COOL IA CONTACTBLAD VAN DE NEDERLANDSE MYCOLOGISCHE VERENIGING ISSN:

Transcriptie

1

2 Morehel/a esculenta - Gewone morielje. Foto: Ruth van Crevel. De Nederlandse Mycologische Vereniging Opgericht in 1908, heeft de Vereniging als doel de beoefening van de mycologie in ruime zin te bevorderen, In voor- en najaar woräen wekelijks excursies georganiseerd, verder worden'er werkweken gehouden en in de winter verscheidene landelijke bijeenkomsten. Tevens is de NMV actief in de natuurbescherming waar het paddestoelen betreft. De bibliotheek van de NMV is gehuüsvest in het Centraal Bureau voor Schimmelcultures, Uppsalalaan 8, Postbus 85167, 3508 AD Utrecht. Inlichtingen bij de bibliothecaris, H.A. van der Aa (tel ). Het contactblad van de vereniging, Coolia, verschijnt viermaal per jaar en wordt aan de leden toegestuurd. De contributie voor de NMV bedraagt Euro 18,-- voor gewone leden (Euro 20,- indien adres in het buitenland), en Euro 8,-- voor huisgenootleden (krijgen geen Coolia) en juniorleden (nog geen 25 jaar of student aan Universiteit of HBO; krijgen Coolia). Lidmaatschap voor het leven: Euro 340,--; voor huisgenootleden Euro 170,--. Informatie is verkrijgbaar bij de secretaris (adres achterin). Nieuwe leden en adreswijzigingen dienen gemeld te worden bij: Marjo Dam, Hooischelf 13, 6581 SL Malden (tel ), m.dam@paog.umcn.nj. website: www-mlf.sci.k~.nllmnv/ma~_n.htm index Coolia ( ) op www-mlf.scl.kun.nl/nmv/nieuws.htm Verenigingsmededelingen vallen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur, de inhoud van de rubrieken onder die van de samensteller. INLEVERDATA KOPIJ Door toenemende complexiteit in het gereedmaken van Coolia wordt auteurs, ook die van de vaste rubrieken, vriendelijk verzocht zich strikt aan de volgende inleverdata te houden: coolia aflevering artikelen 'vaste' auteurs 45(4) 14juli I augustus 46(1) 14 september 1 november 46(2) 14januari I februari 46(3) 14 april I mei 1 uit de tijdschriften, excursie-aankoncligingen, verenigingsmededelingen. COOL IA CONTACTBLAD VAN DE NEDERLANDSE MYCOLOGISCHE VERENIGING ISSN:

3 \ lorfologie. i\jjcroscoop, MOLECULEN: \\'AT GEBEURT ER ~ let DE TAXO O~IIE VAN DE AGARICALE? Thoma. \Y. Kuyper -..:~ ~~~ HuJ~m~ wah11.:1t. \\'.tg~nml!cn L'nt\ en.iteil. Pol!tl:lu' X EC Wageningen 1-.u\ rx t I h \\ ~1)(12 \1\lrphuhl}!). lllllfll\l'opt:. molecuk... - \\hal '" happening in the L:IXOnOill) (l( th~.ll'.llt wll B.l'tt.ltom\ cc te" 1 Cn11lm ~'i('\ 1 I:! I I h II'-C nf n;okcul.11 mc1h1lll!- 111 thc taxonomy ol lhe agaricuitl Basidjomycetes hus led IO, 1 111\t,IIIII.JI l'hangc' 111 thc c rctun,crtptiun of orders and futnihu~. smaller changes in thc l ll ~t un,u 11 pt1~> 11 uf genera. a 11d only vc ry limitcd changes in spedes cnncc.:pts. A lthougil many of thc 1 11 ~ il l' l 111\11 are now nwn llalu ml. n.:l'llgnilion of thcsl! taxa on thc ha s i ~ of morphology or lllt ~t\l'l'" lll l'. JI ~harac tcr' ha:- hccwnc much more difficult. A \hllrt introduetion to mo lecular mcthmjs,, 1'111\ tdl d 1 \,lfiijllc' ol la\llllliiiih: change-. lil thc cla:.~itïcation nr thc agancoid Basidiomycch.:S ~lrc ~1\l'll Onl.mg' \CN.h~~n J~ n~:gcndc..:n mt:m,,t~ editie \an dt: D ctinnal) of the Fungi (Kirk er of. ~nt111 In Jae Jicunnal) \\ orût een 'olleclig 0\ cr11cht gegeven van het!>y!>tccm der hllll!t. c.t.llldc 'an 1\ la en ~' "'en. '1:1 urje.., en familie... tut aan Je genera. Van elk gen u!> i-; h.1'~"..,j,~n nn~ t'l..'n ~ch.tllllh! 1!1..'1!1..'\cn \JO het aantal ~nonen l::.l!n \an de redacteuren \:lil dtt hvd\. j.,.,,, ~ia I~" had m~j ~, :mx ht.ta~l deze publicatk h J te dr.1gen 'oor ''at betreft de \ 1! n ~. 1k, '" '' ÎJÛè 11n t pl.t.ttjê''" ammen. l:loleten. ru... uta, en melkzwammen. en a ~.IU~< ' I lk g.t'>tl..'ntm~cetcoi fen \Jil Je Hagen \\aar Ik. mee gc:confronteerd \\Crd. \\a' "d~l H~ r.m.knngen 10 Je ta\nnnm e '.tn de BasîdJomyc~:tcn nu 'oldoende zeken\ arc!n om 111 dtt htx-k. t~ at:"c~pter\.'n D~t~ 'mgen betroffen onda.mdere de po itie 'an de (i.t,lch m~~ctc.:n lt:n opttlh t ~ \:JO ut:.' H)menomyceten IAgancalc' en Aphyllophornle,). en de lllll'lhrtl' mg 'an de Agancalc... Boktale en Ru <,u l ak>~. In de om ch:rijvjng van de te ).!lllqlcii \\,tn:n tk a fg clnpcn t.trên aanticnlijke en radicale \Cranderingen voorgesteld. die 'nol hl I ~rno t~tc.: deel gebaseerd w:m.:n op de resultaten van de Locpassing van moleculaire metho1kn 1n Je.: '):-.tcmattck. Ik nwc:.t daarbij dus kiezen welke wijzigingen ik wenste te.tct:l' Jll ~ ~~.: n l'll er rekening mee houd!!n dm mij n behandeling van tie Agaricales en die vun 1k phyllllpht1ralcs Ûtlllr Joost op l'lkaar moesten passen. Het is tenslotte niet gewenst <.Int c.:c 11 dct:l 'an de Bas i dio m y~e t c n dtlor een progressieve myct)loog op zij n kop wordt gezet. t ~. m IJ I t.ti1.tndt:r tkcl 'an lk tel fdc g roep door een re act ion ai re mycoloog ongewijzigd hltjii nc nnndta.j.k om de mnkcu lair-taxonomische litermuur l..ritisch te beschouwen riep ng ~. nhh~~cliji.. '~lk de H~l:t!; op 111 hoc\ cm.: die nieu\\ gcdc lini e~.:rde groepen ook fei te lij~ herl..cnd ~IIOlkn \\orden 1lp b."'' ' '"morfologie of micro'>cnpt..,chc kenmerken. \kn hoon nog.ji een' Je h\.'" cring dat de molcculatrc taxonomie leidt tot geheel llh.'ll" t mddtngcn dtc 'nm Jè kei.. n;~u" dijks te hegrijpen 11jn De vraag i natuurlij l.. of ll.tt "crkd 1J,; w i... En. ah J.tt '" lll1~h1 1jjn. h~ "erg" '' dat dan? Dat laatste b ' oor een ~l.m~ nji.: Jc.:d een ~"c'11e \an 'm.ja ~ Om emgc mdruk te: ge, en van het <;OOn h:r.mj'- nnf.cn J.11 door dc- tr'cp.!"''"l! 'an moleculaire m~.:thoden ' txlrgesteld is., oleen hter.tlkrcc~t en~dc l.one mecrj..eutc-11pga,en Daannee ~.tn een todruk \Crkregen worden hoc "er~.. J1~ 'èr.lnderingen nu c genltj~ lijn en in "t!ij...e mate men, ooruitst.re\ end of,,ujcr"'-'"" 0\! ant"oortlen t'fl dac ''pg:l\en. mel een ~nnc toelichting. worden verderop tn J""' ~ Jdr.~gc ge ge' en 111

4 Vraag I : Welke soort hoort in dit rijtje niet thuis? a. Cof/ybia tuberosa (Purpcrknolcollybia) b. Gymnopus dryophilus (Gewoon eikenbladz.wammetje) c. Rhodocoflybia nwculara (Rocstvlekkenzwam) d. Omplwlotus illudens (Lnntuarnzwam) Vraag 2: Welke soort hoort in uit rijtje niet thuis? a. lnac:ybe geophyfla (Satijnvez.elkop) b. Hcbt!loma crustuliniforme (Radijsvaalhoed) c. Panoenlus foenisecii (Gazonvlekplaat) d. Agrocybc praecox (Vroege lcemhoed) Vraag 3: Welke oon hoort in dit rijtje niet thuis? a. Suillus grmzulaws (Melkboleet) b. Chalciporus piperalus (Peperboleet) c. Gomphidiu!> roseus (Roze spij kerzwam) d. Rhi:opogQn lweolus (Okerkleurige vezeltruitel) Vraag 4: Welke soort hoort in dit rijtje nietlhuis? a. Gymdon lividus (Elzenboleet) b. Melano~as ter broomeianus (Welriekende inkttruffel) c. Paxi/lus im,olurus (Gewone krulzoom) d. Topinel/a parwoides (Ongesteelde krulzoorn) Vraag 5: Welke soort hoon in d it rijtje niet thuis'? a. Pleurow.v ostreatus (Gewone oesterzwam) b. Lentinus tuber-regium (een tropische soort met een grool eetbaar sclcrotium) c. Hohenbuehelia culmicola (Helmharpoenzwam) d. Resupmatus applicaws (Harig dwergoonje) Vraag 6: Toepassing van moleculaire methoden leidt ertoe dat het gcslacht Panellus (Schelpzwam) in de opvatting van Moser (5 soorten) a. ongewijzigd kan blijven. b. moet worden gesplitst in twee genera. c. moet worden gesplitst in drie genera. d. moet worden gesplitst in vier genera. Vraag 7: Tot welk geslacht behoort de Geschubde inktzwam? a. Coprirws b. Amwlarius c. Agaricus d. Dat is een kwestie van smaak. Vraag 8: Tot welke familie behoon Riekenelia fibula (Oranje trechtertje)'! a. Tricholomataceae b. Rickenellaceae c. Ru ssulaceac d. Weel niet 122

5 llt)l" m.tl-\. n,, IJ uit bo' cn,wanjc mu!;clijkheden een l..eu1c 1 Simpelweg is dit het rc~ullaat,.m 4!\.'ll d.t,,ificatie die gch;j\\!crj '' up (\ eronjer,teij\! 1 ehlluuonaire \'cm ant:.chappen lll"cn,,~men. En Je \ï.ta!!,, Jan nnj.. hoe \\e t.he 'erwanhchappen \a5l5tellen en hoc: ''e 11p h.t''' J.wn an tol een \. J<t,,ahcatJe I-omen. Een da,,llic..lllt: l.:an gebruik ~aken 'an alle.,...,n~:n 1-cnmerl..en. ~tmel mnrtulug.a,che en micrthcopi'>che al' moleculmre kcnmcrl..en. 1 ka,, hd.tn~rijl.. urn htl!r te \\ IJICn op een belang.njk \cr..chil LUS en -~ lassifi~atic en JcniJII\:,tll\! ''u1 een 5-oon \'nt)rda.,..jiicatie geldt \en,ant,chup ah belangnjk~te entenurn 1 \!n up ehlluuonaare \Cn\,JOI)>d1Uppen gebaseerde cla~' licaue wordt een natuurhjj...e d.t"lltciltte genoemd V 110r tûcnt i licmie. bij' oorbeeld met behulp van een Jctcanumaue-.k~nel.!!d..len unjac criteria. met name gebruiksvriendelijkheid (hoc.gentai..j...clijj... ~ hel o~ een culkclil op naam te brengen) en hctrou\\ baarheid (hoe grool is de J..a n:-. dat JC bij delennlfwiic vl!r J..cerd. of zelfs helemaal nicl uitkomt ). De kenmerken die gebru ikt wnrûcn in een goede. gebruiksvriendelijke en hetrouwbare sleutel, zijn ge lu kki g l:tng nic1 altijd tiezeilde als de kenmerken die wijzen op verwantschap. Kopiëren Ik 1al de '' crl..ing van molèc:ulaire methoden proberen uit te leggen aa11 de hand 'an een parallel. namdijk de n:con:-trucuc 'an teksten in haru.jg.c~c hrcvcn mmmscripten. Tcko;ten "urden 'o\lr ét.'n groot Jed ungc\\ ijitgd o, ergenomen en JoonJat het aa11tal \'erandcnngl!n rdat1l'l I-km h. i de!..:an, grcx't dat me uw opgel.n!den fnuten gcj..opieerd \\orden C 1eker ''n d.tt lk amjjeleeu" -.e J..op a,lcn.. om' niet \\''ten \\.11 1c lazen maar alleen lener. k' ru:'- rdcnl. en Jat \\ 1'0nkn 1 lcth:rcombinatîe.-. 1 Jae 'crd\\cnen LÎJn, oor eeu\\lg lijn 'crj,, cncn Een 'oorheeij ter tllu~tratie. Hieronder 't<tan dne rijen lener-. 1 met m.nj,jkdsjl.cn\lj:. een net ah een. ueog 0~ \. het erfelijke materiaaj dal door muk~. uhur taxonomen ge" lwnhjk '' ordt gebruaj..t 'onr de reeonstruc!ie ':tn '4!n'.lllhdl<tppen tus en 'nunen. lijn het alleen maar Jeuel"'.:.tllèen hier zijn het er 16 en baj D' \ lijn 4!r maar -l lener') D EZ EZ I ~BETEK E TNIET DE ZE Z I NB E T EKENTFIETS l>ez E Z I NBETF.KENT FL ETS (A ) (B) (C) Er 1ijn drie manieren (er zijn er 7-t.:S. maar ze zijn symmclrisch) waarop deze "zinnen in CL"n reek.., ge7,el kunnen worden: t\-8-c: A-C-8: 8 -A-C. (Oe drie andere manjeren zijn C B-1\: B-C'-t\: C-A-8). Zijn de <.l ric reeksen even waarschij nlijk? Met simpeltellen bl ij kt dat \oor uc ree l..!> A-8-C er tweemaal een letter veranderd is (van N naar F. eo van 1 naar L ). en hij tic reek,en A-C-B en 8 -A C er tlncmaal een lelter vcrandcru is (van N naar I. ''an F maar l c.: n l'en lcrug,erandering van L naar 1: resp. van F n:tar N. van teru~ naarfen van 1 na.tr Ll (iegc' en hel feit tlat 'cr..1ndcringen onwaarschijnlijk lijn ( 17,.all~ de 10 Jeuer!> lijn 111 h~ t gched niet 'emndcnj). j, er een goede reden om de reeks met de minste \Cr.tndcnngcn aj;; mce-.t \\aar..~:hajnhjk op te vanen. In felle \\erken programma l>, 00 r rcc.:nn,tntciic \an kenmerken (ltl\\d morfologûcbe al!> moleculaire kenmerken) op de 1 clfdc manl\.'f /c tdlen \OOr ell.c: mngdijke reek:-. met hoe\ cel vemndcnngen dat gepaard g:tm en kaacn Jan Je ree~ met het klc nste aantal \erandenngen. Neem in plaats, 3 n de \' nr~ddcn A. B en C maar 3 'l~)nen met de volgende k.cnmerken: A - gladde kleuriole 'rnrcn, B - gla~de brumc 'Jl<lren. C - geornamenteerde brume -.poren. Over dae pelregel hk hc'le reek. 1 de reek" met het mnt.ste aantal veranderingen) i~ iedereen het eens. De 123

6 vraag doet zich alleen voor hoc we precies tellen. Telt elke verandering gelijk? Er zijn wellicht argumenten te bedenken om niet elke verandering gelijk te tellen. Kijken we eens naar een ander voorbeeld: DEZEZINBETEKENTNIETS DEZEVIS BETEKENTALLES DFZFVISBFTFKFNTNl~TS (D) (E) (F) Bij de reeks D-E-F hebben we = 15 stappen, bij de reeks D-F-E = 17 stappen, en bij de reeks E-D-F = 14 stappen. De reeks E-D-F lijkt dan de meest waarschijnlijke. Als we echter zien dat er 6 maal sprake is van de overgang van de letter E naar F (of F naar E) en we zouden die minder willen tellen (bijvoorbeeld slechts l keer), dan wordt het aantal overgangen bij D-E-F = IJ ; bij D-F-E = 8 stappen; bij E-D-F = 9 stappen. Dus door een andere weging wordt de reeks D-F-E waarschijnlijker dan de reeks E-D-F. die bij gelijk tellen van elke verandering de meest wa<u schijnlijke weg was. Letters kunnen niet alleen veranderen, maar ook kunnen letters wegvallen of toegevoegd worden. Bij de moleculaire systematiek speelt dit verschijnsel een zeer belangrijke rol. Vergelijken we deze twee z innen: D E ZZEZINBETEKENTTETS DEZEZTNBETEKENTNIETS (G) (H) Het lijkt dat we 13 stappen nodig hebben voor deze overstap. Maar met een simpele truc kunnen we deze denien stappen terugbrengen tot twee! DEZZEZINBETEKENT.JETS DE.ZEZINBETEKENTNIETS (I) (J ) Door twee gaten aan te nemen passen de "zinnen" precies. Hoever mag je gaan mel het aannemen van gaten? Hoe groot mogen de gaten zijn? Tellen alle gaten gelijk of tellen grotere gaten zwam der? DEZEVOLZJNBETEKENTNIETS DEZEZINBETEKENTDUSNIETS (K) (L) Veenien stappen in dit geval. Met dezelfde truc brengen we dit terug tot...? Zes? Of twee? D E Z E V 0 L Z J N B E T.E K E N T... N I E T S D E Z E. Z l N B E T E K E N T D U S N I E T S (N) Tol nog toe zijn zinnen (rijen van letters) in een reeks gezet. zonder dat de richting aangegeven is waarin de reeks gelezen moet worden. Zo'n richting loze reeks heet een netwerk, en om van een netwerk een verwantschapsboo.m te maken, is nog een extra stap vereist. Daarvoor is het nodig dat er bepaald wordt welke letierrij de oorspronkelijke is: de richting van de reeks volgt daar dan auto matisch uit. Het kiezen I aanwijzen van zo'n "oorspronkelijke zin" (een ''buitengroep" in her jargon) is soms problematisch. Voor zo'n buite ngroep is het nodig dal die minder verwant is met de overige rijen dan elk van die (M) 124

7 iivcri u ~ n.:c.: l-.scn onderlin g_ In hel ~rev al van moleculaire systemati ek van basidi omycelen Jill.'ll.:-wc Jat donr als h~itengroep~ bijv{iorbeeld een ascomyceet te kiezen. In dat geval hchhcn,, c "\H!tk redenen om aan te nemen dm de \erschillendt! geslachten van de bj, 1 uumwcet~n onderling meer vel\vanl Li_p1 dan elk met t.lte ascomyccel Daardoor kan -~e, en' ant~~hapshnom binnen de Agaricalcs worden opgebouwd. Ook kunnen_ '~e natuurlijk twl'~ bu ill.:ngroepen nemen.. hijvonrbeeld ee n ast:omyceet en een hctero?asldjomyceel In dat ge al vcrwachten we dat de eerste builengroep voor de Agancalcs de heteroba,u l innw~.:cc t is. de eerste buitcngroep voor beide basidiomyceten de ascornyceel Als een \crl...cl.'rtl~ huitengroep is gekoten. i~ de kans aanwezig dat tie daarop gebaseerde 'crwant:-d1apl>hoom \'lln I\\ ijfelal htige kwaliteit i!>. l\ lulcl'u lairc s pelregels I kt maken van verwantst:hapsbomen is dus een "spel" met gedclïnieerde spelregels". Over de "spelregels valt te twisten (en dat gebeurt dan ook). en hel is daarom goed te bedenken dat een ana lyl>e van wranderingsstappt.:n (in hel jargon heet dat een cladistische anai)\cl op bas1s van mokculaire kenmerken verschillende uitkomsten kan hebben. Daarna kumt de Haag llp weli-e manil'r we zo n \'Crwamschapsboom venalen in een classificatie. Het heeft immc:r~ weini!! z.in om zo'n verwantschapsscherna te maken en vel\ olgens een cln,sllieatie op te stellen-die tiaarmee geen rekening houdt. Ook daarvoor gelden spelregels en d ~.: belangrijkste spdregel is dat de voorgestelde indeling niet in strijd mag zijn met her verwa 1tsc ha pss~.:hem a. Ab we het l'cns zijn over de spelregels. blijfl er nog een belangrijk punt: De argumcntalll b uiteintlelijk llp een waar~chijnlijkheidsargumem geba. eerd. I \\ aarschijnlijkheh.l een voldoende krachtig argument om tot radicale 'eranderingen over Le gaan? Dat ligt er natuurlijk a;m hoc waar. chijnlijk iets is. En juist op dat gebied kan de moleculul re 'y:-tcmatiek tich bewijten (en heert zich ook bewezen) naast de traditionele methoden. Met lllllk cu lai n: methoden heb je vcl!l meer kenmerken. Waar een morfologisch taxonoom blij mag tijn mt:l 30 kenmerken die gebruikt!kunnen worden voor een indeling. heeft een nwlcculair taxonoom al snel een groter aamal kenmerken tot zijn beschikking: bij twee 'tul-je'> DNA \ an elk 500 ba~enparen. waarbij 90CiK nier variabel l.. heb je toch aj honderd hru1l..hure kenmerken. Die grote aamallen gegeven~ (kenmerken) die je verzamelen kunt hchhl.'n t:noc geleid dat er methodes omwikkeld zijn om de mate van waarschijnlijkheid te berekenen, en je kunt die methoden gebruiken om na te gaan of een andere indeling alleen c~.: n beetje minder waarschijnlijk i~ of veel onwaarschijnlijker. Enkele voorheelden ter il lustratie. De gcslachten C/itocybe (Trechtcrzwam) en l..t. pi,to t Schijnriddt>rt\\ am), er eh i llen in één microscopisch kenmerk. narnelijk gladde t~-. genm er geornamenteerde sporen. Op die basi. worden ze tn de Flora agaricina nccrlanuica gescheiden C Noordeloos & Kuyper ). Met moleculaire methoden komt er e-en andere indeling uit en blijken zowel Cfitocybt als Lt!pista niet natuurlijk te zijn. We kunnen echter ook de computer (want als er met grote aantallen soorten en kenmerken gewerkt wordt is het heter om tic toepassing van de spelregels te automaliseren) opdragen r..tii '1!1\Vants<;chapsschcma te rnaken waarbij Cliwcybe en Lepista volgen het o;porencriteriurn onder-.cheiden 7ijn. en nagaan hoeveel minder waarschijnlijk (of met hu~h'c.:i ex1111 ~Lappen gepaard) LO n Wl\vantschapsboom is. De uitkomst i in dit geval dat zo 11 l>cherna 1oveel extra stappcn noodzakelijk maakt dut het zeer onwaarschijnlijk is dat die ~t~o m j uist i~.. En daarom z_ouden we bijvoorbeeld het geslacht Lepista moeten opgeven en ( lttonht' upn1euw moeten Indelen. Overigens: in de Flora agaricina neerlandica staat al 125

8 aangl!geven dat het onderscheid tussen Clitvcybe en Lepisw eerder conventioneel is dan natuurlijk (Kuyper. I 995). Andere ken merken (bijv. cyanofïlie van de sporen wand. bepaalde chemische kenmerken. sporenvom1, pigmentatie) gaven namelijk ook al aan dal de oude indeling niet zo heel erg goed was. Een tweede voorbeeld. Hebeloma (Vaal hoed) en Alnicola (Zompzwam) worden op basis van de structuur van de hoedhuid onderscheiden. Met moleculaire methoden lijkt die indeling niet de beste. omdat de zompzwammen met knotsvom1ige cheilocystiden zoals A. bollemica (Zilversteelzompzwam) meer verwant lijken met soorten van Hebelonl(l dan met de zompzwammen met cheilocystiden met een naaldvormig uitsteeksel zoals A. esc/wroides (Bleke zompzwam). Maar in dit geval geeft de computer aan dat de oude indeling maar een klein beetje slechter (minder waarschijnlijk) is dan een nieuwe (waarbij een deel van Alnicola in Heheloma Ierecht zou komen). en hoeven we voorlopig de oude indeling nog niet op te geven (A<men e1 al., 2000). rn de begintijd van de moleculaire systematiek werd vaak één verwantschapsboom gepubliceerd en dat gold als onbetwijfelbare basis voor nieuwe taxonomische inzichten. lnmiddels weten we beter. We willen niet alleen zo'n schema, we willen ook gegevens op basis waarvan wc kunnen constateren hoeveel structuur er in de gegevens zit, hoe goed gesteund de voorgestelde indeling is en hoeveel minder waarschijnlijk andere -indelingen zijn. Alleen als aan die drie voorwaarden voldaan is. hebben we een nieuw verwantschapsschema op basis waarv an we taxonomische veranderingen kunnen voorstellen. Overigens wordt zo'n vergelij kende test lang niet altijd uitgevoerd. Een recent gepubliceerde moleculaire analyse van Panelhts (Schelpzwam) laat zien dat het genus wals thans omschreven weinig natuurlijk is en over 4 genera verdeeld zou moeten worden (Jin e l al I). Maar in dat onderzoek is helaas niet nagegaan in hoeverte andere indelingen. waarbij Panellus minder zou worden opges plitst. ook nog aanvaard baar zijn. Consequenties fnmiddels zijn veel verwantschapsbomen gepubliceerd. en er zijn ook voldoende bomen waarbij we redelijkerwijs kunnen beoordeeen hoe robuust de nieuw voorgeslelde indeling is. Voor die gevallen is dan ook een (soms radicaal) nieuwe indeling voorgesteld in de nieuwste editie van de dictionary. De belangrij kste veranderingen in de taxonomie van de agaricoïde fungi zijn als volgt: De Gasteromyceten bestaan NTET! Gasteromyceten (basidiomyceten waarbij de sporen niet meer actief worden afgeschoten) komen op verschillende plaatsen in het systeem van de hogere basidiomyceten voor (Hibbett et al.. I : Hibbetl & Thom. 200 I). Dat werd al lang vermoed, maar inmiddels is dit vermoeden wel zekerheid geworden en komen de Gasteromyceten voor het eerst ook niet meer als taxonomische categorie in de dictionary voor. In 4 van de 8 ordes van de Homobasidiomyceten komen gasteromyceten (met een kleine lelter g, om aan te geven d.at het geen taxonomische categorie meer is) voor. Singer ( 1986) had gelijk! Echte plaatjeszwammen komen in 4 ordes van de Homobasidiomyceten voor, nl. Agaricales, Boletales, Russulales en Polyporales (1-libbetl el al., 2000; Hibbett & Thom. 200 I). Het me rendeel van de soorten die door Pegier ( I 983) tot het geslacht Lentinus worden gerekend, behoort tol de.polyporales. Het geslacht Lentinus dient echter opgesplit st te worden. Bij d ie nieuwe onderverdeling speelt de ecologie een grotere rol. Soorten van het geslacht Neolentinus (zoals N. lepideus. Schubbige taaiplaat) vormen bruinrot, terwij l soorten van de geslachten Panus (zoals P. conclwrus, Trechtertaaiplaat) e n Lentinus in engere zin (zoals L. tigrinus, Tijgerlaaiplaat) witrot 126

