Motorische ontwikkeling

Transcriptie

1 Doel: Kort inzicht geven in de theorieën en modellen over motorische De normale van zuigeling, kleuter en schoolkind duidelijk maken Afwijkende motorische toelichten Waarom speelt bewegen zo n belangrijke rol bij de gehele? Kleuter Wat is er zo specifiek aan het onderwijs aan jonge kinderen? De kern ligt in deze fase in het ervaren, beleven, benoemen en automatiseren. Waarom heet een kleuter nog kleuter en is het daarna gewoon kind? Een kleuter is kennelijk een fenomeen, dat het waard is om een eigen naam te krijgen. Kleuteronderwijs In de kleuterklas is het onderwijs sgericht. Leren is incidenteel en de zelf is het uitgangspunt en doel van het onderwijs. Het leren gaat via: - ervaren (lijfelijk door bewegen,spelen en ontdekken) naar verwoorden naar begrijpen, - via experimenteren naar geordend bezig zijn, - van bekend naar onbekend, - Een aangeboden activiteit geeft geen onmiddellijk resultaat en de kleuter maakt geen transfer tussen waardoor het het geleerde ook ergens anders gaat toepassen. 4-6 jaar In de kleuterklas is er een groot verschil zichtbaar tussen de jongste kleuters en de oudste. De die kinderen in de twee jaar kleuterklas doormaken is enorm. Wat vooral opvalt is een bepaalde mate van wakkerheid. Waar de kleinsten zich kunnen verliezen in details zijn de oudste kinderen al veel meer doelgericht bezig. Ze houden een flink tempo aan, zijn met elkaar bezig en met alles wat ze om zich heen (taakgericht) pp studiedag sbd bergen mei

2 Sensorische Leeftijd zegt niet alles Ontwikkelingsfasen zijn niet leeftijdgeboden en kent geen strikte grenzen. Fases lopen in elkaar over en kinderen zijn allemaal verschillend: de één is motorische al ver ontwikkeld, maar staat nog aan het begin van een sociale. Een ander kan al lezen en schrijven, maar durft nog niet in de kring te vertellen. 4 jaar Er is een basis gelegd voor; - de motorische, - de van de zintuigen, - de taal. en hiermee ook voor het denken Al die verschillen mogen er zijn! Spelen en bewegen Interactiemodel totale Een kind in de kleuterleeftijd zit niet uit zichzelf erg lang stil. Een kleuter wil graag bewegen, lopen, rennen, springen en stampen, eindeloos oefenen met schommelen, hinkelen, springen en klimmen, de meeste kleuters doen niets liever. Voorwaarde is wel dat er situaties geschapen worden en er materiaal beschikbaar is. (+ sensomotoriek) Kind Taal- cognitieve Sociaal- emotionele Grote motoriek - Evenwicht - Coördinatie - Oog hand (lichaam) coördinatie - Lichaamschema - Ruimtelijke oriëntatie - Lateralisatie Fijne motoriek Taal- cognitieve Ontwikkeling taal Leren op school Sociaal- emotionele Zelfstandigheid Onafhankelijkheid Zelfbeeld, sensorische en motorische De van zelfstandig kunnen staan en lopen Sensorische Het bewegen heeft invloed op de - rijping van het zenuwstelsel zekere mate van rijping is nodig om een bepaalde beweging uit te kunnen voeren. Bij deze beweging wordt ervaring via de zintuigen opgedaan, het kind hoort een rammelaar, ziet deze beweging, voelt de beweging. Een volgende keer zal deze beweging meer kwaliteit hebben door de ervaring. Reflexmatig Onwillekeurig bewegen zelfgestuurd willekeurig Voorbeelden: Grove motoriek - Zwaaien, bukken, traplopen, fietsen en duikelen. Fijne motoriek - Kleine bewegingen met handen en vingers - Pakken, van speelgoed, leggen van een puzzelstukje, vasthouden van een kraal, indrukken van een aan- en uittoets. - Dreumes: Lepel vasthouden maar kan hem nog niet gebruiken zonder te knoeien. - Peuter : Broek aantrekken maar de knoop nog niet dichtmaken pp studiedag sbd bergen mei

3 Sensorische Sensomotoriek is basis van goed kleuteronderwijs! Zintuiglijke en motorische zijn zo nauw met elkaar verbonden dat het de sensomotorische periode noemt Groei tussen waarneming en motorische uitvoering. Visuele, auditieve en tactiele input kan integreren in motorische output. (Senso)motoriek Het kennen of denken, het kunnen en het voelen/ willen in zo n verhouding tot elkaar staan dat het zijn eigen lichaam kent, voelt en kan besturen in de ruimte. Kind is in staat zintuigindrukken op de juiste manier toe te laten en te verwerken. Voorbeelden uit het dagelijkse leven: - Je ziet een grote doos die je moet optillen, je spant bij voorbaat je spieren extra aan. - Je ziet een stoeprand en weet hoe hoog je je been moet optrekken om niet te struikelen. - Je ziet een kar met vier kinderen erop, je zet veel kracht in. Met het eigen lijf moet het kind leren voelen wat hoog en laag is, links en rechts, voor en achter, er tussen in. Vanuit de ruimte komt pas het leren in het platte vlak. Sensorische Sensorische Goede spanningsregulatie Goede spanningsregulatie Van totaal (massaal) bewegen naar lokaal (effectief) bewegen - van totaal (massaal) bewegen naar lokaal (effectief) bewegen - van kop naar voet (craniaal naar caudaal) - van binnen naar buiten Spieren die het dichts bij de hersenen ontwikkelen zich het eerst. Hoe korter de weg naar de zenuwcentrale hoe eerder de zenuwbanen gerijpt zijn voor voldoende spierbeheersing. Hoofd schouders knie en teen. - van enkelvoudig naar samengesteld pp studiedag sbd bergen mei

4 Sensorische Goede spanningsregulatie Van kop naar voet (craniaal naar caudaal) Sensorische Goede spanningsregulatie Van binnen naar buiten Spieren die het dichts bij de hersenen ontwikkelen zich het eerst. Hoe korter de weg naar de zenuwcentrale hoe eerder de zenuwbanen gerijpt zijn voor voldoende spierbeheersing. Handspelletje ( van binnen naar buiten) Sensorische Goede spanningsregulatie Van enkelvoudig naar samengesteld I. Reflexen (intra-uterien 9 mnd.) mesker Waar dienen ze voor/ waar komen ze vandaan? (Apgarscore) Loopreflex Grijpreflex Grijpreflex II Babinsky reflex Zwemreflex MORO reflex ATNR Paraplu reflex 2. Links-rechts antagonisme Links knijpt rechts spreidt Links strekt- buigt Fase van het leren Trappelen/ spartelen Loopbewegingen Hondjeszwembewegingen Kruipen Fietsbeweging (benen) pp studiedag sbd bergen mei

5 3. Symmetrische fase Links en rechts bewegen gespiegeld; doen en kunnen hetzelfde Fase van het leren: Iemand of iets omvatten Springen met twee benen tegelijk Bal teruggooien/ mikken (symmetrisch) Bij eenzijdig bewegen beweegt de andere kant (symmetrisch) mee. Deze bewegingen heten synkinesieën Deze relatie bestaat ook tussen onder en bovenlichaam 4. Lateralisatiefase (6-8 jaar) Lateraliteit is het vermogen om de middenlijn over te steken. Er ontstaat een voorkeurshand/ arm/voet/been. De duim van de voorkeurshand neemt de functie over van de andere hand: Oppositie van de duim. In deze fase is het kind in staat fijne motorische handelingen te verrichten, zoals schrijven. Synkinesieën verzwakken Vervolg Lateralisatiefase Het kind is in staat bewegingen te laten plaats vinden vanuit de pols en de vingers en niet meer vanuit de hele arm (denk aan touwtje springen) Dissociatieve bewegingen worden geleerd: Huppelen Wisselsprong Schoolslag Dribbelen (stuiten en looppas) Touwtje springen Aanloop + afzet met twee benen op springplank 5. Dominantie (6-9 jaar) HET NEUROLOGISCH ONTWIKKELMODEL VAN MESKER (Nederlandse neuroloog) Dominantie houdt in dat het kind in staat is om onafhankelijke bewegingen te maken. Men spreekt van dominantie wanneer een hersenhelft overheerst bij alle functies en de andere coöperatief wordt. Synkinesie Tegen bewegingen 0,5 2 jaar 6 9 jaar Meebewegingen Spanning Ontspanning - Een kind is in staat om de meeste bewegingen (in een methodisch juiste volgorde) aan te leren. Vroeg Midden Laat symmetrisch symmetrisch symmetrisch - Elk kind heeft hierin een eigen plafond, leertempo en leerinteresse Fase (Mesker) Lateralisatiefase Symmetrische fase Dominatie Antagonistische of slurffase pp studiedag sbd bergen mei

6 achterstand of motorische stoornis? Niet aantoonbaar neurologisch (DCD 5-10% van de kinderen) Neurologisch (CP cerebrale parese/ spasticiteit) Perifeer (spina bifida open rug) Chomosonaal (Syndroom van Down) Onderzoek (Wetenschappelijk) Onderzoek naar de relatie tussen (meer) bewegen en de - motorische - sociaal-emotionele - cognitieve van jonge kinderen I Onderzoek Renate Zimmer (1981) & Diem, Lehr, Olbrich en Undeutsch (1980) De relatie tussen (extra) bewegingsonderwijs en de Cognitieve bij kinderen tussen 3 (3 maanden) en 6 jaar. ONDERZOEK MET groep KINDEREN Testen Voor en na de onderzoeksperiode een Schoolprestatietest (cognitieve vermogen) Motoriektest groep 1 groep 2 (controlegroep) - Reguliere aanbod - Reguliere aanbod + extra bewegingsonderwijs e.d. Niet gericht op kunstjes maar op het uitbreiden van bewegingservaringen Conclusies (significante verschillen) Sociale Cognitieve Kinderen: - waren bereid meer met andere kinderen in contact te treden - integreerde gemakkelijker in een groep leeftijdsgenoten - speelde vaker buiten - waren beter in staat teleurstellingen te verwerken Programma had een positieve invloed op interactie tussen kind en ouder. Kinderen: - scoren hoger bij intelligentietest Programma had positieve invloed op de zelfstandigheids van de kinderen. Meta-analyse van Sibley & Etnier 2003 Onderzoek waarin 118 wetenschappelijk studies op gebied van relatie tussen fysieke activiteit en cognitief functioneren zijn vergeleken. 44 onderzoeken werden geschikt genoeg bevonden om te vergelijken Uitkomst (Significante) : Positief effect van fysieke activiteit op cognitief functioneren!! pp studiedag sbd bergen mei

7 Bewegen in relatie met cognitie - Bewegingsvaardigheden zijn een voorwaarde voor meer lichamelijke activiteit en sportdeel-name - Kinderen in het speciaal basisonderwijs profiteren extra van goede bewegingsvaardig- heden Rijksuniversiteit Groningen/ UMCG FIT VAARDIG EN VERSTANDIG! Hoe beter de bewegingsvaardigheden, hoe beter de schoolvaardigheden - Bewegingsvaardigheden zijn gerelateerd aan hogere controlefuncties van de hersenen Het verbeteren van bewegingsen cognitieve vaardigheden - Complex bewegen is nóg belangrijker dan bewegen op zich - Doelgericht bewegen is de sleutel tot succes Hogeschool van Amsterdam/VUmc/Rijksuniversiteit Groningen - Een uitdagende leeromgeving is essentieel BEWEGEN = BETER LEREN 2011 Bewegen = beter leren 1 Matig intensief bewegen verbetert de leerprestatie van kinderen 2 Kinderen die regelmatig bewegen winnen aan zelfvertrouwen en zijn fitter 3 Sport en spel zijn goed voor het ontwikkelen van sociale vaardigheden 4 Schoolresultaten verbeteren bij goede afwisseling van beweeg- en leertijd Bewegen = beter leren Aanknopingspunt 2 Het bewust en slim inroosteren van beweegmomenten vóór leervakken verbetert niet alleen de individuele leerprestaties van kinderen, maar ook het resultaat van de school als geheel pp studiedag sbd bergen mei

8 Bewegen = beter leren Aanknopingspunt 3 Suggesties voor beweegmomenten op school - Actief transport naar en van school (fiets, skaten, lopen) - Lichaamsbeweging als onderdeel van de les (staan, klappen, stampen) - Matig actieve lichaamsbeweging tijdens de pauzes en overblijfuur Perceptueel motorische koppeling klappen van lettergrepen tafels zeggen, stampen, denken Bewegen = beter leren Aanknopingspunt 3 Suggesties voor beweegmomenten op school - Het intensiveren van de gymles - Aanpassen van schooltijden om meer beweegmomenten te creëren. Evenwichts Reacties automatische bewegingen a Opricht reactie hoofd oprichten evenwicht vinden, buiklig b c Opvangreactie uitstappen en opvangen mogelijk vanaf een jaar of valoefeningen/ training. Steunreactie Als handpalm iets voelt strek automatisch je onderarmen. Als je steunt op je armen, handstand, kruiwagentje, bokspringen, hurksprongen e.d. Nodig voor schrijfonderwijs. te weinig op je buik gelegen kun je de steunreactie niet leren en daarna kun je niet kruipen en uiteindelijk schrijven, evenwicht in de schouders. Buiklig In deze fase wordt naast alle groot motorische aspecten ook geoefend met het convergeren van de ogen ( het naar binnen draaien van het kijken van een naderend of dichtbij gelegen voorwerp). Hoofd ondersteunen omdat het zwaar is Tijdens het lezen, computeren, schijven en handwerken moeten de ogen zich op een punt dichtbij richten en dus naar binnen draaien om goed te kunnen zien. Tot 6 jaar hebben oefeningen op de buik nog veel effect. Na leeftijd van 6 jaar is het zenuwstelsel meer gerijpt. pp studiedag sbd bergen mei

9 Rollen om de lengte-as 1 ste kruisbeweging van het lichaam (samenwerking L-R hersenhelft) 58 X 79= 9x tussen L & R hersenhelft 1 Cijfer (symbool) herkennen R 2 Betekenis ervan vinden L 3 De nodige procedures vastleggen L 4 Nodige stappen uitvoeren en de numerieke feiten in het geheugen vasthouden L 5 Numeriek patroon (bv. tafels) vinden en de cijfers in correcte kolommen ordenen R 6 Het resultaat in het werkende geheugen opslaan L 7 Het verkregen resultaat als cijfers herkennen R 8 Het resultaat op waarschijnlijkheid testen (waarheidscentrum) R 9 Het resultaat benoemen, uitspreken (spraakcentrum) L Kruipen kruisbeweging In de fase van het kruipen gaat het hart harder werken en worden de organen beter doorbloed en kan ook vast voedsel verteerd gaan worden (± 8 mnd.). - Tast (handen gaan open) - Taal ( voor / achter) 1 ste aanzet oogbesturing fixatie, het vasthouden van 1 punt (in beweging). Handen en ogen gaan samenwerken: - hand stuurt het oog, daarna - oog stuurt de hand. Hoeveel keer per week zijn de kleuters in de speelzaal? Hoelang spelen de kleuters per dag buiten? pp studiedag sbd bergen mei

10 voorwaarde KLEUTERS In de klas Buiten Gymzaal Spelen op je buik Schipper mag ik overvaren Kruipen bij spelletjes Kleine motoriek oefeningen Zingen Klappen Lichaamsdelen benoemen Scheuren/ propjes maken Graven in de zandbak Spelen in bosjes Spelen met water Fietsen Tillen Ballonnen hooghouden Ballen over rollen Stokken over rollen Koprol achterover Diepspringen Grote bewegingen Kleine bewegingen Oud Hollandse liedjes Schouders,ellebogen, polsen, vingers Muziek maken Lichaam wakker maken tijdens een liedje Slepen Duwen Trekken Klimmen Vallen Om lengte as rollen Over, onder, in, door materialen Hinkelen Hangen Instabiel staan Spelletje lichaam wassen Zwaaien met je armen Stampen met je voeten Zachtjes lopen als muizen Stem en ademspelletjes Tekenen Boetseren Schilderen Ondersteboven hangen Springen Oud Hollandse spelletjes Klapspelletjes Verstoppertje Ondersteboven hangen Springen voorwaarde KLEUTERS Klas Buiten Speelzaal Oprichtreactie Evenwichtsreactie Opvangreactie Steunreactie Spelen op je buik Schipper mag ik overvaren Graven in de zandbak Ballen overgooien Ballonnen hooghouden Ballen over rollen Stokken over rollen Koprol achterover Schipper mag ik overvaren Lopen met een pittenzak op je hoofd Schommelen Slepen Duwen Trekken Klimmen Vallen Voetballen Stelten Loopklossen Annemaria koekoek Stopdans Stoeien Hinkelen Hangen Instabiel staan Over blokjes lopen Rollen om de lengteas Bouncer Spelletjes met springen Ondersteboven hangen Springen Oud Hollandse spelletjes Glijbaan op je rug Springen Diepspringen Grote passen maken Over blokjes lopen Staand stoeien Touwspringen Bouncer Spelletjes met kruipen Glijbaan op je buik Rekstok duikelen Omgekeerde handstand tegen de muur Kruiwagentje lopen Koprol Stoeispelletjes op handen en knieën Klimmen Rekstok Trapeze Tekening ordening repeteren Kleuter 4,8 jaar Tekening ordening repeteren Kleuter 5,0 jaar Bewegen en Cognitie? Verschillende conclusies prof. Dr. Medendorp hoogleraar sensomotorische integratie, Radboud Universiteit in Nijmegen SENSOMOTORISCHE INTEGRATIE, EEN VENSTER OP COGNITIE 2012 I Wat gebeurt er in de hersenen? - Betere doorbloeding - Structurele & functionele veranderingen IV Wat heb je aan motorische voorwaarde nodig om tot leren te komen - Ogen - Zitten - Uitrijping voor het schrijven II Overeenkomstige gebieden in de hersenen worden aangesproken - Prefrontale cortex en cerebellum III Zintuigelijke in- en output Sensomotoriek Als je koppeling in- en output bestudeert openen we het venster van cognitie pp studiedag sbd bergen mei

