Cliëntparticipatie Zin en onzin Organisatie

Transcriptie

1 Cliëntparticipatie Zin en onzin Organisatie Sandra Jellema, HAN Arie de Vries, NIM Guido Adriaansens, LHV-Huisartsenkring

2 De praktijk Voor mij weegt kwaliteit van leven het zwaarst, vertelt oud-schaatser en -wereldkampioen Harm Kuipers. Samen beslissen

3 Opzet van deze bijeenkomst Cliëntparticipatie vanuit 3 perspectieven: Cliënt/patiënt Hulpverlener-cliënt communicatie Zorgorganisatie

4 Programma uur Opening Guido Adriaansens uur Patiëntparticipatie in de praktijk Nathalie Koopman Shared decision making, waarom lukt het nog niet? Nadine Adriaansens uur Gezamenlijke besluitvorming in de spreekkamer Marjolein van de Pol uur Werken met patiëntenrollen Ilona Janssen Sociale wijkteams en patiëntparticipatie NIM uur PAUZE

5 Programma uur Sociale netwerkstrategieën Riet Portengen uur Cliëntparticipatie in de eigen praktijk/organisatie Workshop uur Buffet uur Einde bijeenkomst

6 Workshop cliëntparticipatie in 3 groepen Tips en trucs om mee naar huis te nemen: Empowerment cliënten/patiënten Communicatie hulpverlener-cliënt Veranderingen op het niveau van de organisatie

7 Vreselijke tegeltjeswijsheid

8 Patiëntparticipatie in de praktijk Presentatie ZIN 6 donderdag 13 maart 2014 Nathalie Koopman, Zorgbelang Gelderland

9 Participatie of Participation? Participation = ownership Participatie = actieve deelname

10 Participatie: mix & match Panels Teamoverleg CQ Index Professional Praktijk Patiënt Vragenlijsten E-panel Interviews

11 Projecten Zorgbelang Participatie in eerstelijnspraktijken Ontwikkeling 1,5 lijnszorg Evaluatie zorgpaden Projecten leefstijlinterventies Ontwikkelingstrajecten patiëntrollen Inzet Regionale Expertteams

12 In beweging door verbinding Voortdurende interactie tussen alle betrokken partijen geeft lucht en ruimte

13 Shared Decision making: Waarom lukt het niet? Presentatie ZIN 6 donderdag 13 maart 2014 Nadine Adriaansens, masterstudent Communicatie

14 Wat is Shared Decision Making? Probleem patiënt vaststellen Opties bespreken Voor- en nadelen van opties afwegen Voorkeuren patiënt bespreken Beide perspectieven naar voren laten komen Gezamenlijke besluitvorming

15 Waarom SDM? 70% van de patiënten wil altijd samen beslissen 28% van de patiënten in bepaalde gevallen Leidt tot meer tevredenheid Bevordert therapietrouw

16 Belemmeringen vanuit de arts Gebrek aan tijd Moeilijke toepasbaarheid Onduidelijkheid over wat de patiënt wil

17 Belemmeringen en bevorderingen vanuit de patiënt (Joseph-Williams et al., 2014)

18 Belemmeringen en bevorderingen vanuit de patiënt

19 Adviezen Patiënten stimuleren zich te informeren Hulpvraag stellen, actief luisteren en reageren Vragen naar de gewenste rol van de patiënt Behandelopties met voor- en nadelen bespreken in begrijpelijke taal Patiënt vragen naar voorkeuren Verwachtingen expliciet uitspreken In sommige gevallen beslissing uitstellen Tijdsdruk zo min mogelijk laten merken Gelijkwaardige relatie opbouwen, continuïteit bevorderen

20 Bedankt voor uw aandacht

21 21 Shared Decision Making met de (geriatrische) patiënt: uitdaging voor patiënt en dokter! Wat doet u hier al mee? Marjolein van de Pol, kaderhuisarts ouderengeneeskunde

22 Inhoud Wat doet u al aan SDM? En stimuleren participatie? Elementen van shared decision making (SDM) Randvoorwaarden SDM Met wat voor patiënt heb ik te maken? Specifieke problemen SDM geriatrie Belemmerende en bevorderende factoren Een casus om mee te oefenen Hoe pak je dit aan als dokter? een stappenplan

23 Wat doet u? Wat doet uw patiënt? Vraagverheldering? Reden van komst bij de dokter? Is de patiënt voorbereid? Heeft de patiënt al informatie? Bespreken behandelopties? Is dat het? Wij doen dat al lang! Pseudoparticipatie?

