Arbeidsmarkt in beweging. Actuele ontwikkelingen in het werkveld van de sociale zekerheid

Transcriptie

1 Arbeidsmarkt in beweging Actuele ontwikkelingen in het werkveld van de sociale zekerheid

2 Colofon Uitgave Oktober 2012 Teksten ECABO ECABO ECABO is het kenniscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven voor de economisch-administratieve, ICT- en veiligheidsberoepen. In deze beroepen werken ongeveer twee miljoen Nederlanders. Bijna leerlingen doen een mbo-opleiding in één van de ECABO-sectoren: dat is zo n 16% van het hele mbo. ECABO is een van de zeventien kenniscentra in ons land. Samen vormen wij de schakel tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven, vanuit één gezamenlijk doel: een arbeidsmarkt in balans voor iedereen. ECABO wil bijdragen aan de instroom van voldoende en goed opgeleide medewerkers voor de kennissamenleving. ECABO houdt de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en in het beroepsonderwijs daarom scherp in de gaten. 2

3 Inhoud Leeswijzer... 4 Inleiding... 5 Wie hebben er mee gedaan aan het onderzoek?... 6 Conclusies en aanbevelingen brancheonderzoek Medewerker sociale zekerheid... 7 Overzicht van reacties op de stellingen Wat is er nog meer aan (arbeidsmarkt)informatie beschikbaar?

4 Leeswijzer ECABO heeft vertegenwoordigers van organisaties uit het werkveld van de sociale zekerheid gevraagd wat zij zien gebeuren in de vakgebieden van medewerkers in die sociale zekerheid. Wat voor ontwikkelingen zijn er gaande en wat betekent dat voor de mbo-opleiding Medewerker sociale zekerheid? In deze publicatie beschrijven we de belangrijkste uitkomsten. ECABO doet continu onderzoek op de arbeidsmarkt. We gebruiken de uitkomsten van dit brancheonderzoek ook bij het actueel houden van de kwalificatiedossiers zodat het bedrijfsleven de mensen krijgt die het nodig heeft. In de conclusies en aanbevelingen in dit brancheonderzoek staan bovendien nog meer mogelijke acties van ECABO vermeld. Scholen kunnen hun voordeel doen met de uitkomsten bij het vormgeven van hun onderwijs. Bedrijven kunnen er in hun personeelsbeleid op inspelen. 4

5 Inleiding De Sectorraad Juridisch van ECABO heeft verzocht om onderzoek te doen naar de ontwikkelingen in de sociale zekerheid. Een belangrijke vraag is of het beroepscompetentieprofiel Medewerker sociale zekerheid (2010) en het kwalificatieprofiel Medewerker sociale zekerheid ( ) nog actueel zijn. De eerste fase van het brancheonderzoek Sociale zekerheid is afgerond. Hiervan doen we in deze rapportage verslag. Het Sectorplan Juridisch 2012 geeft het volgende aan over ontwikkelingen in het werkveld van de sociale zekerheid: De medewerker sociale zekerheid houdt zich bezig met het sociale zekerheidsrecht en heeft een (ondersteunende) functie binnen de ketendienstverlening van werk, zorg en inkomen. De belangrijkste ontwikkelingen binnen de sociale zekerheid zijn: Bezuinigingen: Binnen de sociale zekerheid wordt flink bezuinigd. De grootste bezuinigingen hebben betrekking op re-integratie en participatie. Hierdoor krijgen het UWV en de sociale diensten van de gemeenten flinke klappen. Dit zal het meest zichtbaar zijn bij het WERKPLEIN. In de nabije toekomst gaat hier de dienstverlening zo veel mogelijk via internet plaatsvinden (e-dienstverlening). Dat verandert het takenpakket van de medewerkers en dit heeft gevolgen voor de kennis en vaardigheden die van hen worden verwacht. Er bestaat een behoorlijke kans dat het aantal functies dat geschikt is voor mbo ers zal afnemen, terwijl het aantal sociale zekerheid-functies op de arbeidsmarkt al zeer matig is. De exacte consequenties zijn nog onduidelijk, maar in ieder geval staat vast dat er minder geld en minder ambtenaren ingezet worden voor re-integratie. Overheveling van taken: Een tweede ontwikkeling binnen de sociale zekerheid is dat taken met betrekking tot sociale zekerheid worden overgeheveld naar gemeenten. Dat houdt verband met de aangekondigde bezuinigingen. Gemeenten worden (vanaf 2015) verantwoordelijk voor jeugdzorg en (vanaf 2014) voor de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Met de komst van de Wet werken naar vermogen (vanaf 2013) zijn gemeenten niet meer alleen verantwoordelijk voor de re-integratie van de huidige bijstandsgerechtigden, maar ook voor de jonggehandicapten (Wajongers) die ten minste gedeeltelijk kunnen werken. Er is op dit ogenblik nog veel onduidelijkheid over de bezuinigingen binnen de sociale zekerheid en de exacte gevolgen hiervan voor het takenpakket van medewerkers. Dat wordt ervaren als een knelpunt. Een voorbeeld van de onduidelijkheid is bijvoorbeeld de hierboven genoemde inwerkingtreding van de Wet werken naar vermogen: daarover is door alle actuele politieke ontwikkelingen nog geen besluit genomen. 5

