Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Transcriptie

1 Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren tot 4 jaar Jongerenmonitor In 0 is in de regio IJsselland voor de derde keer een monitor onder jongeren van t/m 3 jaar uitgevoerd. Eerst is een grote groep jongeren aangeschreven om via internet de vragenlijst in te vullen. Daarna is een steekproef van de non-respondenten aangeschreven met een schriftelijke vragenlijst. Ruim 3600 jongeren hebben de vragenlijst ingevuld. De resultaten geven inzicht in de gezondheid en leefstijl van jongeren in de regio IJsselland en zullen gebruikt worden om het regionaal en lokaal gezondheids- en jeugdbeleid te onderbouwen. Deze factsheet gaat over roken, wiet- en harddruggebruik en gokken. Factsheet psychosociale gezondheid 0 Regio IJsselland/Hardenberg

2 Psychische gezondheid gaat over lekker in je vel zitten, of juist het tegenovergestelde: zenuwachtig zijn, neerslachtig en somber, of zo in de put zitten dat niets je kan opvrolijken. Dit heeft te maken met persoonlijke kenmerken, bijvoorbeeld karakter of aanleg, maar ook met je omgeving. Hoe zit het bijvoorbeeld met pesten of mishandeling? Ook wordt gekeken naar sociale contacten en naar de relatie van psychische problemen met coping, het vermogen om effectief problemen op te lossen. Dat vermogen is aan te leren en te verbeteren, bijvoorbeeld door sociale vaardigheids- of weerbaarheidstraining. Gezondheid en welbevinden Ervaren gezondheid In de vragenlijst is de jongeren gevraagd hoe ze hun gezondheid in het algemeen vinden. Ongeveer 85% vindt zijn / haar gezondheid (heel) goed. Een kleiner deel zegt gaat wel (4%) en % vindt zijn gezondheid niet zo best of slecht. Jongens vinden hun gezondheid beter dan meisjes: 87% van de jongens vindt zijn gezondheid (heel) goed, bij de meisjes is dat 80%. Oudere jongeren hebben een minder goede ervaren gezondheid dan jongere jongeren. Hoe vind je je eigen gezondheid in het algemeen? (%) gezondheid en de SDQ meet het risico op psychosociale problematiek.. De Mental Health Inventory 5 (MHI-5) meet psychische gezondheid. De MHI-5 bestaat uit 5 vragen die gaan over hoe jongeren zich de afgelopen 4 weken hebben gevoeld: zenuwachtig, kalm/rustig, neerslachtig/somber, gelukkig en in de put. De MHI-5 is ook in 003 en 007 afgenomen en kan dus gebruikt worden om naar de trend te kijken. MHI-5 score: De score loopt van 0 tot 00, verdeeld in de volgende categorieën: psychisch gezond (score 6-00), licht ongezond (45-60), matig ongezond (33-44) en ernstig ongezond (0-3).. De Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) is bedoeld om jongeren met een verhoogd risico op psychosociale problematiek te signaleren. De SDQ bestaat uit 5 vragen verdeeld over vijf subschalen: emotionele problemen, gedragsproblemen, problemen met leeftijdsgenoten, hyperactiviteit en pro-sociaal gedrag. De SDQ is in 007 voor het eerst in het onderzoek opgenomen. SDQ score: De 5 subschalen leveren samen een totaalscore op. Deze score wordt ingedeeld als normaal (0-5), grensgeval (6-) en verhoogd (0-40) risico op psychosociale problematiek. jongens meisjes t/m 5 jaar 6 t/m jaar 0 t/m 3 jaar Psychische gezondheid Het grootste deel van de jongeren (83%) is volgens de MHI-5 in goede psychische gezondheid,% is licht en 6% is matig/ernstig psychisch ongezond. Jongens zijn vaker in goede psychische gezondheid dan meisjes. Jongeren van t/m 5 jaar zijn vaker psychisch gezond dan de 6 t/m 3-jarigen (87% vs. 80%). Landelijk onderzoek onder t/m 3 jarigen geeft hetzelfde beeld (7% psychisch ongezond). Psychische gezondheid naar leeftijd en geslacht (MHI-5) (%) goed gaat wel slecht Uiterlijk De meeste jongeren zijn wel tevreden met hun uiterlijk, namelijk 84%. Jongens (0%) zijn vaker tevreden dan meisjes (78%). Tevredenheid met het uiterlijk hangt samen met de psychische gezondheid van jongeren: jongeren die niet tevreden zijn met hun uiterlijk zijn vaker psychisch matig of slecht gezond. Meten van psychisch welbevinden In de vragenlijst zijn twee vragensets opgenomen om psychisch welbevinden te meten. De MHI-5 meet psychische jongens meisjes t/m 5 jaar 6 t/m jaar 0 t/m 3 jaar Totaal gezond licht gezond matig/ernstig ongezond

