De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten

Transcriptie

1 De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten Analyse van de evoluties Versie januari 216 binnenland.vlaanderen.be

2 Inhoudstafel 1 Inleiding 3 2 Kengetallen 4 3 Exploitatie Exploitatie-uitgaven Exploitatieontvangsten Exploitatiesaldo 1 4 Investeringen Investeringsuitgaven Investeringsontvangsten Investeringssaldo 13 5 Andere ontvangsten en uitgaven 13 6 Resultaten 14 7 Algemene boekhouding: balans Passiva Activa 18 8 Algemene boekhouding: staat van opbrengsten en kosten 2 9 Conclusies De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 2/21

3 1 Inleiding In deze bijdrage maken we een analyse van de jaarrekeningen 214 van de Vlaamse gemeenten, waarbij we ze vergelijken met de jaarrekeningen van de voorgaande jaren. Hierbij gaan we terug tot 27, het eerste jaar van de vorige bestuursperiode. In het kader van dit congres beperken we ons tot de jaarrekeningen van de gemeentebesturen. Deze bijdrage is een update van het deel Jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten van de studie over de financiën van de Vlaamse lokale besturen, gepubliceerd in BinnenBand van december 215. Voor een ruimer beeld op de financiën van de lokale besturen verwijzen wij naar deze BinnenBand en naar de analyses en rapporten op de website van het Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB) 1. In die studie waren ook de jaarrekeningen van de OCMW s, de provincies en de verzelfstandigde entiteiten opgenomen in de analyse. Die was gebaseerd op de cijfers die in onze databank waren verwerkt vóór 2 augustus 215. Op dat moment beschikten we slechts over 72% van de jaarrekeningen van de gemeenten en 74% van de jaarrekeningen van de OCMW s. Nu kunnen we stellen dat de gegevens in deze analyse volledig zijn. In het slechtste geval zullen ze heel minimaal afwijken van de definitieve gegevens. Voor de jaren 27 tot en met 213 zijn de cijfers volledig en definitief. Voor 214 hebben alle gemeenten de digitale rapportering van de jaarrekening 214 aan ABB bezorgd. De jaarrekeningen van enkele gemeenten hebben de toets van het toezicht niet doorstaan. Een paar daarvan dienen op dit moment hun jaarrekening 214 nog opnieuw vast te stellen. De impact van mogelijke wijzigingen op de globale cijfers is verwaarloosbaar. Drie gemeenten (Essen, Mesen en Wielsbeke) hebben hun jaarrekening 214 nog niet vast gesteld en bezorgden tot nog toe enkel een voorlopige digitale aanlevering. Ook hun gegevens kunnen eventueel nog wijzigingen ondergaan. Zij vertegenwoordigen echter maar,45 % van de Vlaamse bevolking. Eventuele wijzigingen van hun cijfers zijn eveneens verwaarloosbaar in het kader van onderhavige analyse. Sinds het boekjaar 214 passen alle lokale besturen de regels van de beleids- en beheerscyclus (BBC) toe. De eerste BBC-piloten startten in 211 en in 212 en 213 stapten stelselmatig steeds meer besturen in de BBC. Het eerste jaar algemene toepassing van de BBC-regelgeving, maakt het mogelijk om een volledige analyse te maken van de gemeentelijke financiën op basis van die regelgeving. Om de vergelijking van dat data uit de BBC met de NGB-data mogelijk te maken, hebben we de NGB-data omgezet naar BBC-formaat. 1 Zie en De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 3/21

4 2 Kengetallen Exploitatie Uitgaven: miljoen euro Ontvangsten: miljoen euro Saldo een overschot van miljoen euro Andere verrichtingen Uitgaven: 891 miljoen euro Ontvangsten: 491 miljoen euro Investeringen Uitgaven: miljoen euro Ontvangsten: 567 miljoen euro Saldo inclusief gecorrigeerde Electrabel-operatie een tekort van miljoen euro Gecorrigeerde Electrabel-operatie: 75 miljoen euro Saldo exclusief gecorrigeerde Electrabel-operatie een tekort van 926 miljoen euro Saldo: tekort van 4 miljoen euro Resultaten Inclusief gecorrigeerde Electrabeloperatie een tekort van: 697 miljoen euro Exclusief gecorrigeerde Electrabeloperatie een overschot van 54 miljoen euro Autofinanceringsmarge: Positief 733 miljoen euro ESR-saldo genotificeerd door INR op basis van de cijfers 9/215: 345 miljoen euro Balanstotaal: 34 miljard euro Schulden: 1,8 miljard euro Balans Schulden op korte termijn: 3,4 miljard euro Schulden op lange termijn: 7,3 miljard euro Vlottende activa: 4,7 miljard euro Vorderingen op lange termijn: 96 miljoen euro De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 4/21