9 Hmnen. Laal\tgcnul mllc... oort i ~ t eer nauw verwant aan de ooncn van het ge lacht Pol\portt\ 11 ltbhell &. Vilga l y~. 1993) Er zijn nog gel!n g.oclle redc::nen 0111 de AgaricaJ~~ \CrJl'r llp tt: 'Phhen. toal' Kuhner ( 19H0l en Jülich ( hebben, oo rge., t~ld :_ D~arvoo r ~ ~ hl.!! hetrel kndc: gcuccltc van de buom on' oldoende opgehelderd en waar. t'hijilhjk IS het ook ntct goed mllgelijl- um lk.,lructuur 'erder o p te helderent Moncalvo et al.. 2(~)0). De ll) grnphnmceac hl!.,t~hln niet. Dat. taal O\'crigen~ ook al Hl ~c Flora ag~~tcana neerl andica (Ba:-. 19~8). waar wc de familie o p ge he' en hebben. maar het IS aannemelijk dal ûc ll)grnphuracl!:te 111t '''ee niet verwante groepen bestaan. nl. de ecto mycorritavormende 11 ),gmphon l!n lic 'aprotrnfé H) gmc) bes. 01.' Trtt.:hlllomatacèae en Je Coninnriaceae \\aren ten l tjn \OOr cèn deel nog reed.).., utlm,hab. -lmmltc'. m.a. ''. 7e ltjn 'ooral gekenmerl..t doordal ze 'itl\men bevauen die '\11::.1 t<ll.m~krc gtlèlî gel-arnkteri.. eerje familie ~ behoren c ~t oncalm t t of.. 2CX>Ol. De TnLhulum:u.tce..te nnlt!ten we in elk ge' al in '" ee famaltcs plit en, de ~1.tr.Nman:ac ~n llè Tnchnlomatacl!ac an eo.gere zsn. Dae laahle famtlte,.., nog :.teed een llcc:ljc een ronundljc. dat moet nog 'erder op ge plh.;t ''orden en dan tal ooi.. met de \1ara.. mtac:cac en met!!ener.t al' Claanbt CTrechterL\\aml en Omplw/uw!Trechtenjel \\llfûi.!n algerel-end 1LutZt1ni. 1997: Lutiom & tlgal~. 1997: ~l oncaho et ol \.Lihner r i 9HOI had J tc undervcrdeling al voo;rgesteld en htj had gelijl... l...tu-nma! Fopzwam) htlort \ oorloptg nog 111 een eigen lamilie. al is het mogelijk tot waar~chtjnltjk dat de naa~ t e ' en' ankn van l.ucnma hruin!-poorders zijn (bijvoorbeeld gordijntwummenj en geen " t l~ ponrjcr... In de omgrc.:nting tul> en Tncholoma1aceae en Mnmsmiaceac blijl..cn alk genera die cchml)c:orrttil Hmllen tot de Tricholomatnceae te behoren. de t\\'éc genera die.: orchideeë n m~ctlmta \Urmen lot de Mara'\mJaceae. Vrijwel alle wusporige C) phc llnïdc fungi behoren hl! J.: lara... ttllaceac. hmlummcscenlie. het vennogen in het donker op te ltchten. zoab bij Omplmlmtt\ 1 Lantaam7\\ am l en Annillaria ( Honingzwam I. i mogelijk ook karakteri:.tiek '1tt1r tk lar.tl-mtaceac. Het optreden van cbeilo- en/ of pleurocy,liden. en een 1!'-'Jtltcrenlh.:cruc hm:dhuu.l!hyfen e11 brosse) komt veel vaker bij de Mara ~m iaccae dan bij de Tn cholthn;hac~ac 'oor. Sarcodimitische s1eelweefsels. een speciale opbnuw van de steel hl!,chn.,cn door Corner ( 1966). komt ook hoofdzakelijk bij de Marasmiaceae voor. I Ionden.! prnccnt betrouwbaar zijn deze generalisaties nog niet. ook al omdat uc positie van AI\'Ct'IIU.!ielltimyct'llll en Hydrapus nog niet voldoende opgehelderd is. Daar moet nog veel werk gl!bcurl.!n en dan zal vcnnocdelij k bli_jken dal ook het geslacht Myce11rt opgesplitst nhh!i worden (Moncalvo et ol ). Door A n l~ln i n & Noorddoos ( 1997) is Collybio in drieën gesplitst, Collyl>ia ss. str.. GnmwtmJ en Hlwdrwollyhia. Moleculaire metboden heve. tigen die uitkomst grotendeels. maar - wal erger il. - Collyhia ho<>n in de Tricbolomataceae e n de andere twee in de ~ l ara~miaccac. lnrfolugisch met onbegrijpelijk wam de eerste heeft geen chcilocystiden en l!l.!n '-tmpck hocdhlllû. de andere twee bezillen cheilocystiden en een vaak complexe htlcdhutd lr-lt,ncal\ u t't al.. :!()()(}) Bo"en<lien: kunt u etgenlijk uttleggcn hoe je morfolngi!<ch Cl.'ll klem C'<ètnplaar ''an Cluocybe condiemts ( Klcmc bo trechtcrzwam> feilloos l..unt unjer-.chcidcn \an een grom uitgevallen exempl::1ar 'an C ol/ybia tlmonirae! Dwergcoll) oiar' Rickc'fldlct,., een groot probleem. In de tarnboom koml de soon met behoorlijk gocjc..,tc:u n utt an de Ru.\su/a-gmep. maar morfologisch Slaat de snort zeer dicht bij llc'iiiiiii_\'ccna en 1\.1\ rl'n~t (vcrgclijl. bijvoorbeeld Riekelielia film/a (OranJe Lrcchlenje) en M.\l't'lla aetrttla (OranJe dwergmycem1l).!er is geen enkel kenmerk te bedenken dm 127

10 Riekenelia in de richting van de Russulales zou kunnen schuiven. We weten niet waardoor deze merkwaard ige positie van Riekenelia verklaard moet worden. Pleurmus (Oesterzwam) behoort niet tot de Polyporaceae, maar vormt samen met Nohenbuehelia (Harpoenzwam) een eigen groep. familie Pleurotaceae. Beide genera zijn gekarakteriseerd door het vermogen om aaltjes te vangen. Resupinarus (Dwergoonje), vroeger naast Hohenbuehefia geplaatst. kan geen aaltjes vangen en behoort tot de Tricholomataceae. De soort die vroeger Lentinus ruber-regium heette, blijkt op grond van moleculaire kenmerken tot Pleurarus te horen. Later bleek ook die soort in staat aaltjes te vangen (Thorn er al ). De E ntolomataceae bleken niet als zodanig herkenbaar, maar omdat de groep microscopisch zeer goed gekenmerkt is (u nieke sporenstructuur) en moleculair onvoldoende onderzocht. is er geen enkele reden de Entolomataceae op te geven. De Pluteaceae en Amanitaceae zijn zeer nauw a:w elkaar verwant, en er zijn veel redenen om beide families te combi neren. Het is meer een kwestie van smaak of men ze apart wil beschouwen of wi l combineren. De Cortinariaceae zijn heterogeen. en de Crepidotaceae zijn nog in het geheel niet onderzocht. Daar vallen nog Oink wat veranderingen aan te brengen. De eerste gegevens lijken erop te wijzen dat lnocybe (Yezelkop) en Cortinorius (Gordijnzwam) niet zo heel nauw aan elkaar verwant zijn, om over H ebefoma (Va<llhoed) maar te zwijgen. want dat laatste geslacht blijkt zeer nauw met Agrocybe (Leemhoed) verwant te zijn (Aanen et uf : Moncalvo et al., 2000). De Bolbitiaceae lijken uit twee delen te bestaan: Agrocybe en Conocybe + Bolbitius. Hier zijn microscopische kenmerken voldoende reden om de familie toch maar te handhaven, zij het dat er enkele genera b ij komen. Enerzijds Panaeolus (nog voorstelbaar als een soort donkerspa rige Bolbitiaceae; samen met Conocy/Je en Bolbilius). ander.lijds ook Afnicolu en H ebeloma (samen met Agrocybe - dit blijkt uit twee verschjllcnde stukjes DNA). Die classitïcatie lijkt zeer verrassend en nauwelijks geloofwaardig. Of toch? Duur Aanen heeft voor zijn studie van Heheloma een stamboom gemaakt van Hebelonw en A lnicola. Het bleek dat binnen Hebe loma de oorspronkelijke toestand een saprotrofe levenswijze is op relatief voedselrijke sta ndplaatsen en dat vorming van mycorriza daaruit ontstaan is (Aanen er al. 2000). Ook binnen Afnicnfa komen soorten voor die geen mycorriza vormen maar op brandplekken voorkomen. De verschillen in levenswijze (Bolbi liaceae saprotroof in voedselrijke milieus en Hebefoma plus Afnicofa ectomycorrizavonn end) zijn dus recent o ntstaan en gelden niet volledig voor beide (als ecto mycorrizavormers vero nderstelde) genera. Andere kenmerken sluiten zo' n verwantschap evenmin uit (celluleuze hoedhuid bij Afnicofa, in Bolbitiaccae vinden we soorten met gladde en geornamenteerde sporen, soorten met en zonder kiemporie, etc.). De nauwe verwantschap tussen Hebeloma en Alnicofa was overigens al door Klihner ( 1980) voorgesteld. Coprinaceae. Hier vinden we twee grote problemen waar de moleculaire systematiek botst met de traditionele opvatti ngen. Op de eerste plaats bleek dat Coprinus comalus (Geschubde inktzwam) buiten de overige inktzwammen viel en. wat nog veel erger was, bij vervolgonderzoek bleek deze soort geheel binn\!n de familie van de Agaricaceae te passen, in de buurt van Agaricus, de echte champignon! (Hopple & Vilgalys, 1999; Johnson, 1999; Johnson & Vilgalys, 1998). Natuurl ijk, er zijn enkele kenmerken die deze soort tot een minder typische inktzwam maken (de sporenbinnenwand zwelt niet op wanneer je die kookt in geconcentreerd zwavelzuur; de hoedhuid is geen hymeniderm maar 128

11 c~.:rdcr I!Cil...:mi' : het, Je~, "orjt.mn de lucht rozerood>. m.t.lr men heeft ahijd gedacht <hu het hdc k~nmerkencompk' dal met het ven loeien 'an c.je lameuen te makcm heeft. mdu, ct tk teer dicht upc:c:n,ta.mde plaaljc!s en de l) P"t:he cellen die de plaatje!> a pan hc1ujcn. een umeke uat\lnûtn!! \\.trc:n Dul> ook hier geldt. nct al' btj Rickenello. de \Taag,,èJJ..c: d,,,,,lkaue er \crkc..:;û,., Ik netg enoe in tht gc:,.tl de moleculair taxonomen te ~dm en ( plaahing, an C. ((111/ulll.\ 10 de Agaricaceae "ort.lt -.terk ge... teund e' enal!- die 'an enkèle \ef\\antc!lru.tro!de ta\a mal' Podaxis en.\lmuas:nta). In deel 5 \an de Aoro.tg.mctn.t neerlandica \\On.h C\ enccn' geconcludeerd t.lat CopntiiH commus eigenlijk ~n het tkcl n' er c.k A2aricaccal' tlnu,lmnn. maar dat om pmktj\chc redenen de soon nog tn het tnktt'' ~unmc n-dccl komt (V d 11 nga. 200 I ). C oprimt,\ commu., i ~ ho\'cndien de type~oo n van ('op111111\. dus deze nieuw-.: inc.h:ling heeft ook cmstigc nomcnclarorische gevolgen. J)aarovcr i~ het laatste woord nog niet ges proken. T weede probleem met de inktzwammen i:- dal th.: r-.::-.1 van de sooncn in c...:n groep swat samen met P.wlfltyrella en Lacry maria, maar dat binnen J czc groep het kc nn1crk van ve rvloeiende l am~.: Ji c n oorspronke lijk is. èn dnl flwu!trrc/111 en LaCI:\'1/wria afgeld d.ójn van (en dus h.:ruggckcercl van hel pad van) Copmtu., Wijst dat crup dat het kenmerk-complex loch gemakkelijker verworven en '~rl ur...:n kan woroen t.lan wc gedacht hebben? Een gevolg V:\11 deze indeling zou kunnen tqn dnt het merendeel \"Un de inktt.wammen over 3 ' en.chillcmk geslachten verdet:lt.l moet "11rJcn 1 Rcc.lhcad e1 al.. :?OOI ). Ru,,ulaceae. Hier 'eraoden 'oor de agaricoloog ntet'>. al zijn de inzichten 10 t.le 'en\ anh~hap tu. sen Ru,.,ul.tcc.tc ën een aantal A ph} llophor..tle<, gewtjzigd rbruns "' e1/ II.J 1 J.'. lltb~u & Thom In Je meu'' omschre, en orde 'an de Russulales \tnj en \\C p.tdjc,tnden met plaaqc" ( ktl\\ltla. Lemînellur>. ga.ttjc' CHecerobasidinn)..,teJ..d., 11/t nl met een glad h)mcntum (Srereum. Pt llwplrora). Daarnaast lijkt het teer "a.tr''" lttjnltjk dat de ga.,tro tdc genera u u de Ru ulaccae opgehe' en moeten "orden en hlllnl..'n Rm \ll{o en LacwruH moeten \\orden gebracht 1 ~ 1 til er (' f al.. ::!00 I ). Bolc:taceae. Hter ''aren na;u.t t.le uaditionele mortologt~che en rmcroscoptsche \..cmm:rl..c:n ook \'en.chtllendc ptgmentchemiscbe kenmerken be:.chikbaar. Op ba~t'\ van Je: te: kl..'nm...:rken had men al voor'\pt!ld dat allerlei gasteroi1l) cc ten zeer nauw ven\'ant waren.tan Je Bnktalcs. De molccul:mc methoden hebben die concht!-ie be\'estigd. Zo s t:~an nu.klam!t mw. Pisolitft11s en A.~tntt ' /1.\ als eigen familie in de Bolctales, naast Gyroporus. Het tou tni j niet vcrbazen al:- over tien jaar Gyropom s in de fnm ilie van de Sclerodermataceac t). gepl a:ust. Ook R!ti~opogm 1 blij kt een vertegenwoordiger va n de Boletales. e n stuut in een g w...:p samen met St~illu,, en GomtJitidiu,\'. Ecologisch 7.ij n ze alledrie ge lijk: zeer sterke voorl-eur voor naaldbomen en uitsluitend tot het noordelijk halfrond beperkt (dal geldt voor geen der andere boleten). Maar het beste bewijs wordt geleverd door de taxa zelf: Ci11mp/udiu.,-soonen parastteren op Suillus-soorten (denk aan G. mseus e n S. bol'inus) en Rlu:opor:ml- oonen! Ook htcr geldt dat in 10 jaar het t.cer wel mogelijk is dat de Ciumphttltaccac. Suillacem: en Rhtl.l)pogonaceae in t!én famtltc "orden geplaat'\l t Kretzcr et ui.. llj9ó. Brun., er al.. J'J98. Gn.tbtsha t'l al.. :!OO I ). oordeloo'> t:?ooo) deed reed." een ~kmgnj ké -.tap door Suil/tl\ en Gm11pllidius in êén familie te plaat~en. Pa\lllu. Pa\i/111\ \alt m twee groepen uiteen (~oorddoos. 2000). Ze \'C~Chtllen mt,rftllug..,c:h laan- llf af\\ èllg_hetd 'an cbeilocy'>ltden) en ecolo!!i eb ( ectonwcomta 'unncnli ttf op naaldbom gro\:t~nd). Ook moleculatr bleken ~betde groe~n sterk H'r..~,.htlkntl. t o terk dat 1c 10 \Cr..c:htllende familie. Lhut-.horen. Pa:cillus boon samen 1 net Ci\ft~dtm en Mdanogtl\tt r 111 een Januite 'an ectomycom/a\omlcnde oonen: Ta pinel/a in een hnunrol-\ eroorzakcnt.lc f.llll tltc met 1-/ygroplwrop,i.\ en mogelijk ook Serpttla en

12 Coniophora (Bresinsky et al : Jarosch & Bes i. 200 I). In eerder onderzoek is gevonden dat bruinrot van bolcctachtigen van een bijzonder type is. zodat hier de ecologie ook als goede aanwijzing voor de systematische verwantschap gebruikt kan worden. Kenmerkeu Welke conclusies kunnen we u ekken nu dit lijstje met taxonomische veranderingen de revue gepasseerd is? Het lijkt erop dat he t gebruik van moleculaire methoden heeft geleid tot (zeer) aanzienlijke veranderingen in de omschrij vingen van ordes en families. Overigens spelen families nauwelijks een rol binnen de taxonomie van de Europese plaatjeszwammen, waar we tot nog toe twee vuilnisbak -ramilies hadden waartoe het merendeel der soon en behoorde naast een stuk of tien kleine families die wel goed gek<u akteriseerd waren. Op geslathlsniveau zijn de veranderingen al veel beperkter, en waar zich vcramleringen hebben voorgeelaan (Pnxillus. Collyhia. Pane/Jus) is het niet moeilijk om ondersteunende kenmerken in de morfologie en microscopie te vinden. Daamaast lijken moleculaire methoden soms geschikt om tegengas te bicden aan de trend om voor randgevallen maar nieuwe eigen geslachten op te richten. Het soortniveau is hier niet genoemd: dit komt doordat de moleculaire systematiek in dat opzicht maar zeer beperkt lot veranderingen heeft geleid. Er is dus geen reden om te vrezen dat slechts met een DNA-kit een padd e!otoel te determineren zou zijn! Er is overigens geen reden om a priori moleculaire kenmerken belangrijker te vinden dan morfologische o r microscopische. C lassificaties gebaseerd Op elk type kenmerken kunnen tot ven asscntle ontdel<kingen leiden maar kunnen er ook naast zitten. Garamie geeft geen enkele taxonomische methode. Macromorfologen zaten er naast bij Collybia (een geslacht waarvan de omsch1ijving si nds begin negentiende eeuw nauwelijks veranderd was), mycologen met een microscoop bij de positie van Pmraeolus en Hebeloma, e n moleculair taxonomen zitten er vennoedelijk naast met Rickel!el!a (en bij Coprinus conw1us, naar sommigen hopen - al lijkt me dal weinig waarschijnlijk ). Als moleculaire methoden beter 7,ijn, komt dat uitsluitejld doordat meer kenmerken bekeken worden en doordat alternatieve classifïcaties vergeleken en getoetst kunnen worden. Bovendien moeten we niet vergete n dat moleculaire methoden soms ook bevestigen wal eerdere taxonomen al vermoed hadden. We lellen natuurlijk vooral op de verande ingen die door nieuwe methoden ontslaan. ma:tr we doen er fout aan te denken dat het systeem dus radicaal omgegooid wordt. Dat geldt in zekere zin zelfs voor de gasleromyceten. Het was al lang <luide lijk dat de gasteromycete n geen natuurlijke groep vormden. maar zo lang nog niet duidelijk was tot welke verwantschapsgroepen de vcrschillende gasteromyceten behoorden. leek hel velen beter een groep. waarin niemand meer geloofde, om conventione le redenen Lc handhaven, d<tn om radicaal nieuwe systemen die niet goed toetsbaar waren. te introduceren. De mo leculaire systematiek heeft dus niet de twijfel o mtrent de gaslerornyceten opgeroepen, maar juist aan de twijfels wat dan wel een betere indeling zou zijn. voorlopig een e inde gemaakt. Daarnaast moeten we ook erkennen dat oude kenmerken door de nieuwe methoden geherwaardeerd zijn en dal daardoor de taxonomische betekenis van ecologische kenmerken groter is geworden. Wie had er gedacht, dat de eigenschap van sommige plaatjeszwan1.mcn om aaltjes te vangen of het unieke type bruinrol van boleetachtigen nu van taxonomisch grote betekenis zou worden beschouwd? 130

13 Tenslotte volgen hier de antwoorden op de in het begin van dit artikel gestelde vragen: Vraag I: Antwoord a. Vraag 2: Antwoord a. Vraag 3: Antwoord b. Vraag 4: Antwoord d. Vraag 5: Antwoord d. Vraag ó: Antwoord d. Vraag 7: Antwoord d is het meest goed, maar geen van de andere antwoorden is fout. Op het ogenblik is C. c onloflis (Geschubde inktzwam) de typesoort van het geslacht Coprinus. co 1 Jrf11us comalus is nauwelijks met de andere inktzwammen verwant, maar wel met de A2aricaceae. De nomenclatuurcommissie moet zich nu uitspreken of het gewenst is de n;,1m Cop ri11us te blijven gebruiken voor het kleine aantal soorten rond C. comalus (zo'n 5 soorten) of voor de overgrote meerderheid van de soorten (zo'n 500), en dan hoort de Geschubde inktzwam in het geslacht Amwlaril.ts thuis. De naam Agaricus comazus werd in voor de soort gebruikt, maar gezien de nauwe verwantschap tussen de Geschubde inktzwam en de Champignons is het niet uitgesloten dat dat in de toekomst weer opnieuw gaat gebeuren. Vraag 8: Antwoord d is het meest goed, maar geen van de andere antwoorden is fout. De positie van Ricke11ella is een probleem. De morfologische kernmerken wijzen op een nauwe verwantschap met Mycena en vooral Hemimycena, maar op grond van de moleculaire _ kernmerken komt de soort in de Russulaceae terecht. Aangezien mycologen zich niet kunnen voorstellen dat die indeli ng overeind zal blijven als meer soor ten of meer moleculen onderzocht zijn. is het goed mogelijk dat het probleem wordt "opgelost" door voor Ricke11elfa maar een eigen familie te maken (zoals voor soorten die een beetje uitzonderlijk zijn binnen een genus al snel een nieuw geslacht gemaakt wordt). Literatuur A:tncn. D.K.. T.W. Kuyper. T. Boekhout & R.F. Hoekstra Phylogenetic relationshjps in the genus He/Je/oma based on lts I and 2 scquences, with special emphasis on the He!Jelonw cmstuliniforme complex. Mycologia 92: Antonin. V. & M.E. Noordelcos A monographof Marasmius. Col/ybia and related genera in Europe. P<lrt 2: Co/lybia, Gynmopus, Rlwdocollybia. Crinipellis, Chaerocalatlws, and additions to Marasmiellus. Libri botanici 17: Bas, C Tricholomataceae. Flora agaricina neerlandica 2: Bresinsky, A., M. Jaros. M. Fischer, I. Schönbergcr & B. Wittmann-Bresinsky Phylogenetic relationships within Paxillus s.l. (Basidiomycetes. Boletales): separation of a so.uthem hcmispherc genus. Plant Biol. I: Bruns. T.D.. T.M. Szaro. M. Gardes, K.W. Cullings,.IJ. Pan, D.L. Taylor. T.R. Hotton, A. Kretzer. M. Garbelotto & Y. Li A sequence database for the identification of ectomycorrhizal basidiomycetes by phylogcnetic analysis. Molec. Ecol. 7: Corner. E.J. H A monograph of canlharclloid fungi. Ann. Bot. Mem. 2. Grubisha.. L.C., J.~. Trappe. R. Mol i na & J.W. Spatafara 200 I. Biology of the ectomycorrhizal lungus Rl11::.opogon V. Phylogenelic relationships in lhe Boletales inferred from LSU rdna scquences. Mycologia 93: Hibbeu. D.S., L.-B. Gilbert & M.J. Donoghue Evolutionary instability of ectomycorrhial symbioses in basiûiomycetes. Nature 407:

14 Hi bbctt. D.S.. E.M. Pine. E. Langer, G. Langer & M.J. Oonoghue Evolution of gilled mushrooms and puflballs inferrcd from ribasomal DNA sequences. Proc. Nat. Ac.:ad. Sci. USA 94: H ibbeu, D.S. & R.G. Thom Basidiomycota: Homobasidiomycctcs. In: Thc Mycota VIl. part B (Systematics and evolution), p Hibbctt. D.S. & R. Vi lgalys Phylogenetic relationships of Lell/inus (Basidiomycotina) infcrrcd from molecular and morphological characters. Syst. Bot. 18: Hopple. J.S. & R. Vilgalys Phylogenetic rclationships in the mushroom genus Cnprinus and dark-spored allies based on sequcnce data from the nuclear gene coding for the large ribosomal subunit RNA: divergent domains. outgroups ;md monophyly. Mol. Phyl. Evol. 13: Jarosch, M. & H. Best 20 I. Leucogyropll cma. a polyphyletic genus of the order.boletales t Basidiomycetcs). Plant Biol. 3: Jin, J., K.W. Hughes & R.H. Petersen Phylogenetic relationships of Panellus (Agaricales) and related species based on morphology and ribasomal large subunit ON A sequenccs. Mycotaxon 79: Johnson. J Phylogenetic relationships within Lepiora sensu lato based on morphological and molecular data. Mycologia 9 1: Johnson. J. & R. Vilgalys Phylogenetic systematics of Lepiow sensu lato based on nuc lear large subunit rdna evidence. Mycologia 90: Jülich, W Higher taxa ofbasidiomycetes. Bib!. Mycol. 85. J. Cramer, Vaduz. Ki rk, P.M., Cannon, P.F.. David. J.C., Stalpers, J. A Dictionary of the fungi. 9' 11 cd ition. CAB I Publishing, Walling ford. Kretzer. A.. Y. Li. T. Szaro & T.O. Bruns In tema I u anscri beó spaeer sequcnccs fl'om JS recognized species of Suillus sens u lato: phylogenetic and taxonomie implicalions. Mycologia 8: Kühncr. R Les Hyménomycètes agaric<jides. Bull. Mens. Soc. Linn. Lyon 49 (no spéc.): Ku yper, Th.W Clirocybe. Flora agaricina neerlandica 3: Lutzoni. F.M Phylogcny of lichen- and non-lichen-fom1ing ornphalinoicl mushrooms and the utility for testing for combinability am ong multiple data sets. Syst. Biol. 46: Lutzoni, F.M. & R. Vilgalys lntegration of morphological and mol.ecular data sets in estim aling fungal phylogcnies. Can. J. Bot. 73 (Suppl.): S649-S659. Mi llcr, S.L.. T.M. McClean, J.F. Walker & B..Buyck 200 I. A molecular phylogeny of the Russulales including agaricoid. gastera id and pleurotoid taxa. Mycologia 93: Moncalvo. J.M.. F.M. Lutzoni. S.A. Rchnc r. J. Johnson & R. Vilgalys Phylogenetic rclationships of agaricoid fu ngi based on nuclear large subunit ribasomal DNA sequcnces. Syst. Biol. 49: Noordeloos. M.E Hoc raak ik thuis in de Boleten 2. Van Koeienboleet tol Krul;wom. Coolia 43: Noordeloos. M.E. & Th. W. Kuyper Lepisw. F lora agar icina neerhmdica 3: Pegler. D.N The genus Lenrinus: a world monograph. Kew Bull. Add.. Ser. 10: l Singer, R The Agaricales in modern taxonomy, 4'h cdition. Koeltz Verlag. Thom, R.G.. J.M. Moncalvo, C.A. Reddy & R. Vilgalys Phylogcnetic analyses and thc distribution of nematophagy support a rnonophyletic Pleurotaceae within the polyphy letic pleurotoid-lentinoid fungi. Mycologia 92: Vellinga, E.C Agaricaceac. Flora agaricina neerlandica 5:

15 HET GROOT ZWARTEVELD: Een pronkjuweel in de Amsterdamse Waterleidingduinen Agnes Becker Berkenhof 13, 2l05 M H Heemstede Bèckcr. A Thc Groot Zw;.neveld: A mycological gem in the dunes of the Amsterdam Watcrworks. Collli;t -15t3): Thi:; i11 an accottnt ol' Jïrtecn years o l' mycological inventarisation of a dune area near 1\ntstcrdam. Thc history or thc site is shonly J escribed. and exarnples of!he rich myconora are givcn. Espcl:ially the grasslanu mycollora is well devcloped. comprising rnany species of Hygrocybe aml r:woltjiiui. as well as Clavariaceae. and Geoglossaccae. or 35 I species found, 86 occur on the Dutch Reu List. Di t wmdt een relaas van vijftien jaar struinen. Mijn eerste bezoek aan dit terrein dateert van 19S4. natlat de Plantenwerkgroep van de KNNV afd. Haarlem hier een knotszwammetje had gevonden en mij vroeg om dat te determineren. Het bleek de Gele knotszwam (Cial'lllinopsis helt eo/a ) te zij n. Maar er stond hier meer. Verbaasd keek ik rond: zoveel Gewone vuurzwammetjes (ffygrocybe miniata) en Adonisklokjes (Mycena adonis; Plaat 5)! Twee jaar later startte een begrazingsproject op het nabijgelegen Eiland van Rlllvers. Leo Jalink. Marijke Nauta en Else Yelli nga gingen daar de mycot1ora bestuderen. Mij wertl gevraagd om de paddestoelen van het Groot Zwarteveld te inventariseren. Tn dit gd1icd werd (en wordt nog steeds!) een maaibeheer toegepast van 1 maal per jaar maaien, waarbij ter verschraling het maaisel werd afgevoerd. Men wilde graag weten of beide beheersmethoden tot verschillen zouden leiden in de (myco-)llora. Van de eerste periode vl!rscheen een verslag in De Levende Natuur (Becker & Baeyens J 992). Zoals gezegd heb ik in dit deel van de duinen vij ftien jaar geïnventariseerd. soms alleen. vaker in wisselend gezelschap van leden van verschillende werkgroepen; de laatste tien jaar voora l met leden van de Wasplatenwerkgroep van KNNV afd. Haarle m en Gemeentewaterleidingen Amsterdam. Gezellig Mij is gevraagd om een gezellig verhaaltje te schrijven over mijn bemoeienis met het onderwek naar de vegetatie van het Groot Zwarteveld. Een officieel verslag hiervan, met grafïcken en soortenlijsten, is verschenen als rapport van Gemeentewaterleidingen Amsterdam (JaJink et al. 2000). Het Groot Zwarteveld is een circa 17 ha grote, vochtige duinval lei. vijf ki lo meter ten zuidc:n van Zandvoort. Van midden negemiende eeuw tot halverwege de twintigste eeuw is het gebruikt als agrarisch gebied: aardappelteelt en kleinschalige begrazing. Er stond een boerderij. die in 1942 door de bezetters is nfgebroken (Baeyens & Duyve ). De 'tccllandjes zijn nog steeds herkenbaar, want door de (drink)wateronttrekking kwamen die lager t~ liggen. terwijl door het agrarisch gebruik en de daarmee gepaard gaande humusvonmng een donker gekleurde bodem is ontstaan. Dit laatste gaf mogelijk het gebied huar naam: 'zwarte' veld. Een ander gevolg van de aardappelteelt is de hier opoetreden ontkalking. waardoor deze voormalige akke rs nu als kalkarme eilandjes temidde; van de knikrijke duinen liggen. Door de wateronttrekking verdroogde het duingebied steeds meer en moe).t het boerenbedrijf in het Groot Zwarteveld gestaakt worden. 133