3 Op basis van de SDQ heeft 0% van de jongeren een normaal risico op psychosociale problematiek. Zeven procent is een grensgeval, en 3% heeft een verhoogd risico op psychosociale problematiek. Op het VMBO (met uitzondering van VMBO-t) zitten meer jongeren met een verhoogd risico op psychosociale problematiek, namelijk 6%, dan op hogere opleidingsniveaus (0 tot %). Meisjes (83% normaal, 8% grensgeval en 0% verhoogd) hebben een wat hoger risico op psychosociale problematiek dan jongens (resp. 5%, 3% en %). Er is geen verschil tussen de leeftijdsgroepen. op school. De meesten (7%) vinden school (heel) leuk, jongens geven wat minder vaak aan school leuk te vinden dan meisjes. De meest voorkomende reden om niet naar school te gaan is ziekte. Ongeveer 8% van de meisjes en % van de jongens is in de laatste vier weken thuis geweest door ziekte. Er is door 6% van de jongeren gespijbeld in de laatste vier weken. Meestal gaat het dan om een paar uur. Uit landelijk onderzoek blijkt dat 83% van de jongeren van -6 jaar school leuk vindt en dat % de laatste vier weken heeft gespijbeld. Soort psychosociale problemen. Meisjes hebben vaker emotionele problemen dan jongens. Het aantal jongeren met emotionele problemen neemt toe met de leeftijd. Hyperactiviteit komt minder voor bij de jongeren van 0 t/m 3 jaar. Jongeren op het VMBO (behalve VMBO-t) zijn vaker hyperactief en hebben vaker gedragsproblemen dan jongeren die een andere opleiding volgen. Van de jongeren in het grensgebied voor psychosociale problematiek of met een verhoogd risico op psychosociale problematiek, heeft het grootste deel een verhoogde score op emotionele problemen en / of hyperactiviteit. Landelijk onderzoek uit 00 toont aan dat 84% van de t/m 6 jarigen aangeeft over een goede gezondheid te beschikken. Trend gezondheid en welbevinden In het ervaren van de eigen gezondheid is geen duidelijke trend te zien: in 8 vond 80% de eigen gezondheid goed, in 003 was dit 78%. In 007 vond 8% de eigen gezondheid heel goed of goed, in 0 is dit 85% (in 007 en 0 zijn de antwoordcategorieën iets anders geformuleerd). De psychische gezondheid (MHI-5) van jongeren is niet veranderd ten opzichte van 003 en 007. De vragenlijst SDQ is in 007 voor het eerst in het onderzoek opgenomen. De totaalscore is niet veranderd. In de subschalen zijn wel kleine wijzigingen. Zo worden emotionele problemen minder vaak genoemd en hyperactiviteit juist vaker dan in 007. Sociale omgeving School en werk School en schoolbeleving Bijna vier van de vijf (7%) jongeren in dit onderzoek zit Bijbaan Meer dan de helft (56%) van de schoolgaande jongeren heeft een bijbaan. Meestal werken jongeren vijf tot tien uur per week voor deze bijbaan. Veel jongeren hebben meer dan 5 euro per maand tot hun beschikking. Niet-schoolgaanden Van de werkende jongeren heeft drie kwart een startkwalificatie voor de arbeidsmarkt. Drie kwart van de jongeren die geen opleiding meer volgen heeft inkomsten uit een baan, meestal een baan voor meer dan 0 uur in de week. Slechts 7% van de groep nietschoolgaanden is werkzoekend. Trend startkwalificatie: Er is een toename te zien in het percentage jongeren met een startkwalificatie: in 003 had 70% een startkwalificatie, in 0 is dit 75%. Sociale contacten Jongeren hebben diverse sociale contacten met leeftijdsgenoten: 3% heeft een vaste relatie, 84% een stel jongeren waar hij / zij mee omgaat, 7% vriendschap en 4% heeft stap- of schoolvrienden. Ongeveer 80% van de jongeren vindt dan ook dat hij / zij genoeg vrienden heeft, 6% zegt gaat wel en 3% vindt dat hij / zij niet genoeg vrienden heeft. Jongeren en hun ouders Acht van de tien jongeren van t/m jaar woont bij beide ouders en 6% in een een-ouder gezin. Van de 0 t/m 3 jarigen woont 40% zelfstandig. Meer dan 85% van de jongeren heeft met zijn of haar ouders een goede relatie, vooral t/m 5 jarigen geven vaak aan dat ze een goede relatie met hun ouders hebben. De meeste jongeren vinden het leuk thuis (4%). Hierin is