5 3 Exploitatie 3.1 EXPLOITATIE-UITGAVEN De exploitatie-uitgaven van de Vlaamse gemeenten bedroegen in 214 in totaal bijna 8,5 miljard euro. Dat is een toename van net iets meer dan 1% t.o.v. het jaar 213. Dit is de laagste aangroei over de beschouwde periode. Over de volledige periode stegen de exploitatie-uitgaven met 23%. Dat betekent een gemiddelde jaarlijkse groei van ruim 3%. De onderstaande grafiek toont echter duidelijk aan dat de groei van de exploitatie-uitgaven over de jaren heen afneemt. Exploitatie-uitgaven Goederen en diensten Toegestane werkingssubsidies Andere operationele uitgaven Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen Financiële uitgaven De voornaamste rubriek binnen de exploitatie-uitgaven zijn de personeelsuitgaven. De Vlaamse gemeentebesturen hebben in 214 een bedrag van 3,8 miljard euro uitgegeven aan personeel, goed voor 45% van alle exploitatie-uitgaven. Dat is 1,1% meer dan het jaar voordien. Daarvan ging 678 miljoen naar het onderwijzend personeel. Dit wordt door de Vlaamse overheid betaald, wat betekent dat ze geen netto uitgaven vormen voor de gemeenten. De netto personeelsuitgaven bedroegen 3,1 miljard euro. Hiervan ging er 2,9 miljard euro naar het niet-onderwijzend personeel, 64 miljoen euro naar pensioenuitgaven en 115 miljoen euro naar de overige personeelsuitgaven. Van de 2,9 miljard euro voor het niet-onderwijzend personeel was 1,6 miljard bestemd voor de vast benoemde personeelsleden en 1,2 miljard voor de niet vast benoemde personeelsleden. Met de rest, 126 miljoen euro, werd het politiek personeel van de gemeentebesturen betaald De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 5/21

6 Miljoenen 2 5 Bezoldiging niet-onderwijzend personeel Vastbenoemd personeel Niet-vastbenoemd personeel Politiek personeel Als we naar de evolutie van de bezoldigingen kijken, dan zien we een vrij spectaculaire grafiek. De uitgaven voor de niet vast benoemde personeelsleden zijn tussen 213 en 214 sterk toegenomen, die voor de vast benoemden zijn stevig gedaald. Dit is de versterking van een tendens die we al zien sinds 211. Nu is 211 precies het eerste jaar dat er gemeentebesturen waren die de BBC-regels toepasten. Het is heel waarschijnlijk dat de spectaculaire grafiek eigenlijk het gevolg is van de nieuwe regels en veel minder van een wijziging van de realiteit. Als dat klopt, is verder onderzoek van de cijfers (en de conversie van de NGB-data naar het BBC-formaat) nodig om een correctere vergelijking te kunnen maken. Het zou verklaren waarom we in vorige analyses de cijfers van de meerjarenplannen voor de personeelsuitgaven zo vreemd vonden in vergelijking met die van de jaarrekeningcijfers die we toen hadden. Anderzijds moeten we daarover ook niet zo verwonderd zijn: in de NGB bestonden er geen aparte economische codes voor het gewoon contractueel personeel. 1 Toegestane werkingssubsidies Overige OCMW Politiezone De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 6/21

7 De tweede belangrijke rubriek zijn de toegestane werkingssubsidies, goed voor ongeveer een derde van de exploitatie-uitgaven. Daaraan gaven de gemeenten in 214 zo n 2,8 miljard euro uit. Dat is ruim 3% meer dan in 213. Over de volledige periode stegen ze met bijna 35%. Binnen die werkingssubsidies kunnen we drie grote groepen onderscheiden: in 214 bedragen de werkingsbijdrage aan de politiezone 883 miljoen euro, die aan het OCMW 91 miljoen euro en de overige toegestane werkingssubsidies 931 miljoen euro. Daar waar de overige toegestane werkingssubsidies sinds 21 steeds meer afgetekend de grootste groep vormen, is dit in 214 minder het geval. In 214 daalden ze immers met 1% t.o.v Er gebeurde een inhaalbeweging inzake de afrekening van de forfaitaire brandweerbijdragen voor de voorafgaande jaren. Negatieve afrekeningen kunnen een verklaring vormen voor de daling van de overige toegestane werkingssubsidies in 214. De werkingsbijdragen aan het OCMW en de politiezone zijn ongeveer even groot en spelen over de jaren heen haasje-over. Die aan de politiezone groeide in de periode 27 tot 214 met gemiddeld 3,7 %, die aan het OCMW met gemiddeld 4,9%. Het laatste jaar steeg die laatste zelfs met 6,8% t.o.v. een stijging van 4,3 % voor de bijdrage aan de politiezone. Een van de verklaringen hiervoor kan zijn dat de gemeenten, in het streven naar een financieel evenwicht in hun meerjarenplanning, ook voor de politiezones meer en meer een onderscheid maken tussen bijdragen voor de exploitatie en bijdragen voor de investeringen. Een andere belangrijke rubriek zijn de goederen en diensten. In 214 bedragen die 1,5 miljard euro. Dit is 18% van de exploitatie-uitgaven. Daarmee zijn die uitgaven in 214 met 2% gedaald in vergelijking met 213. Hier zien we het duidelijkst de inspanningen die gemeentebesturen leveren om hun uitgaven te beperken. De vorige jaren stegen de uitgaven voor goederen en diensten nog elk jaar. Over de periode kenden ze immers een gemiddelde jaarlijkse groei van 3,4%. Die groei remde de laatste jaren wel af en werd uiteindelijk negatief in 214. Dat resulteert in een totale groei van 26,5% in 214 t.o.v. 27. Volledigheidshalve vermelden we ook nog de financiële uitgaven en de andere operationele uitgaven. Die eerste zijn goed voor 3 miljoen euro in 214, zo n 3,5% van de exploitatie-uitgaven. Dit zijn bijna uitsluitend kosten van de schulden, d.w.z. de intresten (de kapitaalsaflossingen komen onder andere uitgaven). De lage rentevoeten vertalen zich in een gestage daling sinds 28: in 214 vallen die kosten 27% lager uit dan in 27. De andere operationele uitgaven vertegenwoordigen tot slot nog 92 miljoen euro. Hier gaat het dan om betaalde belastingen en dergelijke meer. In 214 stegen ze met 66 %. Grote stijgingen en dalingen kenmerken echter deze rubriek. 3.2 EXPLOITATIEONTVANGSTEN De Vlaamse gemeenten hebben in 214 in totaal 9,8 miljard euro aan exploitatieontvangsten gerealiseerd. Over de periode van 27 tot 214 zijn die ontvangsten met 18,5% gestegen, een gemiddelde jaarlijkse stijging van 2,6%. In vergelijking met de evolutie van de uitgaven valt op dat de totale groei bij de ontvangsten lager ligt: 18,5% bij de ontvangsten tegenover 23,2% bij de uitgaven. Anderzijds is de evolutie over de jaren heen verschillend. Daar waar de aangroei van de uitgaven duidelijk vertraagt, lijkt die van de ontvangsten te versnellen. Hoewel hierbij de bedenking moet geformuleerd worden dat dit beeld enigszins verstoord wordt door het wisselende tempo van de inkohiering van de personenbelasting (zie verder) lijkt hier toch meer aan de hand. De exploitatieontvangsten stegen immers met 6,9 %, terwijl de exploitatie-uitgaven maar met 1,1% toenamen. De grootste groep binnen de ontvangsten vormen de belastingen en retributies, goed voor 5,5 miljard euro in 214. Het aandeel ervan in het totaal van de exploitatieontvangsten bedraagt 56%. Ze De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 7/21

