Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht

Transcriptie

1 Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Gezondheid en leefstijl Psychosociale gezondheid Gezin School Vrije tijd Sociaaleconomische verschillen Verschillen naar wijk Trends Beschouwing Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar De Jeugdmonitor Utrecht is hét integrale meetinstrument voor het Utrechtse jeugdbeleid. In oktober en november 2011 hebben ruimt 2000 leerlingen uit de groepen 7 en 8 van 39 scholen klassikaal een vragenlijst ingevuld. Met de Jeugdmonitor Utrecht krijgt de gemeente Utrecht inzicht in de psychosociale en lichamelijke gezondheid van leerlingen uit groepen 7 en 8 uit het basisonderwijs, hun gezinsachtergrond, hun schoolbeleving en vrijetijdsbesteding. Deze samenvatting geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten van de meting in het schooljaar Het geeft inzicht in sociaaleconomische verschillen, verschillen tussen de Utrechtse wijken en trends. De samenvatting sluit af met een korte beschouwing waarin de belangrijkste conclusies en aandachtsgroepen worden benoemd. Het volledige rapport is te downloaden via: Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

2 Gezondheid en leefstijl Gezondheid Van de leerlingen vindt 89% zijn gezondheid (heel) goed. Turkse leerlingen zijn minder positief over hun gezondheid, evenals meisjes uit gezinnen met een lage gezinswelvaart. Door 12% van de leerlingen wordt aangegeven dat zij in de laatste week veel psychosomatische klachten als hoofdpijn, buikpijn, moeheid of slecht slapen hebben gehad. Psychosomatische klachten komen vaker voor bij meisjes dan bij jongens. Voedingsgewoonten en beweging Eén van elke twaalf leerlingen (8%) ontbijt niet regelmatig (minder dan vijf keer per week), 52% van de leerlingen eet niet elke dag fruit, 59% van de leerlingen geeft aan niet elke dag groente te eten en 36% van de leerlingen drinkt dagelijks meer dan één glas frisdrank. Turkse leerlingen en Marokkaanse meisjes ontbijten minder vaak dan andere leerlingen. Surinaamse/Antilliaanse leerlingen drinken vaker te veel frisdrank (meer dan één glas per dag). 84% van de leerlingen voldoet aan de Nederlands Norm Gezond Bewegen. Jongens voldoen vaker aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen dan meisjes. Roken en alcoholgebruik Van de leerlingen geeft 4% aan wel eens te hebben gerookt. Turkse kinderen hebben relatief vaak wel eens gerookt. Door 4% van de leerlingen wordt aangegeven dat zij in de laatste vier weken voor het onderzoek alcohol hebben gedronken en 27% van de leerlingen geeft aan ooit wel eens alcohol te hebben gedronken. Bij 13% van de kinderen geldt thuis geen duidelijk verbod op het gebruik van alcohol. Alcoholgebruik (ooit en in laatste vier weken) komt vaker voor bij Nederlandse kinderen. Bij hen geldt ook minder vaak een duidelijk verbod op het gebruik van alcohol. 2 Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

3 Psychosociale gezondheid Psychosociale gezondheid Om een indicatie van de psychosociale gezondheid van de leerlingen te krijgen, is de SDQ* 1 opgenomen in de vragenlijst van de Jeugdmonitor. Met de antwoorden op de 25 vragen van de SDQ wordt een onderscheid gemaakt tussen leerlingen met een normaal risico, een bovengemiddeld risico of een hoog risico op psychosociale problemen. In Utrecht heeft 5% van de leerlingen een hoog risico op psychosociale problemen. Een bovengemiddeld risico komt bij 9% van de leerlingen voor. De SDQ geeft ook inzicht in het risico op specifieke psychosociale problemen, zoals emotionele, gedrags- en sociale problemen. Emotionele problemen Een verhoogd (bovengemiddeld of hoog) risico op emotionele problemen komt bij 8% van de leerlingen voor. Van de leerlingen heeft 5% een ongunstige score op assertiviteit, 11% een ongunstige score op faalangst en 17% een ongunstige score op zelfvertrouwen. Emotionele problemen en ongunstige scores op zelfvertrouwen en faalangst komen vaker voor bij meisjes dan bij jongens. Gedragsproblemen Een verhoogd risico op gedragsproblemen komt bij 16% van de leerlingen voor en een verhoogd risico op hyperactief gedrag bij 19%. Bijna een kwart van de leerlingen (23%) heeft zich het afgelopen jaar schuldig gemaakt aan vandalisme of stelen. Jongens hebben vaker een verhoogd risico op gedragsproblemen dan meisjes en ook hebben zij zich vaker wel eens schuldig gemaakt aan vandalisme en stelen. Nederlandse leerlingen hebben vaker dan andere leerlingen een verhoogd risico op hyperactief gedrag. Sociale problemen Bijna één op de twaalf leerlingen (8%) heeft minder goede sociale vaardigheden. Dit geldt vaker voor jongens dan voor meisjes. 19% van de leerlingen heeft een verhoogd risico op problemen in de relatie met leeftijdsgenoten. Dit komt vaker voor bij Marokkaanse en Turkse leerlingen. 20% van de leerlingen voelt zich wel eens gediscrimineerd. Leerlingen uit alle etnische minderheidsgroepen geven vaker dan leerlingen van Nederlandse afkomst aan wel eens gediscrimineerd te worden. *1 Strength and Difficulties Questionnaire. 3 Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