4 vrijwel geen verschil tussen jongens en meisjes en tussen de leeftijdsgroepen. Iemand om mee te praten Bijna twee derde van de jongeren kan (heel) goed met zijn of haar ouders praten als ze ergens mee zitten. Eén derde kan dat niet zo goed en % kan dat helemaal niet. De jongste ( t/m 5 jaar) en de oudste (0 t/m 3 jaar) leeftijdsgroepen kunnen beter met hun ouders praten dan de 6 t/m -jarigen. Als jongeren thuis problemen hebben, heeft 83% altijd iemand om naar toe te gaan, 5% heeft soms iemand en % heeft niemand. De oudste leeftijdsgroep heeft iets vaker iemand om naar toe te gaan dan de t/m -jarigen. Vrijwel alle jongeren krijgen vaak/soms complimentjes van hun ouders. % van de t/m 5 jarigen en 7% van de 6 t/m 3 jarigen. Trend sociale omgeving Tussen 8 en 007 is een toename te zien in het aantal jongeren dat een relatie heef. In 0 zet deze trend zich niet door en daalt het percentage weer (resp. 3%, 37% en 3%). In andere sociale contacten, een stel jongeren, vriendschap en stap- of schoolvrienden is een hele kleine toename te zien. Van 8 tot 003 gaven steeds meer jongeren aan genoeg vrienden te hebben. In 0 is er juist een lichte daling te zien ten opzicht van 003. Ook het percentage jongeren dat heel goed met hun ouders kan praten als ze ergens mee zitten is na de toename tot 007 nu gelijk gebleven (66%). In 8 was dit 60% en in 003 6%. Het aantal jongeren dat altijd iemand heeft om naar toe te gaan bij problemen thuis is gelijk gebleven, sinds 007. Ingrijpende gebeurtenis Twee derde van de jongeren heeft een ingrijpende gebeurtenis meegemaakt, zoals (echtscheiding, ziekte, overlijden). Samenhang ingrijpende gebeurtenis en gezondheid Dat ingrijpende gebeurtenissen veel invloed hebben op jongeren blijkt uit de verbanden van deze gebeurtenissen met verschillende factoren. Jongeren die een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt, hebben een minder goede psychische en psychosociale gezondheid en ervaren hun gezondheid als minder goed. Ook denken deze jongeren vaker aan zelfdoding vergeleken met jongeren die geen ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt. Mantelzorg Wanneer een gezinslid ernstig ziek is dan wordt vaak van jongeren verwacht dat ze inspringen, bijvoorbeeld in het geven van mantelzorg. Ongeveer 8% van de jongeren geeft (wel eens) mantelzorg. Wekelijks of dagelijks wordt er door ruim 4% van de jongeren mantelzorg gegeven. Percentage jongeren dat ingrijpende gebeurtenissen heeft meegemaakt: meest genoemde onderwerpen woonproblemen of problemen rond verblijf in Nederland problemen met drank of verslaving in gezin problemen door werk of werkloosheid uitbreiding gezin door stiefvader of -moeder, broer/zus 4 0 echtscheiding 3 conflicten of ruzie in gezin 35 psychische problemen ouders langdurige ziekte of handicap gezinslid langdurige ziekte of handicap jongere overlijden familielid of geliefd persoon Coping Stjlen Coping-stijlen Het is belangrijk dat jongeren problemen op een effectieve manier op kunnen lossen. Dit vermogen om problemen op te kunnen lossen wordt coping genoemd. In de vragenlijst zijn stellingen opgenomen die gaan over het nemen van een beslissing. Deze stellingen geven de jongeren een score tussen en 4 op de vier dimensies van coping: zelfvertrouwen: vanuit zichzelf een beslissing nemen, impulsief: niet goed over beslissing nadenken, paniek: niet goed nadenken door gevoel van stress, tijdsdruk, paniek, dociel / volgzaam: laat beslissingen liever aan anderen over, volgt anderen. 4 63