8 Miljoenen namen in 214 met 451 miljoen euro of 8,9% toe t.o.v Dit is een opmerkelijke stijging in vergelijking met de laatste jaren. Het is van 29 geleden dat dergelijke toename zich voordeed. 6 Exploitatie-ontvangsten Belastingen en retributies Werkingssubsidies Financiële ontvangsten De tweede grote groep exploitatie-ontvangsten zijn de werkingssubsidies. Ze bedragen 3,7 miljard euro. Ze zijn goed voor 38% van de totale ontvangsten. Ze stegen met 141 miljoen euro of 3,9% in vergelijking met 213. De financiële ontvangsten zijn, met 445 miljoen euro, nog goed voor een dikke 4,5% van de totale ontvangsten. In vergelijking met 213 stegen ze met 1,8%, maar over de volledig beschouwde periode daalden ze met ruim 37%. De opbrengsten uit financiële vaste activa namen met 34% af, die uit dividenden van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden e.d. met 74%. Samen namen ze met 263 miljoen euro af t.o.v. 27. De andere operationele opbrengsten bedragen 185 miljoen euro. Om grafische redenen werden ze niet opgenomen in de grafiek. 2 5 Belastingen en retributies OOV APB Andere belastingen en retributies De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 8/21

9 De opcentiemen op de onroerende voorheffing (OOV) brachten voor de gemeenten in 214 bijna 2,3 miljard euro op. Dit is ruim 23% van de totale exploitatie-ontvangsten. Ze stegen met 152 miljoen euro of 7,1% in vergelijking met 213. Ook de voorbije jaren kende die ontvangst een behoorlijke groei. In de periode 27 tot 214 voor in totaal 38,37%, wat een gemiddelde jaarlijks toename van 4,8% betekent. De tweede grote groep binnen de fiscale ontvangsten zijn de ontvangsten uit de aanvullende personenbelasting (APB). Die vertegenwoordigden in 214 met 1,7 miljard euro 17,8% van de exploitatie-ontvangsten. Dit is een stijging van 8,1% in vergelijking met 213, wat 146 miljoen euro meer ontvangsten inhoudt. De evolutie van die ontvangsten vertoont een veel grilliger patroon dan die uit de OOV. Dit is een gevolg van versnellingen in de inkohiering van die belastingen door de FOD Financiën in 29 en opeenvolgende vertragingen de laatste jaren. Dat verklaart mee waarom het totaal van die ontvangsten in 214 slechts 1,2% meer bedraagt dan hetzelfde totaal in 27. In de groep andere belastingen nemen we ook de retributies op. In 214 bedragen ze bijna 1,5 miljard euro. Ze stegen met 151 miljoen euro t.o.v Procentueel is dat een stijging van 11,6%. Ook de vorige jaren zijn de ontvangsten in die categorie stelselmatig gestegen. In de periode in totaal met 36%. Dit is gemiddelde jaarlijkse toename van 4,4% Hun relatieve aandeel is aldus toegenomen van 12,9% in 27 tot 14,7% van de totale exploitatie-ontvangsten in 214. Binnen de ontvangen werkingssubsidies kunnen we een onderscheid maken tussen het gemeentefonds en de overige werkingssubsidies. 2 5 Ontvangen werkingssubsidies Gemeentefonds Overige werkingssubsidies In 214 ontvingen de Vlaamse gemeenten 2,1 miljard euro uit het gemeentefonds, wat 4,2% meer is dan in 213. In de periode was de jaarlijkse aangroei van die categorie van ontvangsten gemiddeld 3,7%. In 214 liggen ze 29% hoger dan in 27. Het valt uiteraard op dat de stijging meer bedraagt dan de decretale groeivoet van 3,5%, maar dat komt doordat we hier enkel het gedeelte zien dat naar de gemeenten gaat, niet het aandeel van de OCMW s. Bovendien is ook de Eliacompensatie opgenomen in deze cijfers, waarop die groeivoet niet van toepassing is. De overige werkingssubsidies zijn in 214 met 3,6% gestegen in vergelijking met 213. Ze bedragen 1,6 miljard euro. Het verloop van die categorie van ontvangsten is minder constant dan bij het De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 9/21

