Leptomeningeale metastasen als eerste uiting van een maligniteit
|
|
- Vera van Loon
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 N E U R O L O G I S C H E O B S E R V A T I E Leptomeningeale metastasen als eerste uiting van een maligniteit E. Verstraete, P. van Domburg en A. Twijnstra Leptomeningeale metastasering is meestal een late complicatie van een maligniteit en een uiting van actieve ziekte. Incidenteel wordt dit gevonden bij een voorheen gezonde patiënt. In deze bijdrage worden 3 ziektegeschiedenissen beschreven van patiënten die zich presenteerden met uiteenlopende neurologische symptomen, die onverwacht bleken te berusten op leptomeningeale metastasering van een nog onbekende primaire tumor. Het ontbreken van enige andere aanwijzing voor een maligniteit was de oorzaak van een aanzienlijk diagnostisch delay. De ziektegeschiedenissen worden besproken in het licht van de recent verschenen landelijke richtlijn Diagnostiek en behandeling van leptomeningeale metastasen van solide tumoren, waarin het belang van vroege diagnostiek en toenemende behandelingsmogelijkheden worden benadrukt. Geconcludeerd wordt dat de diagnose leptomeningeale metastasering mede overweging verdient wanneer bij klinisch onderzoek meer focale afwijkingen worden gevonden dan op basis van de klachten werd verwacht. (Tijdschr Neurol Neurochir 2007;108:181-7) Inleiding Leptomeningeale metastasen (LM) van solide tumoren treden meestal op in een late fase van een maligniteit, waarbij het opgegeven percentage in de literatuur sterk wisselt. De recent verschenen landelijke richtlijn Diagnostiek en behandeling van leptomeningeale metastasen van solide tumoren meldt percentages van 2-5% ante mortem, en van 5-20% bij post mortem onderzoek. 1 Dit verschil berust waarschijnlijk mede op de vaak slechte algehele conditie en de infauste prognose van patiënten in een late fase van een maligniteit, waarbij bewust wordt afgezien van verdere belastende diagnostiek. Het ante-mortempercentage zal misschien nog wat toenemen nu steeds meer ziekenhuizen beschikken over diagnostische mogelijkheden die beperkt belastend zijn; met name beeldvorming van de craniospinale as met MRI. LM komen veelvuldig voor bij hematologische ziekten (niet-solide tumoren) met een hoge maligniteitsgraad. Door toenemende overleving wordt bij solide tumoren steeds vaker de diagnose LM gesteld. Het betreft dan vooral het mammacarcinoom, het longcarcinoom en het maligne melanoom. Bij metastasering van nog onbekende primaire tumoren is in 1-7% ook sprake van LM. 2 Slechts zeer zelden zal een maligniteit debuteren met LM, maar hierover biedt de literatuur geen eenduidige cijfers. Van Oostenbrugge et al. rapporteerden in 1999 LM als eerste manifestatie van een maligniteit bij 4 van de 45 LM-patiënten. Vanwege de diversiteit aan mogelijke symptomen kan het klinische beeld daarbij uitermate misleidend zijn. 3 Aanvankelijk kan dit de clinicus op het verkeerde been zetten, zeker als er in eerste instantie nog geen verdenking bestaat op een maligniteit. In deze bijdrage wordt dit aan de hand van een drietal ziektegeschiedenissen gedemonstreerd. Ziektegeschiedenissen Patiënt 1 Een 50-jarige vitale sportieve man, werd gezien in verband met spontaan ontstane lumbo-ischialgie Auteurs: mw. drs. E. Verstraete, afdeling Neurologie, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht, dr. P. van Domburg, afdeling Neurologie, Laurentius Ziekenhuis, Roermond, en dr. A. Twijnstra, afdeling Neurologie, academisch ziekenhuis Maastricht, Maastricht. Correspondentie graag richten aan mw. drs. E. Verstraete, AIOS neurologie, afdeling Neurologie, Universitair Medisch Centrum Utrecht, postbus 85500, 3508 GA Utrecht, tel: +31 (0) , adres: e.verstraete@umcutrecht.nl Belangenconflict: geen gemeld. Financiële vergoeding: geen gemeld. Ontvangen 22 december 2006, geaccepteerd 10 april
2 A B Figuur 1. A. Sagittale multi-slice CT-scanreconstructie en B. transversale opname op niveau L4-L5 van de lumbale wervelkolom bij patiënt 1. Hierbij is een relatieve kanaalstenose zichtbaar met discopathie en bulging van de discus in het spinale kanaal. rechts, sinds circa 2 maanden. Daarbij had hij een doof gevoel rond de anus en een toename van uitstralende pijn bij zitten. Zowel mictie als defecatie kwamen iets moeilijker op gang en het passagegevoel was verminderd, maar met behoud van controle over sfincters. De tractusanamnese vermeldde enig niet-geobjectiveerd gewichtsverlies, volgens patiënt en zijn echtgenote door de pijn. De medische voorgeschiedenis vermeldde reumatoïde artritis, medicamenteus goed onder controle met Salazopyrine. Bij lichamelijk onderzoek werden rechts een positief wortelrekfenomeen volgens Lasègue gevonden en een verlaagde achillespeesreflex ten opzichte van links, bij normale kracht. Er was hypesthesie rechts perianaal en in het dermatoom S1, bij normale sfincterspanning en symmetrische cremasterreflex. Een eerste spoed CT-scan van de lumbale wervelkolom (LWK) toonde een anteropositie van corpus L4 ten opzichte van L5 van ruim 9 mm, bij degeneratieve veranderingen en discopathie op de 3 onderste lumbale niveaus. Het wervelkanaal was hierdoor enigszins vernauwd (zie Figuur 1). De wortels op niveau L5-S1 leken ook wat verdikt. Aangezien ook aanvullend MRI-onderzoek van conus en cauda (zonder contrast) geen andere verklaring voor de klachten bood, werd in eerste instantie neurochirurgische behandeling van de kanaalstenose overwogen. Ondanks de bevindingen bij de beeldvorming bleef er enige twijfel bestaan of het klinische beeld hierdoor afdoende verklaard kon worden. Tevens kreeg de patiënt last van dubbelbeelden, waarbij klinisch een abducensparese rechts werd gezien. Bij aanvullend onderzoek van de hersenzenuwen bleef bovendien de farynxboog rechts achter en werd de tong iets naar rechts uitgestoken. Een eerste MRI van het cerebrum, zonder contrast, liet geen afwijkingen zien. Bij cytologisch onderzoek van de liquor cerebrospinalis werden echter aanwijzingen voor metastasen van een adenocarcinoom gevonden (zie Figuur 2, pagina 183). Hernieuwd MRI-onderzoek van de craniospinale as, ditmaal met contrast, bevestigde de aanwezigheid van LM (zie Figuur 3, pagina 184). Aanvullend oncologisch onderzoek (met CT-scan van thorax en abdomen, aangevuld met sigmoïdoscopie, vanwege onzekere bevinding bij beeldvorming) bracht geen primaire tumor aan het licht. In eerste instantie vond bestraling plaats van de symptomatische lokalisaties, schedel en sacrum. De mogelijkheid van intrathecale chemotherapie werd overwogen, maar de patiënt zag hiervan af vanwege snel progressieve symptomatologie en conditionele achteruitgang. Achtereenvolgens kreeg de patiënt toenemende pijnklachten lumbaal en in beide benen, met een goede respons op radiotherapie van 182
3 A B Figuur 2. Cytologisch beeld van de celrijke liquor van patiënt 1 (vergroting 400x). A. De may-grünwald-giemsakleuring laat een groepje epitheliale cellen zien met gevacuoliseerd cytoplasma. B. De immunohistochemische kleuring met anti-cytokeratine-7 laat positieve cellen zien die passen bij een adenocarcinoom. de LWK (eenmalig 8 Gy). Vervolgens kreeg de patiënt progressieve zwakte in beenspieren, urineretentie, pijn in hals en armen, gehoorverlies en slikklachten. De slikklachten werden veroorzaakt door een passagestoornis, bij een redelijk goed verlopende slikbeweging. Gastroscopie, die verricht werd voor de plaatsing van een percutane gastrostomiesonde, bracht een grote strictuurvormende tumor in de distale oesofagus aan het licht. Waarschijnlijk is er dus sprake geweest van een primair oesofaguscarcinoom. De patiënt overleed 5 maanden na het eerste poliklinische bezoek. Er werd geen obductie verricht op verzoek van de familie. Patiënte 2 Een 71-jarige vrouw werd gezien vanwege cervicalgie aan de rechterzijde, met uitstraling naar occipitaal en bewegingsbeperking van het hoofd. Haar medische voorgeschiedenis vermeldde een uterusextirpatie (meer dan 10 jaar geleden en zonder aanwijzingen voor maligniteit) en een mammareductie, bij een verder goede gezondheid. Bij lichamelijk onderzoek was er weerstand tegen passieve nekbewegingen in alle richtingen, met drukpijnlijke cervicale musculatuur. Er waren geen andere focale neurologische verschijnselen. Een eerste MRI van het cerebrum (zonder contrast) en MRI van de cervicale wervelkolom (CWK) lieten, behoudens enige degeneratieve afwijkingen op meerdere cervicale niveaus, geen bijzonderheden zien. Na een second opinion, die niet tot nieuwe inzichten leidde, werd besloten tot invasieve pijnbehandeling door de anesthesist; echter zonder resultaat. Door progressieve hoofdpijnklachten (diffuus, niet verder classificeerbaar, met exacerbaties waarbij uitstraling over rechter- of linkerhemicranium werd aangegeven) en toenemende malaise werd zij bedlegerig en depressief. Dit leidde, 5 maanden na het eerste consult, tot een opname op de afdeling Psychiatrie. Daar ontwikkelde zij lichte dysartrie en dysfagie. Onderzoek door de KNO-arts bracht een stembandparese links aan het licht. Bij hernieuwd neurologisch onderzoek werd een uitgesproken bewegingsbeperking van de CWK in alle richtingen vastgesteld met daarnaast een nasale spraak, tongdeviatie naar rechts, met ongestoorde mondmotoriek en overige hersenzenuwfuncties. Verder onderzoek aan extremiteiten was niet afwijkend. Op een tweede MRI van het cerebrum waren nu meerdere aankleurende laesies zichtbaar, overwegend leptomeningeaal, die verdacht waren voor LM (zie Figuur 4, pagina 185). Tweevoudig cytologisch onderzoek van de liquor cerebrospinalis was negatief voor maligne cellen. Het celaantal in de liquor was <3 x 10 6 /l (normaalwaarde 0-5 x 10 6 /l), totaal eiwit éénmaal licht verhoogd (0,62 g/l; normaalwaarde voor patiënten >40 jaar 0,25-0,80 g/l) en het microbiologische onderzoek, inclusief Borrelia en tuberculose, was negatief. Verder oncologisch onderzoek toonde een beeld van uitgebreide long-, lever- en ossale metastasen. De carcinogene antigenen CA125, CA15.3 en vooral ook CA19.9 (265 ku/l; normaalwaarde <37 ku/l) waren verhoogd, wat past bij een primair gastro-intestinaal maligne proces. Naast progressie van de slikproblemen ging zij conditioneel snel achteruit. Op grond van uitgebreide metastasen elders, de onverklaarde invaliderende hoofdpijn met hersenzenuwuitval en de typische 183
4 Patiënte 3 Een 81-jarige vrouw zonder relevante medische voorgeschiedenis behoudens hypertensie werd met spoed opgenomen op de afdeling Oogheelkunde in verband met progressieve visusdaling, eerst links, later ook rechts, met hoofdpijn. Bij opname was er geen lichtperceptie aan beide ogen, bij een normaal beeld in fundo. Daarnaast was er aan het linkeroog klinisch een nervus-oculomotoriusparese, rechts waren de oogbewegingen ongestoord. Er was geen proptosis en normale corneasensibiliteit. Vanwege de verdenking arteriïtis temporalis werd er een biopsie van de a. temporalis genomen en behandeling met methylprednisolon intraveneus gestart. Desondanks breidde het klachtenpatroon zich uit met een voetheffersparese rechts en een parese van de musculus deltoideus rechts. Daarnaast kreeg de patiënte slikklachten waarvoor de geconsulteerde KNO-arts geen verklaring vond. Bij afwezigheid van enig aanknopingspunt voor etiologie werd door de geconsulteerde neuroloog ook gedacht aan LM en werd liquoronderzoek verricht. Hierbij werden niet nader te classificeren maligne cellen gevonden. De MRI van het neurocranium en spinale kanaal toonde links occipitaal aan het tentorium en cerebellair totaal 4 puntvormige aankleuringen en enkele aankleurende laesies op spinaal niveau. Disseminatieonderzoek met mammografie en CT van de thorax en abdomen, bracht geen primair proces aan het licht. Vanwege snelle progressie en slechte levenskwaliteit werd afgezien van craniospinale radiotherapie. De patiënte overleed ongeveer een maand na opname op de afdeling Oogheelkunde. Figuur 3. Sagittale T1-gewogen MRI van de thoraco-lumbale wervelkolom van patiënt 1 (3 maanden na de CT van de lumbale wervelkolom), met de typische aankleurende intradurale (druppel)metastasen (pijl) op conus- en caudaniveau. afwijkingen bij beeldvorming van het cerebrum, werd de diagnose LM gesteld, ondanks het ontbreken van positieve liquorcytologie. Zij zag af van verdere diagnostiek of behandeling en werd palliatief behandeld met dexamethason en morfinepreparaten. Zij overleed ruim 2 weken later in de thuissituatie. Beschouwing LM ontstaan door, meestal hematogene, infiltratie van maligne cellen in de arachnoïdale ruimte en de pia mater van het centrale zenuwstelsel. Spreiding over de gehele subarachnoïdale ruimte vindt als snel plaats door liquorflow. 2-4 In samenhang daarmee is de symptomatologie van LM uitermate pluriform. 1,3,5 Meestal gaat het echter om focale verschijnselen in een late fase van een maligniteit, waarbij de mogelijkheid van LM voor de hand ligt. Veel moeilijker wordt het als de voorgeschiedenis nog geen aanwijzingen voor een maligniteit vermeldt. In dergelijke gevallen liggen vele oorzaken - anders dan LM - meer voor de hand als verklaring voor de klinische symptomen, temeer daar er geen voor LM pathognomonische verschijnselen genoemd kunnen worden. 3 Dit gegeven heeft in de in deze bijdrage beschreven gevallen niet alleen geleid tot diagnostische delay, maar ook tot een in eerste aanzet onjuiste behandeling. Typisch voor LM is de vaak multifocale symptomatologie en het feit dat bij neurologisch onderzoek meer afwijkingen worden gevonden dan de klachten zouden doen vermoeden. 4,5 Deze symptomatologie wordt onderverdeeld in cerebraal (vooral hoofdpijn en/of verwardheid; incidentie ±50%), hersenzenuwuitval (zoals dubbelzien; incidentie ±40%) en spinaal (vooral radiculaire pijn of uitval; incidentie ±50%). 1 Tekenen van meningeale prikkeling zijn bij slechts zo n 15% van de patiënten aanwezig. 4 Natuurlijk zijn daarnaast algemene symptomen als vermoeidheid en gewichtsverlies belangrijk. 184
5 A B C D E Figuur 4. Transversale T1-gewogen MRI van het cerebrum met contrast van patiënte 2. Zichtbaar zijn leptomeningeale metastasen en enkele parenchymateuse metastasen (pijlen). Patiënt 1 werd in eerste instantie verwezen voor neurochirurgische behandeling van een lumbalekanaalstenose. In tweede instantie werd hij terugverwezen voor nadere diagnostiek, bij nieuwe onverwachte symptomatologie bij een toch al wat atypisch klinisch beeld. Bij patiënte 2 was aanvankelijk alleen sprake van hoofdpijn, met cervicalgie en niet-specifieke bewegingsbeperking van de CWK, die op epidemiologische grond en gezien haar leeftijd in eerste instantie met de degeneratieve afwijkingen in verband werden gebracht. Patiënte 3 debuteerde met hoofdpijn en visusdaling, waarbij op deze leeftijd de overweging arteriïtis temporalis voor de hand ligt. De verdenking op LM rees uiteindelijk vanwege meervoudige hersenzenuwuitval met hoofdpijn en progressieve symptomatologie. Het diagnostische traject verliep hier weliswaar wat sneller, maar toch ook met enige delay door de opname op de afdeling Oogheelkunde. Van patiënt 1 kan worden gezegd dat hij debuteerde met spinale symptomen, patiënt 2 met cerebrale symptomen (hoofdpijn) en patiënt 3 met hersenzenuwuitval. In eerste instantie ontbraken de algemene symptomen, terwijl de neurologische verschijnselen op meer dan één niveau pas geleidelijk aan het licht kwamen. Alle gevallen onderstrepen het belang van gedetailleerd en eventueel herhaald neurologisch onderzoek, waarbij onverwachte bevindingen veel betekenis kunnen krijgen. 4 LM komen bij elke maligniteit voor en zijn eerder als eerste uiting beschreven van een adenocarcinoom van de bovenste tractus digestivus, zoals ook bij patiënt 1. 5,6 Progressieve visusdaling als eerste symptoom van LM is eveneens beschreven. 7 Naar huidige inzichten kan de diagnose worden gesteld door het aantonen van aankleurende leptomeningeale laesies met MRI (sensitiviteit 76%, specificiteit 70%), die echter nog een differentiaaldiagnose hebben zolang er geen sprake is van een bekende maligniteit. 1-4 Liquorcytologie blijft de gouden standaard (sensitiviteit 75%, specificiteit 100%), maar wordt steeds vaker gereserveerd voor die situaties waarin nog twijfel bestaat over de mogelijke aanwezigheid van LM. De sensitiviteit van liquorcytologie is bij LM van solide tumoren bovendien minder hoog 185
6 Aanwijzingen voor de praktijk 1. Leptomeningeale metastasering is meestal een late complicatie van een maligniteit, incidenteel is het de eerste manifestatie. 2. Denk bij multifocale symptomatologie aan leptomeningeale metastasen. Gedetailleerd en eventueel herhaald neurologisch onderzoek zijn hierin richtinggevend aangezien hierbij vaak meer afwijkingen aan het licht komen dan de klachten zouden doen vermoeden. 3. MRI is een aanvullend diagnosticum van eerste keuze. Op leptomeningeale metastasen verdachte afwijkingen hebben echter een differentiaaldiagnose en zijn alleen voldoende bewijzend bij een maligniteit elders. dan bij LM van hematologische maligniteiten. 1 Daarnaast lijkt de sensitiviteit afhankelijk te zijn van de LM-lokalisatie ten opzichte van de plaats van liquorafname. 8 Zo was er bij patiënt 1 en 3 sprake van spinale (radiculaire) symptomatologie, waarbij de liquorcytologie dan ook positief was. Patiënte 2 had alleen cerebrale verschijnselen en hersenzenuwuitval, waarbij de MRI - en niet het liquoronderzoek - tot de diagnose leidde. Voor belangrijke differentiaaldiagnostische overwegingen, zoals (para-)infectieuze of immuungemedieerde ziekten, bestonden bij haar geen aanwijzingen. De diagnose LM was naar huidige maatstaven gerechtvaardigd. 1 De volstrekt normale liquor, zonder eiwitverhoging of enige celreactie, is opmerkelijk, maar werd in een eerdere patiëntenserie beschreven in 3% van de gevallen. 9 De hogere sensitiviteit van MRI bij LM van solide tumoren kan deels worden toegeschreven aan een tendens tot bulky leptomeningeale infiltratie, in tegenstelling tot bijvoorbeeld LM bij een hematologische maligniteit. 10,11 Bij patiënten die bekend zijn met een solide tumor en waarbij verdenking rijst op LM vanwege cerebrale verschijnselen en/of hersenzenuwuitval, is MRI-onderzoek dan ook het eerste aangewezen onderzoek alvorens liquordiagnostiek te doen. 1 Na afname van een ruime hoeveelheid liquor voor cytologisch onderzoek bestaat immers ook het risico op misleidende verbreding en schijnbare aankleuring van arachnoïdale ruimte door verlaagde liquordruk. 4 Beeldvorming door MRI vormt ook de leidraad voor palliatieve behandeling die allereerst bestaat uit systemische therapie (chemo- of hormonale therapie) en bestraling van symptomatische lokalisaties. Indien er geen systemische behandelingsmogelijkheden zijn, kan intrathecale chemotherapie met methotrexaat worden overwogen. Deze behandeling is echter belastend, vaak nauwelijks levensverlengend en potentiëel neurotoxisch. 12 Binnenkort gaat een EORTC-studie van start waarin de rol van intrathecale chemotherapie met een slow-release ARA-C-preparaat (Depocyte ) bij LM van solide tumoren wordt onderzocht. 13 Misschien dat daarmee ook enige duidelijkheid ontstaat over de nog controversiële rol van intrathecale chemotherapie. Hoewel de prognose van LM somber blijft, met een mediane overlevingsduur van 2-6 maanden (mede afhankelijk van de aard van onderliggende maligniteit), 1 is het van belang de diagnose zo vroeg mogelijk te stellen om pijn en invaliditeit in de palliatieve fase te beperken. Hiervan vormen de beschreven patiënten ook een goede illustratie. Incidenteel kan ook therapeutische winst worden geboekt. 4 Juist op dit gebied kan in de nabije toekomst wellicht vooruitgang worden verwacht nu er betere diagnostische mogelijkheden zijn en de diagnose vaker gesteld kan worden bij patiënten die nog in een redelijke klinische conditie verkeren. Conclusie Leptomeningeale metastasen als eerste presentatie van een maligniteit zijn uitermate zeldzaam. Niettemin dient deze overweging in gedachten gehouden te worden bij een atypisch verloop van neurologische klachten en met name bij multifocale symptomatologie, ook zonder maligniteit in de voorgeschiedenis, zoals met deze bijdrage wordt gedemonstreerd. Dankwoord Met dank aan dr. J.D. Rupa, patholoog-anatoom, Laurentius Ziekenhuis te Roermond, voor toelichting op de cytologiebevindingen van de liquor cerebrospinalis. 186
7 Referenties 1. Richtlijn Diagnostiek en behandeling van leptomeningeale metastasen van solide tumoren. Te raadplegen op product/richtlijnen/folder / (3 mei 2007) 2. Posner JB. Neurologic complications of cancer. Philadelphia: F.A. Davis Company; Van Oostenbrugge RJ, Twijnstra A. Presenting features and value of diagnostic procedures in leptomeningeal metastases. Neurology 1999;53: DeAngelis LM, Boutros D. Leptomeningeal metastasis. Cancer Invest 2005;23: Chamberlain MC. Neoplastic meningitis: a guide to diagnosis and treatment. Curr Opin Neurol 2000;13: Braeuningera S, Mawrina C, Malfertheinerb P, Schildhausc H, Seilerc C, Dietzmanna K, et al. Gastric adenocarcinoma with leptomeningeal carcinomatosis as the presenting manifestation: an autopsy case report. Eur J Gastroenterol Hepatol 2005; 17: Teare JP, Whitehead M, Rake MO, Coker RJ. Rapid onset of blindness due to meningeal carcinomatosis from an oesophageal adenocarcinoma. Postgrad Med J 1991;67: Freilich RJ, Seidman AD, DeAngelis LM. Central nervous systeem progression of metastatic breast cancer in patients treated with paclitaxel. Cancer 1995;76: Chamberlain MC, Kormanik PA, Glantz MJ. A comparison between ventricular and lumbar cerebrospinal fluid cytology in adult patients with leptomeningeal metastases. Neurooncol 2001;3: Collie DA, Brush JP, Lammie GA, Grant R, Kunkler I, Leonard R, et al. Imaging features of leptomeningeal metastases. Clin Radiol 1999;54: Freilich RJ, Krol G, DeAngelis LM. Neuroimaging and cerebrospinal fluid cytology in the diagnosis of leptomeningeal metastases. Ann Neurol 1995;38: Boogerd W, Van den Bent MJ, Koehler PJ, Heimans JJ, Van der Sande JJ, Aaronson NK, et al. The relevance of intraventricular chemotherapy for leptomeningeal metastases in breast cancer: a randomised study. Eur J Cancer 2004;40: Van den Bent MJ. Reactie op richtlijn Diagnostiek en behandeling van leptomeningeale metastasen van solide tumoren. Tijdschr Neurol Neurochir 2006;107:
Leptomeningeale metastasen als eerste uiting van een maligniteit
Leptomeningeale metastasen als eerste uiting van een maligniteit Leptomeningeal metastases as first manifestation of a malignancy Auteurs Trefwoorden Key words E. Verstraete, P. van Domburg en A. Twijnstra
Nadere informatieRichtlijn leptomeningeale metastasen van solide tumoren
Disclaimer / 1 januari 2015 De Richtlijnen van de afdeling Neurologie Erasmus MC zijn met zorg samengesteld op basis van de stand van de wetenschap ten tijde van het vaststellen van de Richtlijn. Deze
Nadere informatieTumoren van centrale zenuwstelsel. Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014
Tumoren van centrale zenuwstelsel Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014 Indeling Metastasen van tumoren van elders In de parenchym van de hersenen In hersenvliezen: leptomeningeale
Nadere informatieVaren op gegist bestek: heesheid met een ongewoon beloop
Varen op gegist bestek: heesheid met een ongewoon beloop Traveling the unknown: hoarseness with an unusual evolution C.J.H.M. Boer, E.E.P. Smit-Kingma, J.M. Kros, R.M. Verdijk en J.E.C. Bromberg Samenvatting
Nadere informatieRichtlijn Leptomeningeale metastasen van solide tumoren
voor de praktijk Richtlijn Leptomeningeale van solide tumoren W.Boogerd, W.F.J.du Bois, J.L.J.M.Teepen en C.J.G.M.Rosenbrand* Op grond van veranderde inzichten in de diagnostiek en de behandeling van van
Nadere informatieHersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg
Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg Hersenmetastasen (HM) + Introductie + Enkele cijfers. + Wanneer denken we aan HM? + Behandeling van HM (Landelijke
Nadere informatieCentraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom. MDO-praatje
Centraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom MDO-praatje Casus Patient CutaanT-cel lymfoom, type mycosis fungoides met aanwijzingen voor lymfeklierbetrokkenheid (niet PA-bewezen). Buikproblemen
Nadere informatie- incidentele bevinding zonder klachten - weigering van chirurgische behandeling - slechte algehele conditie waardoor chirurgie niet verantwoord is
Auteur Soort studie Aantal patiënten Lee 2013 Qurashi Systematic review 1999-2011 Systematic review 1999-2011 Radiotherapie / Chirurgie (meestal gevolgd door ) 377 Conservatief waaronder Inclusiecriteria
Nadere informatieStudie medicijnen Groningen
Albert Twijnstra Studie medicijnen Huisarts Assistent interne geneeskunde Curaçao Specialisatie Neurologie Promotie onderzoek Academisering Neurologie Maastricht Neuro-traumatologie en Neuro-oncologie
Nadere informatieSamenvatting Richtlijn Diagnostiek en behandeling van leptomeningeale
De richtlijn en de samenvattingskaart zijn totstandgekomen met financiële steun van de Orde van Medisch Specialisten in het kader van het programma Evidence-Based Richtlijn Ontwikkeling (EBRO). De tekst
Nadere informatieAchtergrond. QoL bij patiënten met wervelkolom metastasen. Number of surgeries in MCH for spinal metastases
QoL bij patiënten met wervelkolom metastasen Godard de Ruiter, Neurochirurg Claudine Nogarede, Verpleegkundig Specialist. Neuro & revalidatie congres 2016 Number of surgeries in MCH for spinal metastases
Nadere informatieAlgehele richtlijnen statusvoering en correspondentie
Algehele richtlijnen statusvoering en correspondentie Uitgangspunt is dat de status volledig ingevuld wordt en dat er aandacht wordt besteed aan een goede verslaglegging. De status is een document waar
Nadere informatieTuberculeuze Meningitis in Zuid-Afrika
Tuberculeuze Meningitis in Zuid-Afrika moeilijk herkenbaar en levensbedreigend RAAK 22 april 2008 Berbe Paes 1/33 Inhoud 1. Casus 2. Onderzoek 3. Zuid-Afrika 4. Tuberculose 5. Tuberculeuze meningitis 6.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 147 148 Maligne lymfomen zijn kwaadaardige woekeringen van verschillende typen witte bloedcellen. Deze aandoeningen ontstaan meestal in lymfklieren, maar in ongeveer 40% van de
Nadere informatieRadiotherapie in de palliatieve zorg
Radiotherapie in de palliatieve zorg Radiotherapie bij myelumcompressie Karin Kleynen 24-11-2011 Casus: Dhr B 58 jaar Consult Urologie 21-7-2011 Patiënt had sinds 3 weken buik- en rugklachten, met name
Nadere informatieMogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom. Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam
Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam Amsterdam, 19 Januari 2018 Pancreascarcinoom Slechte prognose (5 jaars-overleving,
Nadere informatieMultidisciplinaire behandeling van patient met een renaalcelcarcinoom
Multidisciplinaire behandeling van patient met een renaalcelcarcinoom Introductie via een case-report Dr. Karen Heyrman, huisarts Initiële symptomen? Klassieke triade: (10%) Hematurie Flankpijn Palpabele
Nadere informatieMedische Workshop 2: De oncologische zorg: stap voor stap
Medische Workshop 2: De oncologische zorg: stap voor stap Sara van Marle-Jeurissen, Huisarts Barbara van der Berg, Verpleegkundig specialist Danny Houtsma, Internist-Oncoloog Birgit Hollmann, Radiotherapeut-Oncoloog
Nadere informatieRichtlijn voor diagnostiek en behandeling van een onbekende primaire tumor in het hoofd-halsgebied: Unknown Primary
VII Richtlijn voor diagnostiek en behandeling van een onbekende primaire tumor in het hoofd-halsgebied: Unknown Primary naar Algemeen 538 Epidemiologie 538 1. Screening 538 2. Diagnostiek 538 2.1 Anamnese
Nadere informatiePolymyalgia reumatica (PMR), niet altijd wat het lijkt. C. De Gendt
Polymyalgia reumatica (PMR), niet altijd wat het lijkt C. De Gendt Diagnose In 1964 moest US Supreme Court rechter Potter Stewart, gewiekst met woorden, toegeven dat een definitie van harde pornogafie
Nadere informatieHersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016
Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016 Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieOesophaguscarcinoom Chirurgische Behandeling. Sylvia van der Horst, PA chirurgie Maart 2019
Oesophaguscarcinoom Chirurgische Behandeling Sylvia van der Horst, PA chirurgie Maart 2019 Anatomie oesophagus/ maag Symptomen oesophaguscarcinoom Diagnostiek Behandeling oesophaguscarcinoom Postoperatieve
Nadere informatieWAA BIJEENKOMST dr. RHGP van Erve, orthopedisch chirurg
WAA BIJEENKOMST 07-02-2018 dr. RHGP van Erve, orthopedisch chirurg WAA 07-02-2018 SECONDARY NEUROLOGICAL DETERIORATION IN TRAUMATIC SPINAL INJURY, data from medicolegal cases, NV Todd, D Skinner, J Wilson-MacDonald;
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling van patiënten met leptomeningeale metastasen van solide tumoren
1 Diagnostiek en behandeling van patiënten met leptomeningeale metastasen van solide tumoren Diagnosis and treatment of patients with leptomeningeal metastases from solid tumors D. Brandsma, G.S. Sonke,
Nadere informatieBehandelresultaten en prognose bij patiënten met centralezenuwstelsellokalisaties van het non-hodgkin-lymfoom
Oorspronkelijke stukken Behandelresultaten en prognose bij patiënten met centralezenuwstelsellokalisaties van het non-hodgkin-lymfoom j.a.paulus, g.m.j.bos, b.löwenberg en m.j.van den bent Bij patiënten
Nadere informatieRugpoli in Enschede. Lucille Dorresteijn, Neuroloog Marleen Wijnstra, Physician assistant
Rugpoli in Enschede Lucille Dorresteijn, Neuroloog Marleen Wijnstra, Physician assistant Stellingen Bij een langer bestaand LRS is een MRI van de LWK aangewezen Ik (huisarts) verwijs nu zelf voor een MRI
Nadere informatieKWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: BORSTKANKER Fase 1: validatie van de individuele resultaten Ziekenhuis 86
1 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: BORSTKANKER Fase 1: validatie van de individuele resultaten Ziekenhuis 86 2 1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK Tabel 1: Invasieve borstkanker en ductaal carcinoma in situ
Nadere informatieTargeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom. Dokter, dit is mijn tumor. Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015
Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom Dokter, dit is mijn tumor Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015 Disclosure Belangen (Potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieMaligne pleura exsudaat
Maligne pleura exsudaat Regionale richtlijn IKL, Versie: 1.1 Laatst gewijzigd : 25-10-2005 Methodiek: Consensus based Verantwoording: IKL werkgroep bronchuscarcinomen Inhoudsopgave Algemeen...1 Diagnostiek...2
Nadere informatieC. Wervelkolom. Inhoudsopgave 01 C 02 C 03 C 04 C 05 C 06 C 07 C 08 C 09 C
C. Wervelkolom nhoudsopgave 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 7 C 8 C 9 C Congenitale aandoeningen... 1 Myelopathie (excl. trauma s van de wervelkolom)... 1 Mogelijke atlanto-axiale subluxatie... 1 Nekpijn... 1
Nadere informatiePalliatieve radiotherapie radiotherapie gericht op symptoombestrijding. Angela van Baardwijk radiotherapeut oncoloog MAASTRO clinic
Palliatieve radiotherapie radiotherapie gericht op symptoombestrijding Angela van Baardwijk radiotherapeut oncoloog MAASTRO clinic Werkgroep Oncologie Verpleegkundigen MUMC 3 oktober 2014 Inhoud Radiotherapie
Nadere informatieSymptomatische behandeling hersenmetastasen. Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013
Symptomatische behandeling hersenmetastasen Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013 Zo maar een paar vragen: -Moeten patiënten met HM standaard met dexamethason
Nadere informatiePRIMAIRE ORTHOSTATISCHE TREMOR. Diepe hersenstimulatie? Fleur van Rootselaar, neuroloog AMC 12 mei 2017
PRIMAIRE ORTHOSTATISCHE TREMOR Diepe hersenstimulatie? Fleur van Rootselaar, neuroloog AMC 12 mei 2017 VROUW, 60 JAAR, PIJN BENEN EN MOE Pijn in de benen, vermoeidheid en niet kunnen staan - Al jaren last,
Nadere informatieKWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( ) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 75
1 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 75 2 1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK Tabel 1: Invasieve borstkanker (2007-2008) - Beschrijving
Nadere informatieKWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( ) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 78
1 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 78 2 1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK Tabel 1: Invasieve borstkanker (2007-2008) - Beschrijving
Nadere informatieKWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( ) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 85
1 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 85 2 1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK Tabel 1: Invasieve borstkanker (2007-2008) - Beschrijving
Nadere informatieKWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER ( ) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 16
1 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: INVASIEVE BORSTKANKER (2007-2008) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 16 2 1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK Tabel 1: Invasieve borstkanker (2007-2008) - Beschrijving
Nadere informatieCasusbespreking Sinustrombose of Trombosehoofd
Casusbespreking Sinustrombose of Trombosehoofd Lotte Sondag, AIOIS neurologie Ewoud van Dijk, neuroloog Inhoud Casusbeschrijving Cerebraal veneuze sinustrombose Anatomie Pathofysiologie Epidemiologie en
Nadere informatieMamma diagnostiek: Een paar dilemma s in de spreekkamer
Mamma diagnostiek: Een paar dilemma s in de spreekkamer Hier gaat het om u. J. Journee / E. Bakker Een paar dilemma s in de spreekkamer Dense mammae, wat moet/kun je daar mee? Is een MRI niet beter? Mamma
Nadere informatieVlaams Indicatoren Project VIP²
Vlaams Indicatoren Project VIP² Het initiatief voor het Vlaams Indicatoren Project VIP² gaat uit van de Vlaamse overheid, de Vlaamse vereniging van hoofdartsen en de ziekenhuiskoepels Zorgnet en Icuro.
Nadere informatieHersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken
Hersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken Zaterdag 17 maart 2018 De Landgoederij, Bunnik Naam Functie Maaike Vos Neuroloog Haaglanden Medisch Centrum Opbouw Inleiding Klachten en verschijnselen
Nadere informatieHoofd-hals kanker epidemiologie, etiologie, symptomatologie en diagnostiek
Hoofd-hals kanker epidemiologie, etiologie, symptomatologie en diagnostiek M. Lacko KNO-arts/Hoofd-hals oncoloog Oncologie symposium, Maastricht 21 mei 2015 Indeling presentatie 1. Incidentie en epidemiologie
Nadere informatieC. Wervelkolom. Inhoudsopgave 01 C 02 C 03 C 04 C 05 C 06 C 07 C 08 C 09 C 10 C
C. Wervelkolom nhoudsopgave 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 7 C 8 C 9 C 1 C Congenitale aandoeningen... 1 Myelopathie (excl. trauma s van de wervelkolom)... 1 Mogelijke atlanto-axiale subluxatie... 1 Nekpijn...
Nadere informatieHet imagen van tumor heterogeniteit bij een patiënte met borstkanker: FEScinerend
Het imagen van tumor heterogeniteit bij een patiënte met borstkanker: FEScinerend Lemonitsa Mammatas, internist-oncoloog in opleiding NVMO Nascholing Targeted Therapy, 31 maart 2015 Geen belangenverstrengeling
Nadere informatie2. KOSTENEFFECTIVITEIT PET/CT IN STADIUM III/IV PATIËNTEN (met behulp van scenario analyses)
411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 2. KOSTENEFFECTIVITEIT
Nadere informatieCME. Imaging van gliomen. Academy
CME Beschikbaar 2016-2017 Imaging van gliomen 4-5 ptn E-Learning voor: Neuroradiologen, Neurologen, Neurochirurgen, Radiotherapeuten, medisch-oncologen Accreditatie: NVN, NVRO, NvVN VerNieuwD, Eindredactie:
Nadere informatieNieuwe ontwikkelingen in de mammadiagnostiek
Nieuwe ontwikkelingen in de mammadiagnostiek mw. drs. S.B. van der Meulen Radioloog UMCG mw. dr. M.D. Dorrius Arts-assistent in opleiding tot radioloog UMCG Disclosure belangen spreker Geen potentiële
Nadere informatieAandeel van patiënten met invasieve borstkanker waarbij een ER, PR en/of HER2 statusbepaling werd uitgevoerd vóór enige systemische behandeling
Status bepaling: 99,4% Aandeel van patiënten met invasieve borstkanker waarbij een ER, PR en/of HER2 statusbepaling werd uitgevoerd vóór enige systemische behandeling Vóór het starten van de behandeling
Nadere informatielongtumoren stadia therapie prognose Els De Droogh Pneumologie ZNA Middelheim
longtumoren stadia therapie prognose smoking is cool!??? longtumoren > na WO II > roken en longtumoren 90 % mannen, 78% vrouwen aantal pakjaren > carcinogene stoffen in rook > asbest > radon, metalen,
Nadere informatieChronische progressieve lagerugpijn met uitstraling in twee dermatomen bij een 44-jarige havenarbeider
17 2 Chronische progressieve lagerugpijn met uitstraling in twee dermatomen bij een 44-jarige havenarbeider Jef Michielsen Introductie Deze casus toont het kenmerkende verhaal van een patiënt die al jaren
Nadere informatieHet Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad
Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de behandelend arts. Voor uitgebreidere informatie
Nadere informatieRichtlijn Diagnostiek en behandeling van leptomeningeale metastasen van solide tumoren
Richtlijn Diagnostiek en behandeling van leptomeningeale metastasen van solide tumoren 1 augustus 2006 Versie 1 augustus 2006 1 Colofon Richtlijn Diagnostiek en behandeling leptomeningeale metastasen van
Nadere informatielongcarcinoom: stadiëring en behandeling
Hoe actueel is de CBO richtlijn? Niet-kleincellig longcarcinoom: stadiëring en behandeling Prof. dr. Harry J.M. Groen UMCG Groningen Wat moet er veranderen? TBNA? Plaats van EUS-FNA? Plaats van EBUS-FNA?
Nadere informatieEline Deurloo Correlation of diagnostic breast imaging data and pathology: application to diagnosis and treatment
[Proefschriften] Eline Deurloo Correlation of diagnostic breast imaging data and pathology: application to diagnosis and treatment Mammacarcinoom is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen in
Nadere informatieRichtlijn Diagnostiek en behandeling van leptomeningeale metastasen van solide tumoren
Richtlijn Diagnostiek en behandeling van leptomeningeale metastasen van solide tumoren 12 januari 2006 Versie 12 januari 2006 1 Colofon Richtlijn Diagnostiek en behandeling leptomeningeale metastasen van
Nadere informatiePrimair CZS Lymfoom (PCNSL)
Primair CZS Lymfoom (PCNSL) Dit is een non- Hodgkin lymfoom, dat per definitie uitsluitend in het centrale zenuwstelsel (hersenen, leptomeningen, ruggenmerg en oog) gelokaliseerd is. De incidentie is ca
Nadere informatieAlarmsymptomen van wervelmetastasen bij patiënten met kanker
Klinische les Alarmsymptomen van wervelmetastasen bij patiënten met kanker Yvette M. van der Linden, Christa A.M. Rolf, Alexander de Graeff, P.D.S. (Sander) Dijkstra, Jos M.A. Kuijlen en Walter Taal* +
Nadere informatieOnderstaande vragen zijn van toepassing op de periode 6-12 maanden postoperatief
9. Follow-up Aantal maanden? Datum: Setting: O klinisch O poliklinisch Beoordelaar: (naam) Algemeen Onderstaande vragen zijn van toepassing op de periode 6- postoperatief Is de patient opgenomen geweest
Nadere informatieSarcoma State of the art deel 2
19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht Sarcoma State of the art deel 2 Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Osteosarcoom Osteosarcoom is een primaire botkanker die zijn
Nadere informatieCase Record Form. cerebral venous thrombosis. D-dimer and factor XIII activation peptide. Studie nummer: Initialen:
cerebral venous thrombosis D-dimer and factor XIII activation peptide Case Record Form Studie nummer: Initialen: TRIAL COORDINATION: Jonathan Coutinho, MD Departement of Neurology Academic Medical Centre,
Nadere informatie7.7.1. Neurologische oncologie
771 Neurologische oncologie Low-grade infiltratief supratentorieel astrocytoom/oligodendroglioma (uitgezonderd fibrocystisch astrocytoom) Intracranieel ependynoma Anaplastisch astrocytoom/anaplastisch
Nadere informatieMultiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011
Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde 13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie
Nadere informatieDe patiënt doorstaat de chemoradiatie goed. Hij krijgt adjuvant nog 6 Temodal kuren zonder problemen.
Casus Onderwijsdag neuro-oncologie Maastro Clinic, 12 april 2013 Dhr G.B. Mineur van 64 jaar is altijd goed gezond geweest. In de loop van 2011 voelt hij zich steeds minder fit. Hij is veel moe en merkt
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 101 Chapter 7 SAMENVATTING Maligne tumoren van de larynx en hypopharynx ( keelkanker ) zijn de zesde meest voorkomende type kankers van het hele lichaam, en de meest voorkomende
Nadere informatieLokaal irresectabel pancreascarcinoom: valkuilen bij diagnostiek na chemotherapie. Prof. dr. Marc Besselink HPB chirurg, Amsterdam UMC
Lokaal irresectabel pancreascarcinoom: valkuilen bij diagnostiek na chemotherapie Prof. dr. Marc Besselink HPB chirurg, Amsterdam UMC Casus: hr D Man 64 jaar Trotse opa van 4 kleinkinderen Komt bij u op
Nadere informatieOntstaan en voorkomen Soorten gliomen Graad 1 Graad 2 Graad 3
Gliomen In het hoofd kunnen verschillende soorten tumoren voorkomen. In deze folder e vindt u alleen informatie over tumoren die ontstaan van het hersenweefsel zelf. Over andere soorten van tumoren, bijvoorbeeld
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose
Nadere informatieCASUS 3 M - S. 54 jarige vrouw
CASUS 3 M - S 54 jarige vrouw Voorgeschiedenis: - 1999: borstkliercarcinoma, geen mestastasen: operatie, radiotherapie, chemotherapie en hormonale therapie - 2003: vermoeden van ziekte van Lyme - 10/2003:
Nadere informatieHOVON-Hematologie scholingsdag donderdag 1 okt 2015
HOVON-Hematologie scholingsdag donderdag 1 okt 2015 Josée Zijlstra VUMC www.hematologie.nl/ j.zijlstra@vumc.nl Thomas Hodgkin 1798-1866 Hodgkin lymfoom Diagnostiek Pathologie Epidemiologie Symptomen Beeldvorming
Nadere informatieMetastasen (uitzaaiingen)
Metastasen (uitzaaiingen) Inleiding Metastasen zijn uitzaaiingen van kwaadaardige gezwellen (tumoren) elders in het lichaam (de z.g. primaire tumor). Uitzaaiingen van primaire tumoren kunnen overal in
Nadere informatie11 april Annemarie Haverhals Leider programma
11 april 2017 VBHC@Santeon Annemarie Haverhals Leider VBHC@Santeon programma Santeon: zeven topklinische ziekenhuizen 2 Samen circa 13% van nationale zorg 2,56 miljard omzet 26.600 werknemers 1580 medisch
Nadere informatieRichtlijnen voor spinale beeldvorming en interpretatie "
Richtlijnen voor spinale beeldvorming en interpretatie " acuut, chronisch, postoperatief A. Rappaport Spinale beeldvorming RX CT MRI Guidelines spinale beeldvorming Focus on medical imaging: acute lage
Nadere informatieSneldiagnostiek bij verdenking op kanker: de nieuwe norm?
Sneldiagnostiek bij verdenking op kanker: de nieuwe norm? Prof. dr. Paul J van Diest Hoofd afdeling Pathologie, UMC Utrecht p.j.vandiest@umcutrecht.nl De diagnostische keten in de oncologie Anamnese/lichamelijk
Nadere informatieDe indicatoren omtrent borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn :
Indicatoren VIP²-project Oncologie In België is, net als in Europa, borstkanker de meest voorkomende oorzaak van overlijden door kanker bij vrouwen (20,6 % van alle overlijdens ingevolge kanker). In 2009
Nadere informatieINHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012
INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 Inleiding: Een post-anoxisch coma wordt veroorzaakt door globale anoxie of ischemie van de hersenen,
Nadere informatieCasuïstiek van de urogeriatrische patiënt. Mw. T. Herder (thans semi arts)
Casuïstiek van de urogeriatrische patiënt Mw. T. Herder (thans semi arts) Cases 1. Man met LUTS klachten 2. Man met RIP in blaas & vesicolithiasis 3. Man met ossaal gemetastaseerd prostaatcarcinoom Casus
Nadere informatieCasus Keuzes in de behandeling van slokdarmkanker
Casus Keuzes in de behandeling van slokdarmkanker Prof. dr. Mark van Berge Henegouwen, chirurg Dr. W.J. Eshuis, chirurg L. Noteboom, verpleegkundig specialist Amsterdam UMC, locatie AMC 8 e Inhoud Presentatie
Nadere informatieResponsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI)
Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI) Eran van Veldhuisen, Bengt van Rijssen, Remy Klaassen, Yung Nio, Hanneke Wilmink, Krijn Van
Nadere informatieAls een donderslag bij heldere hemel
Als een donderslag bij heldere hemel Ruud van der Kruijk, neuroloog Slingeland Ziekenhuis Doetinchem Mede namens Sarah Vermeer, neuroloog Rijnstate, Peter Coppens huisarts te Ulft en Rik van Dijk huisarts
Nadere informatieMRI spoort prostaatkanker nauwkeurig op
MRI spoort prostaatkanker nauwkeurig op Prostaatkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker bij mannen. Een op de zes mannen krijgt er last van. Maar het is ook een erg lastig op te sporen
Nadere informatieRadiofrequente ablatie van lokaal doorgegroeide alvleesklierkanker
Radiofrequente ablatie van lokaal doorgegroeide alvleesklierkanker lokale verbranding van de alvleeskliertumor Doel Het doel van de studie is te onderzoeken of radiofrequente ablatie (RFA) gevolgd door
Nadere informatieEen goede voorbereiding is het halve werk. Erik Vegt Nucleair geneeskundige Antoni van Leeuwenhoek AVL symposium 2014
Een goede voorbereiding is het halve werk Erik Vegt Nucleair geneeskundige Antoni van Leeuwenhoek AVL symposium 2014 1. Werking van FDG PET en PET/CT 2. Nut van FDG PET 3. Voorbereiding van patiënten voor
Nadere informatieJ. Mamma aandoeningen. Inhoudsopgave 01 J 02 J 03 J 04 J 05 J 06 J 07 J 08 J 09 J 10 J 11 J 12 J 13 J 14 J 15 J 16 J 17 J 18 J 19 J
J. Mamma aandoeningen nhoudsopgave 1 J 2 J 3 J 4 J 5 J 6 J 7 J 8 J 9 J 1 J 11 J 12 J 13 J 14 J 15 J 16 J 17 J 18 J 19 J Screening: vrouwen jonger dan 4 jaar zonder genetisch risico... 1 Screening: vrouwen
Nadere informatieAPPENDIX C: Patiënteninformatie over uitzaaiingen in de wervelkolom.