4 Gezin Gezinssituatie Ruim vier op de vijf leerlingen (81%) woont bij de eigen vader én moeder, 9% woont in een éénoudergezin, 6% woont afwisselend bij de vader en de moeder (co-ouderschap) en 4% woont in een andere gezinsvorm. Co-ouderschap komt vaker voor bij Nederlandse kinderen. Gezinswelvaart Het merendeel (62%) van de leerlingen groeit op in een gezin met een hoge welvaart. 6% van de leerlingen groeit op in een gezin met een lage welvaart. Een lage gezinswelvaart komt vaker voor bij Marokkaanse en Turkse leerlingen. Sociale relaties in het gezin Meer dan driekwart van de leerlingen (78%) is heel positief over de betrokkenheid van hun ouders. Meer dan de helft van de leerlingen (56%) is heel positief over de relatie met hun ouders en 34% is hier overwegend positief over. Eén op de tien leerlingen ervaart de relatie met hun ouders als relatief slecht en 20% van de leerlingen ervaart thuis één of meer problemen. Marokkaanse leerlingen beantwoorden de vragen over de sociale relaties in het gezin positiever dan andere leerlingen. 17% van de leerlingen geeft aan nooit (4%) of soms (13%) iemand te hebben om mee te praten als hij/zij problemen heeft of ergens mee zit. Turkse jongens geven relatief vaak aan dat zij niet zo makkelijk met hun problemen bij iemand terecht kunnen. Als leerlingen problemen hebben of ergens mee zitten, gaan zij hiermee het vaakst naar hun vader en moeder. Langdurig zieke en/of verslaafde ouder Van de leerlingen heeft 12% een langdurig zieke en/of verslaafde ouder. Kinderen met een chronisch zieke en/ of verslaafde ouder ervaren hun gezondheid minder vaak als goed. Ook hebben zij vaker een verhoogd risico op psychosociale problemen en ervaren ze vaker dan andere kinderen één of meer problemen thuis. Taal die thuis wordt gesproken Bijna een kwart van de allochtone leerlingen spreekt met hun ouders alleen Nederlands (23%). Bij 60% wordt met de ouders, in combinatie met een andere taal, ook Nederlands gesproken. Voor 18% van de allochtone leerlingen geldt dat zij thuis helemaal geen Nederlands spreken. Dit geldt vaker voor jongens dan voor meisjes. Van de allochtone leerlingen spreekt 5% geen Nederlands met broers of zussen en 8% kijkt alleen televisiezenders in een andere taal dan het Nederlands. Met name Turkse jongens (25%) kijken vaker alleen anderstalige (Turkse) televisiezenders. 4 Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

5 School Problemen die van invloed zijn op het functioneren op school Bijna een kwart van de leerlingen (24%) heeft moeite om hun aandacht bij individueel en klassikaal werk te houden. Een ongunstige score op het welbevinden op school komt voor bij 31% van de leerlingen en een ongunstige score op de relatie met de leerkracht bij 19%. Nederlandse jongens hebben vaker concentratieproblemen en vaker een ongunstige score op welbevinden op school. Een ongunstige score op de relatie met de leerkracht komt vaker voor bij leerlingen van allochtone afkomst. Pesten en gepest worden Voor 28% van de leerlingen geldt dat zij wel eens worden gepest en 8% wordt minimaal één keer per week gepest. Bijna een vijfde van de leerlingen (18%) geeft aan dat zij in de afgelopen drie maanden wel eens een ander hebben gepest. Jongens pesten vaker wel eens een ander dan meisjes. Veiligheid op of rond school Ruim een kwart (27%) van de leerlingen voelt zich wel eens onveilig op of rond school. Groep 7-leerlingen voelen zich vaker onveilig dan leerlingen uit groep 8. De leerlingen voelen zich het vaakst onveilig onderweg tussen huis en school. 5 Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

