo havo/vwo Figuur 16: Ervaring met geslachtsgemeenschap, naar geslacht, klas en onderwijssoort (%) De meeste jongeren die ervaring hebben met geslachtsgemeenschap, hebben dat slechts met één andere persoon. Ruim een kwart is met twee verschillende personen naar bed geweest en 5% met drie of meer. 9.2 Veilig vrijen Van de jongeren die geslachtsgemeenschap hebben (gehad), vrijt bijna de helft wel eens zonder condoom. De belangrijkste redenen hiervoor zijn: het gebruik van de pil, vertrouwen in elkaar en vaste verkering. Van degenen die zonder condoom vrijen, denkt 35% geen risico op SOA te lopen ondanks onveilig gedrag. 26

27 46% altijd 54% niet altijd Figuur 17: Mate van condoomgebruik (%) 9.3 Homoseksualiteit De levensfase waarin de eerste seksuele gevoelens ontstaan, kan bij jongeren verwarring opleveren als die gevoelens bij hen afwijken van de gangbaar geachte norm van de heteroseksualiteit. Dit is voor scholieren extra moeilijk omdat de groepsnorm homoseksualiteit nogal eens wil afwijzen. Dit blijkt zowel voor jongeren met ontluikende homoseksuele gevoelens, alsook voor homoseksuele docenten een moeilijk punt te zijn. Om zicht te krijgen op de houding ten opzichte van homoseksualiteit is aan de jongeren gevraagd wat ze ervan vinden als er twee meisjes/vrouwen of twee jongens/mannen op elkaar verliefd zijn. Tweevijfde van de jongeren vindt dit normaal, 40% noemt het 'een beetje raar. De overigen staan er wat negatiever tegenover: 8% noemt het 'erg raar' en 9% vindt dit 'verkeerd'. Meisjes en leerlingen van havo/vwo blijken tegenover homoseksualiteit wat toleranter te staan dan jongens en leerlingen van het vmbo. Het percentage dat homoseksualiteit bestempelt als 'erg raar' of 'verkeerd' is, is bij meisjes 5 % en bij jongens 12%, op havo/vwo 6% en op het vmbo 9%. 8% 9% 43% normaal beetje raar erg raar verkeerd 40% Figuur 18: Houding ten opzichte van homoseksualiteit (%) 27

28 10 Vrijetijdsbesteding 10.1 Activiteiten Veel tijd wordt besteed aan meer passieve vormen van vrijetijdsbestijding zoals muziek luisteren, naar vrienden/vriendinnen gaan, surfen op internet en en, chatten of MSN en. Het lezen van krant of boek is vrij beperkt. Tabel 3: Vrije tijdsbesteding (%) Bijna nooit Minder dan 7 uur per week Boek lezen Krant lezen Huidwerk maken Computerspelletjes doen Surfen op internet en of chatten Bellen of sms en Vrijwilligerswerk Een bijbaantje Rondhangen op straat Tv kijken Naar vriend(inn)en Cursus volgen Muziekinstrument bespelen Muziek luisteren Meer dan 7 uur per week 10.2 Lid van club of vereniging Op de vraag of men lid is van een club of vereniging heeft bijna tweederde aangegeven lid te zijn van een sportvereniging. 14% Is (tevens) lid van een ander soort club of vereniging. 29% Is geen lid van een club of vereniging. Meer jongens dan meisjes en meer havo/vwo dan vmbo leerlingen zijn lid van een spotvereniging. Meisjes zijn vaker lid van een ander soort club of vereniging Ontmoeting met vrienden en uitgaan De meeste jongeren ontmoeten hun vrienden bij henzelf of bij de vrienden thuis. Ook de school en de sportvereniging scoren hoog als ontmoetingsplek. Eenderde van de jongeren ontmoet hun vrienden in de eigen buurt en 21% vooral bij het uitgaan in het café of de discotheek. Aan de jongeren is gevraagd hoe vaak ze uitgaan. Ze konden hier meerdere antwoorden aankruisen. In tabel 4 staat weergegeven hoeveel jongeren minstens maandelijks of vaker de genoemde gelegenheden te bezoeken. 28

29 Tabel 4: Minimaal maandelijks bezoeken van genoemde gelegenheden (%) Klas 2 Klas 4 Totaal Café of snackbar Poolroom of pool café Coffeeshop Speelhal of gokhal Film Theater of schouwburg Discotheek Houseparty of danceparty Festival of popconcert Vervelen 93% Van de jongeren verveelt zich zelden of nooit, 7% geeft aan zich vaak te vervelen. 6% 7% 26% heel vaak af en toe zelden nooit 61% Figuur 19: Mate van vervelen (%) Er zijn geen verschillen tussen jongens en meisjes, tussen leerlingen uit klas twee en vier en tussen leerlingen in het vmbo en havo/vwo wat betreft vervelen. 29