10 gemeentefonds: na een stijging in de periode 27 tot 29, zijn ze gedurende twee jaar gedaald om dan opnieuw licht te stijgen. Het resultaat is dat het totaal van 214 hier slechts 5% hoger ligt dan dat van EXPLOITATIESALDO Het verschil tussen exploitatieontvangsten en -uitgaven levert een positief saldo op van 1,4 miljard euro. Daarmee is dat saldo veel positiever dan in 213 het geval was (toen was er een positief saldo van 831 miljoen euro). Dat betekent dat na betaling van de exploitatie-uitgaven nog 14% van de exploitatieontvangsten beschikbaar is om investeringen mee te financieren, hetzij rechtstreeks in de investeringsuitgaven, hetzij onrechtstreeks via de aflossing van leningen. In 213 was dat maar 9%. Die verbetering is vooral het gevolg van de stijging van de exploitatie-ontvangsten (een stijging die op haar beurt weer grotendeels te danken is aan de stijging van de belastingontvangsten), maar ook van de beheersing van de exploitatie-uitgaven. 12 Exploitatie Ontvangsten Uitgaven Saldo 4 Investeringen 4.1 INVESTERINGSUITGAVEN In de rekeningen 214 bedragen de investeringsuitgaven van de Vlaamse gemeenten 2,2 miljard euro, wat 31,3% meer is dan het jaar voordien. Maar die stijging moet genuanceerd worden omwille van de impact van onderstaande Electrabel-operatie. Electrabel was in 214 nog aandeelhouder in de 7 distributienetbeheerders, verenigd in de werkmaatschappij Eandis. De vennoten van die intergemeentelijke samenwerkingsverbanden namen eind 214, voor een bedrag van 911 miljoen euro, de aandelen van Electrabel over. Die overname is in de jaarrekeningen 214 van de gemeenten terug te vinden als investering in financiële vaste De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 1/21

11 activa. Het bedrag dat de gemeenten nodig hadden om Electrabel te betalen, werd door Eandis geprefinancierd. Om Eandis te kunnen terug betalen voerden die 7 distributienetbeheerders begin 215 een kapitaalsvermindering door voor een analoog bedrag. Uiteindelijk was dit voor de gemeenten budgettair een nul-operatie en gebeurde alles zonder enige geldbeweging bij de gemeenten. Maar de kapitaalsvermindering zal als desinvestering pas in de rekeningcijfers 215 tot uiting komen. Daar waar we, ingevolge de Electrabel-operatie, mogen verwachten dat er minstens voor 911 miljoen euro uitgaven voor financiële vaste activa zouden geboekt zijn, stellen we vast dat dit slechts 852 miljoen euro is. Hiervan 52 miljoen euro aan deelnemingen in extern verzelfstandigde agentschappen, 9 miljoen euro in publiek private samenwerkingsverbanden en 4 miljoen euro aan overige financiële vaste activa. Op de rubriek participaties in intergemeentelijke samenwerkingsverbanden en soortgelijke entiteiten werd er maar goed 75 miljoen euro aan uitgaven geboekt. Dat is bijna 161 miljoen euro lager dan het bedrag van de Electrabel-operatie. We gaan er daarom van uit dat enkele besturen die operatie volledig in 215 verwerken en zullen daarom in de verdere analyse ook rekening houden met deze gecorrigeerde Electrabel-operatie. Wanneer we de gecorrigeerde Electrabel-operatie buiten beschouwing laten, bedragen de investeringsuitgaven 1,5 miljard euro. Dit betekent dat ze met bijna 13% daalden in vergelijking met Investeringsuitgaven met Electrabel-operatie Materiële vaste activa (MVA) Financiële vaste activa (FVA) Toegestane investeringssubsidies Immateriële vaste activa (IVA) Het grootste deel van de investeringen gebeurde in materiële vaste activa (gronden, gebouwen, wegen, machines, auto s, ). Hierin werd 1,1 miljard euro geïnvesteerd, wat goed is voor 5% van alle investeringsuitgaven in 214 of 75% van alle investeringsuitgaven zonder de gecorrigeerde Electrabel-operatie. Dat is wel 17% minder dan de 1,3 miljard die in 213 werd geïnvesteerd in dat soort activa. De opvallendste evolutie zien we uiteraard bij de financiële vaste activa. Dat zijn de aandelen en vorderingen die niet bedoeld zijn als belegging, maar om een duurzame band te creëren of te De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 11/21