16 Infiltratie Rond 1960 kwam de infiltratie met rivierwater op gang en werd ook het Groot Zw;mcveld weer vochtig. Wt:l verruigele het met duinriet en kruipwilg. Nadat de plantenwerkgroep begon met het maaien van dit terrein en dit succes bleek te hebben. werd het beheer overgenomen door Gemeentewaterleidingen Amsterdam. Zo begon het zich langzaam tot een pronkjuweel te ontwikkelen waar wetenschappers en collega-beheerders zich gn1 1g lieten rondleiden om zich van de effec ten op de vegetatie op de hoogte te stellen. Toen ik net begon om het gebied te inventariseren, herkende ik drie soorten Wasplaten: Gewoon vuurzwammetje (Hygrocybe minima), Elfenwasplaat (H. ceracett) en Zwartwordende wasplaat (H. conica). Door de omwikkeling van het terrein en van mijn kennis is dat opgelopen tot achttien soorten in Daaronder bevinden zich dertien Rode Lijstsoorten en daarvan zijn er twee ernstig bedreigd: Slijmwasplaat (/-/. laeta) en Verblekende wasplaat (H. lweolaeta). Laatstgenoemde is een klein. kleverig, trechtcrvonnig Wasplaatje, kanariegeel maar sterk wit uitdrogend. De habitus lijkt wat op die van het Oranjegeel trechtertje (Rickene/la jïbula). dat eveneens wit uitdroogt. De Verblekende wasplaat stond bijna ieder jaar met enige exemplaren in één van de 'teellandjes'. Volgens de "Atlas van de Nederlandse paddestoelen ' was dit de enige groeiplaats in Nederland (Nauta & Yell inga 1995). maar sinds het verschijnen van die atlas is daar een vindplaats bij het Zwanenwater bijgekomen. De Verspreidingsatlas vermeldt reeds 9 atlasblokken (Anonymus 2000), het lijkt dus goed te gaan met de Verblekende wasplaat. En tijdens een instructie-excursie voor de Wasplatenwerkgroep ni.euwe stijl vonden we recent op een heel andere plek in het Groot Zwarteveld een zeer grote groep van misschien wel honderd exemplaren! We hadden hier nog nooit Wasplaten gevonden. Met veel biezen en russen wijkt de begroeiing hier sterk af van die van de andere vindplaats. Toptien Het Groot Zwarteveld staat hoog.in de toptien van Nederlandse Wasplaat-gebieclen. Het is ook rijk aan Satijnzwammen. Aardtongen en Knotszwammen. Onder de 26 Satijnzwammen die hier zijn gevonden, bevinden z.ich ook een aantal Staalsteeltjes. Bijvoorbeeld de fraaie Lilagrijze satijnzwam (Entoloma mougeotii), het ernstig bedreigde Somber staa.lsteeltje (E. poliopus; Plaat 9) en de zeer zeldzame, aangenaam geurende Caramelsatijnzwam (E. sacchariolens). Van de drie Knotszwammen die in dit gebied voorkomen is de Verblekende knotszwam (Ciavulinopsis luleoalba) veruit de algemeenste. Tn tegenstelling lot enkele andere terreinen in de Amsterdamse Waterleidingduinen hebben we hier maar zelden Aardtongen gevonden. Behalve de Kleverige aardtong (Geoglosstmt glulilw.wm; Plaat 2) ook de met uitsterven bedreigde Geoglossun1 d~fform e. De bewerkers van het 'Overzicht' zagen de toekomst van deze aardtong blijkbaar zo somber in dat ze hem maar geen Nederlandse naam hebben gegeven. AIJes bij elkaar zijn er tot 1999 in het Groot Zwarteveld 35 1 soorten paddestoelen gevonden. Daarvan staan er 86 op de Rode Lijst! Orchideeën Behal ve van paddestoelen viel er ook vaak van andere ~.aken te genieten. Tijdens de bloei van hel gras was het Groot Zwarteveld één golvend tapijl in vele subtiele kleuren. Al eerder in het jaar ging ik er heen om te genieten van de flora, zoals de vele rietorchissen en zelfs eenmaal de sturmia ofwel de groenkjlolorchis. Ook vond ik hier pamassia en een enkele Pyrolo (rondbladig wintergroen). 134

17 In de vij fti en jaar van regelmatige bezoeken heb ik het terrein zien veranderen van totaal berkenloo:; tot een gebied met vele miniberkjes. Alleen het strikte maairegiem voorkomt hel dichtgroeien met berkenbosjes. De vele zaailingen zorgen natuurlijk wel voor berkensymhionten. We vi nden hier vooral melkzwammen, zoals de Kokosmelkzwam (uwtmius glyóo.wws), de Viltige maggizwam (L. he/vu.\ ), de Greppelmelkzwam (L. /acunamiit) en de Zwattgroene melkzwam (L. necator). Van deze soorten komt alleen de Kokosmelkzwam uitsluitend bij berk voor: de overige leven ook in symbiose met andere :;oorten bomen. Vossenburcht Ook de fauna zorgde voor verrassingen. Een tijdlang had een vos hier een burcht en de opvallend makke bewoner liet zich regehmlltig zien. Al s ik hier alleen rondliep zag ik soms een ree of een damhert. In het riet rond de kwelplassen hoorde ik ooit een waterral en soms zaten er baard mezen. Op warme zomeravonden li eten mgstreeppadden zich soms horen. Het is gewoon een heerlijk terrein. lk heb er vaak heel erg genoten en bewaar er alleen maar goede herinneringen aan. Jammer genoeg moet ik het nu laten afweten, De jaren gaan telled en de gezondheid laat te wensen over. Officieel ben ik gestopt en nieuwe vrijwilligers nemen mijn plaats in. maar ik hoop langs de zijlijn af en toe nog wat mee te kunnen genieten. Want de Gemeentewaterleidingen Amsterdam kan trots zijn op hun pronkjuweel! En ik zou iedereen die zo'n juweeltje in de buurt heeft wi llen aanraden om clit te gaan in ven tariseren. Door veelvuldig bezoek leer je een gebied steeds beter kennen en dringt de schoonheid ervan allengs dieper tot je door. Want behalve van paddestoelen valt er in het veld nog veel meer te gen i eten! Lileratuur Anonymus Vcrsprcidingsatlas. Kaartenbijlage Overzicht van de paddestoelen in Nederland I. Agaricales. Nederlandse Mycologische Vereniging, Baarn. Arnolds. E Taxonomie en florislick van Hygrophorus, subgenera Hygrotrama. Cuphophyllus en 1-lygrocybe in Nederland. Verslag Rijksherbarium Leiden. Arnoltb. E Oe oecologie en sociologie van Wasplaten. Natura 77 ( I): Bacycns. G.. Ouyve. J Lezen in het duin: historie en landschap van de Amsterdamse Waterleidingduinen. Stadsuitgeverij Amsterdam. Bcckcr. A.G.. Baeyens. G Wasplaten en andere paddestoelen in een vochtige val lei in de Amsterdamse Watcrlcidingduinen. De Levende Natuur 93 (4). Bncrtman. D Thc genus 1-lygrocybe. Fungi of Northem Europe - vol 1. The Danish Mycological Society. J<Liink. L.M., Nauta. M.M., Bccker, A.G Oe mycoflora van het Groot Zwaneveld en enkele andere duingraslanden in de Amsterdm11se Waterleidingduinen in relatie tot beheer en vcge tati ~. Gcn~een tewa t erleid ingen Arn:.-;terdam & Myco-consult Oegstgeest. Nauw. M.M, Vel ltnga. E.C Atlas van de Nederlandse paddestoelen. A.A. Balkema Uitgevers. Rotterdam. Til. M. van. M o u ~i~, J. I?99. Hiëroglyfen van het zand. Vegetatie en landschap van de A msterdamse Watt:rlcldlngdUJncn. Gemccntcwaterlciclingen Amsterdam. J35

18 .. OVER & UIT z I :J _J 0 u Als kind dacht ik dat overleven een verhevigde vorm van leven was. vol spanning en sensatie. In de boeken die ik las was overleven iets dat avonturiers deden in de oerwouden van Zuid-Amerika of de woestijnen van Mongolië. Veertig jaar later weet ik dat in die gebieden inderdaad veel moet worden overleefd. namelijk door plunlcn en dieren die met moeite h un bestaan weten te rekken. Overleven als voorportaal van uitsterven. En niet alleen Lil Zuid-Amerika en Mongolië. Wereldwijd sterven er jaarlijks vele tientallen planten en dieren uil. Niemand weet precies hoeveel, omdat met het kappen van de oerbossen vele nog o nontdekte soorten geleedpotigen van de aardbodem verdwijnen. Dit kwam naar voren tijdens de VN-conferentie over biodiversiteit die half april 2002 in Den Haag werd gehouden. Van zoogdieren en vogels is vrij exact bekend wat als uitgestorven moet worden beschouwd, Op de eilanden in de Stille Zuidzee zijn inmiddels zo'n tweeduizend vogelsoorten verdwenen. Uitsterven is daar de norm! In het NRC artikel waaruit ik bovenstaande citeer. wordt voornamelijk over vogels en zoogdieren gesproken. Die spreken nu eenmaal meer tot de verbeelding. Van de vele ongewervelden die met uitsterven bedreigd worden, is onze kennis zn incompleet dat mc::n slechts kan gissen naar de omvang ervan. Dat geldt natuurlijk ook voor paddestoelen. Pas de laats te decennia beginnen we enig inzicht te krijgen in de verspreiding van de macrofu ngi in Nederland en de ons omringende landen. Er is een rode lijst. Maar daar staan ook paddestoelsoorten op die vlak over de grens al helemaal niet meer zo zeldzaam zijn. Zover ik weet is er tot dusven e slechts één soort waar Nederland een bijzondere verantwoording voor draagt omdat ons land binnen Europa de hoofdverspreiding vomll van deze soort: dal is de Peperbus (Myriostoma colifnrme). Eenzelfde verantwoording die Nederland heeft ten opzichte van de Grutto, waarvan meer dan de helft van de totale wereldpopulatie in Nederland broedt. Dit verhindert niet de snelle afname van de Grutto in ons land: Kemphaanweg, Tureluurweg. Gruttoweg. Steeds meer weg. En ervoor in de plaats komen egaalgroene productieweilanden en nieuwbouwwijken waar vaak straten de nam~n krijgen van vogels die door de aanleg ervan verdreven zijn. Mocht ooit de laatste Gruuo uit ons lan d! verdwijnen. dan is dat eenvoudig te constateren. Met de Olijfkleurige slijmkop (Hygrophnm s persoonii: zie plaat 8) of hel Gesteeld veenknoopje (Sarcoleotia platypus) ligt dat moeilijker. Die leken te zijn uitgestorven muar doken na tientallen jaren weer onverwadhs ergens op. Door hun ondergrondse leefwijze en vluchtig bestaan zal var1 paddestoelen nooit met zekerheid vastgesteld kunnen worden of een zeldzame soort is uitgestorven. Voor instanties die harde cijfers eisen mag dit reden zijn om maatregelen uit te stellen, wij als liethebbers weten dat veel soorten paddestoelen zich allang in het stadium bevinden van overleven. Overleven om niet uit te sterven ;u Al 0 m 0 I ;u UI "D t. z 136

19 HET GROENBLAUW VLIESJE, EEN JUWEELTJE OP EEN KROONJUWEEL BertTolsma Couwenhoven 43-16, 3703 EH Zeist Tolsma. L.P Byssocorricium atrovirens, ajewel in one of the crown j ewels. Cool ia 45(3): R. B\'ssocorticium atrovirens was founcl on the underside of an oak twig on lhc ground on the Sterkenburg estale in the province of Utrecht. The Netherlands. Het landgoed Sterkenburg aan de Langbroeker Wetering in het Kromme Rijngebied begint zo langzamerhand faam te krijgen als vindplaats van wel heel bijzondere paddestoelen. Op 3 september 1999 vond Gerard de Vries er de Gelige ruigsteelboleet (Leccinum crocipodium). Dit jaar. op de NM V -excursie van 15 september 200 I, vonden we een russuja die door Peter-Jan Keizer elders in deze Cool ia nog uitvoerig beschreven wordt. nl. Russula carmi11ipes. In het Overzicht van de Paddestoelen in Nederland (Am olds et al ) kunt u lezen hoe zeldzaam deze soort is: "niet met zekerheid uit Nederland bekend''. Nu wel. Omdat het landgoed jarenlang niet toegankelijk was is de kenrus erover dan ook niet groot. In het tweede nummer van Coolia 40 ( 1997), waarin een zeer bruikbaar overzicht van de verspreiding van kleibospaddestoelen in de provincie Utrecht staat (Dool et al ). worden van cüt landgoed bijzondere soorten genoemd die daar tot 1967 als laatste vondst zijn genoteerd; daarna niets meer. Daar lij kt nu dus verandering in te komen: de Utrechtse mycologen hebben het landgoed (her)ontdekt. Hoewe l vanaf de weg nier te zien. is er een route rondom het landgoed uilgezet die erg interessant is. Het landgoed. 4 km ten zuiden van Driebergen met aan de weg de opvallende duiventil, staat op de lijst van kroonjuwelen en door de recente vondsten is deze kwal.ificatie zeker gerechtvaardigd. De vondst op 5 december (!) 200 I van Byssoco rticium atrovirens, het Groenblauw vliesje. is daar mede debet aan. 't Was zo'n dag waarop je de spanningen van de aanstaa11de avond probeert de baas te blijven door de natuur in te gaan en dat werd in dit geval het landgoed Sterkenburg. Je kijkt nog eens goed op de plek waar Russula carminipes op 15 september werd gevonden, overtuigd dat dit praktisch onmogelij k is. maar wi.e weet, Russu/a ji'agilis stond er ook nog in behoorlij ke aantallen. Soms tilde ik een paar takken op en echt..., verblindend mooi, een plakkaat van ongeveer 10 bij 4 cm op de onderkant van een eikentak, met groenblauw heb je niet omschreven wa t je dan aan intensiteit van kleuren ziet. In de gauwigheid nog een paar takken meegenomen waarop Bisporelia citrina (Geel schijfzwammetje), Neetria episphaeria (Kog elmeniez.wam me~e) en Resupinatus applicarus (Harig dwergoortje) en toen naar huis achter het microscoop. Een dun vliesje. bestaande uit rechte hyfen (athelioïd), deze vertakt, dun- tot iets dikwandig, zonder gespen, l,8-3 IJ-111 breed, soms geïncrusteerd. Basidiën ciavaat (knotsvormig), met gesp, 4-sporig, meestal dunwandig x 4,5-5,4 IJ-111. Sporen blauw (kleur komt ook verspreid door alle andere elementen voor), iets dikwandig, glad, met duidelijke apiculus en centrale oliedruppel subglobuleus, 3-4( -4,5) IJ.m diameter. lk moet eerlijk toegeven dat ik toen niet erg wetenschappelijk ben gaan bladeren in Breitenbacil & Kränzlin deel 2, en al snel bij plaat 137

20 70 stootte op Byssoc:orticiw11 pulchrum die in het Duit s g roenz wa rt genoemd wordt. De bege le idende tekst verwees naar 8. arrovire11s. die qua sporenmaten beter klopte. Natuurl ij k Bernhard de Vries gebeld, want zijn geest zweeft toch boven de korstjes, nietwaar? Bernhard reageerde enthousiast, maar wilde uiteraard mater iaal zien dat ik hem toestuurde en inderdaad. B. atruvire11s was een juiste determinatie. En cadeautjes met Sinterklaas?... hij bestnat echt! En Bern hard?... bedankt voor jouw aandeel in het beschrijven en tekenen van de microscopische details. Literatuur: Arnoltls. E.J.M.. Kuyper, Th.W.. Noordeloos, M.E Overzicht van de paddeswelen in Nederland. Uitg. Nederlandse Mycologische Ve reniging. Breitcnbach, J.. Kränzlin. F Pilze der Schwciz. Band 2 Nichtbläuerp ilze. Verlag M yko lugia. Luzern. Dool, E. van den, Vcerk;11np. M.T.. Keizer. P.J K leibos paddestoel e n I 11. Utrechtse kleiboslanen - 'bijzondere soorten. vroeger en nu. Cool ia 40: Figuur 1: Byssocorticium atrovirens (Fr.: Fr.) Sing.. Deel van!ter hymeniu111, sporc:n en hyj'e11 (dee ls geincm steerd). Mcw tstreej~ie = JO f.jiil. VRIJWILLIGER OP HET NATIONAAL HERBARIUM? Op het Nationaal Herbarium in Leiden is grote behoefte aan helpende handen. Mede door donaties van privé-herbaria en diaverzamelingen van enkele prominente (erc-)lcdcn van de Nederlandse M ycologische Vereniging ligt er een enorme hoeveelheid werk dat door de vaste staf van het instituut niet of maar mondjesmaat kan worden verricht. Het gaat daarbij vooral om herbarium materiaal dat moet worden ingepakt en geëtiketteerd zodat het in de colleetic kan worden opgenomen en toegankelijk wordt voor onderzoek. Vaak gaat het hierbij orn waardevol matcriaal dat de basis vormt voor het werk aan de Flora agaric ina neerlandica en het karteringsonderzoek van de NMV. Daarnaast hebben we duizenden dia's die moeten worden geëtiketteerd, opgeborgen en gecatalogiseerd. Een klein groepje enthousiaste leden van de NMV helpt o ns al jaren om de achterstanden weg te werken. maar desondanks is er grote behoefte aan meer steun in deze vom1. Heeft u een halve of hele dag per week over en woont u een beetje in de buur:t van Leiden, sluit u dan aan bij het groepje vrij will igers. Uw steun is voor ons onontbeerlijk! Neem voor informatie contact op met Chiel Noordeloos, te l of 0 I ('s-avonds); noordeloos@ nhn.leidenuniv.nl 138

21 ER ZITTEN VERANDERINGEN IN DE LUCHT Nieuwsbrief paddestoelenkartering 2002 B.W.L. de Vries Roerdomplaan 222, 7905 EL Hoogeveen. Vries. B. W.L. de Changes in thc air. A progress repo1 of the fungus mapping project. Cool ia 45C 3): I : Het jaar 200 I is, behalve wat betreft de toename van zijn/haar kennis, voor de ge~njddelde karteerder vcrlopen als jaren daarvoor. Dat betekent, boop ik, dat men tevreden ts en met plczkr de talloze soorten in het veld opmerkt en noteert Evenals in het jaar 2000 gaven veel stekelzwammen en gordijnzwammen acte de présence. Het ''bolari sjaar" had dus nog een staartje. Worden de veranderingen structureel? De tijd zal het leren. In onze vereniging komen langzam erhand meer mensen die aan aseo's doen, eo dat vintlt zijn weerslag in de veldlijsten. In het verleden is wel eens de mogelijkheid geopperd van een ascomyceten-werkgroep: maar misschien is men zo druk met deze groep fungi dat er g~en tijd meer over is voor de organisatie. Het aandeel van zakjeszwammenwaarnemingen in ons kmteringsbestand zal nog wel een tijdje toenemen. Het opvullen van lege hokken gaat gestaag door. Sommige delen van ons land komen er nog steeds bekaaid ar omdat het er meestal niet interessant uit ziet. Wordt het al tijd 0111 daar adoptiegebieden aan te wijzen? Vergelijking van de oude en nieuwe kilometerhok-kaartjes spreekt voor zich en als men enige kennis heeft van onze ledenlijsten wordt het pas echt interessant. Bijna in elke Coolia lees je wel: "soort nieuw voor Nederland". Dat gaat steeds maar door en de teller van nieuwe nummers na verschijnen van het ''Overzicht" staat nu, inc lu~i e f nog niet verwerkte meldingen, op 96 nieuwe genera en ongeveer 635 nieuwe soorten. Het wordt langzamerhand tijd voor een supplement bij ons "Overzicht". Gelukkig verschijm regelmatig een nieuwe lijst op onze intemetsite. Sinds de aanstelling van Dc 's (District-coördinatoren) in 1997 zijn verschillende werkgroepen steeels zelfstandiger gaan opereren en dat maakt de landelijke kartering minder kwetsbanr. Daar komt nu bij dat de invoer van gegevens door steeds meer mensen thuis gebeurt. Zo hebben we er met elkaar voor gezorgd dat het werk waar eerst een team van drie mensen fu ll- Lirne aan werkte, nu allemaal door ons zelf wordt voortgezet. Ideaal was die verandering allenninst. ondanks alle "pep-talk", maar wel een behoud van de kartering. Op dit moment zijn we zover dat verschillende Dc's er mee stoppen en gedeeltelijk worden opgevolgd. Toen in 1980 de Werkgroep Paddestoelenkartering Nederland (WPN) werd opgericht, was Frits Benjaminsen daar nauw bij betrokken. Sindsdien heeft hij veel voor de kartt.:ring gedaan en een t1ink stempel op de werkgroep Eindhoven ged11.1kt, met uüstraling naar andere werkgroepen. Frits gaat er mee stoppen en draagt het vaandel over aan Jo van Meun; die bij het bolwerk der " myco-brabo's" geen onbekende is. Eind jaren tachtig werd het plan opgevat om een verspreidingsatlas van paddestoelen samen Lc stellen. Voor dat werk werden Else Yellinga en Marijke Nauta aangesteld. Marijke is in 1997 De van het noordelijk deel van Zuid-Holland geworden. Recent heeft ze te kennen gegeven dal het werk baar te veel wordt. De WPN heeft besloten 139

22 haar deel w voegen bij het district Rijnmond. zodat Ad v.d. Berg nu coördinator is van Zuid-Holland. Frits en Marijke: veel dank voor jullie inzet. [ntusscn groeit het wa.u ncmingenbest<md maar door en tegelijk wordt het beheer van dit " mega-bestand'' ook complexer. In plaats van een handvol vrijwilligers in hun vrije tijd zou een aantal specialisten in vaste dienst er mijns inziens een fl inke kluif aan hebben. Er zijn te veel dingen die door tijdgebrek nooit worden opgepakt en ook niet gedaan kunnen worden door elk willekeurig NMV-Iid. Foutencorrectie en controle op niet ingevoerde oude gegeven zijn werkjes waar heel veel tijd in gaat zitten. En weer een andere commissie (afschuifsysteem der bobo's) maakt alles alleen maar lastiger. Bij het digitale waamemtngenbestand hoort een archief van ingevulde fom1uliercn. De eerste jaren stond dat bij het IBN-DLO, later op het Biologisch Stalion en sinds de opheffing daarvan. omdat nergens ruimte beschikbaar werd gesteld, bij mij thuk Recent werd daarvoor. dank zij Hennan van Wietmarschen en de medebewoners van het buis. een andere plek gevonden. Als u d it leest staat bijna alles netjes in rekken op de zolder van het pand: Sirnon Bolivarstraat 87 te Utrecht. Voor de raadpleging van het archief hebben verschillende leden van de werkgroep Utrecht hun bereidheid tot hulp getoond. Als eerste kunt u daarover Jaap Wisman aanspreken. Va11af 1993 heb ik de kartering geprobeerd van dienst te zijn en ik zou graag eind 2002 het stokje willen overdragen. Er zijn besprekingen gaande over eventuele opvolging. Komend seizoen k-unt u evemueel nog formulieren bij mij kwij t. Het secretnrimlt van ue WPN draag ik dan hoogstwaarschijnlijk over aan Aldcrt Gutter. De behartiging van het soortenbestand hoop ik. in samenwerking met Ad \'.d. Berg. nog enige lijd voort te zeuen. 140

23 1 OOIT HETZELFDE ()q~ r het afnemende groeien van lij ten en b et toenemende g roeien van m oti\alie Bernhard d e Yrics R~rdomplaan -:!2:? EL HvogcH!en \ lh'' B de.,., N~' er 1hc,,unc. On Lhe gro'' 1h u( c'cur..1on hs1s and mou, auon. Coulia -15<-'> 1-ll l-ls. A report on 1he day fnray~ of 1hc NMV 10 1he yc.tr :2001. Thc cxcursion leaders prnvi(k, hml tmpr~~~ l llll~ of the cxc tii S HIIl~. tncluding lhe mosl exciting find: !1 jaar 1001 begon tc lcurstclh.;nd met de afsluiting van ~!I Ierlei natuurterreinen in vcrband lllt:l de MKZ-crisis. Eerst moest vooral de noordelijke helft v:ln de Veluwe het ontgelden, nw:u l:llcr gmgen ook landelijk vele!-.lagbomen en hekken dicht. Het i een meevaller dat de mcc:,tc c u~ursie~ in hc:t \ '\lo~ell\\èn toch nog door zijn gegaan. Het,, nu ''el reocl e e "è\\ orjcn dal het re!>ullaal van een t1a2 zoeken onvoor..pelbaar ~,, /cjj, al.., we rekenin!! huwjen met de pecialismcn \':m de deelnemers blijken er elke!..ca \'rrueu\\ \'erras~tngen te: 11jn en de totaallij"'i \Un een terrein groeit tot honderden '<'tlncn De n:uuur tll\ en alttjd "Jl nieuw uil de hoed en bo\ endien bi ijken... oms oude 'Otllh\lOl!!rcnzm~en mecrdc~.. oo nen te be\'auen. Er" UU' altijd ''al nieuw te leren Zelfs - ~ lil terrëtnen,,aan an een H'r!ildr~mg~cun e \erschtjnt. her eer.. t (denk ikl in die \an ann pkhh'l\:eén zand. zijn omen' achté 'ondsten nog 'leed geen uitzondering. ~lensen mcl een pcnn.ment procfyial.. l..unnnen daarm u meepraten. \ l'na di~in g? \1, te,,reen plek komt \\aar niemand ooit gezocht hed1. dan IS de eerste soort al IOO!l n1cu\\ Al-; je daarentegen een terrein hezoekt waarvan al meer dan duizend oorten bekcnj tljii. dan i), de kan~ klein dat je daar nog iel nieuws vintll. Tn theorie moet na jaren Pmkrtock van een terrein er steeds minder bij komen. omdat we aannemen d ~tl alk lllllge lijkhc:dcn wel eens zullen zijn benut. ln de praktijk komen er in zo'n stadium soms lïgur~.:n op die terreinen ar dil! plotsklaps met dubbele motivatie op gekke plekjes gaan tnc.:~c.:n i'o:tls op dode grass t~.:n gc lljcs of de binnenkant van boomschors vijf meter hoog. En de Winallijst groeit ma<tr... Er zij n echter ook terreinen l6 gevarieerd en dynamisch dal je je ut Haagt of daar na vele jaren de gehele Nederlandse patltlcstoelcnnora niet zou hchhen l..unnl.'n -;taan. Bestaat da.tr tlan wel een verzadigingspunt'? Voor dit verslag ben i!.; van cnl..ck C\cursieterreincn nagcg~wn hoe de verhouding bel..cndlnieu\\ was (Label I) en 1n \\cl!.; un,.krioeks. tadium men bèpaalde percentage~ meu'' van een dag~om kan 'l.'r'\' Ul'htcn llabe I 2 ). L'u tabel 2 blij'-.t dat een 1ekere voorkennï!> van het aantal.oorten dal \OOr een bctod.: al bekend is mhouüt dat \\Cl een scharring gemaakt kan worden,.an \\at t:t meu'' te 'cf\\.u:htcn '' Bij het t\\ cc-\ oor-ijjnc gellallen paar. die 'an \\'illinks weust (-WI11. en dtc 'iln de Renkum...e heek 16--tC'f ). ohjkt wel dat de pre1dmg '"" de, oorspelbare percentage~ n'lg.1.1n11enhjk i. \ 'oor een nju\\keuriger cbauing t!. het beter. met meer gege\ens. per Ptxlcm,oon of, egetatiet) pc te!>pli t~n. Uit de dagven.l:tgcn blijkt ook steeds weer dat veel Jl'h.mgt ':tn de specialtsten dtc mee 10eken en de tijd die men zich voor bel zoeken gunt. 14 1

24 Tabel! : Overzicht van de resultaten van de NMV-excursies in Datum Plaats Deeln. Km.h. Soorten Nieuw Totaal 14 apr. Bunderbos 19 I apr. Jagersveld e.a /40/19 5 mei Wieringermeer mei Reeuwijkse Hout 6 I mei Winterswijk 12 I juni Markiezaat 3 I juni Zwanenwater juni Tiendeveen 3 I juli De Vilt juli Ooijpolder 8 I I aug. Voorlinden 10 I 85 4J aug. A gelerbroek /54 I sept. De Wiersse sept. Sterkenburg e.o.? 2 86/91 22/80 262/91 29 sept. Leidse Hout e.o /84 30 sept. Witterveld okt. Renkumse beek okt. Nijenrode ca. 25 I okt. Oude Venen /32 32/29 37!93 27 okt. Texel okt. Ulvenhoutse bos 7 I nov. Vegilinbosschen /86 13/18 122/242 3 nov. Pastoorswei 28 I nov. Schoor! /57 24/ nov. Abbertstrand Km.h. =aantal bezochte kilometerhokken. Door droogte en /of MKZ-perikelen vielen de volgende excursies uit: 14 april Bunderbos. 21 april Kromme-Rijngebied, 26 mei Fortlanderbos, 30 juni Star-Numan bossen. 7 juli Loet bos. 14 julj Brunssum, 8 sept. Wijlrebossen, 22 sept. Dintetse Gorzen. Van enkele excursies werd geen bericht ontvangen. De excursies 14 april: Bunderbos (J. Bollen). De ouverture der NMV-jachtpartijen werd verzorgd door Jo Bollen en vond plaats bij Bunde (L), op een rijk begroeide westhelling met. in de herfst. veel Limburgse heerlijkheden. Met 19 deelnemers was voldoende "knowhow" aanwezig: maar stond er wel wat? Het werd een lijst van 64 soorten met o.a. Grote aderbekerzwam (Disc:iotis venosa), Bokaalkluifzwam (Helvella acetabulum), Kapjesmorielje (Morchella semilibera) en de Roodplaathoutzwam (Daedaleopsis tricolor). Bijna de helft van de soorten (30 van de 64) en 22 van de 31 daar n.ieuw gevonden soorten was Ascomyceet. 28 april: Jagersveld (G. van Duuren). Te oordelen naar de notities op het formulier was de belangstelling deze dag gering. Er werden drie kilometerhokken bezocht wat de nodige aseo's opleverde. Eén daarvan was nieuw voor Nederland: Mollisia strobilico/a. 142