30 11 Agressie, criminaliteit, en veiligheid Jeugdcriminaliteit heeft meer dan één gezicht. De lichtere vormen worden vooral gezien als het uitproberen van grenzen en het experimenteren met sociale rollen. Bij een kleine groep jongeren wijst het crimineel gedrag op ernstiger problemen en gaat het om jongeren die er ook op volwassen leeftijd mee doorgaan. Crimineel gedrag van jongeren staat veelal niet op zichzelf, maar hangt nauw samen met andere vormen van probleemgedrag zoals spijbelen, veel drinken en drugsgebruik. Jongeren hebben niet alleen als potentiële dader te maken met criminaliteit. Jongeren kunnen ook slachtoffer zijn. Dat kan in directe zin zijn doordat een jongere te maken heeft gekregen met diefstal, vernieling of geweld. In indirecte zin hebben jongeren ermee te maken doordat er sprake kan zijn van een gevoel van onveiligheid Strafbare feiten Aan de jongeren werd gevraagd om van 15 strafbare feiten aan te geven of ze zich er in de afgelopen 12 maanden wel of niet schuldig aan hebben gemaakt. Bijna de helft van de jongeren heeft zich inderdaad strafbaar gemaakt aan één of meer van de genoemde delicten. 6% Heeft zelfs meer dan 5 delicten gepleegd. De meest gepleegde delicten zijn: betrokken zijn geweest bij een gevecht of onenigheid, graffiti en zwart rijden in het openbaar vervoer. meegereden met bus/trein zonder te betalen brandje gesticht dingen beklad met stiften of een spuitbus betrokken bij gevecht winkeldiefstal iets gepikt van anderen met opzet iets op straat vernield iemand lastig gevallen iets gekocht waarvan je wist dat het gestolen was fiets meegenomen zonder terug te brengen zonder toestemming naar binnen iemand in elkaar geslagen iemand bedreigd meisje jongen iemand met mes of wapen verwond Figuur 20: Plegen van strafbare feiten in de afgelopen 12 maanden, naar geslacht (%) 30

31 Als de delicten worden ingedeeld in categorieën, blijkt dat 27% zich in het afgelopen jaar schuldig heeft gemaakt aan vandalisme, 23% is betrokken geweest bij een gevecht en 30% bij diefstal. 5% Heeft zich schuldig gemaakt aan een ernstig geweldsmisdrijf. 12% Heeft aangegeven wel eens een wapen te dragen. Het gaat dan meestal om steek wapens. Op de vraag of men het wapen wel eens gebruikt heeft antwoorden de meesten van niet, één op de tien jongeren met een wapen heeft het gebruikt om mee te dreigen en één op de dertig heeft er daadwerkelijk iemand mee verwond. Meer jongens dan meisjes hebben zich schuldig gemaakt aan strafbare feiten. Van de jongens heeft 50% één of meerdere delicten gepleegd en van de meisjes heeft 42% dat gedaan. Leerlingen van het vmbo hebben zich vaker schuldig gemaakt aan strafbare feiten dan leerlingen van havo/vwo. Diefstal en wapenbezit komen vaker voor bij leerlingen uit klas vier. wapen dragen ernstig geweldsmisdrijf diefstal vechtpartij vandalisme Figuur 21: Delicten in het afgelopen jaar in categorieën (%) 11.2 Contact met politie en bureau HALT Van de jongeren uit de Kop van Noord-Holland is 8% het afgelopen jaar aangehouden door de politie en meegenomen naar het politiebureau. 5% Van de jongeren is ooit doorgestuurd naar bureau HALT.3% Is wel eens in aanraking geweest met de kinderrechter in verband met een gepleegd delict. Al deze zaken komen beduidend meer bij jongens en leerlingen van het vmbo voor dan bij meisjes en leerlingen van havo/vwo Slachtofferschap en onveiligheidsgevoelens Aan de jongeren werd gevraagd of ze wel eens het slachtoffer zijn geworden van strafbare feiten. Van 6% van de jongeren werd in de afgelopen 12 maanden een fiets gestolen en 4% werd slachtoffer van mishandeling. Leerlingen uit klas vier zijn vaker slachtoffer dan leerlingen uit klas twee. Een derde van de meisjes en een vijfde van de jongens geeft aan zich wel eens onveilig te voelen. Als onveilig plek wordt het uitgaanscentrum genoemd. De meeste jongeren echter geven als onveilige plek niet zozeer een locatie aan maar meer de situatie: velen voelen zich voornamelijk 's avonds en 's nachts onveilig. Leerlingen uit klas vier voelen zich vaker onveilig dan leerlingen uit klas twee. 31