5 Van deze 4 dimensies is zelfvertrouwen positief: hoe hoger de score, hoe beter. De andere 3 dimensies geven minder effectieve manieren om problemen op te lossen. Voor deze 3 geldt: hoe lager de score, hoe beter. Vaardigheidstraining kan jongeren leren om op een effectievere manier om te gaan met situaties waarin ze beslissingen moeten nemen. Coping-stijlen Jongens gaan op een andere manier met problemen om dan meisjes. Gemiddeld hebben jongens in Regio IJsselland een meer dociele / volgzame en een impulsievere coping-stijl dan meisjes, maar hebben jongens weer meer zelfvertrouwen en reageren zij minder paniekerig dan meisjes. Naarmate jongeren ouder zijn, hebben ze meer zelfvertrouwen en nemen ze beslissingen op een minder dociele / volgzame en een minder paniekerige manier. Gemiddelde waarden coping stijlen dociel zelfvertrouwen paniek impulsief,84,75,66,77,77,73,,6,,8,,6 0 0,5,5,5 3 3,5 t/m 5 jaar 6 t/m jaar 0 t/m 3 jaar Jongeren met een lager opleidingsniveau hebben een meer dociele / volgzame coping-stijl dan jongeren die een hogere opleiding volgen. Het zelfvertrouwen van jongeren is op het VMBO (behalve VMBO-T) lager dan van jongeren met andere opleidingniveau s. Jongeren op het HBO/Universiteit reageren minder paniekerig/dociel en impulsief dan jongeren op alle andere (lagere) opleidingsniveaus. Het zelfvertrouwen van deze groep is groter dan op de andere opleidingsniveau s. Trend coping-stijlen De score van jongeren op de dimensie dociel en paniek zijn weer iets hoger dan in de voorgaande jaren. Jongeren reageren dus wat docieler / volgzamer en paniekeriger dan in de voorgaande jaren. Voor zelfvertrouwen en impulsiviteit is alleen bij 6 t/m 3 jarigen een stijging te zien. In deze groep zet de positieve trend door, zij hebben meer zelfvertrouwen en zij reageren impulsiever dan in eerder jaren. Samenhang gezondheid en coping De ervaren gezondheid van jongeren en hun psychisch welbevinden hangen met elkaar samen. Jongeren die hun eigen gezondheid als minder goed ervaren, hebben een grotere kans ook een minder goede psychische gezondheid of een groter risico op psychosociale problemen te hebben. Daarnaast hebben jongeren die niet zo hoog scoren op ervaren gezondheid en psychisch welbevinden ook minder effectieve strategieën om problemen op te lossen: ze zijn docieler / volgzamer, paniekeriger en hebben minder zelfvertrouwen. Pesten Gepest worden Ongeveer 7% van de jongeren is de afgelopen maanden wel eens gepest via computer (internet) of telefoon. Bij de meeste jongeren die wel eens op deze manier gepest zijn, is dat maar of keer gebeurd. Ruim % van de jongeren wordt vaker dan eens per maand gepest. Veertien procent van de jongeren is in het laatste jaar wel eens gepest op een andere manier dan via de computer of telefoon. Ook hier is dat bij het grootste deel maar of keer voorgekomen. Drie procent wordt wat regelmatiger gepest. Er is een sterk verband tussen gepest worden en leeftijd: hoe ouder, hoe minder er gepest wordt. Percentage jongeren dat wordt gepest of zelf meedoet aan pesten gepest via computer of keer gepest via computer > x per maand andere manier gepest of keer andere manier gepest > x per maand zelf meegedaan met pesten of keer zelf meegedaan met pesten > x per maand Pesten t/m 5 jaar 6 t/m jaar 0 t/m 3 jaar Eén op de zes jongeren geeft aan in de laatste maanden wel eens te hebben gepest, jongens vaker dan meisjes