6 Wie hebben er mee gedaan aan het onderzoek? Op 26 april 2012 hebben we een eerste expertmeeting gehad met vertegenwoordigers uit het werkveld van de sociale zekerheid en uit de organisaties: UWV Werkbedrijf Gemeente Utrecht Sociale dienst Gemeente Rotterdam SOWAZE ANIBUS (Schuldhulpverlening) Sociale Verzekerings Bank (SVB) Re-integratiebureau POINT (adviezen Sociale Zekerheid) Dat leidde tot de samenstelling van een interviewleidraad. Adviseurs Beroepsonderwijs van ECABO hebben voor de zomervakantie interviews afgenomen bij 47 organisaties in de sociale zekerheid, verspreid over Nederland. We hebben gesproken met HR medewerkers en praktijkopleiders. De resultaten van het onderzoek presenteren we in november aan de deelnemers van de eerste expertmeeting. Hoofddoel hiervan is het scherp krijgen van vervolgvragen. De resultaten zetten we in een latere fase op papier. Vooruitlopend op de feedback van het expertpanel, zijn voorlopige conclusies en aanbevelingen opgesteld. Die hebben we verwerkt in deze rapportage. 6

7 Conclusies en aanbevelingen brancheonderzoek medewerker sociale zekerheid Arbeidsmarkt en vacatures Conclusie: Op de vraag hoe de arbeidsmarktperspectieven zijn voor de medewerker sociale zekerheid, antwoordt de helft van de respondenten dat deze enigszins goed tot goed zijn. Maar tegelijkertijd geven velen aan dat het er op het moment weinig rooskleurig uitziet als het over concrete vacatures in de eigen organisatie gaat. De overgrote meerderheid heeft geen vacatures en veel respondenten verwachten niet dat dat in de nabije toekomst (binnen nu en 3 jaar) beter wordt. Wel weten ze veel werkzaamheden op mbo-niveau te noemen die een medewerker sociale zekerheid kan uitvoeren. Tegelijkertijd is er een trend zichtbaar die een grotere instroom juist op hbo-niveau signaleert. In de arbeidsmarktrapportage Arbeidsmarkt ECABO-domein (die is gebaseerd op gegevens uit september 2011) was deze trend al zichtbaar. Het aantal vacatures bleek voor deze branche niet hoog. Uit de antwoorden uit ons brancheonderzoek blijkt dat het perspectief het laatste jaar alleen maar slechter is geworden. Ook het aantal hbo-vacatures is afgenomen, hierdoor ontstaat mogelijk ook een verdringingseffect. De hbo er met een verwante opleiding solliciteert mee op de vacatures voor de mbo er. Verder valt duidelijk op dat er nog veel onzekerheid is over de toekomstige taken en posities binnen het sociale domein. Dat heeft de antwoorden op de vragen zeker beïnvloed. Ook is daardoor moeilijk aan te geven of de verwachte vergrijzing van het huidige personeelsbestand nog kansen biedt op termijn als het om de instroom van mbo ers gaat. Experts geven aan dat organisaties op dit moment streven naar meer flexibiliteit in hun personeelsbestand en meer werken met tijdelijke dienstverbanden. Ze investeren minder in de ontwikkeling van deze groep flexibele medewerkers, hierdoor kiezen ze vaker voor hbo ers. Aanbeveling ECABO: Verricht op dit moment geen extra inspanningen om de instroom van leerlingen te vergroten: de arbeidsmarktperspectieven zijn voorlopig niet goed en er is veel onzekerheid over verbetering daarvan in de toekomst. Onderzoek of een aparte kwalificatie Medewerker sociale zekerheid op mbo-niveau nog bestaansrecht heeft in de herziene kwalificatiestructuur. Hierbij moet wel bedacht worden dat respondenten hechten aan een degelijke juridische kennis van de medewerker SZ (zie de volgende conclusie). Ze hebben ook duidelijk aangegeven welke vaardigheden belangrijk zijn. In dit onderzoek van wel of niet een aparte kwalificatie betrekken we ook nadrukkelijk de uitkomsten van de brancheonderzoeken Zakelijke dienstverlening en Openbaar bestuur die we nog gaan uitvoeren. 7