25 5 mt i: \\ïerinj.!crmccr (~l. Gro~nendaal). Het doel 'an deze dag wa-. oor..pronkelijk Het l.ullldcjx)t'. ma.tr Ja.1r J..onJen \\C met m vanwege de MKZ-perikclen. De Wieringermeerhth'l!ll ".trc.:n JUI'l, njg.l!ge' en en du' el!n goed ahematicf. Met 7 deelnemer.. hebben we d.e.ar gatxht. tcgl.'n Je J..oude noorder\\\ ind beschut door het bo.. In de berm van de Oom I\ ct:''' cg ( D1jl..gahhu'J "aren tl.a. honderden Bokaall..luiftwammen (Helt ello acerabulum) te lll.'n en 111 het ho' 1clf een grote groep Bruine bo:-.hcker1wammen (Pr:.i:.a l111'emellsis). '-'1.'11,,,t)rt d1c nog niet uit de1e huurt bekend was. A:tn de Sluitgatweg (Robbenoordbos) 'tund..:n "cl 100 Nonn..:lll..apl..luiflwammen <H. SJmdicea). In totaal vonden wc deze dag in 7 l..tlolllctl.'rlmj..j..en 60 \OOrtcn. waarv:111 de helft ascomyceel. 12 ml'i: Ree'' ijko;c Hout IC. U IJ~). Zoab bij eerdere voorjaar~excursies hadden we het \\l.'l.'f llll.'e llmner,). tel wat hetreil de paduemoelen. Het duurde lang (tot 12 uur) voordat \\e ""' m de parl..:11:httge puldt!rheplanting konden begeven. dankzij uitgevallen treinen en \erl..cc.:n.l hegn:pen al,prul..en. Het 1ocken leverde 2R soorten op waarvan geen enkele echt bwnndcr ""' l:en 'untb.t 'an het Stobbezwammetje C Plwliota muwbilis) wil ik wel lllll.'mcn. in gmh.: bundt:b op een grote populicren:-tronl... Hoewel dct.e!'oc>rt zeer algemeen heet. 1-.nm 11.. hem 1cll maar 1eldcn tl.'gcn. Er gaan jaren voorbij dal ik hem niet ontmoet. I t) nll'i: Winll'rM' ijk. De Wil link!- Weust wordt langzamerhand een mycologisch hcde\.aa11:-1111nl. 1cJ..er nu dc1c cxcurl-ie het :-.oortentotaal op 5 17 heeft gebracht. Het mooie "cel l'll de pr:tdlltg hlocienuc ho:- flora heeft zeker we l meegewerkt. Het dagtotaal (73 -.nortenl mag dan hc,chcidcn gelcl-en hebben, er waren wel 29 nieuwe bij. en dat wa~ een hn\engemu.lddde 'noncntocname. l iet lij~l dan ook waarschijnlijk dat hier nog heel veel a nee "nrtjen 'en' acht. Natuurlijk 'eh rij' en we nie~ over de venvarring van ( ordn t'j" JmtJIII~IItllll met een Cmw< \been houden \\C de excursieleider dus anoniem! ') j uni: \Jarkic1aa1 IJ Gelderblum). Ondanks de droogte ging deze excursie loch door. tllml.u dtt 'churrengehtcj ooi.. 1nnucr paddestoelen met zijn imposante. wc1dse uiwcbten cl'n gem~gen 1' um 111 te 'ertoc\cn. We vonden 37 ~oonen waanan de helft kleine.i,c\l lfe'. undcr andere U lclmum palearum Clederbruin fmnjekelkje) op grasstengels en ' radmul np wtlgcnroo~jc. Eveneens op wilgenroosje vonden wc een Mol/isia-achtig ding \\a.mncc \\C uitj..wamcn op Pyrenope:.i~a pult emcc o (nieuw voor Nederland). Van de n "onn'" n w;1rcn :!.'\ nieuw voor dit Lcm::i n en dil bracht het terreintotaal op 134. x y x I IOil 111 " x :w 213 y 48 'i tj.t XX I 4 I 11-l ')I 211\ lill Xl :!:!4 1!19 l4 :!-til M J()J JX 305 :!I} 4SS JJ 36 4() 7 3 T a bel 2: Aantallen reedl bt kelltle worten ( X ) en tijdens de NMV e.\cttnw mett\\' gennu/en worten (}') \'oor een acmtol excursie-tern ine11. De terrei11e11 :.ij11 georde11d twar oplopende 11'aarde11 l'llll X. I B

26 16 juni: Korfwater en Zwanen water (F. v.d. Berg ). Hel was een warme bewolkte uag en er zat onweer in de lucht. Als bij uonderslag verscheen dus het Okerbruine bcd,schijfje (Paclmdla babingtcwil). een beigehn1in, gelalinem. klnuuertje up een "ilgentakj..: Overige leuke vondsten waren: het Egelzwammetje tpiwt nmamvmiu:. aimu 1! 11.\ J (.)je t.ijn nuam eer aan doet. een Gesteelde druppelt.\\:trn (Dtle:rymyn:\ t apiwta) en een kleine Pyrcntllll).:cet die later door Ed Bauen op naam werd gebracht. Het ''.1.'. llicu\\ voor cdèrlaml. Tremmosplraeria pt:rfllsa. 23 juni: Tiendeveen (8. de V nes). Bij de..\\' Jken ''an Ekvcld.. zijn niet lk "ijken (va:men) interessant rnaar wel hel gemengde bos op Jalgrond dat lh artussen ligt. inclusief een verlaten boerenplauts. Met on~ drieën hebben wc hier wat rondgescharreld en takken gesprokkeld, wat duar nog nooit gebeurd was. Op een larikstuk bleek een wit. vlie:.achtig korstje le z itten n ~t! t bruine basale hyfen: Col!/'e rrulmsidhml olivact:milllllm (fi guur I). )).;ze soort was eerder al door Henk Lammcrs in het Coovelsbos ontdekt. Het totaal. 54 'oonen (6 Agaricalcs). bleek ~5 nieuwe soorten te bevatten en brachl het terremtotaal op juli: De Vilt (S Helh:man). Het \\Cer was in de voorgaande w..:kcn droog ge,,ce~\. maar beloofde, met een bultje ujdens de excurs1e. beterschap. Het aantal dc.::jnemer~ wa.. tl!\ en. m c lu ~icf mijzelf. Ondanks de droogte hebben wc toch nog een totaal aantal 'all I.J7 verschillende soorten gescoord uil drie verschillende kilometcrhokkcn. 'eelal l..l..:in!-pul en wei nig vruchtlichamen. Een soort die er uit sprong was Mnlli.çia rabenhiii".hit (= M. nerpicola'!) een thennolidi.! snon die voorl..omt op b lad van Amerikaanse eik en tamme ka~twtje. j 28 jujj: Ooijpolder (N. Dam). De werkgroep Kijl.. van Nijm..:gen heeft de Groenlanden van l ljr~ tot 1992 gcïnventari eerd. Er tijn in die pcriouc 323 soorten ge\ onden. Det.c excurs1e heeft daar. o ndanks dichtgegroeide p.1den. pnkkcldraad en o ntelbaar vel!! muggen. maar licf; t -1 I sooncn aan toegevoegd. Bijna was de hele actie argcblazen wegens "Jaaggestemdc verwachtingen... Natuurtiijk heeft dc' gro eps-s <~me rt s t clling, X dedncmcrs. duidelijk invloed gehnd op het result:.tul (met " Stipse kelkjes"). Een negende dcdn.;mer is helaas verdwaald. Hopdijk hoeft Ul;\lt: niet a l ~ verloren NMV-Iid te worden aangemeri...l Figuur 1: Confenobas idium olivaceo-alburn (8. & G.) Jiilic.:h. Sporen, hyfen en basidii!n. Maatstreepje = JO JJm. Collectie BdV augustus : Wassenaar (L. Bakker-Walten. Het park Voorlinden in W a.~scnaar is in bc.llt van KPN-telet.:om en mug alleen met :.pcciale toestemming betreden worden. Het i!> een mycologisch interessant terrein met binncnduinrandbos, overgaand in open duin, grenzend aan Meyendel. Er waren I 0 deelnemers. Het had e nige dagen tevoren nink geregend, muur toch was het alweer tamelijk Jruog. We noteerden t

27 'lx,rtcn "Ja ronder enkele nicu\\ 'oor de Wassenailf'>e parlo.en. o.a. Panoenlus ftmicola var. 11 f 1 n 11 cll.< (een Grauw~ \'klo.plaat} en hel Leulo.e l..or'tjc Ut~urobasidittm detrttic um f!)patc:lhang. dfendoelo.je). 25 au J!U1>lU : Agelerbroek (P.J Kc:tLer). Vijf men en hl!hhcn zich ertoe guet de1c t'\cuf'k htj te wonen. Dat "a' geen geringe prötatie \\JOl met een temperatuur \JO 32 t!raucn Cck 1 u L dil?onder ''"Jicl Ut! \\armste ' M V -aciî\lh!ll gewee t in het '\Cl7ocn ~OOI In hel \OChlÎ!!e d1cnhroelo.txh. "aar hel 7\\eet on' tappding, an de ledematen droop. bleek dat het ~elf!. 'oor de muggen te warm was. d te hjcidcn zich op de achtergrond. 1 k laui- dc<kn de paddeswi! lcn dat ook, m ~ar door tl inl. te zoeken en o nder ho utjc" te ' Petm: n. hebhen we toch nog het nodige gevonden. P\(/thyrella candollemw (Bleke fran, ~h ocd J stond er in fcllogenicke tncfj es en Peniophom cinerea (Asgrauwe schorsz.wurn) tal umkr de gallen. Op ct.:n opgediept stuk hout zat SimrJr'yhe ( ennmculus (Olij fkleurig matkopjcj en op oever-;.eggc Mams1nielfus om atissimus (Pronkruitertje). Zou de laaisic alg..: mt.:ner worden or wortil er nu meer op gelet? Met 72 soon cn werd het nog een aartlig l ij~tjc. In een nabijgelegen hok vonden we bovendien nog eens 54 :;oonen. I september: De 'Wier e (J. D11!ker). Ondanks een penode 'an betrekkelijke droogt!! 'nurafgaanû aan de e\cur.tc IIJil er 1-+5 oorren gezien. waan an a 20 op de Rode lij~t -.t;tan De denien deelnemer. hebben h1en oor behoorhjlo. hun be!'t gedaan. In een bcm1 met ~uk l.mg., een beek '' erdc.:n I.C' -.oonen -..tekelzwamml!n ge\ ondcn. waaronder de em,ug he(lre1gde Plzellodon 11i~t:r CBIJU\\.l\\afle stekelzwam}. Sarme/on joeides IAH>ndrond.,tl!l..d!\\ am). Sarcodon lt ptdlt\ cframe -.tekelzwaml en Sarcodon scabro.ms eb lau\\' oct.,,èlo.cl/\\ am 1 Er wa: nog 'cel 'ermeldenswaard maar op' allend was het ma...,ale 'norkomen 'an Triclwphat a " m,ijmpc icl (Bleek pel bekenje) l,p een vochtig. looualud De:: ctgcn.t.tr j, op de hoogte gebracht 'an de bijzonder \\ aardl'\ olie berm en hoe dele te hchcrl!n IS!!Cptcm ber: Sterkenburg en Leeuwenburg (B. Tobma). Het eerste terrem wal. ui meerdere jaren bezocht en dan vcrwacht je eigenlij k geen nieuwe Agaricales meer. Tnch w;~rc n b.v. Marasmius rmdm., aceu.'i (Paardenhaanaa ilrng) en Mycena acicula <OranJe dwcrgmyccna) er nog niet eerder gezien. Deze twee soorten zijn eco logisch gc7icn wel h.:gcnpolen: het terrein is dus t.eer gevarieerd en dat belooft nog wat voor de toekomst. M t.!l name korstjes zijn er nog niet uilgebreid gezocht. Met veel geluk vond Bert t.!r op 5 ucccmber IJyssncorticium am w irens (Groenblauw vliesje; zie elders in deze Coolia). Het twccdc terrein was nog wei nig bc;.ochl. veel gewone soonen waren nieuw voor dit terrein l!n dat geert je als kaneerder toch wel een extra kik! 29 september: Leidse Hout CC. Uljé). Rond de Letdsc Hout liggen mijn.. root op natuuren paddc:.toelengebîed. Nu. zo n ~5 jaar later. leek het mij \ \ cl aardig om te ktjk~ n of de tu~:nrnahgc nj kdom aan paddc~toc len er nog aam"elig W<l'>. Op de grens met het bo' van Oud-Puclgl!e~ t., ooral lang' het fiet.,pad. wru weinig ver.mdcrd Er tonden vrij, cel m>currua.,oonen inclus1ef klcmc Gordijnzwammen en t\\cc Rtdderz:wammen. Helaas houden Inktzwammen niet \an 1andige grond. Alleen de Kale inkuwam CCnprimts atromt'llfttnttf) was aanwe11g De Letd e Hout zelf '1el nogal tegen: de ee nijru mo"rijkc glo01endc 'lootkanten \\aren opgehoogd met lootbagger en begroeid met gras e n bmndnt:tèls. Evengoed k,.. amen wc deze dag nog op 84 i-oonen waaro nder tien Ru, sul a's. 145

28 Jammer is wel dat er een aantal deelnemer met tassen vol materiaal naar huis ging. waar uiteindelijk bij navraag maar enkele soorten uitkwamen. We zouden wat selectiever moeten verzamelen! 30 september : Witter veld (R. Chrispijn). Van het Witterveld was nog niet zo veel bekend en dan is elke vondst natuurlijk l!en treffer. Voorafgaand aan de excursie gar Geen de Vries. die het terrein nis zijn broekzak kent. wat informatie over het landschap. Tijdens de lange wandeling bleek dat het aantal soorten in de heide tegenviel. o.a. Psilocybe srrictipes. een soort die algemener blijkt dan de recente ontdekking deed vermoeden. De bosjes waren interessant. bij eik stonden o.a. CorTinarius l'iolaceus (Violeue gordijnzwam) en Leccinwn quercinum (Eikenboleet). Het was overigens goed voor.. ruigpoten want ook Leccinum roseofrac/11111 (Donkerbruine berkenboleet), L olil aceosum en L bnuult ogriseolum (Bruingrijze berkenboleet) waren van de part1j. 6 oktober : Renkumse Molenbeek (E. Jansen). Het 1S niet alleen op de kaan een bijzonder mooi uitziend terrein. vandaar misschien de grote toeloop. Gezamenlijk met de K.NNV werd aan beide zijden van de beek gezocht door in totaal zo'n 35 mensen. Hel werden twee indrukwekkende lijsten die gecombineerd de score vau 207 soorten o pl ev~ rden. een jaartopper. en bet terreintotnul kwam op 248. Hetterrein was nog nooit intensief bekeken en ook veel gewone dingen waren nieuw. Daarbij kwam dat dit kt!er ook kleine a..~co ' s meegenomen Lijn. waaronder Olltt rrrmsiens (ûguur 2) en Ciliolarina laricina (Figuur 3). Bij de korstjesardeling valt nog wel wat aan te vullen. 13 oktober: Nij enrod e (G. lmmerzeel). Het park van Gen: [mmerlecl krijgt legendarische allures. Vandaar vermoedel ijk dat er nogal w;n leergierige deelnemers verschenen: het leek op een I VN-gebeuren. Ook hier weer een forse soortenlijst ( 173) waarvan toch nog 5 nieuw voor Nijenrode, onder andere de Olijlkleurige slijmkop (1 /ywop/wrus per.1oonii; Plaat 8). Volgens Gert zou de lolaal I ijst van I 125 soorten nog wel met wal korstjes kunnen worden aangevuld. 20 oktober : O ude Venen (S. Greydanus). De excursie door 11 Wikelslan. een deel van het?720 hectare groot natuuigebicd De Alde Faenen. werd begonnen bij het bezoekerscentrum. Op de parkeerplaats lag een hoop hakhout. waarop al een ücntaj soorten werd aangetrorren. zoals het F iguur 2: Olla transien!> ( Hohn.) Bal'(//. Soort mt>t l'oorkeur \'Oor zaag vlakken l'all hardhout in t!t' heginnentie fase van ol/i binding ( ±.5 jaar dood). Ascus, parafyse, sporen en randharen van le1 end mareriaal in wa/er; mamstreepje is 7.5j.Jm (haren) of 5j.Jm (rest). Typisch :_ijn de osci mei basaal uitsleeksel :.01rder haken, en de glasachtige delen l'an de haren die KOH- en J + :.ijn. (Stip Helleman) Waaiertje (Sc:hizophyllum COI/ !), de Porseleinzwam (Oudemtmsiella mucida) en de Witte bultzwam (Trametes l{ibbosa). Daarna volgde een snipperpad door broekbos waar we o.a. de Berkenridderzwam (Tric:lrolama.fulvum) en de Greppelmelkzwam (Lacmrius L46

29 0 /acummu11 1 vonden en russen oude vergane Berkenbuleten nng een vers exemplaar dat prachlig hl au'' groen 'erkleurde. en met rote 1n de hoed dat \\C\!'- op de Bonte ber"cnholeet <L.eccinum mruc:olorl ln open \OChllg gebtcd \'On den "e n.a. nog Galerinct paludosa (VIokkie \Ccnmu,J-Iokjel en de Vecnmo~grauwk~p ( Tcphmc_\ he palltstris ). Getien het aanta I vond\tl.!n nicu\\ 'oor dit gehted "a' het een zeer ge!-.lnagdc excursie. 27 oktober: Texel CM. Groenendaal). Het was prachtig weer. zont.lcr wi nd, en 7 mensen vonden het niet te ver. We begonnen met een stukje oude waddendijk bij Zandkes. w;wr o.a. een aantal knots7\vammetjes en wasplaten Figuur 3: Ciliolarina laricina ( Roitl'.) Sl'l c ck. gt'l'nnden op oude :wart [W'' ortit'n /wnj../mnp \'On dode Doug/aS.\fUJI". weidewasplaat (/ ~r~mcybe pratensts) en het waren. Het meest talrijk was de Gewone A'""' parafyse. sporc!ll 1'11 nmdlwren: meee 1 bijtonder de Gramve wasplaat (//. llltlllll/l"t't'p]t is 10 JJm. f)u t:uittj unguinc>stll. Op 'cl?oek gingen "e nog C\ en bc \ltltll uit naaltlhoutl't '' langs de lloomt.len\eg met zijn Granaatbloem,,asplaten 1H. pumcea) en de Mokbaat Ollt'tlde. Ca,h:tla-tJC htif(t' SOliriL/I ltlt'l t t'll ftaarbt'j,/t-jm~ dit loslaat tin u clc r ~c m/ lul met ZIJn Zl.!crusruitenje <Martl'iltllt flu;, n tlwtm~ in Kato, nbla~tulmt IJ..:uur. 1rablftiil. E:cht mc:u\\c informatie k\\am l.!r Uit r 'i up H, /Ie } een bo Je op camping Loodsmandum. waar drie maand,m daanoor een brand plaat~'ond \\ c 1mflcn er al ze"en 5oonen t'lrandplel..padde toejen :1an. ondank. de geringe oppen lakte. 27 oktober: Ulvenhoutse hos (J. Gelderblom). Het kon Oll!t bc1cr: voorafgaande d~1gen regen en op de dag zelf droog weer. In dit gemengde bo~ op lcmige bodem vonden wc. met 7 ûcclncmers. 160 soonen. Ondank::. dat dit bos ;~ I vele malen is bezocht (eerste waarneming in 1916), waren er nog 50 soorten nieuw voor dit terrein. Vooral de geslachten Cortinoriu., (Gordijnzwam) en Jnocyhe (Vezelkop) en verder de Ascomyceten hebhen daar aan bijgedragen. Vermeldenswaard zijn: Cortinttrius sqf/'ruwfu!s. C. helvel/nides (Geelvlokkige gordijnzwam) en C. olnetnrum (Gegordelde elzengordijnzwam). De laatste twee clt.cnhcgcleiders broederlijk naast clk::tar. Ook nieuw was de Eikhaas (Grifola frondosa). Het terreintotaal staat nu op 353 soorten. De korstjes en kleine asco s t.ijn nog umkrvcrtegenwoordigd. 3 noyember: Yegilinbossch~n ff. 01jnga). De tien deelnemer; hadden zich om elf uur nog mei een<. allemaal op het par"ccnerrcimjc verzameld. toen de eer ten hun fototoestellen al u u lk rugtakken hadden gehaalu Ab je eerste "aamemmg de Zijdeachtige beur 7\\ am O'n/l'(mt'/la bambycina) 1... dan \\ekt dat op zijn mino..t ' 'cnvachtingen voor de re t van de dag. En tegem allen deed het allcrmin-;t. Ondanks de droge periode hieraan \'OOrafgaand \\aren een \\eek geleden nog 121:\ exemplaren \an de Trechtercantharel (Cwulmrellus whm fnnnis) geteld. en de mce\te stonden er nog. Van de I 07 ge,onden soonen taan er elf op de Rode lijst. Twee kilometerhokken brachten het soortentmaal op respectie' elijk 122 en 147

30 242 V:m de Gele 'LCkel7''.101 IH,dmtm r~paruhtml H\ndt:n \\e /Cl ''"~I e\empl:t.l'en dat \Jn m flrnk miel iten werd ge-.proken en dal W<b ook \t~tr met-fncten g~ \a--taanh.j.u' 3 noh mber: Pastoors\\ ei (8. RetntJt:' en P. \"erhee,enl. Ond.lnJ.., de droge ol..,obèmtajnd "''' er m het Schuil\\ ah!rre~r\ aal \'OOr de 28 deelncml."r' 'cd te genieten. Het.wmal waargenomen soonen bedroeg 11}2 waan an 19 7tJn opgenomen m de Rode hj't In Je Jfge!.neden maasmeander met hrod.. boi>sen en ~tcilmndcn ' telen 'oom I een aantal Lcldt.mw mycorrizapaddestoelen op. waurondcr Cortinariw t it~lttn u.\ r iolcuc gordijnz\\ arn). en het grote aantal houtp ara~ic t e n t.ouls Gmwdermu fundum tgc,tl."èldc lakzwam). Gnfo/a fromlosa (Eikha:.ls) en 1-/oht lllmehe/iu jlu:dlis (Harige harpt)ent.w:mt). In het hoger gelegen hcgrnzi ngsgebied. oe Pa:-wnrsweï'. werden. naast 1\lcim Aseo-tjes zoals l-lya l" fjc:i:n IIÏ VI!OC inc t a tfi g uur 4). op t wee ~chraa l gras l andje s en een hdllctcrrc.:in nog zes "knmscn" en vijr satijnzwantlllen gevonden: o.a. Emoloma ~erit:l!llum 1 S nc.:c.:uwvlok.,atijnzwam). C/awtlinop.ll ~.1tthti/i.r C Bleke ''kkdkoraalzwam). Clm tma jákuw!spitse knolszwam) enz. Een ''aarjtgc.: c.:xcur.1e in dil onder mycologen tol 'oor l un onbekende. natuurgebied. 17 nohmbe:r: choorl!f ' d BcrghJ Op dc:1e tll!otige gnjze hèrhtd.lg 1.." amen 20 enlhoustaste deelnemer. tl."recht 10 t.-en "eierzak met gladde geelgestreepte m&:!'lt-l..ogel" erpers Kon om. bet waren allema.11 ne-.17\\ ammet.jn met dllar tussendoor Le'enraanzwammen en Zoetgeurende saûjoz" arnmcn Oe! 'temming zat er goed in. De rc.:.. ultatcn waren ook verdienstelijk: een toename van het soonentotaal in twee krlomcterhokken van 10 or meer procenten. waarhij teer duidelijk: ook op kleintjes is gelet. 24 november: Abbertstrand (T. v.d. Berg). liet Abbenstrand is nil!l allèèll goed voor de recreatie maar ook voor padd&:slot:len. en soms houdl!n ze verband met elkaar. De 12 I Figuur 4: H y:~lopcziza nî\ eocmctj ( G ratltlon 1 Rtl.\clllt. TllamojÏI'It ltafst.wmrt l'fttl ~r11111ige ll't'idt "I' /Jiutl wn1 l11 aom. 1\.lnt.l'. pam.fyse. rmullwrt'll en.ij1fll'('ll ""'' lepelid nwtt rianl in ll'atc r: mtw/,l'{l'( epje = 5 j.jnj. T.l'fli.l't'/i 1'(101' dt!:,e soort is de :akt omjig<' a., rus dit bfij, c 1ul Jmlittnl-llegathf ( J ) i.1. (Slip 1/('//emmr.) deelnemers hebben zich goed geweerd en nog llink wat hut,werl.. mee genomen. gctu1gc de hjst van acht Geog/os.sllm-soonl!n Het dagtotaal wordt gellattccrd door een, oorcxcur.u: np 24 november. maar bet cmdn:sultaat mag er zijn. 153 'oonl!n \\ n:uv:m 11 nieu\\ \OOr het gebaed. ":u het tolaal brengt up 506. J J-t8

31 HET KNNV VLIEGENZWAMMENPROJECT 2000 Melchior van Tweel Kadeneterkamp CA Zwolle Twccl, M. van, The Fly Agaric project of Lhe KNNV in Cool ia 45(3), 1 4?-1~2.. An account is given of the 2000 Fly Agaric (Amanita muscaria) invcntansaljon camp~llgn, set up by thc KNNV (Royal Netherlands' Society for Natura! Hjstory). More ~ban 7,500 locati~n s were reported. and more than fruitbodies. Comparison of the results wtth thosc of the ltrsi campaign. of 199 t. showecl no significant change in!he distri bution of thc Fly Agaric. Het eerste publiekswaamemingsproject dat de KNNV (Vereniging voor Veldbiologie) organiseerde met de Vliegenzwam (Amanira musea ria) als onderwerp. in 1991, mocht zich verheugen in een overweldigende respons van ruim I meldingen. Van het project van is.een verslag verschenen in Natura (Oosterbaan et al ). In 1999 werd besloten om in 2000 nogmaals een oproep te doen om op zoek te gaan naar de. Vliegenzwam. Bij de verwerking is naast de gegevens van beide waarnemingsprojecten ook gebruik gemaakt van de verspreidingsgegevens van de NMV. D it verslag is een beknopte versie van het uitgebreide verslag dat verschenen is in Natura (Twee I et al I). Doel van het project Het project had een tweeledig doel. Het blijkt voor natuurliefhebbers stimulerend te werken wanneer aan een vrijblijvende wandeling in het bos een opdracht wordt verbonden. De mensen zagen dal er ook in de herfst veej te zien is in de natuur: kleur- en vormenrijke paddestoelen, herfstvruchten enz. De tweede doelstelling is meer wetenschappelijk van aard. Door het grote aantal waarnerningen en door deze resultaten te vergelijken met de gegevens van het project van en met andere bronnen, kunnen uitspraken gedaan worden over (veranderingen in) de verspreiäing van de Vliegenzwam in Nederland en over de eisen die de Vliegenzwam stelt aan zijn groei plaats. Opzet van het onderzoek De opzet van het project was in beide jaren ongeveer gelijk: met oproepen in de ledenbladen van diverse natuurverenigingen en door de pers en andere media werd de Nederlandse bevolking gevraagd waarnerningen van de Vliegenzwam te melden. door mitldel van het invullen van een waamemingenfonnulier. Gevraagd werd persoonsgegevens. exacte locatie, biotoop, bijbehorende boomsoort en het aantal V liegenzwammen in te vullen. En net als in werden hiervoor voorgedrukte fom1ltlieren op aaiwraag verspreid. In 2000 kon men ook reageren via een website en hiervan is uitoebreid oebruik e c gemaakt. E nthousiasme Eén van de doelstellingen van het project was om de mensen in aanraking te brengen met paddestoelen en ze hiervoor enthousiast te maken. Dit is zeker gelukt! Vele tientallen foto's en tekeningen van Vl iegenzwammen werden spontaan opgestuurd. UiL de vele brieven die de mensen stuurden bleek ook duidelijk hun enthousiasme. Veel mensen maakten zich ook bezorgd om de Vliegenzwammen als ze bijvoorbeeld werden omoeschopt door kinderen of afgemaaid. o 149

32 Het enthousiasme is nntuurl ijk ook af te lezen aan het aantal mensen dat heeft meegedaan met de actie. Maar liefst ruim 2500 mensen hebben waarnemingen van de Vliegenzwam doorgegeven! De aantallen De hoeveelheid waarnemingen die het project heeft opgeleverd is overweldigend. In totaa l zijn er waarnemingen binnengekomen en zijn er Vliegenzwammen geteld. Ongeveer een derde van de waarnemingen is binnengekomen via internet. Toch zijn er minder waarnemingen binnengekomen dan in 199 1, toen er I waarnemingen werden verzameld. Opvallend is ook dat er relatief minder grote groepen (meer dan I 0 en meer dan I 00 exemplaren) zijn gemeld dan in Verspreiding van d e Vliegenzwam Op kaart I is de verspreiding van de waarnemingen van hel project van 2000 weergeven. De Vliegenzwam is voornamelijk waargenomen op de zandgromjen van Oost- en Zuid Nederland en in de duingebieden. Met name op de Veluwe en op de Utrechtse Heuvelrug zijn veel waarnemingen gedaan. ln ::;ommige delen van Nederland zijn geen of weinig Vliegenzwammen gezien, zoa.ls in Flevoland. Zeeland. het rivierengebied en de noordelijke delen van Groningen en Friesland. Als de kaart vcrgeleken wordt met de kaart van (Oosterbann er al ), blijken deze sterk op elkaar te lijken. Er is in hel verspreidingspatroon van de Vliegenzwam eigenlijk niets veranderd. We l is de dichthe id van de stippen groter. omdat in!991 meer waarnemingen verzameld zij n. De afname vnn de dichtheid van de stippen komt natuurlijk ook tot uitdrukking in het aantal kilometerhokken waarin de Vliegenzwam is aangetroffen: 5122 in 1991 en in Toch is de Vliegenzwam tijdens het project van 2000 nog in " nieuwe" kilometerbokken aangetroffen. Vliegenzwammentijd De Vliegenzwammen zijn gedurende de hele herfst van 2000 gevonden, vanaf eind augu sn1s tot begin december. Opvallendl is dat de piek in de \vaarnemingen van de Vliegenzwam in 2000 ongeveer twee weken eerder viel dan in Het einde van hel paddestoelenseizoen was in 2000 eerder dan in door h et vroege invallen van de vorst. begin december. Een heel bijzondere waarneming was die van maart In het bestand van de NMV komen in het geheel geen waarnemingen van de Vliegenzwam voor uit de mmmden februari. maart en apri l. De vroegste waarne ming van voor 2000 dateert van I I mei en de laatste waarneming van 20 januari Het is dus duidelijk dat de waarneming van maart 2000 een heel bijzondere is, die een eervolle vermelding waard is! Het betreft een waarneming van ongeveer 50 exemplaren bij ' t Harde. aan de noordzijde van de Veluwe in een bungalowpark. Ook in maart 1999 stonden hier al grote groepen Vliegenzwammen. Boomsoorten Om meer over de gastheerbinding van de Vliegenzwam te weten te komen. is aan de waarnemers gevraagd om aan te geven bij wat voor boom de Vliegenzwam stond. De belangrijkste boomsoorten waarbij Vliegenzwammen gevonden zijn, zijn berk, eik. den en beuk. Naast ook andere bekende mycorriz:a-bomen'' zijn zowel in als in 2000 diverse bomen doorgegeven, welke (waarschijnlijk) geen mycorriza k."tmnen vormen. Meestal zullen 150

33 Figuur I : Verspreiding van de Vliegenzwam volgens de meldingen in het kader van het Vliegenz.wanurrenproject van de Vlicgcn'l.wnmm!.!n in werkelijkheid gegroei.d hebben op de wortels van een andere boomsoort. die wat verder weg stond. A Is deze gegevens van de bomen van vergeleken worden met de waarnemingen van 2000 blijken grote verschillen in de verhoudingen tussen de bomen. Het pcr~cntage meldingen bij eik is sterk toegenomen en bij de berk afgenomen. ln 1991 was de vcrhouding eik/berk ongeveer I: 12. In 2000 was dit toegenomen tot ongeveer I :2. Een \'Crklaring hiervoor i niet duidelijk. 151

34 Biotoop Behalve de bonmsoon. is ook n;.an de waarnemers gevraagd aan te gcvcn in \\':tt vooa biotoop de Vliegenzwam stond. Slechts van 13 prn<.:cnt van de waarncmmgcn was Je biotoop niet uit de omschrij ving te achterhalen. Zmds nl kon worden vcrwacht stonden in 2000 tie meeste Vliegenzwammen in wegbermen. Opvallend is dat een kwart van tic waarnemingen uit stedelijk gebied afkomstig tijn. Blijkbaar hebben vcd mensen de Vliegenzwammen dicht bij hui:. ge;wcht. In tijn skchts weinig gegeven:-. van de biotopen bekend. De meeste gegevens van toen kwaml.!n uit tuinen. Men:-.cn hle h.cn het hed bijzonder te vinden al ze Vliegentwammen in hun tum vonden. En gcèl t.c eens ongel ijl. Voor- of achteruitgang? De grote ''rang as natuur! ijk hoc het nu met de Vlaegcn7\\ am gaat. Ga;tt hij 'ooruit uî achteruit? Het is moeilijk om dele 'raag te beantwoorden. Uit het grote aant;tl \\Jar nemingen dat is binnengekomen blijkt in ieder geval dat de Vliegenzwam in Nederl:lnd met echt een z.eldzame soon is. In beide jaren zijn weliswaar veel ''aamemmgen binnengekomen. maar de datasets z.ijn niet geheel vergelijkbaar. We weten Jlllmers niet of er met dezelfde inzet is geteld. Om hier toch enig inzicht in te krijgen. is aan de '' aarnemer:. gevraagd of Le in 2000 dezelfde gebieden als in wilden bezoeken en,)j' :t,c ook wilden doorgeven als de Vliegenzwammen hier niet meer stnndcn. De re~pon s hierop was helaas te klein, waardoor dit geen extra informatie gaf. Bovendien speelt natuurlijk onk het weer een belangrijke rol in het voorkomen van Vliegenzwammen. Grosso modo kan ~ezcgd wordcu dat blijkt dal. als naar de versprei<lingskaarten van en ook de gegeven!> van de NMV gekeken wordt. de versprciûing en de algemeenheid van de Vliegcn;.w:-~m niet veranderd zijn. Conclusie A] met al kan gezegd worden dat hel VliegenzwammenproJect \ 'an 2000 een groot succc:. was. Er ztjn veel waarnemingen binnengekomen en de deelnemer:. 1ijn er duitjelijk entheusaast duur geworden. De waarnemingen hebben veel inzicht in de ccoll>gie van de VliegenzW<Ul1 gegeven. Het wu een goed idee zijn om het project 0\ er ongeveer I 0 jaar nogmaals op vcrgelijkbare manier te houden. Dan zal nll'>gelijk ook duiudijh. wurden of de verschuivingen tussen de boomseonen doorzetten. Literatuur Oosterbaan, A.. SJ>Oormakers. L., Kaag. K Het VI iegcn1.wammenproject. N;Jtu rn J-171:1. Twee!. M. van. Sparrius. L.. Dammc-JongMcn. M. van. 200 I. Gevonden: Vliegcntwam, Ver~ lag van hel Vlicgenzwammcnpmjccl Natura

35 Russu/a carminipes op Sterkenburg (achtergrond kun tmatig). Foto Bert Tol ma. Geoglossum gl111ino.wm (Kleverige aardtong). Foto Henk Huijser. 153

36 .. Geaderde leemhoed in Wassenaar. Foto Lenie Bakker. Omphalina Postii (Levermostrechtertje). Foto Henk Huijser. Mycena adonis (Adoni skl okjc). Foto Henk Huijser. 154

37 Tlteh pltora pe111ciflata (Penseelfranjez" am) op Egheria. Foto Wim Ligterink. Op C\cur,ll! met '\JEM teller' m Eghena. Foto Wim Ltgtcnnl.. 155

38 .. Hygrophorus persoonii (Olijfkleurige slijmkop) op Nijenrode. Foto Nico Dam. Entoloma poliopus (Somber staalsteeltje). Foto Henk Huijser. 156

39 NIEUWSBRIEF PADDESTOELENMEETNET - 3 Mirjam Veerkamp 1 en Eef Arnolds 2 1 Pelikaanweg RZ Werkhoven 2 Holthe TN Beilen Veerkamp, M.. Arnolds. E Ecological monitoring Network Ncwsletter 3. CooJia 45(3): The further development of a network of plots for monitoring selected m;.tcrofungi is dcscribed. The number of monitored plots increased in 2001 to 470; the number of people involved to 285. The present clistribution of plots is shown on a map. The number of plots for each species is inclicatcd in table 2. At lhe moment many species meet the criteria for ;.t statistica! analysis of trends. The methods tor calculation of trends are under developrneni and the first results are expected to be publisheel next year. In deze nieuwsbrief gaan we in op de ontwikkelingen van het meetnet van paddestoelen gedurende het afgelopen jaar. Het is het derde operationele jaar na de experimentele start in Tot onze voldoening heeft het meetnet zich een vaste plek verworven binnen de activiteiten van de Nederlandse Mycologische Vereniging. Ook daarbuiten slaat het initiatief aan, gezien de deelname van diverse individuele leden en afdelingen van fvn en KNNV en van terreinbeheerders. We zijn a lle deelnemers zeer erkentelijk voor hun inzet, want zonder tellers geen meetnet! Het paddestoelenmeetnet is een samenwerkingsproject van de Nederlandse Mycologische Vereniging en het Centraal Bureau voor de Statistiek. dat wordt medegefinancierd door het ExpertisecentTum van het Ministerie van LNV. Vorig jaar is een driejarig contract afgesloten tussen genoemde partijen voor de periode Daarin z~j n ook afspraken gemaakt over na te strev,en aantallen meetpunten voor sommige soorten. Daarop gaan we elders in deze Nieuwsbrief nader in. De verspreiding van meetpunten Vorig jaar schreven we op deze plaats dat het meetnet een groot succes is. Dat geldt onverminderd voor het afgelopen seizoen. U it tabel 1 blijkt dat de aantallen meetpunt~1 en dee.lnemers ook in 200 I flink zijn uitgebreid. Behalve het aantal meetpunten is een representatieve verspreiding van meetpunten over de zandgronden van Nederland van groot Tabel]. Ontwikkeling van het meetnet: Aanwllen meetpunten en rel/ers. Jaar # meetpunten #tellers belang voor een representatief meetnet. U it figuur I is af te lezen dat de ruimtelijke verdeling over ons land behoorlijk gelijkmatig is. Lege plekken zij n er vooral in de Achterhoek en op de Waddeneilanden. We hebben daar inmiddels contacten met potemiële tellers gelegd en we hopen dat die het komende jaar zullen leiden tot concrete meetpunten. Ook in Oost-Groningen. Zuidoost-Friesland, West-Brabant en Zeeland kunnen we meetpunten nog erg goed gebruiken. Nieuwe meetpunten blijven natuurlijk overal welkom, want met meer 157

40 ' / ') "..-.. I J. "",\. r / ;,'! ~ > )~ ', I \ ' '!.1~ \ J',,',: I 0 1.r,. " ' \_ ', ' I \. ' :', '). :'-v ' ~, : :, ~. J ',, ) / 't' ( ~..J )-'!, ' ", ' ' ' 7 I :'o I ): r. ~~-- _)--._\~--.,~-~ I ;t '-~-~,,.,. r ~., J, ;..".. ~ -...'-- ' ""~rt "'" I )...-, I gcgt:\ en~ l..unncn "c meer d~n. Dat gt'ijt 11 het bijtonder '1111r mcc:tpumcn met dachts-;oonen Aantul meetpunten pr r telsoort in 20ll I In tabel 2 i~ het uantal llicc.!i JlUII lc.!tl per tdmi!lrl weerg,l.!gcven vn l gcn~ ~ c ingcznndl.!n gegevens per I apnl Hduas w:ucn OIC( alle f'~lrlllllfîi..:i'cii toen al ingestuurd. waardnor soillllii J;C a ntallcn in wc l..d 1jl..hdd wat huger tullen liggen HIJ ÎClk fl'!>uurt \\ llh.ii \l!nlldd ur er \ nl duendc: mcctpunll.: n lijn lllll Up Cc.! ll \tatl,ll'\~' h \CI,IIII Figuur 1: De l'erspreiding wm de meelpillil I!// wum woordc man1cr trend" ll' hcrd.cncn. Dl! meest voorkomende tclsooncn t.ijn achtereenvolgens Gcwonc krulzoom (f>(/_n//u.' inmlutus). Geel witte rus Mil<~ U?us.wla ochroleuca ). Kastanjeholcel W olctus lmd111.q, Part:hummiet (Amanita rttln sn ns) t n Gele aardappdhovist (Sdt rotlemw citrimun), elk \ 'Uil meer dan 200 meetpunten bckcnd. Zulke :tlgemcnc ~ooncn t.ijn bij uitstek gcschi l..t vo11r het herekenen van regionale trends. Zo:tls te vcrwachten b. bchoren deze paddc!.todcn ullc 1111 de groep van de ind icntorsoorlcn, dat wil zeggen soorten die in d i c~t ti e f zij n voor bo:.scn op zandgronden maur niet op de Rotlc Lijst staan vun kwetsbare en bedreigde soorten. Vcrrassender is dal het allcmual mycorrizapaddcstuclen zijn. De meest vcrbreide strooisel:tlb reker in het meetnet is de Valse hanenkam (1/ygmp/wmpsis aurw11iam) met 125 meetpunten. 1-loutbcwoncndc paddestoelen zijn minder goed vc rtcgenwoordigcl mct hct Kleverig koraalzwammetje (Calon m viscosa) als algcmeen~ t c :mort op 72 locatie1>. 13ij tenminste 25 meetpunten kunnen van de indicatorsooncn!>t:iiîi,tisch betrouwhare trcm.h worden berekend. Tot onze vcrrussing voldoen -+ I van de 59 indicatorso<men nu al aan dat criterium. Het meelnet is vooml ingesteld l)jti de ontwikkelingen te volgen bij dt: aandachtssoonen. dat wil zcggen paddestoelen die recent 7ijn achteruitgegaan en daardoor op de Rode Lijst staun. Het natuurbeleid ''an de overhl!ld ~~ er op genebt ''lll de achteruitgang tot st:utn te brengen en gezonde popuiatics "an dezc!'oonen in Nederland te behouden. Het meetnel dient al instrument om het effect van het beleid te toetj.cn en de 158

41 kwaliteit van het meetnet wordt dan ook vooral beoordeeld op grond van het aantal mcl!lpuntt:n met aundachtssoorten. Binnt:n het meetnet maken we onderscheid LUssen selectieve aandachtssoorten met n11.:cr dan 25 recente vindplaatsen in Nederland en integrale aandachtssoorten met minder dan 25 gro~ ip l aatse n. Van de selectieve aandachtssoorten wordt eveneens gestreefd naar minimaal 15 telpunten in verband met een statistisch verantwoorde steekproef. Op dit moment vnldnen negen van de 33 soorten aan dit cri terium met veruit de hoogste score voor nn:-. boegbt:cld. de Han~nkam (Cantlwrellus ciboriu.~) met 82 meetpunten. Voor de integrale aandachtssoorten. de echte zeldzaamheden dus, streven we naar ;ovcd mogelijk meetpunten. Een statistische verwerking is mogelijk bij het tellen van tcnmi rt:-te ue helft van het aantal bekende groeiplaatsen. Dit resultaat is reeds voor 15 van de:: IR integrale aandachtssoorten bereikt. Roodschubbige gordijnzwam (Cortinarius lwluris) en Trechtercantharel (Cawlwrel/us tubaefonnis) scoren het hoogst met rcspet:ticvclijk 2H en 22 proefvlakken. Bij de instejiing van het meetnet was al wel voorzien dat niet voor ajje telsoorten het minimum aan t ~ll proefvlakken zou worden gehaald, nodig voor een statistische toetsing. Zc::kcr niet op korte termijn. Daarom is in het hierboven genoemde meerjarige contract een aantal soorten genoen1tl. waarvoor we ons in de eerste periode in het bijzonder inzetten om lilterlijk in 2003 aan de hierboven genoemde statistische normen te voldoen (contract-1- in tabel 2). Voor andere soorten is het steven ûaur ook op gericht, maar de ~unrtcn haa lbaarheid rnindc::r zeker (contntct-2-soorten in tabel 2). We kunnen tot onze voldoening vaststellen dat de doelstelling voor alle contract-l-soorten in 200 l al gehaald is! Het is voor t:crr g1)ed resultaat uiteraard essentieel dat deze tellingen ook de komende jaren worden Vlll1rtget.ct. Tabel 2. Aantal meetpunten per telsoort in 200 l. ~ tl111 trac t - I - soort. ** contract- 2- soort (zie tekst hierboven), (-)onvoldoende meetpunten vnur statistische verwerking Integrale uandachtssoorten Kleverige knnlamaniet 4 (- ) Weerhuisje 6 Trechtcrcantharcl* 22 KoperTode spijkerzwam* 14 Am1bandgurdijnzwam* 2 RPodschubbige gortlijnzwam* 28 Slijmige spijkert.wam** 8 lndigobolcet** 8 (- ) Karnmctjcsstekelt.wam* 1 Selectieve uandachtssoorten Nartisam:rniet* 46 Porlïenunanicl I 0 (- ) Oorlepclnvarn** 29 HniMeclh0leet 8 (- ) Kostgangerboleet ** 2-J. (- ) Pruikzwam* 20 Purpersnedemycena** 6 Gewoon varkensoor** 13 (-) Goudplaatzwam* 6 Bruinschubbige franjehoed* 0 Geschubde stekelzwam* 1 A vondroodstekelzwam* 9 Blauwvoetstekelzwam* J 7 Halsdoekridderzwam* 3 Dennenslijmkop 12 (- ) Dunne weerschijnzwam 8 (-) Viltige maggizwarn** 27 Schaapje** 15 (-) Roodgrijze melkzwam** 15 (- ) 159

42 Hanenkam 1 Echte tolzwam 26 Ronde truffelknotszwam 13 (- 1 Z\\arte truffelknotszwam 2-t I Lila gordtjll7.\\am 11 c- 1 Pagernamei Vleeskleurige korrdhoed Dcnn~:n~aujnzwam 53 Gewampcrdc aard!>tcr 9 ( - 1 RoLc spijkerzwam 28 Gezoneerdc stekelzwam 23 (- ) Gele $tckelzwamu 11 ( ) Indicatorsoorten Gele knolamamet l-t2 Roodbruine slanke amamct 147 Vhegenz,, an1 151 Parclamamct- 150 Ka.,tanjeboll'Ct 25~ EekhoorntJeSbrood 142 Gewone hd,:.enbolect " 71 Kle\eng koraalzwammeije T2 Peperholeet*" 43 Knot!>vocurechtcr7wam 55 NevèiZ\\ am * 65 Groene anijstrechter/wam.28 Gc!>trccptc trechterzwam 9 1 Bundclcollybia 54 Spoclvoctcollybia 7 (- 1 Roestvlekkenzwam** 50 Scherpe collybia* 83 Weck oorzwammetje 2 1 ( - ) Okergele korrel hoed s.t.* 89 Eikhaas 7 (- ) Kusscnvonnigc houtzwam 8 (- ) Zwarte kluifzwom 8 (- ) Valse hanenkam* 125 Teervlekkenzwam 18( - ) Arncthistzwnm* 200 Zwavelmelkzwam 53 LevcnnelJ..:zwam* 134 Zwartgroene melkzwam 88 Ro'sjge mell..'zwam" 98 Slinkparnsolzwam 20 C-) Bruanc antj"'''am J I 1 Groene glibber/\\ J.m JlJ Palingsteclm) ccno.~ I:! ( 1 b' art\lletl..rul/oom 15 1 ) Goud' anijwj.m Dui, ej<.broodru,,uij 3 I Gele nngbolcct 21 ( I Brutne nngbokl.!l 14 I Fijnschubbtgc! boleet I 0 1 Gele riddcr7" am 11 1 J Biucre bolcl"t 23 ( I Roodbrumc '-ChtJnndÛI.!r7\\'Jm ~0 I Paar e :.chajnriddcr/\' am 41 Spikkelph.>orpara.,ol I:! 1 Paardenhaart.J.uhng 98 ReU7.en/\\ am 5 I I Kleine unlj,,.tm 45 Fraaistedmycena :?1 C Ge\\OOn clfen,l hcmlpje IJJ Kleine bloed-,teelm) cena 71 Porseletnl\\ am.lj Groene!.Chelp"' am 6 C Gewone krulloom :?80 Dennenvoet7w~un 9 { ) Grote stink1.wam 77 Stobbezwammetje 21 { ) Schubbige bundel1wam 10 ( Berkenzwam""' 70 Dennenzwavelkop 35 Gele berkenrussuja 36 Pap i lrussula 15 ( ) Beukenrussula'*ot H I Grofplaatrussula** t)8 Geelwiue russula* 168 Gele aa rdnppc l bovi~ t >l 237 Grote spons7.wnrn 8 1- ) Koeienboleet 58 Gele trilzwam 13 I - J Paarse denncnzwam 53 Koningsmantel

43 Oe herfst Yan 2001 De herfst van 2000 is in alk loonaarden geprezen als een uilzonderlijk rijk patkle~toele nseizoen (Chri ~pîjn. :wo I: Amolds '200 I: Amol<.h & Van den Berg. 200 I ). In de von12c nieuw brief Ïioo daar pedaal aandacht aan ge. chonl-.en. onder andere door het hanum:~i!! berekenen ''an voorlopige indexwaarden van cnkdc oorten voor 77 meetpunten die i-i nds 1998 worden!!eteld (A rn ~lds & Veerkamp. 200 I). Het was ntel mogejjjk om deze berl.'l-.en tngen dit ja:tr ~te herhalen. We zijn nu ~:11nen met het CBS bezig met het ont\\ ik kelen van een mt!thode \' O(lf indexberekeningen over alle beschjkbare tel gegeven!>. We hopen dal we in de nieuwsbrief van volgend jaar hiervan de eerste resultaten kunnen laten ;icn. Deze keer moeten we volstaa n met een globale schel. van het afgelopen seizoen. De algehele indruk is dat er beduidend minder paddestoelen waren dan in ook al leken de weersomstandigheden gunstig voor fructilïcatic. vooral vroeg in de herfst. De verhalen uil vcrschillende dden va n Nederland lopen echter nogal uiteen. Zo werd de herfst in Limburg als ronduit slecht gekarakteriseerd. terwij ltellers in Drenthe behoorlijk tevreden waren. In de duinen was het seizoen van 2001 zelfs beter dan in Het zal boeiend zijn om na Ie gaan of deze indrukken straks door het berekenen van regionale indexen bevestigd worden! I-let was ook opvallemj dal sommige soorten slechts gedurende korte Lijd grote aantallen vrucht! i eh amen voortbrachten. De Vliegenzwam (Amanita musearia J. bijvoorbeeld. had in het noordoo ten een kortstondjge piek begtn oktober. Een argument om e~ n mectpum geregeld te in~pectercn. Een andere voorloptg.e conclusie i dat de verrru.scnde terugkeer, an sommige hijn:t verdwenen soorten in 2000 met een éênmalig incjdent wa. De Roodschubbige gortlij nl.\\ am. Trechtercamharcl. Gczoneerde stekelzwam thydne/lum concrescens) en antiere l.tekelzwammen kwamen op \ eel meetpunten weer voor de dag. soms zei fs in gmtcrc a:mtauen dan in :woo. Ooi-. de Hanenkam deed het opnieuw bepaald niet slecht. Wc 11jn erg benieuwd of de komende herfst een voortzetting van deze ontwikkeling te?ien zal gl!\'cn. Excursies voor tellers Wc hd>ben dit jaar veel tijd besteed aa n de begeleiding van tellers om de kennis vnn (tel)solmen lt! versterken en de methodiek van tellen le demonstreren. Het liefs! zouden we met alle deelnemers persoonlijk hun proefvlakken bezoeken. maar dat is met zo'n groot meetnel en een kon veldseizoen niet haalbaar. Daarom hebben we ook vier regionale excursies georganiseerd waarin vooral aandacht is besteed aan het herkennen ~~ an de tclsoorlen. Deze excursies hlckcn goed in de smaak te vallen en worden dit jaar daarom gecontinueerd. Soms werden verrassende vondsten gedaan. Tijdens de noordelijke excur ie in Mcnsinge bij Roden werd de zeer Leldzame Kleverige knolamaniet (Amaniw l'im., n). een integrale aandachtssoort. teruggevonden. Deze soort was daar tot in de jaren tachtig bekend. maar leek 'erdwenen. De I VN-afdeling Roden-Peize heeft het bosperceel meteen als rnt etpunt geadopteerd en werd later in tie herfst beloond mel de vondst van een andere integrale aandachtssoon. de TrechtercanthareL Een van de deelnemer. Andries van Renssen. heeft een kon versla!! 2emaakt van de excursie naar ~gheria in Twente. Dat hebben wij hier opgenomen. Uit di;,7er lag blijkt "t!l dal wc nos met beperken tot telsoorten van het meetnet. Ook excursies en werkweken van dl' NMV. alsmede excursies en studieavonden van regionale werkgroepen bicden een pnma gelegenheid om meer kennis over paddestoelen op te doen. L61

44 Excursie naar Egheria Op 6 oktober 200 I is er een excursie gehouden naar landgoed Eghcria van Natuurmomenten. onder leiding van Mirjam Veerkamp en Wim Ligterink. Egheria ligt op de Oldenzaalse stuwwal ten oosten van Oldenzaal. ten noorden van de weg naar Bentheim en beslaat uit oud gemengd eiken-beukenbos met douglas- en larikspercelen. vaak op keileem. Hel landgoed is genoemd naar de telgen uit het geslacht van textielondernemer Ten Cate. Egbert, Herbert en Ria. Ze kunnen onmogelijk bezwaar gehad hebben tegen het studieuze groepje van twintig paddestoelenvrienden dat op een droge o ktoberzaterdag hun voormalige landgoed doorkruiste (Plaat 7). De opzet was dee lnemers aan het paddestoelenmeetnet bij te scholen in soortherkenning en -registratie. Gezien de belangstelling, het enthousiasme en de deskundige inbreng moet die opzet geslaagd zijn. De deelnemers waren afkomsnig uit alle windstreken v:m oostelijk Nederland. van Gelderland tot Twente en van Drenthe tot Brabant. Een honderdtal soorten werd opgemerkt, waaronder 28 van de 110 soorten die in het meetnet geteld worden. Er werden ook de nodige bijzonderheden genoteerd. Na de signalering van een paar Donzige melhwammen (Lactarius pubescens) onder een berk, nog net op het parkeerterrein, begon de dag gelijk goed met enkele kleine oranjerode Levermostrechtertjes (Omplwlina [Jostii) op Parapluutjesmos (Marclumtia polym01plw) in de berm (Plaat 4). Het hoogtepunt viel. zoals het hoort. in het midden van de route. Waar de Allcewcg. een vochtige dwarsweg door het bos. op zijn laagst is en het eigenlijke Egheria begint. was de bem1 rijk voorzien van Hanenkam en Gele stekelzwam (Hydmm1 repand11111). Helaas ~ tonden u geen <u\dcre stekelzwammen. Wel een fraaie toef van de Penseelfranj ezwam (The/eplwra penicil/ara; Plaat 6). Terwijl deze door de foto -enthousiastelingen werd vastgelegd, hetgeen even duurde wegens wachten op de zon. gebmikte het merendeel de lunch. Daarbij omhoogkijkend wekten een paar paddestoelen vier meter hoog op een eik ajgcrnene nieuwsgierigheid en hoge verwachtingen. De kijker bracht geen uitkomst. een lange tak wel. Daar kwamen ze omlaag, nee geen Hoc:hthroncndc Schüpplinge of iets dergelijks fraai s. maar doodgewone Helmmycena's (Mycena galericulata)! Dezelfde benn leverde verder als telsoort Groene glibberzwam (Leotia luhrica) op. Dieper in het bos, op Haannos, groeide zowaar een groepje T reehtcrcantharellen, een integrale mmdachtssoon in het meetnet. In één moeite door werd tijdens deze rustpauze een ijverig schrijvend persoon LOL notulist bevorderd. dezelfde die de groep tevergeefs een ander deel van het beukenbos instuurde om de in 1997 gevonden Trechtercantharel terug te vind.en. Dat lukte daar niet. Wel leverde di t onder meer een groepje zogenaamde Bleke franjehoeden op die vrijwel onmiddellijk juister op naam gebracht werden als Okergele gordijnzwam ( Cortinariu.1 delilmtus). Even daarvoor had een achteraf opmerkelijke, zeg maar gerust dramatische. gebeurtenis plaatsgehad. Op een rottende dennenstam werd een klein aantal jonge. punaisegrote paddestoelen gevonden van licht geelroze kleur. "Calocy!Je vermoedelijk", sprak de excursieleidster lichtelijk opgewonden. En jawel, haar eigen nadetcrminatie gaf haar gelijk. Als de onvolprezen Verspreidingsatlas niet verschrikkelijk achterloopt, was dit de vijfde vindplaats in Nederland van de Oranje pronkridderzwam (Calocy/Je cerina). Dat de excursie daarna slechts werd opgeluisterd door onder meer Witschubhige gordijnzwam (Coranarius ltemirriclws), Bleke elzenzompzwam (A inico/a esclwmides). Zwavelmelkzwam (Locrarius cln:l'.wrrheus) en dergelij ke minder zeldzame soorten, mochtniet wegnemen dat wc een zeer onderhoudende en gevariëerde excursie hadden meegemaakt. Andrics van Ren s~cn 162

45 In 2002 worden de volgende :-.pcciale excur ies georganil.eerd voor deelnemers aan het mt:ctnet: Zondag J september. As. erbosch o.i. v. Eef Arnolds. Verzamelen l 0.30 uur bij re. taurant De Hertenkamp aan de rand van het A. crbusch. Hertenkamp I 0. A. sen C I 0 minuten lopen vanaf NS-. tallon As en). Lunchptlkket meenemen. Zaterdag 21 septemb er. Omgeving OI t o.l.v. Eef Arnolds. Verzamelen uur bij NS 'tation Olst. Lunchpakket meenemen. Zaterdag 12 okto ber. Loonsc en Drunense duinen of oe Brand' o.l.v. M irjam Veerkamp & Ton Rademaekers. Vcrzamelen om bij restaurant Bos en D uin. O ude Bossche baan l. gelegen tussen Loon op Zand en Udenhout. Lunchpakket meenemen. T er overna me aangeboden Voor het meetnet is het van groot belang dal meetpunten zo lang mogelijk gete ld worden. Toch gebeurt het dat mensen hun acti viteiten moeten stoppen. ln dat geval proberen wij nieuwt:: te llers voor deze meetpunten te zoeken. zeker als daar belangrijke aandacbtssoorten groeien. Deze proefvlakken zijn bij uitstek geschikt voor mensen met weinig ervaring. Een voordcel ts dat de proefvlakken al gemarkeerd zijn en dat goed bekend is welke Lelsoorten er voorkomen. Op dit momem zoeken we tellen; voor de volgende meetpunten: Provincie nr. naam of plaats x/y coördinaat begroeiingstyp e Drentht: 8 Bosw. Smilde WA dennenbos Friesland 177 Oostenvolde 215,5 I eikenberm Noord Brabam 22 Leende I 375,9 dennenbos Noord-Brabant 32 Leende I dennenbos Over het invullen en controleren van gegevens Wc willen besluiten met een paar onvermijdelijke mededelingen van technische en organisatorische aard. T ellingen in de meetpunten. Voor een aantal soorten wordt behalve hel aantal vruchtlichamen ook het aantal groepen op een meetpunt gevraagd. We vestigen er nogmaals de aandacht op dat het de bedoeling is voor die soorten beha lve het aanta l groepen steeds ook het aantal vruchtlichamen op te geven. al betreft dat soms een (grove) schatting omdat individuen moeilijk te onderscheiden zijn. Het inzenden van formulieren. Het is kennelijk nog niet aan alle deelnemers bekend dat de ingevulde fonnulieren ongefrankeerd kunnen worden opgestuurd naar antwoordnummer 7200 te Wer khoveo. Het volledige adres staat hieronder vem1eld. In \'erband met de tijdige vcrwerking van de gegeven en de voorbereiding voor de nieuw. brief zien wij ons genood7.aakt de uiterste datum van inzending van formulieren dil jaar te \'ervroegen naar 1 j a nua ri Conlrole van gegevens. Met ingang van het teljaar 2000 krijgen tellers na de vertoetsing van de telgegevens door het CBS een uitdraai van hun gegevens terug met een 163