6 Vrije tijd Sporten Het merendeel van de leerlingen (82%) is lid van een sportvereniging en 21% van de leerlingen doet ten minste één keer per week mee aan naschoolse sportactiviteiten of sportactiviteiten in een buurthuis. Nederlandse leerlingen zijn vaker dan allochtone leerlingen lid van een sportvereniging en allochtone jongens zijn vaker lid van een sportvereniging dan allochtone meisjes. Nederlandse leerlingen doen minder vaak mee aan naschoolse sportactiviteiten of sportactiviteiten in een buurthuis. Buiten spelen Twee vijfde van de leerlingen (41%) heeft in de week voor het onderzoek (in de periode oktober/november 2011) weinig buiten gespeeld (minder dan 60 minuten per dag). Meisjes spelen minder buiten dan jongens. Ook Surinaams/ Antilliaanse leerlingen spelen relatief weinig buiten. Ruim tweederde van de leerlingen (70%) vindt dat er in de eigen buurt veel plekken zijn om buiten te spelen. Elf procent geeft aan dat er te weinig plekken zijn om buiten te spelen.driekwart van de leerlingen vindt de eigen buurt (heel) leuk. Dit geldt echter minder vaak voor leerlingen uit de wijken Noordwest en Overvecht. Van de leerlingen is 12% drie dagen per week of meer s avonds na uur zonder toezicht buiten op straat. Dit geldt vaker voor jongens dan voor meisjes. Vooral Turkse jongens zijn s avonds relatief vaak zonder toezicht op straat. Tv-kijken en computergebruik Ruim een derde van de leerlingen (35%) zit meer dan twee uur per dag achter de computer of voor de tv. Het percentage leerlingen dat elke dag meer dan twee uur achter de computer of voor de tv zit is hoger naarmate leerlingen ouder zijn. Jongens besteden vaker veel tijd achter de computer of voor de tv dan meisjes. Ook Surinaams/ Antilliaanse leerlingen en Turkse meisjes zitten vaker veel achter de computer of voor de tv. Deelname aan andere activiteiten Een groot deel van de leerlingen (88%) is lid van één of meerdere verenigingen. Twee vijfde van de leerlingen (39%) is lid van een niet-sportvereniging. Nederlandse leerlingen zijn relatief vaak lid van een zang,- muziek- of toneelvereniging en Marokkaanse en Turkse leerlingen zijn relatief vaak lid van een vereniging binnen (de kerk of) de moskee. Iets meer dan een derde van de leerlingen (40%) bezoekt wel eens een buurthuis. Marokkaanse leerlingen bezoeken vaker wel eens een buurthuis dan Nederlandse leerlingen. 6 Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

7 Sociaaleconomische verschillen Op basis van de antwoorden op vragen over auto- en computerbezit, het aantal keer dat de leerling op vakantie is geweest en of de leerling een eigen slaapkamer heeft, is de gezinswelvaart van de leerlingen gecategoriseerd als laag, gemiddeld of hoog. Leerlingen uit gezinnen met een lage welvaart scoren op belangrijke gezondheidsgerelateerde onderwerpen ongunstiger dan leerlingen uit gezinnen met een hoge welvaart. Zij ervaren hun gezondheid minder vaak als goed, ontbijten onregelmatiger, bewegen vaker onvoldoende en zijn minder vaak lid van een sportvereniging. Ook hebben deze leerlingen vaker een verhoogd risico op psychosociale problemen en geven zij minder vaak aan iemand te hebben om mee te praten over iets waar ze mee zitten of over problemen. Een aantal verschillen naar gezinswelvaart hangen samen met achtergrondkenmerken van de leerlingen. Leerlingen met een lage welvaart wonen vaker in de wijken Noordwest, Overvecht en Zuidwest. Deze leerlingen bezoeken vaker wel eens een buurthuis. Leerlingen uit gezinnen met een hoge welvaart zijn vaker van Nederlandse afkomst en minder vaak van Turkse of Marokkaanse afkomst. Door leerlingen uit gezinnen met een hoge welvaart is vaker wel eens alcohol gedronken dan door leerlingen uit gezinnen met een lagere welvaart. 7 Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

8 Verschillen naar wijk De Utrechtse wijken kunnen op basis van de resultaten in deze Jeugdmonitor globaal in vier groepen worden ingedeeld. Noordoost en Oost In deze wijken wonen relatief veel autochtone leerlingen en, met name in de wijk Oost, relatief veel leerlingen met een hoge gezinswelvaart. Leerlingen uit deze wijken scoren overwegend gunstig op de onderwerpen die te maken hebben met gezonde voeding en voldoende bewegen. Wel geven de leerlingen uit deze wijken vaker aan dat zij wel eens alcohol hebben gedronken. Leerlingen uit de wijk Noordoost hebben vaker een verhoogd risico op emotionele problemen en nemen minder vaak deel aan naschoolse beweegactiviteiten of beweegactiviteiten van een buurthuis. Leerlingen uit Oost bezoeken minder vaak een buurthuis. Noordwest, Overvecht en Zuidwest In deze wijken wonen relatief veel allochtone leerlingen en relatief weinig leerlingen met een hoge gezinswelvaart. Leerlingen die in deze wijken wonen hebben in het algemeen een ongezondere leefstijl. Zij ontbijten onregelmatiger en zijn minder vaak lid van een sportvereniging. Voor leerlingen uit de wijken Noordwest en Zuidwest geldt dat zij hun gezondheid minder vaak als goed ervaren en vaker een verhoogd risico hebben op problemen in relaties met leeftijdsgenoten. Leerlingen uit de wijken Overvecht en Noordwest eten minder vaak dagelijks groente en beoordelen hun eigen buurt minder vaak als (heel) leuk. Kinderen die wonen in de wijken Overvecht en Zuidwest zitten vaker te veel (meer dan twee uur per dag) achter de computer of voor de televisie en rapporteren vaker dat zij wel eens gediscrimineerd worden. In de wijken Noordwest, Overvecht en Zuidwest hebben leerlingen minder vaak al eens alcohol gedronken en vaker wel eens een buurthuis bezocht. Daarnaast hebben leerlingen uit Overvecht minder vaak een verhoogd risico op hyperactief gedrag, minder vaak concentratieproblemen en een hoger zelfvertrouwen. Ook leerlingen uit Zuidwest hebben minder vaak concentratieproblemen. Zuid, West, Leidsche Rijn en Binnenstad Wat betreft etniciteit en gezinswelvaart zijn deze wijken vergelijkbaar met het Utrechts gemiddelde, alhoewel de wijk Binnenstad relatief minder allochtone leerlingen kent. Deze wijken scoren overwegend vergelijkbaar met het Utrechtse gemiddelde, maar kennen ook wel enkele gunstige en/of ongunstige afwijkingen van dit gemiddelde. Een aandachtspunt in de wijk Binnenstad is het relatief hoge aandeel leerlingen dat ooit of recent alcohol heeft gedronken. Voor Leidsche Rijn is een aandachtspunt dat de leerlingen de betrokkenheid van hun ouders als lager dan gemiddeld ervaren. Vleuten-De Meern Deze wijk kenmerkt zich door relatief veel autochtone leerlingen en relatief veel leerlingen met een hoge gezinswelvaart. Deze wijk scoort op veel onderwerpen vergelijkbaar met de wijken Noordoost en Oost, maar wijkt op een aantal onderwerpen negatief af. Leerlingen uit Vleuten-De Meern hebben vaker concentratieproblemen. Ze zijn minder vaak lid van een niet-sportvereniging, bij de leerlingen thuis geldt minder vaak een duidelijk verbod op het gebruik van alcohol en drinken vaker te veel frisdrank (meer dan één glas per dag). Vleuten- De Meern West Leidsche Rijn Overvecht Noordwest Zuidwest Binnen- stad Noordoost Zuid Oost 8 Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

9 Trends Waar mogelijk zijn de uitkomsten vergeleken met de resultaten van de metingen bij leerlingen in de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs uit en Omdat de samenstelling van de onderzoeksgroep tussen de metingen enigszins verschilt, is hier bij het vergelijken van de resultaten rekening mee gehouden. De verschillen tussen de metingen kunnen dus niet verklaard worden door verschillen in de onderzoeksgroepen. Voor het merendeel van de onderwerpen die in de drie metingen aan de orde zijn gesteld, geldt dat de resultaten onderling niet veel verschillen. Waar de onderwerpen wel verschillen is vooral sprake van een gunstige ontwikkeling. Ten opzichte van de meting uit is in de meest recente meting van de Jeugdmonitor sprake van een toename van de percentages leerlingen die ten minste vijf keer per week ontbijten, die positief zijn over hun buurt, of positief zijn over de betrokkenheid van hun ouders in de wijken Noordwest en Overvecht die lid zijn van een sportvereniging. Een afname ten opzichte van de meting uit is zichtbaar in de percentage leerlingen die wel eens of in de laatste vier weken alcohol hebben gedronken. Voor een aantal onderwerpen geldt dat de resultaten in deze meting niet veel verschillen van de meting uit , maar dat zij wel gunstiger zijn ten opzichte van de meting uit Dit geldt voor de onderwerpen: elke dag fruit eten, lidmaatschap van een sportvereniging, een duidelijk verbod op het gebruik van alcohol, welbevinden op school, relatie met de leerkracht, anderen pesten. Lidmaatschap van een sportvereniging % Alcoholgebruik % Ooit Laatste 4 weken Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

10 Beschouwing Het gaat met veel leerlingen goed De belangrijkste bevinding van dit onderzoek is dat het met veel Utrechtse leerlingen goed gaat. Zij voelen zich gezond, sporten, spreken Nederlands en zijn vaak lid van één of meer verenigingen. Ook gaat het in vergelijking met de vorige metingen op belangrijke onderwerpen beter met de leerlingen. Steeds meer leerlingen eten elke dag fruit en steeds minder leerlingen hebben al eens alcohol gedronken. Bij steeds meer leerlingen geldt thuis dan ook een duidelijk verbod op het gebruik van alcohol. In de wijken Noordwest en Overvecht zijn steeds meer leerlingen lid van een sportvereniging. Op basis van dit onderzoek kunnen geen uitspraken over oorzaak en gevolg worden gedaan. Wel is de geobserveerde trend rondom het gebruik van alcohol, eten van fruit en lidmaatschap van een sportvereniging in lijn met de beoogde effecten van stedelijk en landelijk beleid. Het kan altijd beter Toch blijft aandacht voor deze en andere onderwerpen en een aantal specifieke aandachtsgroepen nodig. Van de leerlingen ontbijt bijvoorbeeld 8% minder dan vijf keer per week en zit dus ten minste één dag per week zonder ontbijt in de klas. Ook heeft ruim een kwart van de leerlingen, ondanks hun jonge leeftijd, al eens alcohol gedronken. En alhoewel steeds meer leerlingen uit de wijken Noordwest en Overvecht lid zijn van een sportvereniging, zijn zij dit nog steeds minder vaak dan leerlingen uit andere Utrechtse wijken. Specifieke aandachtsgroepen zijn ten eerste leerlingen uit gezinnen met een lage welvaart en leerlingen uit de wijken Noordwest en Overvecht en Zuidwest. Dit zijn aandachtsgroepen die gedeeltelijk overlappen (zie ook de paragraven over sociaaleconomische verschillen en verschillen naar wijk). Andere meer specifieke aandachtsgroepen zijn Turkse leerlingen en leerlingen met een ziek en/of verslaafd gezinslid. Voor Turkse leerlingen geldt dat zij net als in de voorgaande metingen hun gezondheid minder vaak als goed ervaren en relatief slecht scoren op onderwerpen als het lidmaatschap van een sportvereniging, regelmatig ontbijten en overmatig beeldschermgebruik. Sinds de eerste meting uit 2008 is het percentage Turkse leerlingen dat wel eens heeft gerookt sterk gestegen van 5% naar 14%. Turkse leerlingen rapporteren een hoger risico op gedragsproblemen en problemen in de relatie met leeftijdsgenoten en zij geven minder vaak aan dat zij met problemen bij iemand terecht kunnen. Ook geven zij relatief vaak aan s avonds zonder toezicht op straat te zijn. Iets meer dan een op de tien leerlingen (12%) heeft te maken met een zieke en/of verslaafde ouder. Veel van deze jongeren zijn geneigd om zichzelf weg te cijferen om het thuis zo goed mogelijk te laten lopen. Kinderen met een chronisch zieke en/ of verslaafde ouder ervaren - onder andere hun gezondheid minder vaak als goed, hebben vaker een verhoogd risico op psychosociale problemen en ervaren vaker dan andere kinderen één of meer problemen thuis. 10 Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar

11 Colofon Uitgave Gemeente Utrecht, Geneeskundige en Gezondheidsdienst (GG&GD), Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Fotografie Ruth Catsburg, Anton van Daal, Stijn Decorte, Olga Boh, Bert Spiertz Vormgeving Factory DCVF Rapportage Y. Eykemans, B. Meima, L.P. van Buren, E.J.C. van Ameijden Datum Mei 2012 Informatie GG&GD, unit Epidemiologie & Informatie Telefoon Bronvermelding Het overnemen van gegevens uit deze publicatie is toegestaan met de bronvermelding Samenvatting Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs, schooljaar