8 Juridische kennis en vaardigheden Conclusie: Overduidelijk komt uit de antwoorden naar voren dat de medewerker sociale zekerheid wel degelijk juridische kennis moet hebben voor het uitoefenen van zijn taken. Als belangrijkste kennisgebieden worden genoemd: - Specifieke regelgeving op het gebied van sociale zekerheid; - Kennis van instellingen in het werkveld van de sociale kaart; - Arbeidsmarkt en re-integratie; - Arbeidsrecht; - Staats,- bestuurs- en bestuursprocesrecht; - In iets mindere mate personen-, familie- en erfrecht en eventueel faillissementsrecht. Dit rechtvaardigt de aparte positie van het mbo-beroep medewerker sociale zekerheid binnen de sector Juridische opleidingen. Uit de eerdere expertmeeting kwam eveneens naar voren dat een bredere juridische kennis wenselijk is en de inzetbaarheid van medewerkers vergroot. Op het gebied van vaardigheden geven nagenoeg alle respondenten aan dat ze de vaardigheden die op dit moment in de opleiding zitten ook belangrijk vinden. Daarbij benadrukken ze de zakelijke context waarbinnen de taken plaats moeten vinden. Het agogische aspect van het werk is voor de mbo-medewerker sociale zekerheid van minder belang. De experts geven overigens wel aan dat enig begrip van en inzicht in psychosociale problematiek van de verschillende klantgroepen aan te bevelen is. Dit bevordert de communicatie over bepaalde onderwerpen waarmee de medewerker sociale zekerheid te maken heeft. Verder geven de respondenten aan dat er door de bezuinigingen en reorganisaties een bredere inzetbaarheid en meer flexibiliteit verwacht gaat worden van de medewerker sociale zekerheid. Bij kleinere gemeenten zien we dat nu al. Ook blijkt uit de antwoorden dat een zeer goede beheersing van de Nederlandse taal van essentieel belang is voor de juridische opleidingen en dus ook voor de medewerker sociale zekerheid. Zowel mondelinge als schriftelijke fouten kunnen grote consequenties hebben. Ook de leesvaardigheden zijn belangrijk. Niet alle respondenten zijn positief over het huidige niveau. Aanbeveling ECABO: Bij de herziening van het kwalificatiedossier Medewerker sociale zekerheid dienen we goed rekening te houden met de genoemde juridische aspecten en vaardigheden. Qua positionering hoort het dossier in ieder geval binnen de juridische afdeling thuis. Als de uitkomsten van de andere brancheonderzoeken bekend zijn, kunnen we bepalen wat de definitieve positionering zou moeten zijn: met welke kwalificatie bestaat de meeste verwantschap en is er voldoende gemeenschappelijke basis? De bredere kennis en de verwachte bredere inzetbaarheid en flexibiliteit moeten in het kwalificatiedossier en ook tijdens de opleiding de nodige aandacht krijgen (zie ook de aanbevelingen bij Beroepsbeeld). Aandacht voor de Nederlandse taal blijft belangrijk. 8

9 Aansluiting kwalificatiedossier op beroepen Conclusie: De aansluiting van de opleiding Medewerker sociale zekerheid op het beroep ervaren de meeste respondenten als enigszins of geheel goed. De mbo-opleiding Medewerker sociale zekerheid wordt ook het meest genoemd als een verwante opleiding voor het beroep. Als respondenten de opleiding als niet passend ervaren, ligt dat volgens hen meestal aan de niet passende vaardigheden. In iets mindere mate is het kennisniveau daar debet aan. Uit onderzoek van onderzoeksbureau E,til-blijkt ook dat een relatief klein deel van de gediplomeerden Juridisch (33%) een beroep kiest dat direct in het verlengde van de opleiding ligt. Dit is niet apart uitgesplitst voor de kwalificatie Medewerker sociale zekerheid. Opvallend is wel weer dat een relatief hoog percentage (69%) werk vindt bij het bedrijf waar zij stage hebben gelopen. Dit aandeel is beduidend hoger dan het totale ECABO-percentage (53%). Aanbeveling ECABO: Bij de herziening van het kwalificatiedossier dient goed rekening te worden gehouden met de huidige herkenbaarheid van het beroep. Veranderingen in het beroep Conclusie: Volgens ruim tweederde van de respondenten verandert het beroep medewerker sociale zekerheid de komende drie jaar. In de meeste gevallen noemen ze politieke factoren als oorzaak. De verandering zit hem dan in een veranderd werk- en denkniveau en een bredere inzetbaarheid. Ook de effecten van digitalisering en de veranderende wet- en regelgeving worden vaak genoemd. Ook hier komt de trend naar inzet van meer hbo-geschoolden terug. Er is nog wel veel onzekerheid over de concrete veranderingen door de komende politieke besluitvorming. De experts geven aan dat er steeds meer protocollen komen. Veel processen worden geautomatiseerd en gedigitaliseerd. De echte backoffice werkzaamheden verdwijnen hiermee voor een deel. Tegelijkertijd kunnen mbo ers mogelijk een deel van de hbo-werkzaamheden oppakken die gestandaardiseerd worden. De exacte impact hiervan is nog niet duidelijk. De frontoffice taken zoals die nu in het kwalificatiedossier staan, kunnen beter eerstelijnscontacten genoemd worden. Face-to-face contacten (bijvoorbeeld bij de intake), waarop bij het opstellen van het dossier enkele jaren geleden nog mede gedoeld werd, nemen ook af als gevolg van digitalisering. Telefonisch contact en contact per mail/internet zijn er zeker nog wel. In sommige branches is er bovendien nog persoonlijk en individueel contact, bijvoorbeeld bij schuldhulpverlening. Ook bij reintegratiebedrijven komt dit persoonlijke contact nog wel voor. Deze branche zit echter in zwaar weer en kan steeds minder betekenen voor de individuele cliënt door de gewijzigde wet- en regelgeving. Aanbeveling ECABO: De veranderingen in het beroep moeten worden meegenomen in het herziene kwalificatiedossier. Met name verdient de omschrijving van de kerntaken front- en backoffice aandacht. Er is nog wel veel onzekerheid hierover. Voor het opstellen van het beroepscompetentieprofiel zijn nog aanvullende gesprekken met experts noodzakelijk om het beeld scherper te krijgen. 9