46 corr«licfonnulier om eventuele geconstateerde fouten op aan te ge, en Den controle is be l angnj~. Er ~unnen zowel bij het in\'oeren in de computer at, hij het '"'uilen \'Un het fonnuller fouten gemaakt 7.ijn. Op het cornrolc-formulier staat soms aangegeven dut er \'Cmtocdclijk gq!e\'co'- ontbreken of OnJUISt 7tJn. Oe meest voorkomende foutmcldtng" betreft het met.l.lllgc\ en van het aantal groep\!n of het aantal Huchtlichamen \'OOr :~oonen '''a.tf\ an bet de gègc' en' ge'' cn-.t ztjn Czte ook het eerste punt hierbo,cnl. lndlen deze gege,en-. met gcnmccnl IÎJn.., hèt toch zmvol om JChterai het ontbrekende getal te schattc:n. Een.mderc: veel, oorj..omende "foutmeldmg' '' t.le Logcnaamdc duhbdtellmg. d.\\.2. dlt een prl'ici\ lak mc:t een lonen: tussentijd'" geteld dan Je ge\\en... tc pt node \ weken. Aan de gegc\ en... hoeft m du ge' al niets te 'erjm.leren. Er'' on.ll. mt.hen nothg dom het CBS rclemng mt:e gehouden btj de \Cf\'-l~rlJng \an de gege,en... Op dn moment hebben JUIIte de tellingen \an 1000 o nt\angcn en naar \\c hopen gecomg.eerd naar het CBS teruggestuurd. Als aljes gaat zoal" \Cf\\:tl' ht. l.unnen JUIItc dc1c zoml."r ook een uitdr:~ai van gegeven. van 200 I VCf\\'achten. Na de \l'f\\ erl.tng van t.lc: eventuele aanp:c.singen zijn we helemaal bij. Vanaf konll'nt.l I(J.If l.unnc:n tlc hoofdwaamcmcr.; de uitdra;u van de tellingen in mci/junt het jaar daamp \Cmadllc:n Bewaar JC \'cl<.lformulicrcn ofj~.: \'Cidboekje om de controle te l.unncn utlhlcrcn! Website Wc ujn erg bhj met de web!>lle die John Kap \'OOr het p:tdde<;toelenmccuu:t heeft gt.:maa~t. Hel adrc<. i~. Je kunt ook doorklikken vanuit de NMV-si te. Lileraluur Amolds. E., V~.:e rka m p. M.T. 200 I. Nieuwsbrief paddestoclcnrncctnct 1. Cool ia 44: Amolds. E.. Van den Berg, A.P T rend~ in de paddcswclcntlw a up basis van kartcringsgcgcvcns. Coolia 44 : Amolds. E. 200 I. Hoop voor de Hanenk:1111. Cool ia 44: 4!\-56. Chrispijn, R Het Bolarisjaar. Coolia 44: Jnformallc over het meetnet. a:mmclding v;m nieuwe meetpunten. aam rjgcn en up,! uren \an formuhcren. folders etc. naar het volgende adres. Paddestoelenmeetnet La.,. MiJjam Veerkamp Antwoordnummer ZV Werkhoven tel: vccrbmp.bcrg@planet.nl 164

47 Meetnet ballade Ecf AmoJJ-. IJ.LU,Jwpt c~:n man 10 1 hcrhthl ' tj., 11 1k lo.ru ' t~ercmlc blaren K ~d" gt n m 1.k regen hl(tpt htj n.t.ar Je gruml ll: 't..1n:n. ecu m~~ tluog J1c lijn rncctpumteh. tuthk:t hij J.tt.11 \de J.trcn I dien \ lllll\\ tt.:llcn m.m. telkil \\ oll JC tdlcu k:jn 1 A~ lllc lll\\ tlllll; rt~h krtw:lll \lll c n. ~ dllu!l,l\ \olnrnaat, cn ctlo.lt.t.t' 111 een lo.nullcn' cld dl\' de J I).!CI\ ~lijp \t:r,l m ll. l'c!ijllllll../\hlllllll Cl'll l...tp \.tl\111, k IIJ.'' ltt) het nu ll)(:h 11: "".t.ttl ' I dkn tellen 'niu\\ '' ltttd g\'l,tllcll Uil )è IIIUU\\ 1 Een grote.sllltlz\\ am met erectie in uc ~o.:: l.. '>'ihop op de hoek. I\\ cc l..umng~mantcb aan een haakje. Bt:aLrl\ l'> np hl.:t ock. een wccrhut!.jc \'OI ncvelzwammen. Mtccrt hij in lijn op~c hrijlboek. Tellen man. tt:llcn vrouw. kieurnen in novcmberkou! Oe mycoloog hoort vliegen zwammen. het is hier hdcm;:wl niet pluis: l..ijl.. hoc al die /Wammen vliegen; twe. hij i:- nu toch abuis. noteert dcrt ig vltcgcnl.wammen en l-een tevreden terug naar huis. Tc:llcn 'rnuw. tellen man. tdlcn tul JC niet meer kan! \,,,,. cd. ho "'rlll)c.:'hnllkn '''I k h.tl..l t'l 'P Je,u ~er 1" cc ',tj l.e '"' ren b J de... t.tgcr g.t.lil \,1\l 111 \J.: t'f\1(1.'11\i)(,:jl, ~~~ l.. tp)~nr~n ',,1 hjncnk.unmcn. I\~ l,tl 1111 nu~... acl th een gmc:p' h:lh'n \fpll\\ rdll'n m.m lllo l,l ~ ~ 1 l'ell gl'" '"'llll '

48 BIJZONDERE WAARNEMINGEN EN VONDSTEN Bcnschop. A De G.:adcrde lc.:mhocd. Cuolia 45(3 ): 166. In Coolia 45(2) beschreer Marijkc Nauta een nieuwe leemhoed op houtsnippen,. de Geaderde leemhocd. Een van de vondsten in november :!OOI werd gedaan door de Paddestoelen Werkgroep Wassenaarse Parken op een houtsnipperhoop naa~t hi."t appancmemgebou\\ Chateau Bleu. vlak achter het palds Hui ten Bosch. Arie B ~.:nschop maakte er onderstaande tekening van; een dia van Lcnie Bakker ziet u op Plaat 3. t)q oo 0~ Q \) 166

49 TEELT VAN HARDE POPULIERBOLEET: EEN STAP DICHTERBJJ? Peter Oei 1 en J acqueline 8aar 1 1 Garuouille I. -l007 RE Tiel <:> 'Bcrkcnlaan PM MalJen (k t, I', ltl.tr, J Culll\atilllllll Poplar Bulcte:s: a step clo~c r'! Coolia -l5 C3): Thc c:t.ltble m yct~ n htt ~tl (ungu :-. L., ccinwn tluriusculum ha ~ be..:n inoculated onto the root,,, teil I' ttl n tltinu~ of whitc poplar (Potwlu., al/ut). Jn aduition. t h ~o:..:co logica! condit ions necessary t;,, t 11 tiltttg uf t h i ~ ta,ty tmlctc Jwvc heen studicu. Thc restllts of this :.tuuy provide useful informatic>n.thnul cnnd tl i o n ~ l'or cult i vation and fruilln g of L. duriusntltml. l nll'idin ~ In Nederland is een aantal smakelijke paddeswelen alleen in ûe natuur' te vinden en (nog) nn.:t k kweken onder gecomfiunnccrcle omstandigheden. Het betreft hierbij voor de nt} cnn tt.tp:tdllc~toe len -.<.mrt en wab het Eekhoorntjesbrood ( Boletus edulis) en dé C'.tnth.ird rcwlflzardlu.\ d lw ritis). In het verleden is in Nederland wel onderzoek gedaan na.tr lk mog ~: llj k hcdcn um Cantharel te k\\ eken. Dit onûerloek heeft geresulteerd in kenni!' 111cr dt: ~lih.: t n m s tanthght.:tkn van de mycelia en mycorriza s. maar niet in de realisatie van "l:lihhht tunce rde Huchtlt c.:haarm omltng (Slraatsma en Van Griensven. 1986: Moort: er al.. ~ ~ 1 9~\lJJ \\'d " l\rden momcmed in Zweden mogelijkheden \'an het kweken van Cantharelle n o 11tlo.:r ''x. ht ~ Dant.'ll. 1999: Rangcl-Cal>tro. 200 I). P:ttldc-.toden ah Eekhoumtjesbrood en Cantharel bchoren tot de groep van t ll~~ orn t :t \ ll rmers: de lll)cc ita groeien rondom de wonchopje van hun gastheer (bomen) en Ptlltrd.J,.t.'n l-uiken, aan de hoomwonels. De schimmels dragen bij aan de groei van de honlt.' ll. ":lnt te nt:mcn efficië nt voedingsstoffen (o.a. stik!>tof en fo for) en water uit de hodt:m op. ~: n transponeren die naar de wonels. De fl interdunne hyfen ( < 3 jlm) kunnen lw.:.htc'> 111 1k bodem bereiken waar boomwonelc; niet kunnen komen (Smith & Read. 1997). In fei te " het voor de bomen effi ciënter om zich van voedingsstoffen door de 'chimmcldradcn vnn myco rri za~c himrnel s te laten voorzien dan om zelf een wijdvertakt nc t w~. rk van wortels aan te leggen. Bovendien beschcm1cn de mycorrizaschirnmels de hi' Otn tegen parasitaire schimmels, omelat ze een beschcnnende mantel om de worteltopjes heen \ ormcn en!lfwecrstol'fcn produceren. Verder houden ze de suikerconcentmtie in de \\ Ortc b laag. waardoor hel minder aantrekkelijk is voor parasieten om de wortels te lllft.:l'tcrcn. Vooral voor bomen op arme gronden is de symbiose met mycorrizaschimmels es-; ~:nttct.'l \ Ot1r hun groei CSmith & Re ad ). \.1n de eetbare mycon i;rapaduestoelen zijn her Eekhoorntjesbrood, de Cantharel en ~k f rul fel.; (Tuba pp.l cultn ~1 ir gè7îen wel de bekendste:!. Dt:zc :-.oorten hebben wereldwijd t..'l.'ll hogt: markt\\ aarde en de ja a romlet van de Cantharel alleen is meer dan 1 miljard e uro I\\.tthng. 1997). In Frankrijk bestaan al gespecia liseerde kwekerijen die kiemplanten k\crcn mcltru ffelm~ cc li u m mnu het \\ Ortelstetsel (SourLal. 1997). uast de bekende eetbare mycorrizapadde. toejen bestaat een groot aantal minder tlcj...enu~: ' ouncn. &!n daarvan is de Harde populierboleet (Lcc:cinum duriusculum). waar we Ctn' m t.ht an kt'l op zullen richten. 167

50 De Harde populierboleet is een boleet die rnycorriza s vomll met abelen en populieren, wam onder de witte abeel (Populus allm ). zwarte populier (Populu.1 nigm }. grauwe abeel (Pvpulus x canescens). en soms de ratelpopulier (Populu.1 rn n11tla). Arno l d ~ et al. ( 1995) vem1elden dat in Nederland de vruchtlidwmen van de Harde populil'rh(llcct voomarnelijk zijn aangetroffen langs lanen en in wegbem1cn. Ook zijn vruchllicho:unen gevonden in bossen. bij voorkeur op kalkhoudende klei. Sl1 1l1S op zand o J' lee.m. Deze bult.:ct is in Nederland vrij zeldzaam en is voornamelijk waargenomen op de kleigronden langs de kust van Friesland en Groningen. en langs de grote ri vieren. De Harde populierboleet is herkeilbaar aan zijn bruinachtige hocj. Het vruchtvlees van de hoed is witachtig, maar verkle u11 op doorsnede na enige tijd grijsachtig (zie ook Den Bakker, 2000). De vruchtlichamen van de Harde populierboleet zijn eetbaar. smakelijk en geschi kt voor de consumptie. Een voordeel is dat de vruchtl ichamen nauwelijks worden aangetast door insecten. waardoor ook exemplaren van enkele dagen oud geoogst kunnl.'n worden. De houdbaarheid van de vruchtlichamen is wel Jrie weken indien Zt' gekoclu (hij 4 q bewaard worden. Boomkwekerij Tenax heeft van laten onderzoeken or het mug el ijk i ~ om Harde popt!lierboleten op wille abelen te enten. Ook was deze bot>mkwckerij geïnteresseerd in de mogelijke vorming V<lll vruchtlichamen nadat de geënte bomen wa.ren verkocht. Naar aanleiding hiervan is onderzocht onder welke omstandigheden vruchtlichamen van Harde populierboleten in de natuur voorkomen. Daarnaast is nagegaan o f het mogelijk was om weefsel van de vruchtlichamen van de Hnrde populierholeet te isoleren en te gebruiken als entmateriaal Ook is onderzocht or het mogelijk w :-~ s om met sporen te enten. Vervolgens is bestudeerd o f het enten met Hm dc popul ierboleet op :.h::kkcn van witte abeel le idde tot mycorrizavomung. Jn dit onderzoek is de vruchtlichaamvorming van de geënte boompjes niet onderzocht, o mdat dat buiten het voor deze studie beschi kbare tijdsbestek viel. Materiaal en methode Standplaatsen Voor hel onderzoek werd gebruik gemaakt van de versprcidingsgcgevens van de Nederlandse Mycologische Vereniging (NMV). Omdat deze gegevens s lec h t~ in grme lijnen aangeven waar de Harde poptdierboleet in de buurt van Nijmegen waargenomen was. hebben we negen locaties geselecteerd waarvan bekend was dat Harde populierboket er voorkomt. Deze locaties lagen rondom Nijmegen, bij Wijchen en Ubbergen. Van de bodems op de geselecteerde locaties werd de zuurgraad (ph(cac I 1 ) en ph(h 2 0)) bepaald en is de chemische samenstelling (N. P. K, Ca) vastgesteld. Dit is gebeurd door bodemmonsters die willekeurig waren gestoken op de ondcrzockslocatics. te analyseren. Deze bodemmonsters zijn gestoken in de bovenste 20 cm van de bodem. wam de meeste mycorriza' s worden aangetroffen. Deze bodemparameters zijn geselecteerd. omdat uit eerdere studies is gebleken dat ze indicatief kunnen z ijn voor het voorkomen van mycorrizaschimmels. Tevens werd in de zomer van 1998 de vegetatie in een straal van 12 m rondom tien 30 jaar oude witte abelen van de geselecteerde locaties beschreven en ingedeeld in vegetatie-eenheden. 168

51 Omdat de re~ulljten, an <.Ie bodemchemische analyse indiceerden dat de Luuroraad van ûc bodem indicatief wa voor het voorkomen van de Harde popullerboleel. '~ 'cnkn ~9 extra Incaties geselecteerd om dit nader te onderzoeken. Deze locaties waren idc nt ie~ aan de ~.:crdcre negen locaties wat betreft de vegetatie en het bodemrype. De tuurgraad van de locaties waar de Harde populierboleet wel voorkwam werd vergeleken met locaties waar deze boleet niet voorkwam. /) mducr i virei t Het vtw rkom ~: n van de Harde populierboleet werd gevolgd van medio mei tot medio no\'etnber van I 998 en 1999 in het stadspark Staddijk in Nijmegen bij zes witte abelen romlom welke (lo~ de vegetatie was beschreven. Deze ze bomen werden als representatief beschouwd \'Cior de twintig witte abelen die voorkomen in dit tadspark. Er werden vier tot 'ÏJf bezoeken per jaar aan dit park gebracht. De aangetroffen vruchtlichamen werden in zijn geheel \'e!7ameld en het ver gewicht werd bepaald. Uitgegaan is van bet' ersgewicht omdat dit ooh. het verkoophaar gewicht i ; wetenschappelijk theoretisch is het nauwkeuriger om hl t drooggewicht na te g;1an maar daar is om praktische redenen van afgeweken. Sclt cfie medio \'()fit het kll'eken \'011 de mycelia van Harde populierboleet In 19<J9 heeft nnderzoek naar het mcci>t productieve medium plaatsgevonden. Daarvoor kwamen de volgende vijf media in aanmerking: BAF (A nonymus, 1994). BAr+, Malt agar (1\ nnnymus. 1994). MMN (Marx. 1969) en Modess (Modess, 1941 ) in vier herhalingen. BAT:- medium was het BAF medium wanr de volgende componemen aan waren toegevoegd lt n g/ll: cnh J)~ HPOJ (0.25) en NaCI (0.025). De groeisne lheid van het mycelium op deze vcr<>chillende media werd bestudeerd. De radtale groei van de mycelia werd iedere \veek op drie verschillende plaatsen \:muit het ronsje gemeten. De metingen werden beëindigd zodra de groei van de mycelia \Hl' götopt. 1~ 11/L'II,.m, 11'1/tt' abcfen Ver<.<~ grond van vindplaatsen van Harde populierboleet werd gebruikt om te testen of dit 'oltloende inoculum bevatte om mycorrizavom1ing te doen optreden. Stekken van wille ahcd die niet-gemycorrizeerde wortels bevatten werden geënt. Deze stekken waren opgekweekt in potjes met aarde die rijk aan nutriënten was, waardoor de wortels op het moment van enten nog ongemycorrizeerd waren. Per ste k van een witte abeel werd 100 mi hodem toegevoegd aan potgrond aan één zijkant van een wortelcontainer. Tabel I. \lageltjking l'tm ph np -18 locmies waar wel en geen boleten I'Oorkll'omen. phç,.cm pb,uo.32 locaties met Harde populierboletcn* -L66 ± ± locaties zonder Harde populierboleten** 6.99 ± ± 0.5 t.. ~ ' '.. Dt vcrst: localles tn Stadd1Jk. NtJmegcn en Wylerbergmcer. Ubbergen. **Di verse locaties in Staddijk. Nijmegen; lmmerloo en Malburgen, Arnhem. L69

52 In de zomer van 1999 zijn 100 stekken van wille abeel gcplanl in bodcrnm:lleriaul afkomstig van de vindplaatsen. ln 2000 werd deze procedure hcrhanld. Voor 111.:1 enten werden vergelijkbare stekken gebruikt. Op 80 in het laboratorium voorbereide kweekschalen met de media MMN en BAFzijn mycelia van Harde populierboleet gekweekt. Met behulp van een boonjc zijn vervolgen ponsjes mycelium van 6 mm diameter uit de actieve groeizone ge:.tan~t en aangebracht op de wortels van nog eens 200 tekkcn van wme abelen van één jaar oud. In de zomer van 1999 z ijn eveneens 100 wille abelen geëm met l>poren van Harde populierboleel Per boom z.ijn vier st u kj es van ca. I cm' weefsel met rijpe!tporen toegevoegd. ln de zomer van 2000 werd dit herhaald met nog eens I 00 bomen. De vorming van gemycorrizeerde worteltopjes met Harde populierboleet werd waargenomen aan de hand van morfologische kenmerken en met behulp van moleculaire technieken. Voor dit laatste werd DNA uit de worte ltopjes geanalyseerd en vergeleken met DNA uit de vruchtlichamen. Resultaten Stalidplaatsen wn de Harde populierboleer Bodems van de tandplaatsen van de Harde populierboleten \'arieerden van lichte z:mdgrond. zavel tot klei. Van 22 localies waar de boleet voorkwam nucwccrdc de p H globaal van 4 tot 5; de pi-l (CaCI 2 ) was nie! hoger <.Jan 6,2 (Tabel I). Op 16 locaties waar de bolcel niet voorkwam lag de ph (CaCI 2 ) boven de 6,3. De chemische samenstelling van de bodems werd gekarakteriseerd door fosfor- en stikstofconcentraties die respectievelij k lagen rond de 4,7 en 0,73 mglkg (T abel 2). Rondom de witte abelen van de negen standplaatsen in Nijmegen. Wijchen en Ubbergen werden met name vegetatietypen aangetroffen die gedommeerd werden door grru.sen. De meel\! algemene gra sen waren glanshaver CArrltenmhentm elatius). rood zwenkgras (Fesruca ntbra) en ruw beemdgras (Poa tnnalis). Tabel 2. Chemische samenstelling van de bodem van negen standplaatsen in Nijmegen. Ubbergen en Wijchen. (Std.afw. = standaardafwijking in het gemidde l<.le.) Bodemsamenstelling Gemiddeld Std.nfw. Eenheid phc..co~ Organische stof % CaC0 3 0A % Nitraat mglkg Fosfor (opncemb:wr) mg/kg Kalium mglkg 170

53 ,.,",,", 11\ llt 11 1\:r.tocd h~p t.k cumul.tiic\ ~ nug't uttcen '.mll5 "-:'..! Int 'ijf l..g \~l"gö\ tdll fl'!r '1.'1/0èO 111d el.'ll!!cmtdddde 'an ::!.' kg. tu.th tn het,,,,j,p.trk~ \t"jjtjl.. in "'ltm: g~ n t hg ll. Hel. J '\ r'!!'-'" h. ht '~ n ~n 'rul. hliil ha'"u11 \ ~triec.:rde ~,.111 t:.1 I 'i l\ll :!OU gr.tm cn hl.!drueg!!l'lllnldcld 1-; gr.hn. Dnnr ê\tcmc til\ lncden ~ - 1.tmktl' pluucr~. maaien. '-pclcnth. hunden)! " " tk pntl.'ntt~k t1og~t ''aar... chtjnlij " ', hp!!cr t>nc j..l.'cr l ijn s p nr~ n gevonden van al ).(l''llcdcn.,tcelrcstcn ub g~:v ol g van OM.tcttvttl' ltt n van amkn.: p l uj..kcr ~. I-le l tlh!l i.' IHil'cl (ljiv'k J van de 11\lgst hcvnnd t.ich op Figuur I: Vcr.''8l'II'Îcht van vm chtlllll1lk i d.tn 6 m nl\ tand ' un ccn boom. in een /idumten l'flll Harde populierbolt't 1 1 in '" nj...l'l g~ ' al hedrocg detc :tl\taml 12 m. Jl.)<)8 en /999. Swddijk. Nijmegen. Cll" 'lknd "a' ual hij d~: ene \\illc abeel... tc~.ht' I\\ cc J...c~r per Ja.tr 'ru~:hthchamcn,.an de Harde pupulicrhulcct werden aangclroffen. ll'r\\ tji h11 c~n.mjere huum 'ter j..l!l.!r tn hel Jaar,-ruchtlich;tmcn \\erden gevonden. B \I \ll cl ium l Groei..,ndhl id tmm/daj!l Hhll u \1 ~9x05 l ~ IM ~ \ l.tlt ~ r 4.0± ± 0.5 1\ llllk'l' -1.4 ± 0.2 Tahcl J: {;mr isllt'llwid ;" de fininde 1 rlll lllll'rlll c groei \ '1111 1/1\ n /io l'llfl dt 1/wrlt I"'I'"'IL'rlmlt c t llfj l't rwlullc fltlt.\in/ia Hel m~ccltum op BAr en ~ L\1 1' he tond uit dik "cd\d. ten\ 1jl bij de andere medta dun \\cd-.cl \\Crd waargenomen De ma.'l:imak gmct..,ndheld bedroeg gcmtddeld mm per weck op de media BAr en :VfM I etahel 3) Zulke groei met een lage dichtheid aan!-chimmeldraden suggereert dat de beschiknaarheid van de voedingsstoffen in malt agar. Modess en BAF niet voldeed ann de bchc)el'te van de mycclia van de populierholcel om zich goed te kunnen ontwij..kclcn. Btj latere proeven is s teeds uitgegaan van mycclia afkomstig v:.tn BAr en MM N /tij '"'' /11lr lilt llhc:lr n \hu ITli.J\Ilnning ' tn llardc p<lpulterholeet \\erd \\aargcnomen op bomen gccnt met.:rund ':m \lnjplaahen '.Jn de: ll.tnlc: populierbok-ct {Ta hel ~) Ook le\'erde hel enten met tx hulr ' '".sg;.~rpnn...jc:' \Jn g~l..\\l.'t:kt m~cetium -.ucc~o;,nlle mycorrizavomung op Het ('OI~n mc::t '(\('ren bkc:l echter tonder rc,ull.lal. 171

54 Behandeling Aantal stekken Aantal gemycorrizcerdc stckk( n Enten met grond, 1999 no-l 90 Enten met grond J ~4 Enten met mycel ia van BA~ Enten met mycelia van MMN Enten met sporen ~3 0 Enten met sporen, HO"' Tabel 4: Aantaf stekken met gemycorrizeerdt II 'Ortt' ftof~ies na ellfcn: * getjt w 111 dot dl! aangetroffen mycorri:z.a's van Laccaria sp. \\'aren. De mycorriza's van Harde populierenbolectt.ijn relatief dik en :,tcv ig. Zl:! worcj..:n gekarakteriseerd door een wollige mantel die wit tm lichtbruin kan zijn. Op morl'ologi:-.t.:hc kenmerken zijn de mycorriza's van Harde populierboleet nauwel ijks te OIHJcr:-c:hciden va n die van andere boleten. Het best onderscheidend waren de unieke handcnpatmn<:n verkregen met behulp van moleculaire technieken. Met deze h.~c hni ck hebhen we kunn~n vaststellen dat de Harde populierboleet voorkwam. andere holeten hcbbl n wc niet geïdentificeerd. Het enten met bodem heeft echter als nadeel dat ook andere bodemschimmels geënt worden. Bij een aantal bomen waren schimmeldraden te zien, die niet aan tie Hard!! populierboleet toebehoorden. Bij het enten met sporen in 200 I raakten vrijwel alle stekken geassocieerd met U1ccaria sp. (Fopzwam; Tabel 4). Discussie In dit onderzoek werden vruchtlichamen van de Harde populierholeet aangetroffen in t:n rondom Nijmegen in hel stroomgebied van de Waal. Dit komt overeen mt:t cadere waarnemingen waarin Harde populierboleet als een soort wordt omge~ehrevcn die voor kan komen in het fluviatiel district (Amolds et al. 1995). De zuurgraad (ph) van de bodems van de standplaatsen van de Harde populierboleet in dit onderzoek was lager dan verwacht. De standplaatsen vermeld in Arnolds ei af. ( 1995) suggereren dal deze boleet een kalkindicator is en op kalkrijke bodems voorkomt. Het beheer van de standplaatsen van de Harde populierboleet in en rondom Nijmegen bestond uit maaien, variërend van maandelijks maaien tot één of tweemaal jaarlijks maaien met afvoeren van maaisel. Het is aannemelijk te veronderstellen dat dit beheer de chemische samenstelling van de bodems op de ondcrzoekslocaties heeft beïnvloed. Door maaisel af te voeren en geen bemesting toe te passen kunnen concentraties van meststoffen als fosfaat en stikstof afnemen. Dil zijn gunstige omstandigheden voor de fructificatie van ectomycorrizavonnende schimmels (Keizer. 1993). Bij ruim uitgeplante bomen op een gemiddelde afstand van 10 mis er per hectare ruimte voor J 00 bomen met een opbrengst van 50 tot 500 kg verse boleten per jaar. Door te bevochtigen en hel beheer te optimaliseren is het waarschijnlijk mogelijk de opbrengst te 172