24 Elementen van Shared Decision Making De medische casus De patiënt en de dokter Ik wil liever niet Haal alles uit de kast

25 3 fasen van Shared Decision Making 1. Choice talk Uitwisselen van informatie, aanbieden keuze mogelijkheden 2. Option talk Beschrijven en overwegen van alle opties met de voor- en nadelen 3. Decision talk na fase 2 komen patiënt en dokter eventueel ondersteund door keuzehulpen tot besluitvorming Elwyn G. et al, J.Gen. Intern.Med oct; 27(10):

26 Voorbeelden van SDM Mammacarcinoom behandeling Prostaatcarcinoom IVF een of meerdere embryo s Wanneer in de huisartspraktijk? Ook bij een oma of een verkoudheid? Expliciteren keuzes? Een duidelijke ziekte, met duidelijke behandelmogelijkheden

27 Waar loopt dit 3-stappen model spaak in de complexe ouderenzorg? Cognitie besluitvormingscapaciteit Mantelzorg hoeveelheid informatie verschil Rol van levensvisie behandeldoelen inventariseren Evidence veel richtlijnen niet voor ouderen gemaakt Multi morbiditeit compliceert SDM Etc.

28 Een stappenplan Stap Fase Aard stap 1 Historie (heeft de patient al eerder iets vastgelegd? (advance care planning)) 2 Analyse: Comprehensive Geriatric Assessment 3 Voorbereidend Definieer gesprekspartner en eventuele toehoorders (wilsbekwaamheid) 4 Bepaal levensvisie en beleving 5 Identificeer (behandel)doelen 6 Choice Uitleg, uitwisselen informatie (Choice talk) 7 Option Option talk: vormgegeven door stap 1-5 (evt. keuzehulp) 8 Decision Stel een zorgplan op met behulp van stap 1-7 besluitvorming (decision talk)

29 Wat voor dokter/hulpverlener bent u? Traditioneel Medisch model Shared decision making Geïnformeerd medisch model Rol hulpverlener Actief Actief Passief Rol patiënt Passief Actief Actief Informatie Eenrichtingsverkeer van dokter naar patiënt Twee richtingen verkeer Eenrichtingsverkeer van dokter naar patiënt Overleggen Dokter alleen, evt overleg met andere dokters Patiënt en dokter samen Patiënt Wie beslist? Dokter Samen patiënt

30 Historie Is bekend of de patient al eens eerder met familie of andere hulpverleners beleidsafspraken gemaakt? Ligt er ergens iets vast ten aanzien van advance care planning?

31 Definieer gesprekspartner Is deze patiënt in staat om een beslissing te nemen? De patiënt moet: de informatie begrijpen, moet zijn situatie kunnen inschatten, de beslissingen kunnen beredeneren, zijn keuze kunnen communiceren Incapaciteit wordt vaak juist ingeschat, capaciteit overschat Besluitvormingscapaciteit is beslissingsspecifiek ACE: Aid to Capacity Evaluation: hulpmiddel bij twijfel In geval van wilsonbekwaamheid gelden wettelijke regels curator/mentor, schriftelijk aangewezene, levensgezel, ouder/kind, broer/zus

32 Bepaal levensvisie en beleving Rol van het geloof of spiritualiteit in besluitvorming Als onze lieve heer me komt halen is het goed Ik wil nooit zomaar stoppen met behandelen, dat is niet aan mij.. Beleving Wat doet ziekteproces/levensfase met deze patiënt En hier ook: Hoe sta je hierin als hulpverlener

33 Identificeer (behandel)doelen De informatie uit stap 1-4 helpt u om samen met de patiënt te komen tot (behandel)doelen Voorbeelden van (behandel)doelen Onafhankelijkheid en thuis blijven wonen Dit kan inhouden juist wel of juist niet behandelen.. Leven toevoegen aan de dagen ipv dagen aan het leven Zo hoog mogelijke overlevingskans bij mijn mammacarcinoom Etc..