10 Associate degree Conclusie: De helft van de respondenten geeft aan dat er zeker een arbeidsmarkt is voor een Associate degree (2-jarige opleiding tussen mbo-4 en hbo bachelor in). Al eerder gaven we aan dat werkgevers een hoger werk- en denkniveau verlangen. Daarom zou een hoger percentage in de lijn der verwachtingen liggen. Dat kan te maken hebben met de onbekendheid van Associate degree in het algemeen en Ad Sociale zekerheid in het bijzonder. Ook past dit tussenniveau in veel organisaties nog niet in het functiebouwwerk. De E,til-rapportage geeft eveneens aan dat ruim 45% van de ondervraagden denkt dat het gevraagde opleidingsniveau voor mbo ers Juridisch stijgt. Hierbij wordt het meest een niveau tussen mbo en hbo genoemd. De experts noemen als aanvullend hierop dat de Ad s zich bijvoorbeeld kunnen richten op het terrein van fraudebestrijding, loopbaanbegeleiding en/of jobcoaching. Wellicht zijn er nog aanvullende terreinen te noemen. Aanbeveling ECABO: Onderzoek de mogelijkheden voor het uitbreiden van de Associate degree en bekijk of en hoe zittende medewerkers of leerlingen die doorstromen hierover beter geïnformeerd kunnen worden. Datzelfde beter informeren geldt uiteraard ook voor werkgevers. Beroepsbeeld Conclusie: Respondenten vinden het belangrijk dat leerlingen een goed beroepsbeeld hebben. Ze willen daaraan over het algemeen ook een bijdrage leveren in de vorm van gastlessen, bedrijfsbezoeken en docentstages. Aanbeveling ECABO: Blijf inventariseren welke bedrijven hieraan een bijdrage willen leveren en zorg nadrukkelijk dat de ROC s dat te weten komen. Stimuleer gastlessen en bedrijfsbezoeken zodat leerlingen een goed beroepsbeeld krijgen. Informeer ROC s over de resultaten van dit brancheonderzoek, zodat zij op de hoogte zijn van de ontwikkelingen in het beroep en de informatie kunnen gebruiken in hun onderwijs en voorlichting aan studiekiezers. Stimuleer de uitwisseling van informatie over goede en succesvolle aanpakken tussen ROC s onderling. De branche heeft sinds 2009 enorme veranderingen ondergaan. Er is behoefte aan een brede opleiding: leerlingen moeten een flexibele en stevige persoonlijkheid hebben en goed met veranderingen om kunnen gaan. Dit heeft mogelijk ook consequenties voor de intake en/of selectie van de leerlingen die deze richting willen kiezen. Bij een gezamenlijk (basis)programma met andere juridische opleidingen, wat ook nu in de praktijk als zo is, zou hieraan aandacht besteed moeten worden. Dat moet gecombineerd worden met het geven van een juist beroepsbeeld, waarbij ook de arbeidsmarktperspectieven een rol spelen. ECABO zorgt daar waar nodig voor aanvullende informatie en deskundigheid. In de voorlichting over de grote veranderingen binnen de sociale zekerheid aan docenten kunnen bijvoorbeeld presentaties door deskundigen in de kenniskring of op ROC s, docentstages, nieuwsbrieven en/of internet worden ingezet. 10

11 Overzicht van reacties op de stellingen Stelling 1 Er zijn goede arbeidsmarktperspectieven voor de medewerker sociale zekerheid met een mboopleiding. N= 47 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% helemaal eens enigszins eens neutraal enigszins oneens helemaal oneens Bijna de helft van de respondenten (47%) is het (helemaal of enigszins) eens met de stelling dat er goede arbeidsmarktperspectieven zijn voor de medewerker sociale zekerheid met een mboopleiding. Een bijna even groot deel (45%) is het (helemaal of enigszins) oneens met die stelling. Bijna 1 op de tien (9%) kiest voor het antwoord Neutraal. De respondenten vanuit de Sociale Verzekeringsbank en Sociale dienst zien de perspectieven als ongunstiger dan gemiddeld. De bewindvoerders oordelen juist weer wat gunstiger. Gezien het aantal respondenten per branche kunnen hieraan geen absolute conclusies worden verbonden. Weinig vacatures in eigen organisatie 88% van de respondenten ziet werkzaamheden op mbo-niveau binnen de eigen organisatie. Desondanks verwachten ze weinig tot geen vacatures op dit moment. Hierdoor worden de arbeidsmarktperspectieven negatief beïnvloed. Uitbreidingsvacatures zijn er slechts bij 6% van de respondenten en vacatures op basis van vervanging nog minder, namelijk slechts bij 4%. Nagenoeg alle respondenten hebben te maken met krimpscenario s, een slechte markt, overheidsbezuinigingen en daarmee samenhangende reorganisaties. Hierdoor zitten veel organisaties op slot : er wordt veel intern herplaatst en er is weinig tot geen ruimte voor nieuwe instroom. De onzekerheid over de toekomst is groot. Perspectieven zijn onzeker Op de vraag of de arbeidsmarktperspectieven op termijn beter worden, heeft slechts 26% positieve verwachtingen voor de mbo er in de toekomst. 40% is negatief. Een grote groep respondenten (34%) kan daar op dit moment weinig over zeggen gezien de onzekere toekomst en de politieke besluitvorming die nog moet komen. In de toelichting geeft een enkeling aan dat er na door de vergrijzing weer gunstigere perspectieven te verwachten zijn, maar dat geldt niet voor iedereen. Ook signaleren respondenten dat de complexiteit van de functie zal toenemen. Dat betekent meer vraag naar mbo+ ers en hbo ers. Dat zal een negatief effect hebben op de perspectieven voor mbo ers, aldus deze respondenten. Toch noemen ze wel een aantal mogelijkheden voor mbo-werkzaamheden, maar dat is beperkt. 11