3692 3693 3694 3695 3696 3697 3698 3699 3700 3701 3702 3703 3704 3705 3706 3707 3708 3709 3710 3711 3712 APPENDIX C: Patiënteninformatie over uitzaaiingen in de wervelkolom. Inleiding Kwaadaardige gezwellen
Nadere informatieOnderstaande vragen zijn van toepassing op de periode maanden postoperatief
9. Follow-up Aantal maanden? Datum: Setting: O klinisch O poliklinisch Beoordelaar: (naam) Algemeen Onderstaande vragen zijn van toepassing op de periode 12- postoperatief Is de patient opgenomen geweest
Nadere informatieVoorspellen van tumor respons op neo-adjuv. therapie bij oesophagusca. Alex Dik, AIOS radiologie Atrium MC Parkstad
Voorspellen van tumor respons op neo-adjuv. therapie bij oesophagusca. Alex Dik, AIOS radiologie Atrium MC Parkstad Indeling Probleembeschrijving evaluatie CRT Nieuwe technieken; MRI DWI Presentatie MRTRACE
Nadere informatieKlinische Dag. 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker. (potentiële) belangenverstrengeling
Klinische Dag 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Papiloedeem als eerste presentatie van het POEMS syndroom Dieneke Breukink, ANIOS Interne Geneeskunde R.
Nadere informatieCardio-oncologie. Hartfalen en chemotherapie. dr. M.L. (Louisa) Antoni aios cardiologie LUMC. Geen disclosures
Cardio-oncologie Hartfalen en chemotherapie dr. M.L. (Louisa) Antoni aios cardiologie LUMC Geen disclosures Introducing a new subspecialty of Cardiology.. Doel Preventie, diagnosticering en behandeling
Nadere informatieGemetastaseerd mammacarcinoom. Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis
Gemetastaseerd mammacarcinoom Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis 19 maart 2018 Inhoud o Cijfers over borstkanker o Verschillende behandelmogelijkheden o casus o quiz Cijfers over borstkanker
Nadere informatieZorg en kwaliteit van leven in de stervensfase. Jantsje Tadema - Fekken Pietje Anna Feenstra
Zorg en kwaliteit van leven in de stervensfase Jantsje Tadema - Fekken Pietje Anna Feenstra Huidige situatie Zorgpad stervensfase Oorsprong Inhoud Stervensfase Casus Werkveld? Ervaring zorgpad? 1997 Liverpool
Nadere informatieKWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: Invasieve borstkanker ( ) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 21
1 KWALITEITSINDICATOREN VOOR ONCOLOGIE: Invasieve borstkanker (2009-2011) Individueel feedbackrapport Ziekenhuis 21 2 1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK Tabel 1: Invasieve borstkanker (2009-2011) - Beschrijving
Nadere informatieSpine Unit 2.0 Management van lumboischialgie op spoedgevallen
Spine Unit 2.0 Management van lumboischialgie op spoedgevallen Dr. Pascal Vanelderen, MD, PhD Kritieke Diensten Multidisciplinair Pijn Centrum Ziekenhuis Oost-Limburg 600 500 Aantal spoedbezoeken 1023
Nadere informatieDiagnose en therapie. Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog
Diagnose en therapie Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog Hersentumoren: soorten en maten Verschillende tumoren, sterk verschillende uitkomsten - Meningeomen: doorgaans goedaardige hersentumoren, uitgaande
Nadere informatieKlinische Dag NVvH 2 oktober 2014 Disclosure belangen S. Boerman. Geen (potentiële) belangenverstrengeling
Klinische Dag NVvH 2 oktober 2014 Disclosure belangen S. Boerman Geen (potentiële) belangenverstrengeling Hemofagocytair syndroom klinische presentatie, behandeling en complicaties S. Boerman, AIOS St
Nadere informatieStadiering en triple diagnostiek van borst en oksel. Dr. P. Berteloot 10/2011
Stadiering en triple diagnostiek van borst en oksel Dr. P. Berteloot 10/2011 Diagnostische beeldvorming Radiologisch onderzoek ter evaluatie van - klinische afwijking screenings gedetecteerde afwijking
Nadere informatieSummary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae
Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 9 SAMENVATTING Hoofdstuk 1 bevat een korte inleiding over het diagnostische proces en er worden twee van de meest gebruikte diagnostische beeldvormende
Nadere informatiePalliatieve radiotherapie
Palliatieve radiotherapie Gemetastaseerd (mamma- en long)carcinoom C.G.M. Gadellaa-van Hooijdonk, AIOS Radiotherapie 12-04-2015 Palliatie - definitie Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit
Nadere informatieB. Hals (weke delen) Voor cervicale wervelkolom, zie rubrieken C en K. Inhoudsopgave 01 B 02 B 03 B 04 B 05 B 06 B 07 B 08 B 09 B 10 B 11 B 12 B 13 B
B. Hals (weke delen) Voor cervicale wervelkolom, zie rubrieken C en K Inhoudsopgave 1 B 2 B 3 B 4 B 5 B 6 B 7 B 8 B 9 B 1 B 11 B 12 B 13 B Palpabele schildkliernoduli en euthyreotische struma... 1 Lange
Nadere informatieThoracale pijn en beeldvorming
Thoracale pijn en beeldvorming Wat is pijn? Rene Descartes 17e eeuw: Pijn bij bewustzijn Prikkel tussen weefselschade en hersenen Dieren versus mensen Poorttheorie door Melzack en Wall 1965 Pijn niet allen
Nadere informatie