6 (% vs. %). De meesten zeggen dat ze maar of keer gepest hebben (3%), een klein deel doet dat wat vaker. Ook pesten neemt af met de leeftijd. Jongeren die wel eens gepest worden, zijn vaak jongeren die zelf ook pesten: ruim de helft (5%) van de jongeren die het laatste jaar of meer keer gepest zijn via computer of telefoon, pest zelf ook wel eens. Van de jongeren die niet worden gepest, pest 4% wel eens anderen. Pesten en psychisch welbevinden Jongeren die gepest worden (zowel via computer of telefoon als op andere manieren), scoren minder goed op psychisch welbevinden. Volgens de MHI-5 is slechts 6% van hen psychisch gezond, vergeleken met 85% van degenen die niet gepest worden. Zeven procent van de gepeste jongeren heeft een verhoogd risico op psychosociale problematiek, terwijl maar 3% van de niet-gepeste jongeren verhoogd scoort. Pesten en coping-stijl Als we kijken naar coping-stijlen, hebben jongeren die gepest worden een meer dociele / volgzame en paniekerige coping-stijl, en minder zelfvertrouwen dan jongeren die niet gepest worden. Jongeren die via computer / telefoon gepest worden, hebben daarnaast ook nog een meer impulsieve coping-stijl. Ook degenen die pesten hebben een meer dociele / volgzame en paniekerige coping-stijl en minder zelfvertrouwen dan jongeren die niet pesten. Trend pesten In 0 is net als in 007 onderscheid gemaakt in pesten via computer/telefoon en pesten op een andere manier. Het percentage jongeren dat is gepest, is ongeveer gelijk gebleven, namelijk 3%. In 003 werden meer jongeren gepest, %. De trend dat steeds minder jongeren zelf meedoen aan pesten zet door. In 003 pestte nog 5% van de jongeren zelf, in 007 was dat 8% en is 0 is dat 6 % van de jongeren. Vooral t/m 5 jarigen (3%) hebben minder zelf gepest dan in 007 (30%). Mishandeling Geestelijke mishandeling Getreiterd, gekleineerd of uitgescholden worden zijn voorbeelden van geestelijke mishandeling. Negen procent van de jongeren geeft aan wel eens geestelijk mishandeld te worden. Meestal gebeurt dit door personen van buiten de familie (6%), maar soms ook door ouders (%), andere familieleden (%) of in een relatie (<0,5%). Meisjes en jongens zijn ongeveer even vaak slachtoffer van geestelijke mishandeling en ook is er geen verschil tussen de drie leeftijdsgroepen. Lichamelijke mishandeling Onder lichamelijke mishandeling valt bijvoorbeeld geschopt, geslagen of vastgebonden worden. Drie procent van de jongeren wordt wel eens lichamelijk mishandeld. In de helft van de gevallen gebeurt dit door personen van buiten de familie. Er is geen verschil tussen jongens en meisjes of tussen de leeftijdsgroepen. Ongewenste seksuele ervaringen Onder een ongewenste seksuele ervaring vallen alle seksuele handelingen, van zoenen, intiem betast worden tot met iemand naar bed gaan. Acht procent van de jongeren heeft wel eens tegen zijn zin een seksuele ervaring gehad, 3% geeft aan dat hij deze vraag niet wil beantwoorden. Er is een duidelijke toename te zien wat betreft ongewenste seksuele ervaringen met de leeftijd. Drie procent van de -5 jarigen, 8% van de 6 t/m jarigen en % van de 0 t/m 3 jarigen geeft aan ongewenste seksuele ervaringen te hebben gehad. Meisjes (0%) rapporteren vaker dan jongens (4%) ongewenste seksuele ervaringen. Mishandeling en psychisch welbevinden Jongeren die geestelijk mishandeld zijn, hebben minder vaak een goede psychische gezondheid en een hoger risico op psychosociale problematiek dan jongeren die niet zijn mishandeld. Geestelijk mishandeling en psychosociale problematiek (%) psychosociale problematiek verhoogd 6 grensgeval 6 7 normaal psychische gezondheid ernstig ongezond 0 matig ongezond 3 licht ongezond 5 psychisch gezond geestelijk mishandeld niet geestelijk mishandeld