12 Geschikte functies bij gemeenten Gemeenten hebben diverse afdelingen waar mbo ers kunnen werken. Bij de afdelingen Burgerzaken, Handhaving, Schuldhulpverlening en Wmo en in de backoffice en bij klantcontactcentra blijft vraag naar mbo ers. De totale groep respondenten noemt verschillende werkzaamheden die voor de mbo ers geschikt zijn, zoals: - (Ondersteunen bij) indienen van aanvragen. - Administratieve taken op het gebied van dossiervorming. - Ondersteuning op de afdelingen Schuldhulpverlening waar toenemende vraag vanuit de cliënten is - Helpen van klanten bij minder complexe vragen, bijvoorbeeld tijdens spreekuren binnen de sociaalmaatschappelijke zorg. Die hulp kan ook telefonisch, via internet of via gegeven worden. Hiervoor geldt wel dat inhoudelijke kennis vereist is. Ook worden genoemd: het afnemen van intakegesprekken, het opstellen van rapportages, het volgen van processtappen bij bijvoorbeeld reintegratietrajecten en het vervolgens toetsen en monitoren van evaluatiemomenten, jobhunten, procesondersteuning en termijnbewaking. Tendens om hbo ers in te zetten De respondenten signaleren echter ook een tendens naar een hoger opleidingsniveau. Dat heeft te maken met de gewenste veelzijdigheid bij kleinere organisaties, complexere klantcontacten en een toenemende complexiteit van de zorgvragen. Aangegeven wordt soms ook dat naast een hbo-niveau een mbo+- of Associate degree-niveau goed zou passen. Was het werk van de medewerker sociale zekerheid beoordelaar in het verleden op mbo-niveau, dan is nu een verschuiving te zien naar mbo+ of hbo. De ervaring bij een aantal respondenten is dat de meeste mbo ers het lastig vinden om alle bijkomende werkzaamheden snel op te pakken en het brede werkveld te overzien. Ook geven ze aan dat sommige organisaties vacatures op mbo-niveau op andere manieren invullen. De markt is aan het veranderen en vraagt om steeds meer snelheid en resultaatgerichtheid. Functies komen daarmee op een steeds hoger niveau te liggen. De huidige arbeidsmarkt laat dat ook toe. Geen specifiek aannamebeleid Een overgrote meerderheid van de respondenten heeft geen aannamebeleid dat het instromen van mbo ers bevordert of belemmert (75%). De hiervoor genoemde situatie van bezuinigingen en reorganisaties kan daar een mogelijke verklaring voor zijn. De herplaatsing van eigen medewerkers heeft prioriteit. Ook de eerdergenoemde tendens naar meer hbo-instroom draagt hieraan bij. Een enkeling geeft aan vooral te zoeken naar medewerkers met meer levenservaring: dan vallen starters op de arbeidsmarkt buiten de boot. Ook de mogelijkheden voor stimulering van de instroom van mbo ers door functiedifferentiatie zijn om bovengenoemde redenen beperkt. Slechts 30% ziet hiervoor mogelijkheden. Een aantal respondenten geeft wel aan dat functiedifferentiatie in de toekomst (als er niet meer voldoende hbo ers te krijgen zullen zijn) wel mogelijk en wellicht ook wenselijk is. Klantcontactcentra bieden nog wel mogelijkheden hiervoor. Toch wordt ook vaak aangegeven dat absoluut hbo-niveau geëist wordt. Onzekerheid over de toekomst maakt het opnieuw soms lastig voor respondenten hier uitspraken over te doen. 12

13 Stelling 2 De medewerker sociale zekerheid moet zeker juridische kennis hebben. N=46 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% helemaal eens enigszins eens neutraal enigszins oneens helemaal oneens Alle respondenten, op één na, zijn het eens met de stelling dat de medewerker sociale zekerheid juridische kennis moet hebben. Een respondent kiest voor het antwoord neutraal. N=46 Kennis van (de taken, werkwijze en bevoegdheden van) instellingen in het werkveld van de sociale Specifieke regelgeving op het gebied van de sociale zekerheid Arbeidsmarkt en re-integratie Arbeidsrecht Staats- en bestuursrecht en bestuursprocesrecht Personen-, familie- en erfrecht evt. faillissementsrecht Privaatrecht: vermogens- en verbintenissenrecht Strafrecht en strafprocesrecht Bedrijfsrecht Internationaal recht en internationale wetgeving 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Veel Enigszins Geen Onbekend 13

