Motorische ontwikkeling

Transcriptie

1 Motorische Motoriek.nl Doel: Kort inzicht geven in de theorieën en modellen over motorische De normale van zuigeling, kleuter en schoolkind duidelijk maken Afwijkende motorische toelichten Waarom speelt bewegen zo n belangrijke rol bij de gehele? pp studiedag sbd bergen mei

2 Kleuter Wat is er zo specifiek aan het onderwijs aan jonge kinderen? De kern ligt in deze fase in het ervaren, beleven, benoemen en automatiseren. Waarom heet een kleuter nog kleuter en is het daarna gewoon kind? Een kleuter is kennelijk een fenomeen, dat het waard is om een eigen naam te krijgen. Kleuteronderwijs In de kleuterklas is het onderwijs sgericht. Leren is incidenteel en de zelf is het uitgangspunt en doel van het onderwijs. Het leren gaat via: - ervaren (lijfelijk door bewegen,spelen en ontdekken) naar verwoorden naar begrijpen, - via experimenteren naar geordend bezig zijn, - van bekend naar onbekend, - Een aangeboden activiteit geeft geen onmiddellijk resultaat en de kleuter maakt geen transfer tussen waardoor het het geleerde ook ergens anders gaat toepassen. 4-6 jaar In de kleuterklas is er een groot verschil zichtbaar tussen de jongste kleuters en de oudste. De die kinderen in de twee jaar kleuterklas doormaken is enorm. Wat vooral opvalt is een bepaalde mate van wakkerheid. Waar de kleinsten zich kunnen verliezen in details zijn de oudste kinderen al veel meer doelgericht bezig. Ze houden een flink tempo aan, zijn met elkaar bezig en met alles wat ze om zich heen (taakgericht) pp studiedag sbd bergen mei

3 Leeftijd zegt niet alles Ontwikkelingsfasen zijn niet leeftijdgeboden en kent geen strikte grenzen. Fases lopen in elkaar over en kinderen zijn allemaal verschillend: de één is motorische al ver ontwikkeld, maar staat nog aan het begin van een sociale. Een ander kan al lezen en schrijven, maar durft nog niet in de kring te vertellen. Al die verschillen mogen er zijn! 4 jaar Er is een basis gelegd voor; - de motorische, - de v an de zintuigen, - de taal. en hiermee ook voor het denken Spelen en bewegen Een kind in de kleuterleeftijd zit niet uit zichzelf erg lang stil. Voorwaarde is wel dat er situaties geschapen worden en er materiaal beschikbaar is. pp studiedag sbd bergen mei

4 Interactiemodel totale Motorische (+ sensomotoriek) Kind Taal- cognitieve Sociaal- emotionele Motorische Grote motoriek - Evenwicht - Coördinatie - Oog hand (lichaam) coördinatie - Lichaamschema - Ruimtelijke oriëntatie - Lateralisatie Fijne motoriek Taal- cognitieve Ontwikkeling taal Leren op school Sociaal- emotionele Zelfstandigheid Onafhankelijkheid Zelfbeeld Neurologische, sensorische en motorische Sensorische Neurologische Motorische Het bewegen heeft invloed op de - rijping van het zenuwstelsel zekere mate van rijping is nodig om een bepaalde beweging uit te kunnen v oeren. Neurologisc he ontwik k eling Sens orische ontwik k eling M otoris che Neurologische De van zelfstandig kunnen staan en lopen Reflexmatig Onwillekeurig bewegen zelfgestuurd willekeurig Voorbeelden: Grove motoriek - Zwaaien, bukken, traplopen, fietsen en duikelen. Fijne motoriek - Kleine bewegingen met handen en vingers - Pakken, van speelgoed, leggen van een puzzelstukje, vasthouden van een kraal, indrukken van een aan- en uittoets. - Dreumes: Lepel vasthouden maar kan hem nog niet gebruiken zonder te knoeien. - Peuter : Broek aantrekken maar de knoop nog niet dichtmaken pp studiedag sbd bergen mei