34 Choice, Option en Decision talk De hoeveelheid keuzemogelijkeden wordt sterk bepaald door het besproken (behandel)doel Bespreken voor en nadelen van de verschillende opties Komen tot een gezamenlijk besluit

35 Casus: Een 87-jarige vrouw met een knobbel in de borst Voorgeschiedenis: Hypertensie, DM2, cholecystectomie, atriumfibrilleren 2008 analyse geriatrie: mild cognitive impairment 2010 stabiele milde cognitieve stoornissen 2011 delier bij UWI waarvoor opname op de GAAZ, ontregelde DM cognitieve stoornissen stabiel, actieradius neemt geleidelijk af, deconditionering Huidige medicatie: Simvastatine 1 dd 40 mg Acenocoumarol vv Metformine 2 dd 500 mg Perindopril 1 dd 4 mg Woont in vzh, actieradius 100m met rollator Probleemschets redelijk tevreden dame ondanks een al langer bestaand gevoel van voltooid leven Vorig jaar besproken: niet reanimeren. Als mijn tijd gekomen is, is het goed dokter, het is mooi geweest. Afspraak: per situatie bekijken wat wel en niet Situatie Er is een knobbeltje in de borst met een ingetrokken tepel rechts. De huisarts vraagt u om advies hoe nu verder te handelen. Pte geeft aan dat er maar naar gekeken moet worden in het ziekenhuis.

36 Een stappenplan Stap Fase Aard stap 1 Historie (heeft de patient al eerder iets vastgelegd? (advance care planning)) 2 Analyse: Comprehensive Geriatric Assessment 3 Voorbereidend Definieer gesprekspartner en eventuele toehoorders (wilsbekwaamheid) 4 Bepaal levensvisie en beleving 5 Identificeer (behandel)doelen 6 Choice Uitleg, uitwisselen informatie (Choice talk) 7 Option Option talk: vormgegeven door stap 1-5 (evt. keuzehulp) 8 Decision Stel een zorgplan op met behulp van stap 1-7 besluitvorming (decision talk)

37 Shared Decision Making, zo houd je je vak uitdagend! Voorbereidende fase is zeer belangrijk SDM is na een goede voorbereiding niet moeilijk! Wat zijn uw belemmeringen? Vragen? Discussie in de workshop!

38 Hulpmiddelen voor patiënten

39 Role of the clinician Role of the patient Paternalistic model ( traditional medical model ) Active: Reports only selected information to the patient, chooses the therapy he considers best for the patient. Passive: Accepts the proposal of the clinician. Is obliged to cooperate in his recovery. Shared decision-making Active: Reports all information and treatment possibilities to the patient. Can recommend an option. Decides on the therapy together with the patient. Active: Receives all information. Forms his own judgement on harms and benefits of treatment options. Discusses his preferences with the clinician. Decides on the therapy together with the clinician. Two way: Patient clinician Clinician and patient (plus potential others) Informed medical model Passive: Reports all information and treatment possibilities to the patient. Withholds his recommendations. Makes no decision. Active: Receives all information. Forms his own judgement. Is free to choose between all options unbiased by his clinicians own option. Decides on the therapy alone. Information One way (largely): Clinician patient One way (largely): Clinician patient Deliberation Clinician alone or with other Patient (plus potential others) clinicians Who decides? Clinician Clinician and patient Patient Systematic Review of the Effects of SharedDecision-Making on Patient Satisfaction, Treatment Adherence and Health Status, Joosten et al. Psychother Psychosom 2008;77:

40 Nuttige sites en achtergrondinformatie (aid to capacity evaluation)

41 Literatuurlijst 1. Sessums LL, Zembrzuska H, Jackson JL. Does this patient have medical decision-making capacity? JAMA 2011; 306(4): Bogardus ST, Jr., Bradley EH, Tinetti ME. A taxonomy for goal setting in the care of persons with dementia. J Gen Intern Med 1998; 13(10): Robben SH, Perry M, Olde Rikkert MG, Heinen MM, Melis RJ. Care-related goals of community-dwelling frail older adults. J Am Geriatr Soc 2011; 59(8): Robben S, van Kempen J, Heinen M, et al. Preferences for receiving information among frail older adults and their informal caregivers: a qualitative study. Fam Pract 2012; 29(6): Edwards M, Davies M, Edwards A. What are the external influences on information exchange and shared decisionmaking in healthcare consultations: a meta-synthesis of the literature. Patient Educ Couns 2009; 75(1): Gravel K, Legare F, Graham ID. Barriers and facilitators to implementing shared decision-making in clinical practice: a systematic review of health professionals' perceptions. Implementation science : IS 2006; 1: Legare F, Ratte S, Gravel K, Graham ID. Barriers and facilitators to implementing shared decision-making in clinical practice: update of a systematic review of health professionals' perceptions. Patient Educ Couns 2008; 73(3): Legare F, Ratte S, Stacey D, et al. Interventions for improving the adoption of shared decision making by healthcare professionals. The Cochrane database of systematic reviews 2010; (5): CD Legare F, Turcotte S, Stacey D, Ratte S, Kryworuchko J, Graham ID. Patients' perceptions of sharing in decisions: a systematic review of interventions to enhance shared decision making in routine clinical practice. The patient 2012; 5(1): 1-19.

42 Patiëntrollen Een hulpmiddel om beter af te stemmen en aan te sluiten bij de behoeften en wensen van de patiënt ZORGINNOVATIE NETWERK NIJMEGEN 13 maart 2014 Ilona Janssen

43 Agenda Achtergrond Visie en Strategie Aanpak Leerpunten Resultaat

44 Achtergrond: sociaal maatschappelijke trends Mensen: Zijn beter geïnformeerd (internet), Zijn beter opgeleid, Zijn kritischer en Stellen hogere eisen Willen meer autonomie Diversiteit van patiënten neemt toe als gevolg van: Meer keuzemogelijkheden Meer informatie Meer regiemogelijkheden

45 Achtergrond: ontwikkelingen Macro: Debat over regie Meso: De patiënt centraal Micro: E- health dè oplossing + Communicatie

46 CWZ: Elk individu vraagt om eigen specifieke zorg en aandacht

47 Visie Hoger doel Het CWZ biedt voor iedere patiënt een geïntegreerd pakket ziekenhuiszorg van een buitengewone kwaliteit. Wij zijn gericht op het ontwikkelen van mensen en zijn zo continu in staat om innovaties toe te passen, altijd gericht op de vraag van onze patiënten en gebaseerd op nauwe samenwerking in ons netwerk. Gewaagd doel Het ziekenhuis waar ze me kennen als mens en behandelen als naaste

48 Waar heeft de patiënt behoefte aan? Wat denkt u? * Consumentenbond (2011) Onderzoek naar ergernissen tussen arts en patiënt, Gezondgids 11 februari 2011

49 Een patiënt kent vele gezichten

50 Strategie van patiëntrollen

51 Rolwisseling gedurende het zorgproces Klassiek Cliënt Regisseur Co-producent

52 Rolwisseling gedurende het zorgproces Klassiek Cliënt Regisseur Co-producent

53 Hulpmiddel: patiëntrollen Hoger doel Gewaagd doel Het ziekenhuis waar ze me kennen als mens en behandelen als naaste

54 Aanpak uitgangspunten en randvoorwaarden De implementatie van de patiëntrollen op een afdeling, wordt afgestemd op de specifieke situatie op die afdeling (patiëntenpopulatie, medewerkers, zorgproces, cultuur). Projectleiding ligt in de lijn (teamhoofd). Bij voorkeur ondersteunt door een projectteam bestaande uit medewerkers van de afdeling. Vanuit het programma/project wordt slechts procesbegeleiding aangeboden. Je moet het zelf actueel houden. Als teamleider moet je het vasthouden. Tineke Schaart / Caroline van Ieperen, teamleiders kort verblijf en dagopname

55 Aanpak ondersteuning Begeleidingstraject: gezamenlijke bijeenkomsten Toolkit met aanpak, instrumenten en achtergrond een praktisch hulpmiddel en een inspiratiebron Kennissessies / informatiemarkten: momenten om van elkaar te leren en successen te delen.