14 Met name kennis van juridische aspecten van de sociale zekerheid en van de sociale kaart springen eruit: daarvan vinden nagenoeg alle respondenten (respectievelijk 78 en 66%) dat deze aanwezig moet zijn. Ook vindt een grote groep dat daar veel kennis over vergaard moet worden tijdens de opleiding. Een grote meerderheid vindt eveneens kennis van de arbeidsmarkt en re-integratie, van arbeidsrecht en van staats- en bestuursrecht belangrijk, zij het iets minder diepgaand (het percentage enigszins is hoger). Iets meer dan de helft van de respondenten geeft aan dat personen-, familie- en erfrecht ook enigszins aan bod zou moeten komen. Bedrijfsrecht en internationaal recht scoren beduidend lager. In de toelichting noemen de respondenten als aanvulling daarop ook nog kennis van financieel en fiscaal recht, het vreemdelingenrecht (IND), de Wet poortwachter, de juridische aspecten van de bedrijfsvoering en de meest gebruikte softwaresystemen. Een aantal publieke organisaties benadrukt nogmaals in de toelichting het belang van bestuursrecht. Stelling 3 De medewerker sociale zekerheid moet de volgende vaardigheden hebben: N=46 communicatieve/sociale vaardigheden mondelinge vaardigheid nauwgezet zijn sociaal-agogische vaardigheden kunnen samenwerken methodisch handelen schriftelijke vaardigheid 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% belangrijk enigszins belangrijk niet belangrijk onbekend Alle respondenten geven aan alle genoemde vaardigheden belangrijk of enigszins belangrijk te vinden: de overgrote meerderheid beschouwt ze als belangrijk. Voor communicatieve/sociale vaardigheden is dat zelfs 100%. In de toelichting geven respondenten aan dat sociaal-agogische vaardigheden (zoals luisteren, vragen stellen, samenvatten op inhouds- en betrekkingsniveau, spiegelen, feedback geven en ontvangen, tonen van begrip en tact) voorwaardelijk zijn voor het uitvoeren van de functie. 87% vindt dit belangrijk, 11% noemt het enigszins belangrijk. Ze noemen zelf bijvoorbeeld: contact maken zonder oordeel, waardevrije houding aannemen, goed luisteren om goed te kunnen analyseren en tonen van empatisch vermogen, vooral bij klantencontact. Ook voor een goede samenwerking is dit een belangrijke vaardigheid. Een enkeling geeft aan dat klantencontact niet aan de orde is voor de mbo er en hecht daardoor iets minder waarde aan deze vaardigheid. Wel geven de respondenten aan dat een en ander in een zakelijke context geplaatst moet worden. Het gaat niet te veel om invoelen, de verantwoordelijkheid moet bij de klant liggen. Klantgericht is niet hetzelfde als klantvriendelijk, voegt een respondent hieraan toe. 14

15 Een enkeling geeft aan dat dit goed op orde is binnen de opleiding Sociaal-juridische dienstverlening, van een andere respondent mag hier binnen de opleiding meer aandacht voor zijn. Communicatieve/sociale vaardigheden: Dit is een absolute must bij contact met klanten. Alle respondenten vinden dit belangrijk. Zowel mondeling als schriftelijk moeten medewerkers zich goed en duidelijk kunnen uitdrukken. Een respondent is absoluut niet tevreden over het niveau hiervan op dit moment. Nauwgezet zijn: 87% vindt dit belangrijk, 11 % enigszins. Het ontbreekt nog wel eens aan nauwgezetheid. Door verhoogde werkdruk wordt nauwgezetheid belangrijker. Nauwgezetheid is ook als het om afspraken nakomen gaat een belangrijk punt. Kunnen samenwerken: Veel organisaties geven aan dat er gewerkt wordt in (behandel)teams. Het is heftig werk en teamleden moeten er samen voor gaan en staan. Zowel interne samenwerking als externe samenwerking (met leveranciers en samenwerkingspartners) is belangrijk. Aangegeven wordt dat dit alleen maar belangrijker wordt. Mondelinge vaardigheden: 94% van de respondenten ervaren het kunnen hanteren van (verschillende) gesprekstechnieken als belangrijk, de overigen noemen het enigszins belangrijk. Het belang hangt af van de mate van klantcontact binnen een functie. Klanten worden steeds mondiger. Schriftelijke vaardigheid: Dit vindt driekwart van de respondenten belangrijk, de overigen noemen het enigszins belangrijk. Over deze vaardigheid zijn ze niet echt tevreden. Respondenten noemen die schriftelijke vaardigheid een groot probleem (ook bij hbo ers). Terwijl het wel belangrijk is: medewerkers moeten kunnen rapporteren (standaardrapportages), formats en formulieren invullen, (eenvoudige) brieven opstellen en veel mailverkeer afhandelen. Daarbij mogen ze geen schrijffouten maken. Methodisch handelen: Dit vindt 79% van de respondenten belangrijk, de overigen geven aan dit enigszins belangrijk te vinden. In de toelichting vraagt een enkeling zich af of dit op mbo-niveau al nodig is. Anderen geven aan dat dit belangrijk is in verband met het volgen van processen en het werken volgens protocollen (inclusief het bepalen van de te volgen stappen). 15