5 Sensomotoriek is basis van goed Neurologische kleuteronderwijs! ontwik k eling Sens orische ontwik k eling M otoris che Zintuiglijke en motorische zijn zo nauw met elkaar verbonden dat het de sensomotorische periode noemt Groei tussen waarneming en motorische uitvoering. Visuele, auditieve en tactiele input kan integreren in motorische output. (Senso)motoriek Het kennen of denken, het kunnen en het voelen/ willen in zo n verhouding tot elkaar staan dat het zijn eigen lichaam kent, voelt en kan besturen in de ruimte. Kind is in staat zintuigindrukken op de juiste manier toe te laten en te verwerken. pp studiedag sbd bergen mei

6 Voorbeelden uit het dagelijkse leven: - Je ziet een grote doos die je moet optillen, je spant bij voorbaat je spieren extra aan. - Je ziet een stoeprand en weet hoe hoog je je been moet optrekken om niet te struikelen. - Je ziet een kar met vier kinderen erop, je zet veel kracht in. Met het eigen lijf moet het kind leren voelen wat hoog en laag is, links en rechts, voor en achter, er tussen in. Vanuit de ruimte komt pas het leren in het platte vlak. Neurologische Motorische Sensorische Motorische Goede spanningsregulatie - van totaal (massaal) bewegen naar lokaal (effectief) bewegen - van kop naar voet (craniaal naar caudaal) =AQ3O quordn I&feat ure =BFa&list=PL 65CABF5E E0 - van binnen naar buiten Spieren die het dichts bij de hersenen ontwikkelen zich het eerst. Hoe korter de weg naar de zenuwcentrale hoe eerder de zenuwbanen gerijpt zijn voor voldoende spierbeheersing. Hoofd schouders knie en teen. - van enkelvoudig naar samengesteld Neurologische Sensorische Motorische Motorische Goede spanningsregulatie Van totaal (massaal) bewegen naar lokaal (effectief) bewegen pp studiedag sbd bergen mei

7 Neurologische Motorische Goede spanningsregulatie Sensorische Motorische Van kop naar voet (craniaal naar caudaal) =AQ3O quordn I&feat ure =BFa&list=PL 65CABF5E E0 Neurologische Motorische Goede spanningsregulatie Sensorische Motorische Van binnen naar buiten Spieren die het dichts bij de hersenen ontwikkelen zich het eerst. Hoe korter de weg naar de zenuwcentrale hoe eerder de zenuwbanen gerijpt zijn voor voldoende spierbeheersing. pp studiedag sbd bergen mei

8 Neurologische Motorische Goede spanningsregulatie Sensorische Motorische Van enkelvoudig naar samengesteld I. Reflexen (intra-uterien 9 mnd.) mesker Waar dienen ze voor/ waar komen ze vandaan? (Apgarscore) Loopreflex Grijpreflex Grijpref lex II Babinsky reflex Zwemreflex MORO reflex ATNR Paraplu reflex Loop II Grijp II MORO II ATNR II Motoriek.nl Apgarscore pp studiedag sbd bergen mei

9 Ademhaling Flink huilen en goed doorademen: 2 punten Zwak, onregelmatig of hijgerig ademhalen: 1 punt Niet op eigen kracht ademen: 0 punten Spierspanning Beweegt armpjes en beentjes goed: 2 punten Weinig bewegingen met armpjes en beentjes: 1 punt Geen spierspanning aanwezig/slap: 0 punten Reflexen Reageert je baby goed op prikkels, zoals aanraken, licht en geluid? Reageert door te huilen, te hoesten of te niezen: 2 punten Reageert met kleine jammergeluidjes en zwakke bewegingen: 1 punt Reageert niet op prikkels/geen reactie: 0 punten Huidskleur Eenmaal uit de baarmoeder, neemt een baby de eerste hapjes lucht. Hierdoor verdwijnt al heel snel de (eventueel ) blauwe huid skleur en kleurt de baby mooi roze. Mooie roze huidskleur: 2 punten Roze lijfje, maar blauwachtige armen en benen : 1 punt Een bleke of blauwe huidskleur: 0 punten. Hartslag Een hartslag van meer dan 100 slagen per minuut: 2 punten Een hartslag van minder dan 100 slagen per minuut: 1 punt Geen hartslag, of een onhoorbare hartslag: 0 punten Primitieve en Posturale Reflexen Reflex = - Onmiddelijke, automatische reactie - Zonder corticale controle - En de hierop volgende gehele hormonale en emotionele reactie Reflexen kunnen dienen als: Diagnostische signalen van afwijkend functioneren (onrijp CZS) Indicatoren voor het niveau van, waar de interventie (behandeling) moet plaats vinden Maatstaven van verandering = meetbaar Reflex Reflex 1. Intra-Uteriene reflexen: Komen op in baarmoeder en worden daar ook geïnhibeerd. Besturingsorgaan 1. Hersenstam 2. Primitieve reflexen: Overlevingsreflexen, stellen ons in staat goed door onze eerste levensmaanden te komen én onze vaardigheden te trainen. 2-3 Transitionele reflexen: Overbrugging tussen 2. en 3. Helpen een begin te maken met trotseren van de zwaartekracht. 3. Posturale reflexen: Houdings- en lichaamsrechtings-reflexen, stellen ons in staat rechtop te zitten/staan, te lopen, te draaien, te springen en niet onhandig te zijn. Blijven voor altijd aanwezig! 2. Hersenstam 3. Tussenhersenen 4. Tussenhersenen/Cortex pp studiedag sbd bergen mei