7 Een vergelijkbaar plaatje kan worden gegeven van jongeren die lichamelijk mishandeld zijn. De relatie tussen ongewenste seksuele ervaringen en een minder goed psychisch welbevinden is ook aanwezig, maar minder sterk dan bij lichamelijke of geestelijke mishandeling. Mishandeling en coping-stijlen Jongeren die lichamelijk mishandeld zijn, hebben een meer dociele / volgzame en veel paniekeriger coping-stijl dan jongeren die niet zijn mishandeld. Jongeren met ongewenste seksuele ervaringen of die geestelijk zijn mishandeld hebben een meer dociele / volgzame coping-stijl en zijn ook paniekeriger dan degenen zonder ongewenste seksuele ervaringen en die niet geestelijk mishandeld zijn. Jongeren die de vraag over ongewenste seksuele ervaringen niet willen beantwoorden, hebben in tegenstelling met 007 geen andere coping-stijlen dan degenen die deze vraag wel hebben beantwoord.. 7% licht, 44% matig en 33% psychisch ernstig ongezond op de MHI-5. Gedachten aan zelfdoding en coping Jongeren die wel eens aan zelfdoding hebben gedacht of wel eens een poging tot zelfdoding gedaan hebben, hebben een docieler / volgzamer en paniekeriger coping-stijl en minder zelfvertrouwen dan jongeren die dit nooit hebben gedaan. Trend zelfdoding Het aantal jongeren dat wel eens aan zelfdoding heeft gedacht of een zelfmoordpoging heeft gedaan, is ongeveer gelijk gebleven de laatste jaren. Trend mishandeling Er zijn in 0 geen veranderingen opgetreden in het aantal jongeren dat geestelijk of lichamelijk is mishandeld en in het aantal jongeren met ongewenste seksuele ervaringen t.o.v. 007, 003 en 8. Zelfdoding Gedachten aan zelfdoding Eén op de zeven jongeren heeft er de laatste maanden wel eens serieus over gedacht een eind aan zijn / haar leven te maken. Dit waren vaker meisjes dan jongens (8% vs. %). De meesten hebben hier een enkele keer (0%) aan gedacht, sommigen af en toe (3%) en % vaak of heel vaak. Poging tot zelfdoding Eén procent van de jongeren heeft (wel eens) pogingen gedaan om een einde aan zijn / haar leven te maken. Gedachten aan zelfdoding en pyschische gezondheid Jongeren die vaker aan zelfdoding hebben gedacht, hebben een minder goede psychische gezondheid en een hoger risico op psychosociale problematiek. Van de jongeren die nooit aan zelfdoding hebben gedacht, is ruim 0% psychisch gezond. Van degenen die (heel) vaak aan zelfdoding hebben gedacht, scoort slechts 6% psychisch gezond,

8 Gemeente Hardenberg Psychische gezondheid van jongeren van t/m 3 jaar in de gemeente Hardenberg gemeente gemeente gemeente Regio IJsselland Hardenberg 003 (%) Hardenberg 007 (%) Hardenberg 0 (%) 0 (%) Gezondheid Ervaren eigen gezondheid als goed jongens meisjes totaal Psychische gezondheid MHI-5 gezond licht ongezond 4 matig/ernstig ongezond Psychosociale problematiek SDQ normaal grensgeval verhoogd - 3 Pesten is wel eens gepest heeft zelf gepest Mishandeling geestelijk mishandeld lichamelijk mishandeld Het merendeel van de jongeren ervaart zijn of haar gezondheid als goed (80%). Er zijn meer jongens die hun gezondheid als goed ervaren dan meisjes (8% versus 77%). Sinds 003 is hierin weinig veranderd. In Hardenberg heeft 0% van de jongeren op basis van de MHI-5 een minder goede psychische gezondheid. Dit percentage ligt ongeveer gelijk aan de regio (8%). In 0 is 0% van de jongeren geestelijk mishandeld en 3% is lichamelijk mishandeld. Deze percentages komen overeen met de regio. Bijna 35% van de jongeren heeft wel eens een ingrijpende gebeurtenis meegemaakt. Meestal gaat dit om het overlijden van een familielid of een geliefd persoon. Een verhoogde score op de SDQ is een indicatie voor psychosociale problemen. Negen procent van de jongeren in Hardenberg is een grensgeval of heeft een verhoogde score op de SDQ. Dit percentage ligt ongeveer gelijk aan de regio. Bijna 5% van de jongeren is in de laatste twaalf maanden wel eens gepest. Er is hierbij weinig verschil tussen jongens en meisjes. Zeventien procent van de jongeren geeft aan zelf te hebben meegedaan met pesten. Dit percentage is iets afgenomen sinds 003. Kennis- en Expertise Centrum Postbus BL Zwolle T E. r.schiltman@ggdijsselland.nl I.