16 Andere vaardigheden die de respondenten belangrijk vinden, zijn: - Klantgerichtheid, dienstverlening aan de klant, ook buiten de eigen taken, open mind, nee kunnen verkopen, om kunnen gaan met onredelijke en lastige klanten, verantwoordelijkheid wel bij de klant laten, zakelijk communiceren. - Professionele houding en gedrag; kleding, uitstraling en gedrag naar klanten, externen en collega s (dat mag volgens een respondent meer aandacht hebben in de opleiding). - Flexibiliteit. - Ethisch handelen; om kunnen gaan met vrijheden, rekening houden met normen en waarden - Hebben van stevige en stabiele persoonlijkheid die om kan gaan met lastige situaties. - Pro-actief en ondernemend zijn. - Rekenvaardigheid, ook in het kader van schuldhulpverlening. - Kennis van de materie en dienstverlening. - Kunnen plannen en organiseren van de verschillende werkzaamheden. - Creatief zijn, met minder (financiële) middelen toch proberen de klant te helpen. - Gemotiveerd zijn. Stelling 4 Ik vind het belangrijk dat een (mbo-)medewerker sociale zekerheid een opleiding heeft genoten die verwant is aan het beroep. N=47 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% helemaal eens enigszins eens neutraal enigszins oneens helemaal oneens 94% van de respondenten is het (helemaal of enigszins) eens met de stelling dat het belangrijk is dat een (mbo-)medewerker sociale zekerheid een opleiding heeft genoten die verwant is aan het beroep. 6% kruist neutraal aan en 2% is het enigszins oneens met de stelling. Tussen de respondenten van de verschillende organisaties in de sociale zekerheid zitten geen noemenswaardige verschillen. De mbo-opleiding Medewerker sociale zekerheid wordt verreweg het meest genoemd door de respondenten (89%) als de wenselijke opleiding. Andere mbo-opleidingen zijn een alternatief volgens ruim 20% van de respondenten. Ook hbo wordt enkele keren genoemd. In aanvulling op of in combinatie met de opleiding wordt persoonlijkheid van belang gevonden. In sommige branches, zoals bij Bewindvoering, is leeftijd, levenservaring en assertiviteit belangrijk in aanvulling op de opleiding. De twee respondenten die neutraal of oneens antwoorden op de stelling, gaan vooral in op de combinatie aan kwaliteiten die ze zoeken in een medewerker; opleiding is één onderdeel, maar zelfstandigheid, motivatie, initiatiefrijkheid en het samenwerken met collega s zijn eveneens van belang. 16

17 Stelling 5 Het mbo-beroep medewerker sociale zekerheid zal in de komende 3 jaar behoorlijk veranderen. N=46 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% helemaal eens enigszins eens neutraal enigszins oneens helemaal oneens Ruim tweederde (67%) van de respondenten is het eens met de stelling dat het mbo-beroep medewerker sociale zekerheid de komende 3 jaar behoorlijk zal veranderen. Een kwart geeft het antwoord neutraal aan en bijna 1 op de tien (9%) is het (enigszins of helemaal) oneens met de stelling. Respondenten sommen scala aan mogelijke veranderingen op: Veranderd denkniveau: De wetgever scherpt in enorm tempo de wetgeving aan. Kennisverbreding is een must. De mbo er verzorgt alleen het dossiercontact met de klant. De hbo er doet de intake. Er komt een steeds grotere scheiding tussen mbo- en hbo-niveau. In het verleden kon een leerling nog ingezet worden bij de afdeling Intake en kon frontoffice taken voor zijn rekening nemen. Maar dat gaat nu niet meer. Dit werk ligt nu op hbo-niveau. De mbo ers doen veel backoffice taken. Over het algemeen werken er meer hbo ers: mbo ers werken in de ondersteuning. Vooral bij het inkomensdeel en de debiteurenadministratie: daarvoor zijn dus financiële kennis en vaardigheden nodig. Bredere inzetbaarheid: Medewerkers krijgen te maken met een bredere doelgroep. Door veranderingen in de functies moeten medewerkers flexibel zijn. Er is sprake van meer standaardisering binnen bijvoorbeeld Sociale Diensten waardoor meer processen bij mbo ers ondergebracht gaan worden. Sterkere scheiding werkzaamheden mbo-hbo: Er gaat meer groepsgericht gewerkt worden voor bepaalde klantengroepen. Dat is meer hbo-werk. De mbo er zien we in de frontoffice (klantcontactcenter), de hbo er in de backoffice, verantwoordelijk voor uitvoering. Daarbij assisteert de mbo er. We zien een beweging naar integrale teams met meerdere mbo ers en 1 hbo er. Aard van het klantcontact: De mbo er heeft alleen telefonisch contact met klanten, bijvoorbeeld voor het maken van afspraken of het aanleveren van documenten voor het dossier. De mbo ers hebben minder eerstelijnscontacten. Er zijn nog veel balie/receptiefuncties. Maar er gaat ook steeds meer via mail en telefoon. 17