55 v~rhogen. Er is bij andere mycorri7.asoorten door Franse ondertoekers aangetoond dat er een directe relatie bestaat tussen irrigatie en de omvang van de oogst voor de M e lk bo l ~e t tsuillus gmnulmus) ( t-3 kg drooggcwich!lboom) en Oranjegroene melkzwam (Ltu:ta r~ ~ ts cleliciostts) (() kg urooggcwicht/boom) (Poitou er al ). Van de Zwarte truff el (Tuhcr nwlanospomm) is bekend dat de opbrengst I kg versgewicht/ha ka~ bedragen (o.a. Sourt.al. 1997). Cijfers uit de VS (Oregon) geven voor een geheel natuurlijk bos aan dat 0.+-.'.6 kg d roogg~wicht/ ha Matsutake ( Trid wloma sp.) geoogst kan worden (Pi lz et al ). De resu ltaten van dit onderzoek laten zien dat het mogelijk is om gecontroleerd mycorrinvormino van de Harde populierboleet te realiseren op wine abelen. Dit is een -.wpje in dl.! rich~ing van de teelt van deze eetbare boleet. In het verleden i ~ o~k het umlerzod. naar de teelt van andere eetbare paddesloelcn begonnen met de re all ~a t1 e van myco1tiza's op verschillende gastheren. Zo werden in de tachtiger jaren mycorri za's van Cantharel gesyntheriseerd op de grove den ( Pinus syll estris) en de zachte berk (Betula mhe.i'c'i'iis) (Moore et al ). In de jaren negentig werd het onderzoek naar de teelt van 1 Ca111harel vervolod met als resultaat de eerste vruchtli chaamvorming onder gecond itioneerde ~stand i g heden (Danell en Camacho, 1997). Thans. wordt in Zweden onderzocht of het mogelijk is om op.grote schaal vruchtlichamen bij boompjes geïnoculeerd met Cantharel te produceren (Rangel-Castro, 200 I ). Ook zijn mycorriza!> van Ed.hoorntjesbrood gesynthetiseerd op tamme kastanje (Cas/linea sativa). donzige eik (Quen'lt.\ pubescens) en wintereik (Quercus petraea) als eerste stap om vruchtlichamen te produceren (Cone-Aurora & Vianello. 1996). De mycorrizavorming van Harde populierboleet verliep in sommige gevallen moe izaam. zoals bij hel enren met myce lia en sporen. Mogelijke verklaringen daarvoor kunnen zijn dal de door de boomkwekerij gebruikte potgrond te rijk aan voedingsstoffen was. De concentraties voedingstolten waren hoger dan op de natuurlijke standplaatsen (mond. meucd. Jan Dicws). Daarnaast werden de potten met abelen erg nat gehouden. Dit hoge vochtgehal te van de bodem (pers. observatie) heeft mogelijk de omwikkeling van mycorrizu's van de Harde populierboleet ge remd. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat sommige mycorrizaschimmels zich slecht ontwikkelen onder natte omstandigheden (Stenstrom ; U nestam & Sun. 1995). Bovendien bestaal de mogelij kheid dat de mycelia van Harde populierboleet op geschi kte bodems (klei. zand en za vel) in de toekomst vruchtlichamen kunnen vormen. Nog onhek!.!nd is hoeveel jaar de vruchtlichaamvorming van de geënte witte abelen op zich za l laten wachten. Van de nauw verwante Rosse populierboleet (Leccinum mji u11) is bekend dat fructificatie plaats vond bij een tweejarig boompje (Henk Huijser. mond. medcd.). De resultaten van dit onderzoek geven aan dal fructi ficatie van H:trde popul ierboleet bij wille abelen van 30 jaar optreedt. Nader onderzoek met bomen in het veld 1.al aantunen w;mneer de eerste vruchtlichamen te verwachten zijn. Het onder~oek heeft ertoe geleid dat vanaf 2002 bij de boomkwekerij Tenax van Jan Dictus in Rijsbergen bijzondere abelen te koop zijn. Rond de wortelstelsels groeien de myeclia van de Harde populierboleet Het is maar de vraag of uit puur commerciële motieven kwekerijen van Populierboleten gaan ontstaün. Daarvoor is het noodzakelijk eerst m ar ktond ~l7.oe k te doen of het voldoende winstgevenel kan zijn om deze soort als consumptiepaddestoel op de markt te brengen. Wel verwachten we interesse van de kant van groenbeheerders die extra natuurbelev ing willen in parken of recreatiegebieden. Een ander marktsegment betreft wellicht beheerders van landgoederen, die extra inkomsten uit 173

56 hun bossen willen halen. Particulieren zijn mogelijk geïnteresseerd in struikvormende abelen. Grootschaliger toepassingen zijn verder mogelijk bij een combinatie van houtteelt voor duurlame energie-opwekking en extensieve paddestoelenteelt. Naar verwachting zuljen begin 2002 voor het eerst enkele honderden boompjes beschikbam zijn op de markt. Dankwoord Wij zijn LASER (uitvoeringsorganisatie van het ministerie van LandbouvJ) dankbaar voor de toegekende subsidie. Daarnaast willen wij Hein van Kleef en Emiel Brouwer bedanken voor de vegetatiebeschrij vingen. Verder gaal onze dank uit naar Bernhard de Vries, Gerrit Keizer en Jan Dielus voor de waardevolle inbreng. Literatuur Anonymus. I 994. List of cultures. Centraal Bureau voor Schimmclculrures, 33" editie. Bamn/Dclft. The Nether lands. Amolds. E., Kuyper, Th.W.. Noordeloos. M.E Overzicht van de paddestoelen in Nederland. Nederlandse Myco.logische Vereniging. Bakker. H. den Hoc raak ik thuis in de Boleten. 3. Het geslacht Lecciuum (Berken- of Ruigstcelboleten). Cool ia 43: Corte-Arora. M., Yianello. A Several aspectsof Boleuts edulis and B. aereus mycelium. a.nd mycorrhizal synthesis of some tree species. Micologia Ilaliana 25: Danell. E Con/hare/lus. [n: Ectomycorrhizal fungi. Key genera in profile. Editor: W.J. Caimey. Springer, New York, pp Danell. E.. Camacho. F Succesful cultivation of the golden chanterelle. Nature 385: 303. Keizer. P.J Thc ccology of macromycetes in roadside verges planted with trees. Proefschrift, Landbouwunivers iteit Wageningen. Marx. D.H. J 969. The influence of ectotrophïc mycorrhizal fungi on thc resistance of pine roots 10 pathogenie infections. Phytopathology 59: Modess, Zur kenntnis der Mykorrhizabildner von Kicfer und Fichte. Symb. Bot. Upsal. V: Moore. L.M., Jansen A.E., Van Griensven, L.J.L.D Pure culture synthesis of ectomycorrhizas with Cantlwre/lus cil>arius. Acta Bot. Neer!. 38: Pilz. D.. Srnith. J.. Arnaranthus. M.. Alexander, S.. Molina, R.. Luoma, D Mushrooms and Timber, managing commercial harvesting in the Oregon Cascades. Joumal of Forestry. Vol 97. No 3. Poitou. N.. Marnoun. N.. Ducamp, M., Guinberteau, J., Olivier, J.M Mycorrhization comrolée et culture expérimentale au Champ de Bolctus (Suilltts grcmulatus) ct L(.)ctariu., deliciosus. Mushroom Sciencc XII. Proceedings of the Twelfth International Congrcss on the Science and Cult i vation of edible fungi. Rangel-Castro, J.I. 200 I. Eco-physiology of thc ectomycorrh.izal mushroorn Crmtharellus cibarius. PhD dissertalion, Swedish University of Agricultural Sciences, Uppsala. Sweden. Smith, S.E.. Read. D.J Mycorrhizal Symbiosis, Sec011d Edition, Academie Prcss. Stenstrorn. E The effect of flooding on the formation of ectomycorrh.iza in PimtS sylvestris seedlings. Plant and Soil 131 : Straatsma G., Van Griensvcn. L.J.L.D Growth requiremcnts of mycelial cultures of the mycorrhizal mushroom Cantlwre!ltts ci!jarius. Trans. '8ritish Mycol. Soc. 87: Sour;~at. P Guide Pratique de Trufliculrure, Station d'experimcntations de Truffe, Le Montat. Unestam, T.. Sun, Y.-P. I 995. Extramatrical SlrtiCtures of hydrophobic and hydrophylic cctomycorrhizal fungi. Mycorrhiza 5: Watling, R The business of fructification. Nature 385: l74

57 RUSSULA CARMINIPES ONTMASKERD Peter-Jan Keizer Kruisweg CS Utrecht Ter nagedachtenis aan Maarten van Vuure Keizer. P.L Russula c~lrminipe s exposed. Cool ia 45(3): A recent colle::ction of 1he rare Ros.wla crmninipe.v, fmmd under Quercus in a forest on ri ver day. is liescribed and illustraled by a colour pl10tograph and a drawing of some microscopical reaiun.:s. Enkele jaren geleden was er een NMV -excurs ie naar het Landgoed Sterken burg, dat niet ver van Driebergen aan de Langbroeker Wetering li gt. We vonden toen midden op het pad tussen wat stenen enkele bruinig-rode Russula's. Hel was niet zulk best materiaal dat gedeeltelijk al kapot was. Latere determjnatiepogingen waren niet direct succesvol, zoal s dat wel eens gebeurt. Met een licht schuldgevoel heb ik het materiaal maar weggegooid. maar zoiets blij ft dan toch knagen. Groot was dan ook de vreugde toen we met een excursie van de NMV. 15 september 2001, weer eens op die plaats kwamen en een flink aantal vruchtlichamen vonden van hoogstwaarschijnlijk dezelfde soort. Nu was er eindelijk gelegenheid om ons te revancheren door deze vondst eens uitgebreid te bestuderen. Deze RussuJa deed wat betreft kleur enigszins denken aan R. vefenovskyi (Schotelrussula) of ook wel aan R. graveohms (Vissige eikenrussula) maar de kleur was toch wat anders en de lamellen waren wat donkerder geel. Het bleek uiteindelijk RussuJa canninipes te zijn, een soort waarvan in het Overzicht is vennetel dat er slechts één onzekere waarneming van ons land bekend is (van Vuure & Veerkamp, 1995). Deze waarneming stamt van de omgeving van Werkhoven; het is dus mogelijk dat het om dezelfde vindplaats gaat. Nu is R. carminipes niet alleen in Nederland maar ook in de ons omringende landen een zeldzame soort. Daarom volgt hieronder een beschrijving met een foto (Plaat 1) en een tekening van de microscopische structuren (Figuur I). Beschrijving. Enige exemplaren groepsgewijs groeiend langs en ten del.e op een bospad op rivierkleibodem met laanbeplanting bestaande uit oude eiken. Hoed 6,5-10 cm diameter. jong met neergeslagen rand, spoedig uitgespreid, min of meer vlak of met verdiept centrum, kleur bruinpurper-wijnroocl. M unseu LOR4/4, 4/6, 3/4, 3/6, 2.5YR3/4, gewolkt met wat blekere tinten, in het groepje ook wat lichter gekleurde exemplaren, deze bleekbruin-vuilroze violet 7.5YR 7/4, 7/3. IOYR 7/3 met vaal strokleurig centrum. Oppervlakte mat. droog. rand niet gevoord. Lamellen tamelijk grof en breed, wijd uiteen mm breed. bleekgeel, kort aflopend. Steel 3-9 x I,5-3 cm, cilindrisch tot wat opgeblazen naar de basis, vrij plomp, klelll witachtig met bij de basis een roze veeg, dit kenmerk niet bij alle exemplaren aanwezig, voorts bruinig aan de uitejste basis. oppervlakte grauwig vcrkleurend bij aanraking. Vlees stevig, bij ouder worden grijsgrauw verkleurend smaak mild, wat onaangenaam bitter, geur zwak bij jonge exempl aren, oudere met i e t~ zoetig-fruilige geur. Sporee IV -c volgens het systeem van Romagnesi ( 1967). Sporen subgloboos, 8-9 x 7-8 ~m, ornamentatie (voor een Russula) zwak ontwikkeld, maxi maal 0,5 J.lm hoog, een onvolledig netwerk van lij ntjes en wratjes J75

58 '~ ~ r ( \Omleml. nabij de ;rp1culu' een Jonkergel.kurJe 'lel. t 111 ~ k ltcr' ' n:agcn:-1 lll~dhutû rno.:l.., l an J... c:. \\.;tn g gl.'~~ptl!l!ru~ h~ fl.'n. 'non' met gcfncru:-.leeruc l.'kllll.'lllcn ( d c r 111 ;1 t u q s 1 i d 1.' n 1.: n -;dwarse n lc t -g~ ïrn: nn co.:nk dcrrnull>cysliden. illl' flt\i:h c' lillen, uoral op de hasi' 'an dt: ge11nem<.lc cclll'n. l. : 111~c 'primordiall'' hyft:ll aanwc7ig. d Figuur 1: RussuJa cannimpe:. Blum. a. Sporen; b. Hoedlruidh_\fen. ren dele 1111!1 pt}{llll!nt hc \'attende \'actwh n: c. Dem wrocy.niclen, SO II UIIÏ,~e geiitcrusteerd: cl. Primordiale h_,fe. Mauwreepje = I 0 Jl lll c Het b Jo.: vcn.licnste g o.: wo.:r~ l 'an B lum ( I 953) nm J~:'lo.: Ru,!>ul:t ab upano.: :-~u 111 to.: ho.:rl.o.:nntn tn de grcwp ' :1 11 \lloncn met ct:n milde \fll:tal.. en een gde 'poreniî!!uur Binnen dct o.: groèp 11jn o.:nkck hcltlcrrntlt.'!>.uortcn. ''.w onder N. pscudrlltllc ~~u ( K lciho~rw.,u lal ma:.tr 1."111!!1." andere -.oon cn hebhen l'en meer bllnll' J...leur. hc't:t:1ndc llt t nuance!> 'an 'lil let. wijnruud. purper. hnuntg tut ;rel t ~ groenig. so m ~ verhkkend. Russula's met.wik -;oon klc.:urcn kunnen cnonn variëren. \\ut het herl-eunen \".lil J e soorten natuurtijk bemncilijkt. Blum hee ft gezien dat er eo.:n M10rt is met vrijwel rontic sporen met een erg lage ornaml.!ntatic. afwijkend van wat wc gewend zijn van :rndcn.: Russula's. Daarenboven heen hij hyfen in de hoedhuid gevnnden die met lijne incru$t:1tic1> bedekt zijn. De steel van deze RussuJa was roodgck leurd, op grond hiervan ht:éft hij zijn soort R. carminipe.1 gedoopt. Later {Bium. I 954) betreurt hij tlczc naam enig~z in s omuat bleek dat er ook geregeld exemplaren zonder, of met slechts een klein veegje rood aan de steel gevonden worden. Merkwaardig genoeg deelt Blum zij n R. carminipl's in bij de soorten zonder dermalocystidcn. In het materiaal van Sierkenburg waren U" wel <wuwe7tg. al waren z.e njet talrijk. Ook Romagnesi ( 1967) venneldt dat ze wel aanwezig zijn. Wclliclll is het aantal dennatocystiden som erg klein waardoor deze gcm i!> I kunnen worden. Wat betreft de incrumaties aan de dennatoc}'l>tidcn en primordiale hyfen hel volgende: wanneer vers materiaal wordt onderzocht en het rn ic ro~coopprepa r.tu t in wmcr wordt gemaakt. zij n de fijne kristalletjes aan de b~ i s of aan de onderste helft \'an sommige van de genoemde cellen te vinden. Een terke vcrgrot.ing ( 1000 x ) b oood7.akelijl.. In andere vloeistoffen en bij hel bestuderen van gedroogd m:ltcriaal kan de incru l:ltic t ÏJn verdwenen. in ieder geval erg moeilijk terug te vinden. Blurn raadt het gebruik van fuch!-int: aan, maar niet iedereen zal echter die vloei tof ter be eh i k.king hebben. 176

59 Bl ijkbaar is de soort overal zeldzaam. Jn Duitsland is R. carminipes ook slechts enkele keren gevonden: toevallig staal in een recent nummer van hel Zeilschrift filr Mykologie een melding met een bc chrijving en een duidelijke foto (Krauch, 2001). Met dank aan Ben Tol ma voor ter be. chikking stellen 'an 1.ijn d ia van Russula carminipes ' oor den publicatie (Plaut I ). Literatuur Blum. J Russules raresou nouveil es. Bull. Soc. Myc. Francc. LX fx: Blum. J Sur les rul>sule l> uouces à sporée jaune. Bull. Soc. Myc. France, LXX: Krauch. F Sechs interessante T:iubli ngc aus Nordrhein-Wcstt'alen und Hessen in den Jahrcn 1999 und Z. Mykol. 67(2): Romagm:si. H Les Russul es ti' Eurore et d' Afrique du nord. Bord as. Vuurc, M. van. Vccrkamp, M.T Russula. In: Arnolds, E., Kuypcr, Th.W. & Noordeloos, M.E. (cc.ls): Overzicht van de paddestoelen in Nederland. Uitg. Nederlandse Mycologische Vereniging. ERRATUM In het artikel van Chiel Noordelaas 'Hoe raak ik thuis in de Satijnzwammen' in de vorige Coolia (45(2): 67-93) is op pag. 84 een hinderlijke fout geslopen. Bij het onderschri fl van liguur 50 is per abuis liguur 51 afgedrukl Hieronder de juiste figuren. met de juiste ondl!rl'chriften. Figuur 50. Subgenus Trichopilus: E. j ubmum ( Fijnschubbige satij nzwam). Figuur 51. Subgenus Alboleptonia: E. sericel/um (Sneeuwvloksatijnzwam). l77

60 UIT DE TIJDSCHRIFTEN Huub van der Aa Artikelen met meer dan twee auteurs worden gerefereerd als auteur et al. Een * achter een naam betekent dat de betrokken soort in kleur is afgebeeld. De vcrschillende talen worden tussen r 1 met de volgende codes weergegeven: De: Deens: Ou = Duits: E = Engels: Fr = Frans: Il = ltajiaans; Ne = Nederlands: Sp = Spaans: Zw = Zweeds. Talencode tu~~cn ( ) betekent: met samenvalling in die taal!de (E)l betekent uus: Deenstalig artikel met Engelse samenvatting. AMK MEDEDELINGEN No. 200 I. 4. december 200 I. JNe(E)) llubert De MeuJder begint een nieuwe serie beschrijvingen onder de titel Onderzoek naar het voorkomen van paddestoelen op Russen (Juncus)'". In de eerste ancvering worden 11 pyrenomycctcn beschreven en geïllustreerd met duidelijke tekeningen van habitus. asci en ascosporen. Jean Schavey geeft in " Het geslacht Pezi:.a in Vlaanderen"' waardevolle aanwijzingen bij het dctem1ineren en een sleutel naar de 26 soorten die tot nu toe in Vlaanderen gevonden zijn. Onder redactie van Jos Volders worden in deel 2 van '"Enkele nieuwe of interessante soorten voor Funbel"' enkele tientallen soorten uit uiteenlopende groepen kort behandeld. Er worde n e nkele ni euwe combinaties voorgesteld maar die zijn volgens de huidige nomenclatuurregels niet geldig. No. 2002, I, maart 2002 [Nc(E)]. Hubert De Meulder vervolgt zijn "Experimenteel onderzoek naar de successic van paddestoelen op dood hout"' met de ge a flevering. Hij geeft een samenvatting van eerdere atleveringen en bespreekt daama de volgende "aanwinsten'' voor het onderzoek. dat inmiddels in een stadium is waarbij bepaalde houtsoorten a l uiteen aa.n het vallen zijn: Twee pyrenomyceten: u1siosp/weria lzirswa en Trematospl!aeria pertusa: voorts Atlwlia epiphyfla (Gewoon vliesje). Myceno leptoceplwla (Stinkmycena). Myxarium grilletii (Grijt.c suikertrilzwam) en de imperfecte!>chimrnel SporrHchisma mirahile. Als aanhangsel geven enkele tabellen een wtaalbeelu van dit interessante onderzoek. D ezel fu~ auteur beschrij ft een vondst van 'Halo.wrpheia spartinae. een pyrenomyceet op de Grote lisdodde". Het bijzondere van deze vonust is dat het een vertegenwoordiger bctn:ft van een groep die voornamelijk op zeeplanten (o.a. wieren) gevonden wordt en die in z ijn morfologie aanpassingen heeft aan een aquatisch mi lieu. De schimmel werd gevonde n in de uiterwaarden van de Schelde. bij Schelle. Ron Bronekers beschrijft een (Zuid Limburgse) vondst van "'Trichobo fus zukalii. het Harig sinterklaasschijije op reeënkeutels, gevolgd door een sleutel ltlt 4 soorten van het gcslacht Triclwlwlus. Guido Le Jeunc brengt ver lag uit over "'Bijzondere waarnemingen van Ru.wt ta ~ in De volgende soorten worden kort beschreven. met afbeeldingen van enkele microscopische kenmerken: RusS/1/a pallidos[jora, R. odorata (Geurige russula). R. galochroa, R. rlwdella (Steenrode russula), /?. clusii, R. gracillima (Sierlijke russula). R. fragrallfissima. R. raoultii (Citroengele russula), R. ru!jra en R. 178

61 omoe110 (Pastel russula). Dal het allemaal zeldzaamheden zijn moge o.a. blij ken uit het feit dat veel soorten nog geen Nederlandse naam hebben. Johan Paulussen refereert een artikel ui l een Enge l:.-. medisch tijdschrift over "Triclwloma equesrre, de Gele ridderzwam, eetbaar of toxisch?" en stelt naar aanleiding van ervaringen in Frankrijk dat deze soort ten onrechte als eetbaar te boek staat. JAARBOEK VAN DE VLAAMSE MYCOLOGEN VERENIGING No. 6. december 200 I [Ne (deels: E)] begint met het "Verslag van de I o Vlaamse-Mycologen-Dag. Rijks Unj versitair Centrum Antwerpen (R.U.C.A.). 17 maart 200 I. Pa ui Van der V eken geeft in Na 10 Vlaamse-Mycologen-Dagen" een kort historisch overzicht over hetgeen er in de afgelopen tien jaar bereikt is en doet suggesties voor de komende periode. André de Haan geeft een korte inleiding tot de "Gordijnzwammen, hoe herken je ze?". Karel Van de Put geeft een beknopt overzicht over wat er bekend is over "Mycoloxinen en Mycotoxicosen". Myriam de Haan bespreekt de ' Myxomyceten in hel jaar 2000''. Aan de orde komen Licea biformis, L. pusilla. Trichia contorta. T. verrucosa. Fuligo 1/tusconon, F. leviderma. Didenna deplanmum. Col/aria arcyrionema en Colloderma oculatum. Ruben Walleyn geeft een "Verslag van de mitleniuminventnrisatie tuinpacldestoelen", resulterend in een lijst met 580 taxa uit zeer uiteenlopende groepen. Ruben Walleyn en Annemieke Verbeken belichten "Enkele mycologische hotspots in de regio Aalter Wingene-Ruiselede". Zij bespreken eerst een aantal mycologisch interessante locaties in hel gebied en geven in een "Addendum: enkele details betreffende bijzondere soorten". Christine Hanssens beschrijft in "De Baretaardster en enkele bijzondere zwammen uit Zuid-West Vlaanderen'' de volgende soorten: Geasrrum srriatum ( Baretaardster), Helicobasidium brebissonii (Violet wasviltje). Tapllrina padi (Narrentasje). Melanogasrer broomeianus (Welriekende inkttruffel) en Camarophyllopsis joerens (Stinkende wasplant). Paul Van der Veken en Em i Ie Vandeven brengen de "Synthetische vi ndlijst V.M.V. excursies 1999 en 2000". ln deze omvangrijke opsomming zijn de soolten per taxonomische groep gerangschikt en is heel wat verdere informatie verwerkt. Voorts is er een "Inventaris mycologische tijdschriften en reeksen, raadpleegbaar in de bibliotheken te Meise (BR). Gent (GENT) en Antwerpen (KAMK)'', een "Verslag van de Algemene vergadering Vlaamse Mycologen-Vereniging van 17 maart 2001 (Antwerpen, R.U.C.A.)" en een ledenlijst van de Vlaamse Mycologen Vereniging. PSL-NIEUWS No. 9. I. januari 2002 [Ne (soms E)] heeft een foio van Hyphodonria barba-j()\lis* (Franjetandjeszwam) op de kaft. Jo Bollen bericht over "De Prachtgordij nzwam in het bos te Elsloo'', met naast de beschrijving een kleurenfoto van de betrokken soort, 179

62 Cortinariu.\' rriumphans*. Ron Bronekers beschrijft achteree nvo lgens ''Tricltophaeopsis Telraspora, een nieuw pelsbekertje op oude mest" en ''Trichoplwu1 abundans (Karsl.) Boud.. een vuurtje graag voor het Brandpelsbckertje". Beide soorten worden met tekeningen, gemaakt door Piet Keldennan. geïllustreerd. Jo Bollen e n Piet Kelderman beschijven. als nieuw voor Nederland, ''Leucoagaricus pi/arianus*. een leuke ven assing!'', Piet Kcldemmn gee ft in "200 I. het jaar van de Honingzwam" een verslag van leuke, opvallende en individuele vondsten". Het is een opsomming van veel bijzonderheden die in het Limburgse gedaan werden. in wat de schrijvers "'beslist geen topjaar" noemen. Henk Henczyk beschrijft een vondst van ' De Roze stinkzwam in het Danikerbos". BULLETIN DE LA SOCIÉTÉ MYCOLOGIQUE DE FRANCE No l Dit deel is voor de helft gevuld met een lange ledenlijst en verenigingsnieuws. Massimo Candusso en Maria Teresa Basso geven een beschrijving van ''Melanoleuca pseudo-brevipes*, une rare espèce de la flore mycologique de la Galice. Espagne" [Fr(Fr. lt. E)]. Bernarel Duhem beschrijft ''Acalllhophysellum l'erecundwn* (Basidiomycota, Hericiales), espèce nouvelle'' [Fr(Fr, E).l en Gérard Trichics [Fr(Fr, E)] beschrijft rwee nieuwkomers voor Frankrijk: "Aca/1/hopltysium canadense* et Helicobasiclium longi sporum*, de u x espèces exotiques récoltées en Lorraine (France)". Van eerstgenoemde was al enkele jaren geleden door Mervielde en Stalpers een eerste vondst in Europa, uit Luxemburg. gesignaleerd. De tweede soort is nieuw voor Europa en tot nu toe alleen uit tropische en subtropische gebieden bekend. Maurice Gnignon et al. introduceren 'Une espèce nouvelle, Denll othele nivosoides*'', een soort die op verschillende plaatsen in Frankrijk en Marokko is gevonden, steeds op schors van JeneverbessooJ1en. No. I 17. 2, 200 I wordt voor een belangrijk deel gevuld met een "Contribution à!'étude de la mycotlore cortinaroïde de nouvelle-zélande" door Karl Soop [Fr(Fr, E)]. Hij beschrijft 28 nieuwe taxa, behorende tol de genera Cortinarius. Thax/erogaster, Pholiota, GymnOfJÎius en Hebt~loma. met talrijke kleurenfoto s en tekeningen. Kortom. voer voor de specialisten. Tjakko Stij ve et al. [Fr(Fr. E)] presenteren de resultaten van een uitvoerige "Etude comparative des métaux lourds et d'autres éléments traces dans Gyrophragmium dunalii et dans les agarics jaunissants de la sectien An enses ". G. dunalii* is een secotioïde voml (met vrijwel gesloten blijvende hoed en aanpassingen in het hymenium) die nauw verwam lijkt aan de geelverkleurende champignons. Deze bijzondere soort werd verzameld op het eiland Oléron. aan de Franse Atlantische kust. In het laboratorium werd materiaal van de soort vergeleken met dat van 29 Agaricussoorten en overeenkomsten en verschillen met betrekking tot de opname van een groot aantal metalen werden geregistreerd, in een groot aanlal tabellen weergegeven en verder bediscussieerd. No. 117, 3, 2001 begint met twee artikelen over Aphyllophorales van het eiland Réunion: Patriek Baisselet [Fr( Fr. E) I vond wal dichter bij huis "Leucoagaricus marginmus* comb. nov., espèce d'origine califomienne retrouvée en France''. De soort wordt uitvoerig vergeleken met 180

63 Ll ucoagarints cupresseus* en het artikel besluit met een sleuteltje naar Leucoagoricus-soortcn die met genoemde soorten verward zouden kun nen worden. Lahsen Khabar et al. I Fr(Fr. E) I brengen vcrslag uit van 14 jaar onderzoek naar Lc~ Trutles Marocaines". Alle gevonden snorten worden beschreven. afgebeeld naar habitus en microscopische kenmerken, inclusief SEM-foto 's van de sporen. en verwerkt in een sleutel. Het zijn Tuber a.w. T. oligospermwn*. Delast ria rosea*. TeJfezia arenaria*. T. boudieri, T. clavej)iî, T. leptodenna*. Tirmania nivea*. T. pinoyi en Picoa j uniperi. Jean Mornand levert een "Contribution à la connaissance des champignons du Maine-et-Lo ire" waarin de genera Pluteus en Volvariel/a worden behandeld. MYCOLOGIST No november 200 I [alle artikelen ECE) [. Vanaf de kaft kijkt een fraai met kanten kraag uitgedoste heer uil vroeger jaren ons enigszins afwezig aan: het is Princc Federico Cesi ( ), een Italiaans edelman die volgens de schrijver van een artikel over zijn werk, D. N. Peglcr, uc fraaiste verzameling afbeeldingen van paddesloeien van vóór I ROO hee rt gemaakt. Deze verzameling omvat 595 soorten. gerangschikt in drie banden. bekend onder de naam "Cesi codex". en is nooit gepubliceerd. Er bestaan wel twee kopieën van het werk, waarin o.a. voor het eerst ook microscopische kenmerken van paddestoelen z ijn afgebeeld. Peter Roberts vervolgt een serie over " British Tremelia species'' met deel 3. waarin naast de bekende so011en Treillel/a Ï111 asa (Dwergkorsttri lzwam), T.. vi111plex en T. versicolor (Schorszwamtrilzwam) twee nieuwe soorten worden beschreven: T. cal/unicola en T. samensis. beide van Britse vindplaatsen. Alle soorten 1ijn met tekeningen geïllustreerd. Timothy J. Baroni en Graham Mattock beschrijven "Rhodocybe ruseiavellanea*. a new record for Britain and Europe". In de serie "Useful Fungi of the World" behandelt D. N. Pegier Fomes fomentarius (Echte to nde rzwam) e n lllollotus obliquus (Bcrkenweerschijnzwam). Van eerst- genoemde wordt wel beweerd dat hel de eerste paddestoel is die door mensen gebruikt is. want er zijn resten van gevonden in opgravingen van kampementen uit het mesolithicum. Er werd een substantie van bereid die men "Amadou" noemt, en die een sterk absorberend vermogen heeft en daarom vroeger gebruikt werd als bloedstelpend middel. Voorts werd er een licht ontvlambaar poeder van gemaakt, dat o.a. gebruikt werd in tondeldozen. lnmwtus obliquus wordt in Rusland al sinds eeuwen gebruikt bij bestrijding van tumoren. Hier gaat het om een soort thee. die van het vruchtvlees wordt getrokken in water of in alcohol. De werkzaamheid tegen bepaalde vom1en van kanker is ook in recente tijden vastgesteld en in Rusland door hoge medischwetenschappelijke autori teiten bevestigd. Maurice 0. Moss en Richard M. Jackson melden en beschrijven een vondst van " Conocybe i11 trusa* in Godalming. Surrey". Hun gegevens over d e verspreiding van deze soort. die voornamelijk in kassen voorkomt. zijn onvolledig want de Reuzenbreeksteel is ook in ons land herhaaldelijk aangetroffen en zelfs ooit (ten onrechte) als aparte soort beschreven, feite n die de schrijvers onvermeld laten. In "Profiles of Fung i'' komt nr Psathyrella pen,elata* aan 181