12 behouden met de betrokken entiteiten. Het gaat dan vooral om aandelen in AGB s en in intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. In 214 nemen ze met 987% toe t.o.v Ook in de vorige jaren zien we dat de evolutie van de financiële vaste activa sprongen vertoont. In 29 tot 211 was dat het gevolg van de aankoop van participaties in intergemeentelijke samenwerkingsverbanden (gekoppeld aan de gelijktijdige verkoop van rioleringen aan diezelfde intergemeentelijke samenwerkingsverbanden), in 211 nog versterkt door de aankoop van participaties elektriciteit (gekoppeld aan de verkoop van gelijkaardige participaties). De grote toename van de financiële vaste activa in 214 is uiteraard te verklaren door de Electrabeloperatie. Houden we rekening met die gecorrigeerde operatie dan stellen we vast dat er in 214 goed 11 miljoen euro werd besteed aan financiële vaste activa, wat 17% meer is dan in 213. De toegestane investeringssubsidies waren tot slot nog goed voor 245 miljoen euro, ruim 16% van de totale investeringsuitgaven zonder de gecorrigeerde Electrabel-operatie. Qua volume blijft die categorie van investeringsuitgaven behoorlijk constant over de jaren heen. 4.2 INVESTERINGSONTVANGSTEN De Vlaamse gemeenten hebben in 214 voor 567 miljoen euro aan investeringsontvangsten gerealiseerd. Dat is 34% of 144 miljoen euro meer dan in Investeringsontvangsten Verkoop MVA Investeringssubsidies en -schenkingen Verkoop FVA In 214 is 42% of 239 miljoen euro van de investeringsontvangsten afkomstig van investeringssubsidies en schenkingen. Dat is zo n 42 miljoen euro meer dan in 213. Dit is meteen ook het type van investeringsontvangsten dat het minste schommelt door de jaren heen. De verkoop van materiële vaste activa steeg in 214 met 72 miljoen euro tot 273 miljoen euro. Ze zijn goed voor 48% van de investeringsontvangsten. De verkoop van de financiële vaste activa stond met 55 miljoen euro in voor een aandeel van 1% van de totale investeringsontvangsten. Opvallend is dat 46 miljoen euro hiervan bestaat uit de verkoop van aandelen in extern verzelfstandigde agentschappen De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 12/21

13 Over een langere periode beschouwd zien we bij de verkopen van activa (van beide types) een veel grilliger verloop. De verkoop van materiële vaste activa kende een duidelijke piek in 29 en 21 om daarna te dalen en nu in 214 weer licht te stijgen. Die piek was het gevolg van de verkoop van rioleringen aan intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Tegelijkertijd werden ook participaties in die samenwerkingsverbanden aangekocht. Bij de verkoop van financiële vaste activa was er een piek in 211, toen voor 4 miljoen euro aan ontvangsten werden gerealiseerd door de verkoop van participaties elektriciteit, die echter werden omgezet in nieuwe aandelen. 4.3 INVESTERINGSSALDO Het saldo van de investeringsverrichtingen is een tekort van 1,7 miljard euro. Het tekort is aldus met 391 miljoen euro toegenomen. Als we de impact van de gecorrigeerde Electrabel-operatie neutraliseren, blijft er nog een tekort van bijna 925 miljoen euro over. Wat 359 miljoen euro beter is dan in 213, wat betekent dat het met 28% is afgenomen tegenover dat van 213. Met die neutralisatie bedraagt het tekort op de investeringen 67% van het positieve saldo van de exploitatie Investeringen zonder de gecorrigeerde Electrabel-operatie Uitgaven Ontvangsten Saldo 5 Andere ontvangsten en uitgaven De andere uitgaven 2 van de Vlaamse gemeentebesturen bedroegen 891 miljoen euro in 214. Het gaat dan vooral om de aflossingen van leningen, voor een totaal van 732 miljoen euro. Het saldo van de andere uitgaven ging naar toegestane leningen, goed voor 159 miljoen euro. De aflossingen liggen daarmee 5 miljoen euro hoger dan in 213, terwijl de toegestane leningen 95% of 77 miljoen euro toenamen. De bedragen van die laatste rubriek schommelen echter aanzienlijk van jaar tot jaar. De andere ontvangsten bedroegen 491 miljoen euro. Hier gaat het vooral om opgenomen leningen (422 miljoen euro) en in mindere mate om terugvorderingen van aflossingen van leningen die de besturen zelf hebben toegestaan (65 miljoen euro). De opgenomen leningen liggen 35% of Dat zijn de ontvangsten en uitgaven die niet behoren tot de exploitatie of de investeringen De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 13/21