11 I Wat gebeurt er in de hersenen Betere doorbloeding Structurele & functionele veranderingen - Meer verbindingen tussen zenuwcellen/ weg door het oerwoud Er komen neurotransmitters vrij die een rol spelen bij emoties en gedachten - (serotonine/ depressie) - (dopamine / ADHD Ritalin) - Niet 1:1 resultaat maar zorgt voor een verschuiving, een balans tussen neurotransmitters en andere neurochemicaliën Zero Hour Naperville Central Highschool start voor 1999 Zwakke lezers Wakkerder, Humeur verbeterd Leesvaardigheden met 17 % Onderwijzen van Fitheid en niet van sporten Lln. werden beoordeeld op hun inspanningen en niet op hun vaardigheden Aerobe activiteit transformeert je lichaam en je geest Overeenkomstige gebieden in de hersenen worden aangesproken II Prefrontale cortex en cerebellum De prefrontale cortex is betrokken bij cognitieve en emotionele functies als beslissingen nemen, plannen, sociaal gedrag en impulsbeheersing. Een deel is veel in verband gebracht met het werkgeheugen. Men spreekt in dit verband ook wel van executieve functies - last in first out Cerebellum Bewegingscontrole Bewegingsplanning Balans Rotaties van de as van het lichaam beïnvloeden van emotionele en mentale processen De kleine hersenen zijn voor de fijne afstelling tussen waarnemingen en bewegingen. Ze dienen als schakelcentrum voor de aansturing van spieren. Representaties van nieuw geleerde bewegingen worden vermoedelijk in de kleine hersenen opgeslagen, automatiseren e Executieve functies zijn het vermogen om dingen - te organiseren; - te focussen en; - impulsen onder controle te houden. Executieve functies Verminderde executieve functies liggen ten grondslag aan ADHD, autisme en leerstoornissen en leiden vaak tot zwakke schoolprestaties. pp studiedag sbd bergen mei

12 Verschillen jongens en meisjes Marc Litière Juf, mag ik overvaren Jongens - 4 jaar sensomotorische leeftijd 3,4-4 jaar 400 x zoveel testosteron - Testosteron remt de groei van linker hersenhelft - Smallere corpus callosum - Erg gericht op één ding, langer met hetzelfde speelgoed laten spelen - Veel bewegingsbehoefte - Competitie - Wafel hersenen - Stress hersenbalk dicht en plast in broek Meisjes - Bredere corpus callosum - Vermicelli hersenen - Hormoon begint bij 10 jaar onzekerheid, pestgedrag Meer informatie Zie ook leerrijpheid screeningslijst om motorische vaardigheden te screenen van oudste kleuters op weg naar cognitief leren. Dank voor je belangstelling! Op de website is veel info te vinden. Ook op de surfgroep die er tegen betaling achter hangt is veel info te vinden ( 10 voor twee jaar) Elise van Weene pp studiedag sbd bergen mei