10 2. Links-rechts antagonisme Links knijpt rechts spreidt Links strekt- buigt Fase van het leren Trappelen/ spartelen Loopbewegingen Hondjeszwembewegingen Kruipen Fietsbeweging (benen) 3. Symmetrische fase Links en rechts bewegen gespiegeld; doen en kunnen hetzelfde Fase van het leren: Iemand of iets omvatten Springen met twee benen tegelijk Bal teruggooien/ mikken (symmetrisch) Motoriek.nl Bij eenzijdig bewegen beweegt de andere kant (symmetrisch) mee. Deze bewegingen heten synkinesieën Deze relatie bestaat ook tussen onder en bovenlichaam Motoriek.nl pp studiedag sbd bergen mei

11 4. Lateralisatiefase (6-8 jaar) Lateraliteitis het vermogen om de middenlijn over te steken. Er ontstaat een voorkeurshand/ arm/voet/been. De duim van de voorkeurshand neemt de functie over van de andere hand: Oppositie van de duim. In deze fase is het kind in staat fijne motorische handelingen te verrichten, zoals schrijven. Synkinesieën verzwakken Motoriek.nl Vervolg Lateralisatiefase Het kind is in staat bewegingen te laten plaats vinden vanuit de pols en de vingers en niet meer vanuit de hele arm (denk aan touwtje springen) Dissociatieve bewegingen worden geleerd: Huppelen Wisselsprong Schoolslag Dribbelen (stuiten en looppas) Touwtje springen Aanloop + afzet met twee benen op springplank Motoriek.nl 5. Dominantie (6-9 jaar) Dominantie houdt in dat het kind in staat is om onafhankelijke bewegingen te maken. Men spreekt van dominantie wanneer een hersenhelft overheerst bij alle functies en de andere coöperatief wordt. - Een kind is in staat om de meeste bewegingen (in een methodisch juiste volgorde) aan te leren. - Elk kind heeft hierin een eigen plafond, leertempo en leerinteresse Motoriek.nl pp studiedag sbd bergen mei

12 HET NEUROLOGISCH ONTWIKKELMODEL VAN MESKER (Nederlandse neuroloog) 0,5 2 jaar 6 9 jaar Meebewegingen Spanning Ontspanning Synkinesie Tegen bewegingen Vroeg Midden Laat symmetrisch symmetrisch symmetrisch Fase (Mesker) Symmetrische fase Dominatie Lateralisatiefase Antagonistische of slurffase Motorische achterstand of motorische stoornis? Niet aantoonbaar neurologisch (DCD 5-10% van de kinderen) Neurologisch (CP cerebrale parese/ spasticiteit) Perifeer (spina bifida open rug) Chomosonaal (Syndroom van Down) Onderzoek (Wetenschappelijk) Onderzoek naar de relatie tussen (meer) bewegen en de - motorische - sociaal-emotionele - cognitieve van jonge kinderen pp studiedag sbd bergen mei