14 miljoen euro lager dan in 213. Dat is ook logisch, aangezien de investeringsuitgaven, na neutralisatie van de gecorrigeerde Electrabel-operatie, met 215 miljoen euro daalden. Dat betekent dat de daling van de opgenomen leningen 54 miljoen kleiner is dan de daling van de investeringsuitgaven. De terugvorderingen van aflossingen stegen in 214 met 5,2 miljoen euro. 6 Resultaten Het budgettair resultaat van het boekjaar van de Vlaamse gemeentebesturen voor 214 is een tekort van 696 miljoen euro, wat overeenkomt met 7% van de exploitatieontvangsten. Als we echter de gecorrigeerde Electrabel-operatie niet meetellen, dan komen we op een positief resultaat van 54 miljoen euro voor het boekjaar 214. Dat is exact het bedrag dat de gemeenten leenden bovenop de toename van de investeringsuitgaven Autofinancieringsmarge Financieel draagvlak Netto periodieke leningslasten AFM De autofinancieringsmarge (AFM) 3 is positief, met 733 miljoen euro. De gemeentebesturen beschikken, op basis van de rekeningcijfers van 214, nog over die marge om bijkomend te investeren, hetzij rechtstreeks vanuit de overschotten van de exploitatie, hetzij via het aangaan en aflossen van nieuwe leningen. Bovenstaande grafiek illustreert de relatie tussen de evolutie van de AFM en de toepassing van de BBC-regelgeving. Ook de positieve evolutie van het ESR-saldo toont de relatie met aan met de invoering van de BBCregelgeving. Op basis van onze eigen berekeningen bekomen we voor het eerst sinds 211 een positief saldo. Het ESR-saldo, na herrekening door het INR, is zelfs voor het eerst positief sinds De autofinancieringsmarge is het verschil tussen het exploitatiesaldo en de aflossingen van leningen. Ze geeft weer of de financiën van het bestuur op een structurele manier in evenwicht zijn en duidt aan of het bestuur in staat is zijn leningslasten (aflossingen van kapitaal en intresten) te dragen met het overschot uit de gewone werking (het saldo van de exploitatie-ontvangsten en uitgaven) De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 14/21

15 ESR-saldo zonder de gecorrigeerde Electrabeloperatie ESR-saldo (ABB) Saldo exploitatie en investeringen ESR-saldo (INR) 7 Algemene boekhouding: balans In wat voorafging hebben we gekeken naar de budgettaire boekhouding van de Vlaamse gemeenten. In wat volgt willen we ook even kort ingaan op de algemene boekhouding. Voor alle gemeenten samen zien we een balanstotaal van 34 miljard euro. Balanstotaal Vaste activa Netto actief Volttende activa Activa Schulden LT Schulden KT Passiva De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 15/21

16 7.1 PASSIVA Er staan in totaal 1,77 miljard euro aan schulden op de balans: 3,43 miljard euro aan schulden op korte en 7,35 miljard euro aan schulden op lange termijn. De totale schulden stegen met 1,29 miljard euro in vergelijking met 213. Een toename van bijna 14 %. Maar die moet evenwel gerelativeerd worden omdat de vereffening van de overname van de aandelen van Electrabel in de distributienetbeheerders van Eandis pas in 215 gebeurt. Na uitzuivering van deze schulden bekomen we een toename van 538 miljoen euro t.o.v DE SCHULDEN Gecorrigeerde schulden Gecorrigeerde Electrabel-operatie -75 Schulden Schulden op KT Schulden op LT Bij de vergelijking met de vorige jaren mogen we echter niet uit het oog verliezen dat de introductie van de BBC ertoe leidde dat er vanaf 214 een nieuw waarderingskader gehanteerd wordt. Dit maakte het de gemeenten niet alleen mogelijk om (gedeeltelijk) eigen waarderingsregels toe te passen, maar legde hen ook op om hun verplichtingen meer tot uiting te brengen. Niet alle wijzigingen op de balans zijn daarom het gevolg van wijzigingen in de realiteit. Een aantal veranderingen zijn het gevolg zijn van dit nieuwe waarderingsmodel. Bovendien kan ook de conversie van de oude data naar het BBC-formaat voor een vertekening van het beeld zorgen. Een van de gevolgen van dit nieuwe waarderingsmodel is dat de gemeenten in 214 voor het eerst voorzieningen moesten aanleggen voor de pensioenen die ze zelf betalen, hoofdzakelijk voor de pensioenrechten van hun mandatarissen. In onderstaande grafiek is de start van de BBC in 211 en die bijbehorende nieuwe verplichting duidelijk te zien. Het bedrag van de rubriek pensioenen en soortgelijke verplichtingen bij de schulden op lange termijn is sindsdien stelselmatig groter geworden. In 214 is die met 411 miljoen euro toegenomen tot 492 miljoen euro. Schulden op lange termijn Uitstaande leningen Voorzieningen Diverse schulden Schulden niet ruil-transacties De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 16/21

17 Ondanks de toename van de voorzieningen zijn de schulden op lange termijn maar beperkt gestegen: met 36 miljoen euro tot 7,3 miljard euro. De financiële schulden op lange termijn (uitstaande leningen) daalden immers met 375 miljoen euro. Dit is een trendbreuk, want sinds 29 waren die, zij het soms beperkt, jaar na jaar toegenomen. Alternatieve financieringsvormen op korte termijn vonden de laatste jaren steeds meer ingang bij de lokale besturen. De grafiek lijkt de verschuiving van de klassieke bankleningen naar dergelijke financieringen te bevestigen. We moeten echter voorzichtig zijn met conclusies. Uit een vergelijking met de voorgaande jaren blijkt dat de schulden op korte termijn opvallend sterk gestegen zijn tussen 213 en 214: met 1,25 miljard euro. Een toename met 58%! Maar hier speelt de Electrabel-operatie opnieuw een rol. Neutraliseren we de schulden van de gecorrigeerde operatie, dan rest er een toename van de schulden op korte termijn met 52 miljoen euro. En dit is 127 miljoen euro meer dan de daling van de financiële schulden op lange termijn. Daarenboven stellen we vast dat de financiële schulden op korte termijn in 214 met 176 miljoen euro stegen. Wat bevestigt dat gemeenten steeds meer gebruik maken van financieringsvormen op korte termijn i.p.v. klassieke leningen op lange termijn. Bij de schulden op korte termijn zien we ook dat de schulden uit niet-ruiltransacties opmerkelijk stegen in 214: van 416 miljoen in 213 naar 789 miljoen euro. Wat 373 miljoen euro meer is, zo ongeveer het bedrag van de daling van de financiële schulden op lange termijn 4. De financiële schulden Schulden LT Schulden LT > KT Schulden KT Het totaal van de financiële schulden (ongeacht de termijn) is, voor het eerst sinds 29, gedaald. Eind 214 bedroegen ze nog 7,8 miljard, terwijl dat in 213 nog 8, miljard was. Een daling van 196 miljoen euro. Bij die daling van de schuld speelt ongetwijfeld ook mee dat de investeringen in vergelijking met de meerjarenplannen vertraging hebben opgelopen, waardoor de nood aan externe financiering ook minder groot is. Eind 214 bedraagt het netto actief 23 miljard euro. In 214 is het met 2,7 miljard gedaald. Die daling heeft zich ingezet in 211 en is daarna gestaag toegenomen. Ook hier is de relatie met de invoering van de BBC opvallend. Het nieuwe waarderingskader speelt ongetwijfeld een rol. 4 De sterke stijging van de schulden uit niet-ruiltransacties vanaf 213 zou er echter ook op kunnen wijzen dat de overgang naar BBC (en de conversie van de oudere data) het beeld hier wat verstoort De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 17/21

18 7.2 ACTIVA De vlottende activa namen in 214 met 377 miljoen euro toe tot 4,7 miljard euro. De boekwaarde van de vaste activa daarentegen daalde met 1,9 miljard euro tot 29,4 miljard euro. DE RECHTEN Totale rechten Vlottende activa Liquide middelen en geldbeleggingen Vorderingen op korte termijn Voorraden en bestellingen in uitvoering Overlopende rekeningen v.h. actief Vorderingen LT die binnen het jaar vervallen Vorderingen op lange termijn De liquide middelen en geldbeleggingen vertegenwoordigen, met een bedrag van 3,3 miljard euro, 7% van de vlottende activa. Dat lijkt relatief veel als we weten dat dezelfde besturen tegelijkertijd 7,8 miljard aan financiële schulden hebben uitstaan. Dat bedrag aan liquide middelen is in de periode van 211 tot 213 wel gedaald (van 3,7 naar 2,8 miljard euro), maar is in 214 opnieuw gestegen met 427 miljoen euro. Dat is opmerkelijk. Hierbij moet wel de bedenking gemaakt worden dat we hier telkens een momentopname zien op het einde van het jaar. De vorderingen op korte termijn zijn goed voor 1,3 miljard euro en zijn daarmee de enige andere rubriek binnen de vlottende activa met een substantieel bedrag. Dat bedrag schommelt over de jaren heen rond de 1,3 miljard, wat niet belet dat er in 211 een stijging van 35% te noteren viel. In 214 daalde het met 4% t.o.v DE ANDERE VASTE ACTIVA Totaal andere vaste activa Financiële vaste activa Materiële vaste activa Immateriële vaste activa Binnen de vaste activa zijn vooral de materiële vaste activa goed vertegenwoordigd. Met 21,6 miljard euro maken ze 73% uit van alle activa. Als we de evolutie bekijken, dan zien we dat die verhouding sinds 27 ononderbroken daalt, met een versnelling in 214. In absolute cijfers daalt de boekwaarde ervan sinds 211, maar ook hier is de daling bijzonder opvallend in 214: met 3,2 miljard euro. Opnieuw zien we een relatie met de invoering van de BBC en het nieuwe waarderingskader. Die komen het duidelijkst tot uiting bij het erfgoed, dat van 1,2 miljard euro in 213 terugvalt tot 298 miljoen in 214. Dat is het rechtstreeks gevolg van de BBC-regel dat erfgoed gewaardeerd wordt aan één euro als de aanschaffingswaarde niet bepaald kan worden. De financiële vaste activa vertegenwoordigen in 214 een bedrag van 6,7 miljard euro. Dat is een opvallende stijging t.o.v. de 5,3 miljard van 213. Een van de verklaringen is uiteraard de overname van de aandelen van Electrabel in zeven intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. En aangezien de toename op balansniveau 567 miljoen euro hoger ligt dan de desbetreffende budgettaire uitgaven, kunnen we aannemen dat het waarderingsmodel daarbij bepalend is De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 18/21

19 Binnen de materiële vaste activa vertegenwoordigen de gemeenschapsgoederen met 19,7 miljard euro 91%, de bedrijfsmatige materiële vaste activa met,5 miljard 2,5% en de overige materiële vaste activa met 1,4 miljard 6,5% van de totale materiële vaste activa. Dat betekent dat 93,6% van de materiële vaste activa verband houdt met de dienstverlening van de besturen. De grote daling van de boekwaarde van de gemeenschapsgoederen in 214 ingevolge het waarderingsmodel BBC valt op. Ander opvallende vaststelling is de toename van de waarde van de overige materiële vaste activa in 214: met 84 miljoen euro. Dat is een stijging met 138%. De besturen hebben bij de invoering van de BBC blijkbaar goed stil gestaan bij het gebruik van bepaalde vaste activa. DE MATERIËLE VASTE ACTIVA Totaal materiële vaste activa Terreinen en gebouwen Wegen en overige infrastructuur Installaties, machines en uitrusting Meubilair, kantooruitrusting, rollend materieel Leasing en soortgelijke rechten Erfgoed Als we de materiële vaste activa indelen naar aard, zien we dat de terreinen en gebouwen de hoofdmoot innemen, met 12,9 miljard euro, of 6%. Op de tweede plaats staan wegen en overige infrastructuur met 7,5 miljard of 35%. De andere categorieën zijn in verhouding verwaarloosbaar De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 19/21

20 8 Algemene boekhouding: staat van opbrengsten en kosten Tot slot geven we ook nog even een blik op de staat van opbrengsten en kosten, voor de jaren 21 tot 214. Onderstaande tabel is in miljoenen euro. STAAT OPBRENGSTEN EN KOSTEN I. Kosten A. Operationele kosten Goederen en diensten Bezoldigingen, enz Afschr., waardevermind. en voorz Specifieke kosten soc. dienst OCMW 5. Toegestane werkingssubsidies Andere operationele kosten B. Financiële kosten C. Uitzonderlijke kosten Minwaarden bij realisatie vaste activa Toegestane investeringssubsidies II. Opbrengsten A. Operationele opbrengsten Opbrengsten uit de werking Fiscale opbrengsten en boetes Werkingssubsidies a. Algemene werkingssubsidies b. Specifieke werkingssubsidies Recup. specifieke kosten soc. dienst OCMW 5. Andere operationele opbrengsten B. Financiële opbrengsten C. Uitzonderlijke opbrengsten III. Overschot of tekort van het boekjaar A. Operationeel overschot of tekort B. Financieel overschot of tekort C. Uitzonderlijk overschot of tekort De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 2/21

21 9 Conclusies De jaarrekeningen 214 van de Vlaamse gemeenten vertonen geen grote trendbreuk met die van het jaar daarvoor. De tendens waarbij de exploitatieontvangsten sneller stijgen dan de exploitatieuitgaven zet door, met een steeds gunstiger exploitatiesaldo tot gevolg. Dat is het gevolg van bijkomende ontvangsten, vooral uit belastingen, maar zeker ook van de inspanningen die de besturen geleverd hebben om de uitgaven onder controle te houden. Dat komt het duidelijkst tot uiting komt in de daling van de uitgaven voor goederen en diensten in 214. Algemeen kan gesteld worden dat het jaar 213 het kantelpunt is, want toen werd de negatieve evolutie van het exploitatiesaldo omgebogen in een positief saldo. In 214 dikte dit met bijna 549 euro miljoen aan. Dat is belangrijk omdat het exploitatiesaldo een belangrijk element vormt in de financiële gezondheid van de lokale besturen: het is uiteindelijk dat saldo dat toelaat om nieuwe investeringen aan te gaan, ofwel door ze rechtstreeks te financieren met dat overschot, ofwel door nieuwe leningen aan te gaan en die met dat overschot te af te lossen. Die mogelijkheid om nieuwe investeringen aan te gaan wordt uitgedrukt door een positieve autofinancieringsmarge. In 214 bedroeg die 733 miljoen euro. Dat is een aanzienlijke verbetering t.o.v. de 2 voorgaande jaren. Het beeld van de investeringen wordt enigszins verstoord door de Electrabel-operatie die maskeert dat de investeringsuitgaven nog verder gedaald zijn. Dat is niet helemaal onverwacht op dit moment in de gemeentelijke bestuursperiode, maar staat wel in schril contrast met de ramingen in de meerjarenplannen. Het merendeel van de investeringsuitgaven werden in het begin van de bestuursperiode gepland. We gaven daarbij al eerder aan dat dit wellicht niet realistisch is en de cijfers van de jaarrekeningen 214 bevestigen dat. Tot slot blijft de kwaliteit van de registraties een aandachtspunt. Bij heel wat van onze analyses botsen we op de vaststelling dat veel besturen weinig aandacht besteden aan het correct meegeven van de economischesectorcodes die de economische tegenpartij van de transactie aangeven. Uiteraard gaat de introductie van nieuwe regels gepaard met een leerproces, maar we hopen dat een grotere vertrouwdheid met het nieuwe systeem spoedig toch tot een duidelijke verbetering van de datakwaliteit zal leiden. Dat is immers niet enkel van belang voor onze Europese rapporteringsverplichtingen, waarvoor de regels en de toepassing ervan de laatste jaren spectaculair verstrengd zijn, maar ook voor analyses zoals deze en om vergelijkingen tussen de besturen mogelijk te maken De jaarrekeningen van de Vlaamse gemeenten 21/21