56 En nu? Integreren, doorontwikkelen en waarmaken Nu de fase van bewustwording t.a.v. de patiëntrollen binnen de meeste afdelingen succesvol is doorlopen, is de tijd rijp voor de fase van waarmaken ; de patiëntrollen verankeren in de (organisatie van) het zorgproces en de dagelijkse praktijk; de patiëntrollen integreren in projecten binnen de afdeling. patiënten betrekken bij / informeren over onze patiëntrollen

57 Resultaat Het omgaan met de patiënt is bespreekbaar geworden. We hebben het niet meer over de lastige patiënt. [ ] Als je je oordeel laat varen heb je geen last meer van al die negatieve energie. Tineke Schaart / Caroline van Ieperen, teamleiders kort verblijf en dagopname Het leeft binnen het team. Wij zijn meer gaan kijken naar de patiënt en ouders als individu. Hierdoor hebben wij meer respect en begrip gekregen voor de situatie waarin de patiënt en ouders zich bevinden: iedereen mag zijn zoals hij/zij is. Loekie van de Wetering, teamleider poli Kindergeneeskunde Op B22 is herkennen van patiëntrollen de basis geworden voor onze omgang met patiënten. Christa Vergeer - de Haan, teamleider verpleegafdeling longziekten

58 Resultaat

59 Enkele voorbeelden Van klacht naar kracht (CWZ breed) Patiënten interviewen (polikliniek KNO) Aanmelden poliklinieken (CWZ breed) Ouders informeren (Couveuseafdeling) Klankbord groep patiënten (poli dermatologie) Telefoon training (CWZ breed)

60 Deskundigen Buitenspel?! Werken vanuit Sociale Netwerkstrategieën 13 maart 2014 ZIN Riet Portengen

61 30 minuten. Verhalen; bijzonder gewone verhalen Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën tussen de oren in de vingers In het systeem

62 Inspiratie. Ervaringen in netwerkpleegzorg, familienetwerkberaden en sociale netwerkstrategieën (vanaf 1989) You can take out the child of the family, but not the family out of the child (Gilligan, 1994) Empowerment is to give people the maximum say in desicions about their own life (Ryburn, / Family Group Conferences)

63 ontwikkeling van methodiek naar basishouding in besluitvorming, plannen maken en samenwerking met cliënten en hun familie en sociaal netwerk in teams binnen organisaties in beleid

64 tussen de oren

65 Bijzonder gewone verhalen Fam. Jansen Mevr. de Groot Joyce Martijn Fam. Halidi Mitchell Josefien

66 Kern Sociale NetwerkStrategieën Sociaal kapitaal Kansen tot ontwikkeling Veiligheid Continuïteit Verbondenheid

67 Wat vragen cliënten, ouders, familie en sociaal netwerk? Regie over eigen leven! Zelf plannen maken! Zelf beslissingen nemen! Zelf plannen uitvoeren! Zelf voortgang waarborgen! Informatie en ondersteuning van anderen en/of professionals die zij nodig en wenselijk vinden!

68 Betrekken van familie. doen wij al!!!!! Deskundigen Buitenspel?! s. M.C. (Riet) Portengen mld 27 april 2011 Dr

69 Taal Taal geeft betekenis; ook aan het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën! Welke taal spreekt u binnen uw instelling? betrekken bij Inzetten van gebruiken wie kan je helpen?