64 de orde met een fraaie foto. Deze opvallend behaarde soorl is overal ero zeldzaam en is indertijd door Kits va~ Waveren beschreven naar materia; l uit het Amsterdamse Bos. Hij heet bij ons de Bleke vlokfranjehoed. Als ''New British Records'' worden de volgende soorten kort beschreven, door verschillende auteurs: nr Pseudombrophila ramosa, 197. Boudiera acanrhospora Peziza megaloc hondra Pachye l/a subisabellhw Phacidium pusillum Spiculogloea subminura en 202. Plureus insidiosus (Zwaardvis hertenzwam). Andrea I. Romero en Silvia Blumenlield vergelijken in ''Tuber rujitm from Rio Negro. Argentina, with notes on Spegazzini's Tuberales genoemde. deze bij ons tamelijk algemene soort (Roodbruine truffel) met enkele verwante truffels uil Argentinië. Hun verhaal is geïllustreerd met licht- en scanning microscopische opnamen. Voorts zijn er enke le kleinere artikelen over schimmels en paddestoelen op postzegels en in de "Cookery Corner" een vrij eenvoudig recept voor "Wild mushroom goulash". SCHWEIZERISCHE ZEITSCHRIFT FÜR PILZKUNDE No. 79, 3, juni 200 I heeft Mycena adonis* (Adonismycena) op de kaft. Als ''Pil.ze des Monats" 5 en 6 [Du, Fr] rungeren Gyromirrtt accumbens* en Hydnobolites cerebrij(mnis* (Bleke hersenrruffel). beide beschreven door Peter Buser. Tjakko Stijve heeft 30 jaar lang tijdens de mjddagpauze mycologie bedreven in de buurt van zijn werkplek en noemt zijn verslag ''La mycologie de la Pause-Midi: Les champignons de Yevey el de la Tour-de-Pei lz, deux communes suisses au bord du lac Léman" [Fr (Fr)]. Hij heeft in die periode 174 soorten gevonden. R. Flammer en H. Tinner (Du, Fr) geven antwoord op de vraag: " Reagieren a myloide und dcxlrinoide Sporen aus gekochten und verspeisten Pilzstückchen mil Melzer Reagens noch positiv?" De relevantie van deze vraag zal de lezer beter begrijpen als bij weel dat deze auteurs speciajjsten zijn op het gebied van de " Notfalldiagnostik", e n regelmatig determinaties moeten verrichten aan de hand van halfverteerde maaginhoud. Het antwoord op de vraag is overigens positief, met dien verstande, dat de kleuring beter lukt bij sporen die nog zijn ingebed in stukjes hymenium, dan bij los in het maagsap ronddwarrelende sporen. H.-P. Neukom schrijft over het kweken van eetbare paddestoelen. In het Duits heet zijn anikei "Pilzucht- ei nc echte Herausforderung'', in het Frans heet het ''Culture de champignons - Commerce et hobby". De twee belangrijkste behandelde soorten zijn Pleurotus osrreaws* (Gewone oesterzwam} en Lenrinula edodes* (de Shiitake). In de rubriek ''Fundmeldungen" [Du], wordt Plureus ja1 rei* behandeld. Beatr.ice Senn-Iriet en Simon Egli brengen verslag uit over de stand van zaken bij de " Pilzkarlierung Schweiz". No , augustus 200 I begint. zoals iedere aflevering, met een ten gele i ~e "Liebe Leserin, lieber Leser", dat ik meestal niet refereer. Maar de ondertite l 'Pi I ze. Aberglauben & Erotik'' I Du en Fr l prikkelde toch net genoeg om kennis te nemen van enkele recepten, die de schrijver ontleent aan een pas verschenen boek over 'Modeme Universalgeschichte der Geheimwissenschaften''. Maar het effect valt volgens de schrijver van dit stuk nogal legen. Bij het eerste recept verzucht hij al: "Eigentlich ein Standardpilzrecept - 182

65 ob ich wohl der einzige bin. der über all t.lie Jahre die anregende Wirkung nicht \ erspürt hat':'" Voor de liè01ebber worden nog allerlei trucjes aanbevolen. die te maken hchbcn met tierde en trouw. en eigenlijk maar zeij en met paddestoelen. Bcatrice Senn-Iriet et a l. beschrijven als.. PiiL des MunaL-;" IDu en Frj nr. 7 "Der Eggenpil1. an Föhre. alias flpicodon pendu/u:-.*. Nr. 8 i ~ Rus.'llllo medullaw* (Mt!rgrussula). Hcinz Baumgartner schrijft al jaren lang bijdragen onder de titel "Leitfaden der Mykologie... stukken die ik ook alleen bij uitzondering refereer. omdat het meeslld om een soort lessen voor beginners gaat, die op zich zeer Jeesbaar 1.ijn. maar uit de aard van de zaak zelden iw. nieuws brengen. De 38c bijdrage heet wozu in die Fcme schweifen lduj of "C'c. t tout prè de chez ' Oi...''[Fr}. en gaat ö\er paddestoelen die je dicht bij huis. op straat (bv. Agaricus bilorquis*. S traatc hampigno n ) of in de tuin (bv 1Hacrvlepiota ~ enenaur~) kunt vinden. Rolf Studcr zocht naar "Frtiblingspilze in Kanada.. en, ond en fotografeerde o.a. Mitrophora semilihera* (= Morehel/a s., Kapjesmorielje) en Prychove1pa bohemicn. Onder het kopje "Fundmcldungen' [DuJ "ordt een vondst uit I 993 van de ui ter 1 zeldlame Pseudorhi:::ina sphaerospora* besproken. No. 79, 5, oktober 200 I heeft Hy8 rocybe intc rmedia* (Vezelige wasplaal) op de o mslag. In de rubriek "Aus alten Zeite n'" ( Du en Fr) wordt een artikel over de zeer gift i ge Cortinarius arel/anus* (Giftige gordijnzwam) uil I 972 opgediept. "Der Pilz de~ Monats' (Du en Fr) nr. 9 is Plweus po/iocnemis*. een zeldzaamheid. ook in Zwitserland. De soort wordt beschreven, en ve rgeleken me t de verwante Plweus dieflrichii (Krakhoedhelienzwam) en P. rimu/osus. Nr. 10 is Plureus depaupemrus*. Eleno Zenone {lt.. Du en Fr.) beschnjft Phellinus rhamni* en Stepban Wyss (Du) bericht over "Der Kriiuterscitling ( Pieuro~ us el) ngii*). ein neuer Zuchtpilz bereichert den Speisezeuel''. Het is gebleken dat de bruikbaarheid van deze oon voor grootschalige kweek mede afbangt van de herkomst. Zo wordt de 'Atlantische' vom1, zoals onze Kruisdisteloesterzwam. als vorm met weinig smaak en vlees, niet geschikt geacht. terwijl de dikvlezige en dus goed bruikbare vormen tamme n van versebillende ande re a lpine schermb loemigen. Voorts z ijn er korte m c d e d e I i n g e n o v e r La c 1 a r i 11.\' salmonicolor* (Du), de truffel Trappea darkeri (Ir) en Ciatilrus archeri* ( Inktviszwam) (Du). 183

66 BOEKBESPREKJ NG Noordeloos. ~ I.E.. Ku ~ p~r. Th.W., Vellinga. E.C. teds.) Flora Agaririna ecrlandica Vol pp. ISBN l9-l-5 (gebonden). ISBN W-l-3 (ingenaaid). A.A.B<tlkema. Li:.se. Prijs: Euro 71. -o (!!ebonden). Euro -l5.-- (i nl!cnanjc..l ). V~)or NMV-Ieden: Euro 60.- resp. Euro ~ - Dit deel uit de serie vun kritische monografieën \'an al le in Nederland voorkomende plaatjeszwammen en boleten omvm de Agaricaceat:. De soorten zij n verdcelc.j Mcr tien geslachten. waarvan er één. 1\/IOfl.wl/ima. waarschijnlijk vooral bij Nederlandse myco l ngl~ n bekend is. aangezien het gehnset.:rd is op Nederlands materiaal. De geslachten hevath.:n 1.owel wit- of bleek-sporigc soorten. die ook wel in de Le,,iow ceae worden ondergebracht. als zwanbruin-sporigc traditionele Agarica('eae. Naast A/lopsalliow b ch~jndc ll dcl.l' publicatie Agaricus. Macrolepiota, Chlorophyllwn. LettCOl'llfii'ÏII/1.1', Leucoagaricus. Ll'piow, C!twllnt!m_, ces. Cystofepiota en Mefanophylfum. De enige verandering in vergelijkjog met andere moderne cla!> s ilïc ~Hic s betreft i\tlelanophyllum. dat nu bij de bleeksporigc Lcpiowachtigen is ondergebracht en niet bij de Agaricus-grocp. onjanks de gekleurde sporcc. Cystoclemza is in dit systeem niet opgenomen. Het deel begint met een ~Ligemeen hoofdstuk. waarin tk omvang. methodic!..cn en presentatie van de Fiom Agaricinn 1\'ecrlandica worden uiteengetel door C. Bw.. Ook hc\':tt het een \'erklarende tennenlijst door twee van de redacteuren. bijgc~taan c.joor M.M Nautn \llor de lijst van afkortingen gebruikt voor de auteurs ~ n de bibliogralïe. geheel 1n overeenstemming met eerdere delen. De taxonomtsche hoofdstukken volgen evencen., ht.:t stramten ''an de voorgaande dden. met per ~oon ungebre1de bescbnj\'ingen en lijntekeningen van vruchtlichamen en relevame microscopische kenmerken. Per soon is er ook nog een lijst van geselecteerde beschrij"ingen en afbeeldingen (\'aak in kleur). Verc.Jer is er een volledige lijst van synoniemen en zijn er sleutels 10 1 allt: behandelde soorten. DeLe sleutels zijn gebaseerd op duidelijke kenmerken die geen rui mte voor twijfel overlaten. maar het is de vraag ol' de: paddestoelen in het veld z ich er nnar voegen. Eénenveertig soorten van Agaricus worden behanddd. terwij l zowel Leucocuprinlls als Macrofepiofa acht soorten bevallen. Le~tc:ooga ricii.v hceft t.:r 2 1 en verreweg hel grootste geslacht is Lepiota. dal zelf:-. in beperkte zin nog 46 soorten telt. De kleine geslachten Cystofepiota en M efunophylfum zij n met resp. 8 en 2 soorten vertegenwoordigd. 11::rwijl de overblijvende gcslachtt:n het me1 één soort moeten tlocn: Allopsa!liota geesterani (Tovcrchampignon), CltaiiUU'III)'Ct'.l'.fracïdus {Druppelpnrasolzwam) en Cltfomphyllum nwlybdites (Groenspoork n n l paw~olzw:.un). Het aantal taxa is sterk teruggebracht in vergelijking met vele andere Europese werken. waardoor de familie veel overzichtelijker wordt. De redenen om een aantaltaxa synoniem te verklaren worden uitvoerig uiteengezet. Enkele uitzonderingen daargelaten zijn de padd~ loden die hier worden ~handcld bij mycologen welbekend. maar dit boek heeft toch veel te bieden. ook aan de buurlamkn. 111clw.ief de Britse eilanden. Teven!> zijn een aantal paddestoelen bekend uit de tropen. en l!otnmige zullen inderdaad vandaar 111 Europa zijn geïntroduceerd. Een groot aantal soorten i!> ook bekend uit de Nieuwe Wereld. en dit boek kan gebruikt worden om na te gaan l1ï het Europese en Noord-Amerikaanse materiaal werkelijk tol dezelfde oon behoort. Dit werk wordt aanbevolen aan alle veldmycologen. zowel in Nederland al daarbuiten. De auteurs en de redactie worden van harte gcfehciteerd voor hun volharding 184

67 om dit werk w produceren. dat onmisbaar zal blijken naast het microscoop. Roy Watling, Edinburgh Vertaling: Joost Stalpers. Baarn F omes fomentarius op eik CORRESPONDENTIE Hel artikeltje "Paddestoelen in het Mesolithicum" van J. Aderna in Coolia 45 ( I) noopt mij tot een korte reactie wal betreft de ecologie van Fomes fomentarius (Echte tonderzwam). Mijn ervaring hier in Centraal-Europa (Tsjechië) was altijd dal de Echte tonderzwam vrijwel uitsluitend voorkomt op oude beuken. Ik ken hem nauwelijks van berken. maar dal komt waarschijnlijk doordat die hier in de Witte Karpaten met hun kalkhoudende grond weinig voorkomen en al helemaal niet in grote/oude exemplaren. Totdat.. ik een aantal jaren geleden ook eens mycologisch ging kijken in een paar bcschcrmdc ooibossen langs de rivier de Morava. Daar komen oude eiken (Quercus robur) voor. in wiens kronen witte ooievaars en blauwe reigers nestkolonies hebben. Op de stammen van (ha ll) clode eiken vond ik grote harde vruchtlichamen die ik eerst luchthartig tocschrccf aan Phellinus igniarius (Echte vuurzwam), maar die bij nader inzien bleken toe te bchoren aan Fomes.fomentarius. Ook in het kasteelpark van mijn woonplaats aan dezelfde rivier gelegen heb ik de Echte tonderzwam op twee oudere. vergaande eiken aangetroffen. Hel biotoop en substraat vond ik echter zo afwijkend van dat van hoger gelegen beukenbossen resp. beuken. dat ik eens ging kijken of er niet een "broertje". Fomes quercinus of zo. typisch voor eiken in broekbossen. bekend stond in de literatuur. Maar dat heb ik niet kunnen bevestigen. Met deze ervaring behoeft het vroegere voorkomen van de echte tonderzwam in het vochtige milieu bij de donk Polderweg in Nederland eigenlijk niet zo vreemd te zijn als het op het eerste gezicht leek. Overigens heb ik de Echte tonderzwam hier in Tsjechië slechts zelden gevonden op eiken in andere biotopen. Er is hier een groot graslandreservaat in de buurt. waar honderden eeuw-oude eiken voorkomen die op het ogenblik afsterven (o.a. door droogte. een ~chimmclziekte. en met behulp van de maretak-achtige Lorantizus europaeus). Het gaat hierhij om een gebied met een warmte- en droogteminnende flora. Daar heb ik de Echte tondcrtwam dit jaar in de vorm van enkele kleine, wiuige exemplaren ook op twee eiken aangetroffen. Jan Wim Jongepier Muceclniku 948 CZ-698 Ol Yeseli nad Moravou Tsjechië 185

68 DE ZUID-HOLLANDSE ZWAMDAGEN VAN 2001 (17 MAART) EN 2002 (2 MAART) Wat niet bt:schrcven is, is niet gebeurd. Dit bleef knagen aan mijn gemnl!dsnast. oandat editie 200 I van de Zuid-Hollandse Zwa rndag n iel alleen een ple7.icrigc contactda!; was. maar bovendien het eerste lustrum van dit evenement. Gricta Fra n ~c n had zo mogelijk nug meer dan anders hn<tr best gedaan om een goed programma samen te stellen. en daari n was ze ruimschoots geslaagd. Haar rondschrijven werd beloond met t:en recordaantal van op de kop af 50 belangstellenden. Tien sprekers hieijc:n de aanwezigen geboeid met LCl~l' afwisselende bijdragen. Natuurlij k waren er weer stimulerende prc~e nt atie::. met mooie dia ' ~ van alle werkgroepen: Wassenaarse Parken (Lenie Bakker). Zoetermeer (Thea Veeknturf). Noordwijk (Edwin Maas~e n en Kees Verweij) en Oud-Beijerland (ondergetácndc. met aansluitend een overzicht van de voongang van de kartering in Rijnmond ). Een fraail! c 11 instructieve bijdrage kwam van Chicl Noordeloos over 7Jjn bewerking v;ul het gl'slm.:ht Hemi111ycena, en M<u ijke Nauta legde ondauks een verkouden hoofd het hoc ~: n waarom van haar nieuwe bewerking van de Champignons (l\garicus) uil. Zelf~ gewone padd~.:stock n werden bijzonder in de schillerende dia's van Care) Breukink. en Joke Ancma maakte met ons een diawandeling door haar directe en verrassende woonomgeving in Capelle a/u IJ ss~.: l. Johan Steketce besloot de middag met stereobeelden van N MV-wc rk w~.: k e n. De editie 2002 trok iets minder bezoekers naar het fraa ie 1 atuurccntrum Dl' Boshoek in Schiedam (32 deelnemers). We houden het er maar op. dat dat te maken haj 11 \i.:t het mooie weer en het slot van de vooajamsvakantie. Lenie Bakker opendl het prngramnw met een overzicht van de inventarisatie-inspanningen in de W asscna ar~c Parken. Vervolgens vertelde Mels Huisman iets over de 'kleine dingetjes' op stengels en houtjes die vaak moeilij k. maar met enige oefening soms toch ook heel goed op naam te hrcngcn Lij n. Edwin Maassen en Kees Verweij (werkgroep Noordwijk) lieten dia's zien van vondsten uit hun omgeving. o.a. uit de Coepelduynen tussen Noordwijk c.:n Katwij k. een duinterrei n dat nadere aandacht verdienl. l.n de pauze kon men op deze mooie vroege voorjaarsdag een kijkje nemen in de nieuwe heemwi n van De Boshoek, maar er was ook zoals gebruikelijk dl' mogelijkheid om mycologische bocken in te zien. en verder had Annckc van den Berg een doorlopende expositie van tijdens mycologische speurtochten verzamelde nietmycologische vondsten, waaronder enkele bijzonder 7.eldzame soorten. zoals b ij voo rb ~:e l d de 'Echte tandzwam' (verhemelteplaatje met 4 tanden). Na de pauze gaf Chiel Noordeloo:. een fraai en helder overzicht van zijn bewerking van het geslacht Bolerus. Johan Stekctcc liet een zelfgemaakte video zien van de mycologische avonturen van de Werkgroep OuJ Beijerland op hun 4" verjaardag, en ondergetekende gaf 101 slot een korte presentatie van de nog maar korte, maar boeiende ervaringen van deze werkgroep in Park Dl' Laning met de interessante Lindenlaan. en nog enkele andere zaken in de Hoeksche Waard. Gricta bcd<mkl. we kijken alweer uitnaar de 7e Zwamdag! Ad van den Berg 186

69 JAARVERSLAG VAN DE SECRETARIS OVER 2001 In tclt.le de Nederlandse Mycologische Vereniging 655 leden (exclusief rudabunnl'mcnlcn ). 3 1 meer dan in Door overlijden ontvielen ons de leden mw. J. van Zancn-Dclvcr en M. van Vuure. Oe Nieuwjaarsbijeenkomst op 13 januari in Wageningen werd bezocht door 166 ll:dcn. V~1o rtlrac ht e.n wcrc.ïen vcr7.orgd door L. Raaijmakers. R. Knol & P.J. Keizer. L. Bos, R. Wallcyn, E.J.M. Arnolds. en H. Rem ijn. Tevens waren er mededelingen van B. de Vries, E.J.M. A~ n o lt.l s & M.T. Veerkamp. H.A. van der Aa ene. Brouwer. De in vcrband met de verhuizing uitgestelde open dag van de bibliotheek op 27 januari 1001 werd bezocht door ruim 70 lede n. Zij konden voor het eerst kenn ismaken met de vcn:nigingsbibliotheck op haar nieuwe locatie. in het gebouwencomplex van bet Ccntraalbun.:au voor Schi mm elcullures en het Nederlands Instituut voor Ontwikkelingsbiologic (N IOB). op het uni versitair centrum 'de Vithof bij Utrecht. Op 15 december \Vcrd de Open dag van 200 I gehouden en deze werd door ruim 60 leden bezocht. D~.: Floradag op 10 maart te Leiden werd door 95 leden bezocht. In het 1lchtcndpmgramma. waarin het onderzoek voor de Flora Agaricina Neerlandica centraal stond. waren er bijdragen van M.E. Noordeloos. C. Uljé, E.J.M. Amolds en M.M. Nauta. In de mit.ldag. waren er bijdragen van Th.W. Kuyper en J. Stalpers. die ingingen op recente ontwikkclingt'n in t.le hogere (moleculaire) taxonomie van de basidiomyceten. De Algemene Ledenvergadering op 7 april, die in verband met de Mond- en KlauwzL:cr {MKZ) crisis moest worden verplaatst naar Utrecht, werd door 46 leden hijgl:wooml. De Cool- en Van der Lekprijs werd uitgereikt aan mw. E. Jansen. Zij ontving dl:lc prij :- ml:l name voor lu~ar uitzonderlijke bijdrage aan hel paddestoelenkarteringsproject van tlc NMV. In de daarop gehouden Cool- en Van der Leklezing beschreef mw. Jansen de u nt wik~c lin g van dit project, waarna tevens nog een bijdrage van M. van Tweel volgde over ht:l Vllcg<.:nzwammenprojcct 2000 van de KNNV. Het excursieprogramma ging van start op 14 april en werd afgesloten op 24 11\Wcmber. en omvatte 12 voorjaarsexcurs.ies en 21 zomer- en herfstexcursies. Door de MKZ-crisis waren in het vo01j aar veel natuurterreinen afgesloten. Uiteindelijk was er slec hts één excursie die geen doorgang kon vinden. Aan het Yerenigingsweekend. dat plaatwond op Ameland van 9 t/m 11 november. nam een twintigtal leden deel. Aan de Buitenl andse werkweek van 22 t/m 29 september in de omgevi ng van Stadtkyll in de Eifel. namen ~9 letjen deel. Er werden 807 taxa gevonden. De Binnenlandse werkweek werd dit jaar gehou t.len van 12 t/m 19 oktober op Schouwen-Duiveland en Lrok in totaal 36 deel nemer:-. Er werd speciale aandacht gegeven aan de geslachten Lepiota en Agaricus. Er werden 1n Lotaal 777 taxa gevonden. liet Lijdschrift Cool ia ver:;;cheen in 200 I vier keer. met in totaal 256 pagina's. D( website van t.le NMV die wordt onderhouden door N. Dam werd in de herfst gemiddeld maar licfst 4HO keer per week bezocht. en over heel 2001 in totaal 7780 keer. In 200 l werden het Paddesloelenkarteringsproject en het Meetnet Paddestoelen in ho l>~cn. een projl.!ct in opdracht van het!kc-natuurbeheer en het Centraal Bureau voor de S t all ~ ti c k. met Slll'CCs gecontinueerd. Evenals in vorige jaren was de uitvoering van het l:l :H ~ tgcnocmdc project in handen van mw. M.T. Veerkamp en E.J.M. Amolds. met ondersteunend werk van M. van Tweel. Begin oktober werd een website voor het paddestoelenmeetnet geopend. die ongetwij feld heeft bijgedragen aan de groei in 200 l. Het :mn tal mcetpumen steeg naar circa 470. het aantal deelnemers naar 285. Deze site. die werd 187

70 samengesteld door het lid J. Kap, werd in de periode oktober-half november gemiddeld 185 keer per week bezocht. Het bestuur vergaderde in 2001 op 16 maart en 18 september. Gerard VerkJey, secretaris ZUID-HOLLANDSE WERKDAG 2002 De Zuid-Hollandse Werkdag wordt dit jaar verzorgd door de Werkgroep Wassenaarse Parken. Jn Wassenaar zijn gebieden in overvloed om 's morgens op excursie te gaan. 's Middags gaan we de gevonden paddestoelen determineren. Een goede gelegenheid om kennis op te doen en wetenswaardigheden uit te wisselen! De datum is 28 september. Voor de goede gang van zaken is het wel noodzakelijk om je tijdig op te geven, in ieder geval voor 20 september. Nadere gegevens worden dan toegestuurd. Gricta Fransen. Jan Sluyterstraat KH Maassluis Tel g.fransen@hetnet.nl ICSEM4 Het 4" Internationale Congres over Systematiek en Ecologie van Myxomyceten (fcsem 4) zal worden georganiseerd in de Nationale Plantentuin van België te Meise, van 4 tot 9 augustus Het congres zal worden opgedragen aan Mevr. Nannenga-Bremekamp, één van de meest bekende myxomycetologen ter wereld. Na haar dood in 1996 werd haar herbarium geschonken aan de Plantentuin. De informatie die ze in haar levensloop verzamelde ( beschrijvingen, exsiccata, te keningen en microscopische preparaten) is allemaal samengebracht in een database. die via het web te raadplegen is. Het adres van deze web-site is: fgov.be/research/collectionsiherbarjumsifungi/myxo/n ANNENGA Ook al haar publicaties zijn via deze webpagina te raadplegen. Alle informatie en een inschrijvingsformulier voor TCSEM 4 kunnen op aanvraag verkregen worden. Ze zijn ook te vinden op onderstaande web-site: fgov.be/research/meetings/icsem U kunt ook doorkjjkken vanaf de "Agenda"-pagina van de NMV -site. Ann Bogaerts. Nationale Plantentuin van België. Meise (8) TeL ann.bogaerts@br.fgov.be l88

71 BESTUUR VAN DE NEDERLANDSE MYCOLOGISCHE VERENIGING Dr. Th. W. Ku yper. voorzitter, van Lidth de Jeudelaan 9, 6703 JA Wageningen. tel Dr. G.J.M. Verkley. secretaris, Haverweerd 15, 3762 BA Soest, te l Sccrcwriaa t sad~: Centraalbureau voor Schimmelcullures, postbus 85167, 3508 AD Utrecht. tel. receptie: ,tel. direct: nmv@cbs.knaw.nl. Dr. W.G. van der S luis, penningmeester. Beatrixstraat 28, 4101 HK Culemborg, tel gironummer w.g. vandersluis@pharm.uu.nl. A. Stroo. commissaris excursies. Haarlemmerstraat 73H, DL Leiden. tel Dr. P.J. Keizer, commissaris publiciteit, Kntisweg CS Utrecht, td R. Douwes. werkweekcoördinator. Suriname tram PZ Groningen. tel Dr. M.E. Noordeloo. vertegenwoordiger van de Wetenschappelijke Commissie. adrc zie o nder. LEDEN AD!\ IIN IS TRA TlE Mw. M.J. Dam. Hooi. chelf SL Malden. tel m.dam@puog.umcn.nl. REDACTIE COOLIA Adres: redactie Coolla. t.a.v. M.E. Noordeloos. postbus RA Leiden. Eindred a(~ tie N. Dam. Hooischelf SL Malden. tel c-mailnicod@sci.kun.nl. S. Lomas. Akkerhoornbloem KP Leiden. te l lo mas.holt@planet.nl. M.E. Noordeloos. Solingenstraat 12, XT Gouda. tel noordeloos@ nhn.leidenuniv.nl. A.J. Te m1orshuizen, Kabeljauwallee IJ BL Doorwcrth. tel aad.termorshuizen@biob.dpw. wag-ur. nl. Buitenredactie F.A. van den Bergh, Muiderwaard XH Alkmaar. te l R. Chrispij n. Jodenweg I GP Vleddcrveen. te l M.M. GroenendaaL de Ru yterstraat 9 1, 1792 AM Oudel>child. tel P.J. Keizer. Kruisweg CS Utrecht. tel M.J.H. Ko rtselius, Morsebellaan BN Ocgs tgcc~ t. tel Mw. W. de Ligny. van Bruchovenlaan HO Oeg ~ tgccs t. te l OPROEP AAN AUTEU RS Kopij is van harte welkom. en dient te worden gezonden naar het rcdacti e-:1dre~. Wilt u de redactie van Cool ia wat werk uit handen ne men. neem dan vooraf contact o p met de redactie over uw pl<mne n. De redactie behoudt zich het recht voor tekste n a~1n te passen of in te konen. Als de kopij digitaal wordt aangeleverd. dan het liefst met zo weinig mogelijk opmaak. Tabe llen dienen aangeleverd te worden door de kolommen te scheiden met behulp van één 'tab' en niet met spaties. COPYRIGHT Het copyright voor tekst en illustraties van de anikele n berust bij de Ncderland~c Mycologische Ve reniging. Auteurs behouden te a llen tijde het recht om o nderdelen van de tekst e n de illustraties voor andere doeleinden te gebmiken. Voor overname van hele artikelen is toestemming van de redac li ~: vereist.

72 r COOLIA 45(3) CONTACTBLAD VAN DE NEDERLANDSE MYCOLOGISCHE VERENIGING.. Morfologie, microscoop, moleculen: wat gebeurt er met de taxonomie van de Agaricales?, door Th. W. Kuyper Het Groot Zwarteveld, door A. Becker Column, door R. Chrispijn Het Groenblauw vliesje, een juweeltje op een kroonjuweel, door B. Tolsma Nieuwsbrief paddestoelenkartering Er zitten veranderingen in de lucht, door B.W.L. de Vries Nooit hetzelfde: De NMV excursies in 2001, door B.W.L. de Vries e.a Het KNNV Vliegenzwammenproject 2000, door M. Van Tweel Nieuwsbrief paddestoelenmeetnet Nieuwsbrief paddestoelenmeetnet- 3, door M. Veerkamp & E. Arnolds Meetnetballade, door E. Arnolds..., Bijzondere waarnemingen en vondsten De Geaderde leem hoed, door A. Benschop Teelt van Harde populierboleet een stap dichterbij?, door P. Oei & J. Baar Russula carminipes ontmaskerd, door P.J. Keizer Erratum Uit de tijdschriftèn, door H.A. van der Aa Boekbespreking, door R. Watling :: Correspondentie Fomes fomentarius op Eik, door J.W. Jongepier......_ De Zuid-Hollandse zwamdagen van 2001 en Verenigingsnieuws Jaarverslag van de secretaris over Aankondigingen Bijlage: Excursieprogramma's. z 0 m e r n u m m e r..