18 Dienstverlening van uitkeringsinstanties: Burgers krijgen meer eigen verantwoording. Medewerkers moeten meer klantspecifiek kunnen werken. Ze werken ook veel meer digitaal. Er ligt steeds meer nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van medewerker. We zien steeds meer een éénloket-gedachte. Veranderingen inrichting organisaties: Er wordt meer in processen gedacht. Er ontstaan samenwerkingsverbanden tussen meerdere gemeentes. Effecten digitalisering: Medewerkers werken met elektronische dossiers. Daardoor kennen de klant ook hun eigen dossier: dit kan tot extra vragen leiden. Verder wordt meer informatie aangeleverd en alles is meer gestandaardiseerd. Medewerkers moeten goed zelf informatie kunnen vinden Politieke en economische factoren: Factoren van buiten hebben een enorme impact: er is veel onduidelijkheid over welke regelingen doorgaan. Een aantal aangekondigde regelingen wordt teruggedraaid. Dat levert veel extra werk en kosten voor de gemeenten op. Politieke en economische factoren zijn heel belangrijk voor de ontwikkeling van het beroep. Er kan zelfs gesproken worden van een grote afhankelijkheid van de politiek. Door diverse bezuinigingen en de sterke drang vanuit overheid om de burger zelfredzamer te laten worden, is het goed mogelijk dat het aantal loketten zal afnemen. Het motto is: strakker, strenger, meer aandacht voor handhaving. Veranderende wet- en regelgeving: Er is sprake van professionalisering van de branche: zo is er bijvoorbeeld de wetgeving die eisen stelt aan bewindvoering en ook aan de medewerkers die zich hiermee bezig houden. De wet- en regelgeving kan effect hebben, maar de Wet werk naar vermogen staat nu bijvoorbeeld weer in de ijskast. Die gaat er echter weer komen. Verschillende afdelingen gaan samenwerken. Het is een constante beweging. Anders: Medewerker sociale zekerheid is nu nog een beroep dat vooral wordt uitgeoefend door 40/50- plussers. De kansen voor de jongere generatie komen eraan en door de verjonging zullen ook de aanpak en de taakopvatting veranderen. 18

19 Stelling 6 De mbo-4 opleiding Medewerker sociale zekerheid sluit goed aan op het beroep. N=43 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% helemaal eens enigszins eens neutraal enigszins oneens helemaal oneens Driekwart van de respondenten (75%) is het eens met de stelling dat de huidige mbo-opleiding Medewerker sociale zekerheid (niveau 4) goed aansluit op het beroep. Eén op de zeven (16%) vult neutraal in en bijna één op de tien (9%) is het (enigszins of helemaal) oneens met de stelling. Hoewel het grootste deel van de respondenten het eens is met de stelling, geldt voor 50% (enigszins eens) dat zij wel opmerkingen hebben. Echter, deze komen niet tot uiting in de antwoorden op deze stelling. In de antwoorden op stellingen 2 en 3 komen deze opmerkingen wellicht wél al aan de orde. Dat 16% van de respondenten neutraal antwoordt op de stelling, kan betekenen dat zij onvoldoende directe ervaring hebben met huidige mbo-ers sociale zekerheid. Dit kan ook de verklaring zijn dat vier respondenten niet op deze stelling hebben geantwoord. Voor een enkele respondent bestaat duidelijk de wens om een hbo er de werkzaamheden te laten verrichten; de mbo-opleiding Sociale zekerheid wordt als te laag gekwalificeerd, zowel in kennis als houding en gedrag. Stelling 7 Er is zeker arbeidsmarkt voor de opleiding Medewerker sociale zekerheid op het tussenniveau Associate degree (2-jarige opleiding tussen mbo-4 en hbo bachelor) N=44 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% helemaal eens enigszins eens neutraal enigszins oneens helemaal oneens Bijna de helft van de respondenten (48%) is het eens met de stelling dat er zeker arbeidsmarkt is voor de medewerker sociale zekerheid op het tussenniveau Associate degree. Ruim een derde (36%) vult neutraal in en één op de zeven (16%) is het (enigszins of helemaal) oneens met de stelling. 19

20 Hoe zou deze opleiding er dan op hoofdlijnen uit moeten zien? De respondenten noemen bijvoorbeeld het volgende: - Verdieping van sociaal-juridische kennis. - Meer aandacht voor handhaving en controle. - Meer aandacht voor re-integratie: hoe krijg ik mensen in beweging? - Meer investeren in gespreksvoering, specifiekere kennis over het vak en meer insteken op zelfreflectie. - Onder meer aandacht voor coachen en loopbaanbegeleiding. - Juridische verdieping. - Zorgen dat iemand in staat is om zelfstandig de wet te kunnen toepassen op voorkomende situaties. 20

21 Wat is er nog meer aan (arbeidsmarkt)informatie beschikbaar? In de uitgave Perspectief op werken en leren in de Juridische beroepen schetst ECABO actuele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt- en stagemarkt. Wat zijn de kansen voor mensen met een mbo-opleiding? Hoe makkelijk of moeilijk komen werkgevers aan goede mensen? Download de uitgave via: Andere uitgaven Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs: Zicht op de regio: Onderzoek personeel en arbeid: Online in contact blijven? ECABO heeft op online netwerk LinkedIn de klankbordgroep Sociale zekerheid. U wordt van harte uitgenodigd om zich hierbij aan te sluiten. Een uitgave van ECABO 2012 ECABO Kenniscentrum beroepsonderwijs en bedrijfsleven Disketteweg 6 Postbus BE Amersfoort Telefoon Fax info@ecabo.nl 21

22 22