13 I Onderzoek Renate Zimmer (1981) & Diem, Lehr, Olbrich en Undeutsch (1980) De relatie tussen (extra) bewegingsonderwijs en de Cognitieve bij kinderen tussen 3 (3 maanden) en 6 jaar. ONDERZOEK MET groep KINDEREN groep 1 groep 2 (controlegroep) - Reguliere aanbod - Reguliere aanbod + extra bewegingsonderwijs e.d. Niet gericht op kunstjes maar op het uitbreiden van bewegingservaringen Testen Voor en na de onderzoeksperiode een Schoolprestatietest (cognitieve vermogen) Motoriektest Conclusies (significante verschillen) Sociale Cognitieve Kinderen: - waren bereid meer met andere kinderen in contact te treden - integreerde gemakkelijker in een groep leeftijdsgenoten - speelde vaker buiten - waren beter in staat teleurstellingen te verwerken Programma had een positieve invloed op interactie tussen kind en ouder. Kinderen: - scoren hoger bij intelligentietest Programma had positieve invloed op de zelfstandigheids van de kinderen. pp studiedag sbd bergen mei

14 Meta-analyse van Sibley & Etnier 2003 Onderzoek waarin 118 wetenschappelijk studies op gebied van relatie tussen fysieke activiteit en cognitief functioneren zijn vergeleken. 44 onderzoeken werden geschikt genoeg bevonden om te vergelijken Uitkomst (Significante) : Positief effect van fysieke activiteit op cognitief functioneren!! Rijksuniversiteit Groningen/ UMCG FIT VAARDIG EN VERSTANDIG! 2011 Bewegen in relatie met cognitie - Hoe beter de bewegingsvaardigheden, hoe beter de schoolvaardigheden - Bewegingsvaardigheden zijn gerelateerd aan hogere controlefuncties van de hersenen pp studiedag sbd bergen mei

15 Het verbeteren van bewegingsen cognitieve vaardigheden - Complex bewegen is nóg belangrijker dan bewegen op zich - Doelgericht bewegen is de sleutel tot succes - Een uitdagende leeromgeving is essentieel Hogeschool van Amsterdam/VUmc/Rijksuniversiteit Groningen BEWEGEN = BETER LEREN 2011 Bewegen = beter leren 1 Matig intensief bewegen verbetert de leerprestatie van kinderen 2 Kinderen die regelmatig bewegen winnen aan zelfvertrouwen en zijn fitter 3 Sport en spel zijn goed voor het ontwikkelen van sociale vaardigheden 4 Schoolresultaten verbeteren bij goede afwisseling van beweeg- en leertijd pp studiedag sbd bergen mei

16 Bewegen = beter leren Aanknopingspunt 2 Het bewust en slim inroosteren van beweegmomenten vóór leervakken verbetert niet alleen de individuele leerprestaties van kinderen, maar ook het resultaat van de school als geheel Bewegen = beter leren Aanknopingspunt 3 Suggesties voor beweegmomenten op school - Actief transport naar en van school (fiets, skaten, lopen) - Lichaamsbeweging als onderdeel van de les (staan, klappen, stampen) - Matig actieve lichaamsbeweging tijdens de pauzes en overblijfuur Perceptueel motorische koppeling klappen van lettergrepen tafels zeggen, stampen, denken pp studiedag sbd bergen mei

17 Bewegen = beter leren Aanknopingspunt 3 Suggesties voor beweegmomenten op school - Het intensiveren van de gymles - Aanpassen van schooltijden om meer beweegmomenten te creëren Reflex Reflex 1. Intra-Uteriene reflexen: Komen op in baarmoeder en worden daar ook geïnhibeerd. Besturingsorgaan 1. Hersenstam 2. Primitieve reflexen: Overlevingsreflexen, stellen ons in staat goed door onze eerste levensmaanden te komen én onze vaardigheden te trainen. 2-3 Transitionele reflexen: Overbrugging tussen 2. en 3. Helpen een begin te maken met trotseren van de zwaartekracht. 3. Posturale reflexen: Houdings- en lichaamsrechtings-reflexen, stellen ons in staat rechtop te zitten/staan, te lopen, te draaien, te springen en niet onhandig te zijn. Blijven voor altijd aanwezig! 2. Hersenstam 3. Tussenhersenen 4. Tussenhersenen/Cortex pp studiedag sbd bergen mei

18 Evenwichts Reacties automatische bewegingen a Opricht reactie hoofd oprichten evenwicht vinden, buiklig b c Opv angreactie uitstappen en opv angen mogelijk v anaf een jaar of v aloefeningen/ training. Steunreactie Als handpalm iets v oelt strek automatisch je onderarmen. Als je steunt op je armen, handstand, kruiwagentje, bokspringen, hurksprongen e.d. Nodig v oor schrijf onderwijs. te weinig op je buik gelegen kun je de steunreactie niet leren en daarna kun je niet kruipen en uiteindelijk schrijv en, ev enwicht in de schouders. Buiklig In deze f ase wordt naast alle groot motorische aspecten ook geoefend met het convergeren v an de ogen ( het naar binnen draaien v an het kijken v an een naderend of dichtbij gelegen v oorwerp). Tijdens het lezen, computeren, schijven en handwerken moeten de ogen zich op een punt dichtbij richten en dus naar binnen draaien om goed te kunnen zien. Tot 6 jaar hebben oef eningen op de buik nog v eel ef f ect. Na leef tijd v an 6 jaar is het zenuwstelsel meer gerijpt. Hoofd ondersteunen omdat het zwaar is pp studiedag sbd bergen mei

19 Rollen om de lengte-as 1 ste kruisbeweging van het lichaam (samenwerking L-R hersenhelft) pp studiedag sbd bergen mei

20 58 X 79= 9x tussen L & R hersenhelf t 1 Cijfer (symbool) herkennen R 2 Betekenis ervan vinden L 3 De nodige procedures vastleggen L 4 Nodige stappen uitvoeren en de numerieke feiten in het geheugen vasthouden 5 Numeriek patroon (bv. tafels) vinden en de cijfers in correcte kolommen ordenen 6 Het resultaat in het werkende geheugen opslaan L 7 Het verkregen resultaat als cijfers herkennen R 8 Het resultaat op waarschijnlijkheid testen (waarheidscentrum) R 9 Het resultaat benoemen, uitspreken (spraakcentrum) L L R Kruipen kruisbeweging In de fase van het kruipen gaat het hart harder werken en worden de organen beter doorbloed en kan ook vast voedsel verteerd gaan worden (± 8 mnd.). - Tast (handen gaan open) - Taal ( voor / achter) 1 ste aanzet oogbesturing fixatie, het vasthouden van 1 punt (in beweging). Handen en ogen gaan samenwerken: - hand stuurt het oog, daarna - oog stuurt de hand. pp studiedag sbd bergen mei

21 Hoeveel keer per week zijn de kleuters in de speelzaal? Hoelang spelen de kleuters per dag buiten? Motorische voorwaarde KLEUTERS In de klas Buiten Spelen op je buik Schipper mag ik overvaren Kruipen bij spelletjes Kleine motoriek oefeningen Zingen Klappen Lichaamsdelen benoemen Scheuren/ propjes maken Graven in de zandbak Spelen in bosjes Spelen met water Fietsen Tillen Grote bewegingen Kleine bewegingen Oud Hollandse liedjes Schouders,ellebogen, polsen, vingers Muziek maken Lichaam wakker maken tijdens een liedje Slepen Duwen Trekken Klimmen Vallen Spelletje lichaam wassen Zwaaien met je armen Stampen met je voeten Zachtjes lopen als muizen Stem en ademspelletjes Tekenen Boetseren Schilderen Ondersteboven hangen Springen Oud Hollandse spelletjes Klapspelletjes Verstoppertje Gy mzaal Ballonnen hooghouden Ballen over rollen Stokken over rollen Koprol achterover Diepspringen Om lengte as rollen Over, onder, in, door materialen Hinkelen Hangen Instabiel staan Ondersteboven hangen Springen Motorische voorwaarde KLEUTERS Oprichtreactie Evenwichtsreactie Opvangreactie Steunreactie Klas Spelen op je buik Schipper mag ik overvaren Schipper mag ik overvaren Lopen met een pittenzak op je hoofd Spelletjes met springen Spelletjes met kruipen Buiten Graven in de zandbak Ballen overgooien Schommelen Slepen Duwen Trekken Klimmen Vallen Voetballen Stelten Loopklossen Annemaria koekoek Ondersteboven hangen Springen Oud Hollandse spelletjes Glijbaan op je rug Glijbaan op je buik Rekstok duikelen Speelzaal Ballonnen hooghouden Ballen over rollen Stokken over rollen Koprol achterover Stopdans Stoeien Hinkelen Hangen Instabiel staan Over blokjes lopen Rollen om de lengteas Bouncer Springen Diepspringen Grote passen maken Over blokjes lopen Staand stoeien Touwspringen Bouncer Omgekeerde handstand tegen de muur Kruiwagentje lopen Koprol Stoeispelletjes op handen en knieën Klimmen Rekstok Trapeze pp studiedag sbd bergen mei

22 Tekening ordening repeteren Kleuter 4,8 jaar Tekening ordening repeteren Kleuter 5,0 jaar outube.com/watch?v=vqhehb0tui8 outube.com/watch?v=p9lolh8nuyi outube.com/watch?v=pa7rilsmwe4 pp studiedag sbd bergen mei

23 prof. Dr. Medendorp hoogleraar sensomotorische integratie, Radboud Universiteit in Nijmegen SENSOMOTORISCHE INTEGRATIE, EEN VENSTER OP COGNITIE 2012 Bewegen en Cognitie? Verschillende conclusies I Wat gebeurt er in de hersenen? - Betere doorbloeding - Structurele & f unctionele v eranderingen IV Wat heb je aan motorische voorwaarde nodig om tot leren te komen - Ogen - Zitten - Uitrijping voor het schrijven II Overeenkomstige gebieden in de hersenen worden aangesproken - Prefrontale cortex en cerebellum III Zintuigelijke in- en output Sensomotoriek Als je koppeling in- en output bestudeert openen we het v enster van cognitie I Wat gebeurt er in de hersenen Betere doorbloeding Structurele & functionele veranderingen - Meer verbindingen tussen zenuwcellen/ weg door het oerwoud Er komen neurotransmitters vrij die een rol spelen bij emoties en gedachten - (serotonine/ depressie) - (dopamine / ADHD Ritalin) - Niet 1:1 resultaat maar zorgt v oor een v erschuiv ing, een balans tussen neurotransmitters en andere neurochemicaliën pp studiedag sbd bergen mei

24 Zero Hour Naperville Central Highschool start voor 1999 Zwakke lezers Wakkerder, Humeur verbeterd Leesvaardigheden met 17 % Onderwijzen van Fitheid en niet van sporten Lln. werden beoordeeld op hun inspanningen en niet op hun vaardigheden Aerobe activiteit transformeert je lichaam en je geest Overeenkomstige gebieden in de hersenen worden aangesproken II Prefrontale cortex en cerebellum De prefrontale cortex is betrokken bij cognitieve en emotionele functies als beslissingen nemen, plannen, sociaal gedrag en impulsbeheersing. Een deel is veel in verband gebracht met het werkgeheugen. Men spreekt in dit verband ook wel van executieve functies - last in first out Cerebellum Bewegingscontrole Bewegingsplanning Balans Rotaties van de as van het lichaam beïnvloeden van emotionele en mentale processen De kleine hersenen zijn voor de fijne afstelling tussen waarnemingen en bewegingen. Ze dienen als schakelcentrum voor de aansturing van spieren. Representaties van nieuw geleerde bewegingen worden vermoedelijk in de kleine hersenen opgeslagen, automatiseren pp studiedag sbd bergen mei

25 e Executieve functies zijn het vermogen om dingen - te organiseren; - te focussen en; - impulsen onder controle te houden. Executieve functies Verminderde executieve functies liggen ten grondslag aan ADHD, autisme en leerstoornissen en leiden vaak tot zwakke schoolprestaties. Verschillen jongens en meisjes Jongens - 4 jaar sensomotorische leeftijd 3,4-4 jaar 400 x zoveel testosteron - Testosteron remt de groei v an linker hersenhelf t - Smallere corpus callosum - Erg gericht op één ding, langer met hetzelfde speelgoed laten spelen - Veel bewegingsbehoefte - Competitie - Wafel hersenen - Stress hersenbalk dicht en plast in broek Meisjes - Bredere corpus callosum - Vermicelli hersenen - Hormoon begint bij 10 jaar onzekerheid, pestgedrag pp studiedag sbd bergen mei

26 Marc Litière Juf, mag ik overvaren Einde Veel info is ook te vinden op pp studiedag sbd bergen mei