70 Betrekken bij. Omslag Participatie = Meedoen = Samenwerken

71 Zes kernbegrippen SNS Empowerment Activeren Respect Motivatie Veiligheid Vertrouwen

72 in de vingers

73 Sociale NetwerkStrategieën Het Netwerkkompas; cliënt bepaald samen met supporters eigen koers FamilieNetwerkBeraad beraad van cliënt en belangrijke mensen uit familie en sociaal netwerk Samenwerken in een actieteam cliënt vormt samen één of meerdere supporters zijn actieteam plus de professionals die kunnen bijdragen aan het succes van hun actieplan (CvZ)

74 Het Netwerkkompas Het Drieluik Genogram Levenslijn Ecogram Sociogram

75 De kunst van het vragen stellen Patroon: Beweging: Doelen Wat wilt u? Opties en acties Wie kan u helpen? Bewustwording Dit is het beste voor u! Verantwoordelijkheid U bent verantwoordelijk! Realiseerbaar Wij gaan evalueren! Bewustwording Vertel eens Verantwoordelijkheid Waar liggen Doelen Welke vragen Realiseerbaar Wie kunnen meedenken.. Opties en Acties Plan voor toekomst, actieplan: hoe, wat, wie

76 Familienetwerkberaad Een bijeenkomst waar familie, vrienden en andere belangrijke personen samen met ouders en kinderen een plan maken voor de toekomst. 3 fasen: informatie, privé-tijd en presentatie plan De hulpverlening accepteert het plan van de familie en het sociale netwerk. Een uitzondering geldt als de veiligheid en de rechten van het kind/cliënt niet gewaarborgd zijn.

77 Voorbereiding Ouders en jeugdige bereiden samen met facilitator het FamilieNetwerkBeraad voor Vraag van gezin/cliënt (drieluik / kunst van het vragen stellen) Netwerkverkenning en -analyse Steunfiguren voor kinderen en ouders Vragen aan familie en sociaal netwerk Wie zorgt voor opschrijven van plan? Wanneer? Waar? en Consumpties? Veiligheidsplan? Welke informatie nodig om goed plan te maken?

78 Actieteam Een actieteam bestaat uit de cliënt, ouders, de jeugdige, één tot drie mensen uit de familie of het sociale netwerk en professionals die een rol spelen in de ondersteuning van het gezin. Een actieteam komt zo vaak als nodig (min. 1x per halfjaar) bij elkaar. Een actieteam werkt met elkaar aan één plan. Een actieteam ontwerpt met elkaar de voortgang.

79 Actieteams Schrijft scenario voor toekomst en verdeelt de rollen. Regie en coördinatie bij ouders, familie en sociaal netwerk Samenwerken als team; participanten en professionals. Werken vanuit verschillende perspectieven Kwaliteit en vraaggericht werken.

80 Samenwerken in actieteam Strategie Werkprocessen inhoud Cliënten Participanten Professionals

81 Fantoom samenwerking Strategie Werk- processen inhoud Cliënten Participanten Professionals

82 in het systeem

83 Ketenbenadering; lineair en circulair Lineaire ketenbenadering Keten Professional A B C D E F G H Circulaire ketenbenadering H A B Professionals G FSW cliënt/ gezin FSW C F E D FSW= familie en sociaal netwerk

84 Verschuiving van de hulpvraag!

85 Vier bewegingen: Van betrekken bij naar regie bij Van betrekken bij naar samenwerking met Van aanbodgericht naar vraaggericht. Van werken met sociaal netwerk naar werken vanuit SNS Van werken met het hulpverleningsplan naar werken vanuit het actieplan van cliënt, familie en sociaal netwerk

86 Resultaten Sociale Netwerkstrategieën De familie en het sociale netwerk heeft en krijgt verantwoordelijkheid De familie en het sociale netwerk heeft en krijgt de regie De krachten, mogelijkheden en bronnen binnen de familie of het sociale netwerk benutten Oplossingen vinden die ook op langere termijn meerwaarde hebben De samenwerking tussen de familie en de hulpverlening verbetert

87 Sociale NetwerkStrategieën: organisatie en beleid Verschuiving hulpvraag! Parallelle processen Zelfsturing Intrigerende vragen Methodiek Organisatie Beleid

88 Ervaringen SNS MEE Bureaus Jeugdzorg: Spoedeisende Hulp, Toegang, vrijwillig en (gezins)voogdij Bij zorgaanbieders: leef- en behandelgroepen dagbehandeling ambulante (gezins)begeleiding pleegzorg crisishulpverlening Gezinscoaching Overige hulpverleningsinstellingen: bijvoorbeeld AMW, verpleeghuis, GGZ

89

90 Kennisalliantie voor het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën